Abramowicz Władysław

Urodzony 9 maja 1909 w Nowym Dworze (obecnie Naujadvaris, Litwa) koło Trok; syn Litwina Eustachego Abramowicza, kowala i Białorusinki Urszuli z Białopiotrowiczów. W 1914 rodzina przeniosła się do Koszedar (obecnie Kaišiadorys), gdzie od 1917 uczęszczał do szkoły początkowej z niemieckim językiem nauczania. W 1924 przeniósł się do Wilna, gdzie podjął naukę w wieczorowej szkole początkowej, którą ukończył w 1926, jednocześnie pracując fizycznie, od 1925 jako uczeń w zakładzie krawieckim. Do 1929 uczył się w polskim Gimnazjum I. J. Kraszewskiego w Wilnie, a następnie przeniósł się do gimnazjum dla pracujących, które ukończył w 1930. W tym samym roku zadebiutował jako poeta tomem Świtanie myśli. Świadectwo dojrzałości uzyskał w 1933 w Gimnazjum im. J. Lelewela w Wilnie, a następnie podjął studia na wydziale zaocznym Wyższej Szkoły Dziennikarskiej (Wyższa Szkoła Dziennikarska)w Warszawie, które ukończył w 1934. W 1935 zadebiutował jako tłumacz antologią Wybór najmłodszej poezji litewskiej; w następnych latach nie rozwijał w sposób znaczny pracy przekładowej z literatury litewskiej, publikując sporadycznie tłumaczenia w prasie polskojęzycznej i podręcznikach dla szkół średnich. W 1933-39 z przerwami pracował jako korektor w wydawnictwie Znicz, a także w redakcji „Kuriera Wileńskiego” (Kurier Wileński), gdzie awansował ze stanowiska korektora na dziennikarza. W 1936 przeniósł się do Lidy, gdzie redagował miesięcznik regionalno-krajoznawczy Ziemia Lidzka (1936-39). Po powrocie do Wilna do wybuchu II wojny światowej pracował w redakcji „Kuriera Wileńskiego” (Kurier Wileński), a w 1939-40  w „Gazecie Codziennej” (Gazeta Codzienna) . Od 1940 przez około rok był redaktorem-tłumaczem w litewskiej agencji prasowej ELTA , w której tłumaczył informacje prasowe z języka polskiego. Jesienią 1940 rozpoczął pracę bibliotekarza w Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich (Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich), w której od 1944 był  bibliografem, a od 1947 do 1965 kierował działem rękopisów. Publikował  artykuły o zbiorach oraz o historii druku i prasy litewskiej, jak również zestawienia bibliograficzne dokumentujące zawartość kolekcji manuskryptów. Opracowywał rękopisy, m.in. Seksterny wykładów kowieńskich Adama Mickiewicza 1819-1821, przechowywane w Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk (Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich). Przy współudziale innych pracowników biblioteki przygotował bibliografię nieuporządkowanych wcześniej rękopisów literackich i historycznych białoruskich i rosyjskich. W 1945-51 studiował historię na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Wileńskiego (Wydział Historyczny Uniwersytetu Wileńskiego), na którym później był  lektorem języka polskiego. W 1954-65 należał do Związku Pisarzy Litwy (Związek Pisarzy Litwy). Kierował młodym ruchem poetyckim Polaków z Wilna i Wileńszczyzny,  zakładając w 1954 przy redakcji polskojęzycznego dziennika Czerwony Sztandar Kółko Literackie.   

Rozwijał twórczość literacką po polsku, publikując tomy poezji, a także powieści i szkice o tematyce regionalnej i historycznej.  Popularyzował wiedzę o literaturze litewskiej, rosyjskiej, ukraińskiej i białoruskiej w  artykułach w języku polskim i litewskim, które ukazywały się m.in. na łamach czasopism: Kurier Wileński (1932), Naujoji Lietuva (1942-44), Sowietskaja Litwa (1948-49), Literatūra ir menas (1948-63), Pergalė (1949-55),  Švyturys (1950-52), Czerwony Sztandar (1954-63). Napisał polsko-litewski podręcznik do samodzielnej nauki języka litewskiego. Publikował książki i artykuły biograficzne o charakterze regionalnym. W 1946 otrzymał medal Za doblestnyj trud w Wielikoj Oteczestwiennoj 1941-1945 gg  Związku Pisarzy Litwy (Związek Pisarzy Litwy). 

W 1940 ożenił się z Katarzyną Gintowt-Dziewiałtowską, która tłumaczyła na polski audycje Radia Litewskiego. Z tego małżeństwa miał córkę Barbarę, aktorkę (ur. 1942). Zmarł śmiercią samobójczą 16 listopada 1965 w Wilnie; pochowany tamże na  cmentarzu Rossa.

Archiwum tłumacza znajduje się częściowo w zbiorach Litewskiej Biblioteki Narodowej im. M. Mažvydasa (Litewska Biblioteka Narodowa im. M. Mažvydasa) Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich (Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich).

Wystawa z okazji 100. rocznicy urodzin Władysława Abramowicza w Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich (Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich) miała miejsce w dn. 23 marca-29 maja 2009.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA 

1. Wybór najmłodszej poezji litewskiej. [Antologia]. Przełożył W. Abramowicz. Słowo wstępne: Władysław Abramowicz. Nowogródek: Związek Dziennikarzy i Literatów Województwa Nowogródzkiego 1935, 118 s.

Recenzje: 

1. S. CZERNIK. „Okolica Poetów” 1935 nr 3.
2. (ŽL). „Lietuvos aidas” 1935 nr 70.

PODRĘCZNIK

W. ABRAMOWICZ: Trumpas lietuvių kalbos vadovėlis be mokytojo pagalbos = Krótki podręcznik do nauki języka litewskiego bez pomocy nauczyciela. Kaunas: Sakalas, 1939, 51 s.

WYKAZ PRZEKŁADÓW NIEOPUBLIKOWANYCH 

1. P. Cwirka: Dziewiąty pot. Jagódka. Ojciec. Płacz. Słowik. Pieśń. [Opowiadania]. Maszynopis w Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich, Czytelni T. Wróblewskiego,  F29-696.

Tytuły oryginałów: Devintas prakaitas. Uogelė. Tėvas. Verksmas. Lakštingala. Daina.

2. J. Biliūnas: Laska. Koniec Brysia. Gwiazda. Trafiłem. Światło szczęścia. [Nowele]. Maszynopis w Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich, Czytelni Wróblewskiego, F29-697.

Tytuły oryginałów: Lazda. Brisiaus galas. Žvaigždė,. Kliūdžiau. Laimės žiburys.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

1. [B.a.]: Abramavičiaus Vlado parašytų knygų, kai kurių straipsnių, mokslinių darbų ir vertimų sąrašas 1954.X.24 [Lista książek, niektórych artykułów, prac naukowych i tłumaczeń Władysława Abramowicza z 24.X.1954]. Maszynopis. Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich. Dział Rękopisów. F221-35. 7 k. 

2. ABRAMAVIČIUS VLADAS: Autobiografija. Rękopis. Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich. Dział Rękopisów. F221-34. 22 k.

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. A. RUŽANIEC-RUŽANCOVAS. W: Lietuvių enciklopedija. T. 36. Boston 1969. 

2. Tarybų Lietuvos rašytojai: biobibliografinis žodynas. Vilnius 1984. 

3. R. ŠARMAITIS. W: Tarybų Lietuvos Enciklopedija. T. 1 . Vilnius 1985. 

4. A. MICKIENĖ. W: Tarybinių lietuvių rašytojų autobiografijos. T. 1.  Vilnius 1989. 

5. E. KURZAWA. W: E. Kurzawa: Słownik polskich pisarzy współczesnych Wileńszczyzny. Zielona Góra 1995. 

6. V. VANAGAS. W: Lietuvių rašytojų sąvadas. Vilnius 1996. 

7. V. ŽUKAS. W: Knygotyra: enciklopedinis žodynas. Vilnius 1997. 

8. V. ALSEIKA. W: Visuotinė lietuvių enciklopedija. T.1. Vilnius 2001. 

9. V. RAKAUSKAS. W: Lietuvių literatūros enciklopedija.Vilnius 2001. 

10. Encyklopedia Ziemi Wileńskiej. Wileński Słownik Biograficzny. T. 1. Bydgoszcz 2002. 

11. M. JACKIEWICZ. W: Literatura Ziemi Wileńskiej od XVI w. do 1945 r. Bydgoszcz 2004. 

12. T. VENCLOVA. Vilniaus vardai. Vilnius 2006. 

13. M. JACKIEWICZ. W: Wileńska encyklopedia 1939-2005. Warszawa 2007.

OMÓWIENIA OGÓLNE

1. K. WOŹNIAKOWSKI: Władysław Abramowicz – poeta, historyk kultury, działacz Polonii litewskiej. Nota biograficzna. „Przegląd Polonijny” 1976, z. 2.

2. M. JACKIEWICZ: Władysław Abramowicz – poeta i historyk polsko-litewski. „Kurier Wileński” 1992 nr 66.

3. D. KACNELSON: Kustosz Władysław Abramowicz. „Zeszyty Historyczne”, Paryż 1993 nr 103. 

4. B. ZNAJDZIŁOWSKA: Z córką o ojcu. „Kurier Wileński” 1999 nr 85.

5. T. BUJNICKI: Polskojęzyczne pisarstwo Litwinów na Litwie. W: Życie literackie i literatura w Wilnie XIX-XX wieku. Kraków 2000.

6. M. JACKIEWICZ: Stefania Jabłońska, Julia Wichert-Kajruksztisowa i Władysław Abramowicz – wileńscy popularyzatorzy poezji litewskiej. W: Poezja i poeci w Wilnie lat 1920-1940. Kraków 2003.

7. W. ALIPENKOWA: Władysław Abramowicz. Próba zarysu monograficznego. (Maszynopis pracy magisterskiej przygotowanej pod opieką doc. dr Haliny Turkiewicz w Katedrze Filologii Polskiej i Dydaktyki Wileńskiego Uniwersytetu Pedagogicznego). Wilno 2009. Dostępna w Internecie: https://docplayer.pl/22111460-Wladyslaw-abramowicz-proba-zarysu-monograficznego.html. [Data dostępu: 10.04.2020].

8. R. SPERSKIENĖ: Kultūros istorikas, bibliografas, vertėjas Vladas Abramavičius. „Tarp knygų” 2009 nr 5.

9. H. TURKIEWICZ: Władysław Abramowicz: owoce dwujęzyczności. W: Zagadnienia bilingwizmu. Seria 1. Dwujęzyczni pisarze litewscy i polscy. Białystok-Vilnius 2017.

Gimė 1909 m. gegužės 9 d. Naujadvaryje, netoli Trakų; lietuvio Eustachijaus Abramavičiaus, kalvio, ir baltarusės Uršulės Bialopiotrovič sūnus. 1914 m. šeima persikėlė į Kaišiadoris, kur jis nuo 1917 m. mokėsi vokiškoje mokykloje. 1924 m. persikėlė į Vilnių, mokėsi vakarinėje pradinėje mokykloje, kurią baigė 1926 m. kartu dirbdamas fizinį darbą, nuo 1925 m. mokinys siuvykloje. Iki 1929 m. mokėsi Vilniaus lenkiškoje I. J. Kraszewskio gimnazijoje, vėliau perėjo į dirbančiųjų gimnaziją, kurią baigė 1930 m. Tais pačiais metais kaip poetas debiutavo knyga Minties aušra. 1933 m. Vilniaus J. Lelevelio gimnazijoje gavo brandos atestatą, paskui studijavo Varšuvos aukštosios žurnalistų mokyklos neakivaizdiniame skyriuje, kurį baigė 1934 m.  Kaip vertėjas 1935 m. debiutavo antologija Wybór najmłodszej poezji litewskiej (Naujausios lietuvių poezijos rinkinys); vėliau lietuvių literatūros vertė nedaug, kartkartėmis publikuodamas vertimus lenkiškoje spaudoje ir vidurinių mokyklų vadovėliuose. 1933–39 m. su pertraukomis dirbo korektoriumi leidykloje „Znicz“, taip pat dienraščio „Kurier Wileński“ redakcijoje, ten nuo korektoriaus išaugo iki žurnalisto. 1936 m. persikėlė į Lydą, redagavo regioninį kraštotyros mėnraštį „Ziemia Lidzka“ (1936–39). Grįžęs į Vilnių, iki Antrojo pasaulinio karo pradžios dirbo dienraščio „Kurier Wileński“ redakcijoje, 1939–40 m. „Gazeta Codzienna“ redakcijoje. Nuo 1940 m. maždaug metus Lietuvos naujienų agentūros ELTA redaktorius ir vertėjas, iš lenkų kalbos vertė informaciją spaudai. Nuo 1940 m. rudens Valstybinės Vrublevskių bibliotekos bibliotekininkas, ten 1944 m. dirbo bibliografu, o nuo 1947 m. iki 1965 m. vadovavo Rankraščių skyriui. Spausdino straipsnius apie rinkinius, apie lietuviškos spaudos ir periodikos istoriją, taip pat rengė bibliografinius sąvadus, dokumentuojančius rankraščių kolekcijos turinį. Parengdavo rankraščius, be kitų, išleido Seksterny wykładów kowieńskich Adama Mickiewicza 1819–1821 (Adomo Mickevičiaus Kauno paskaitų seksternai 1819–1821), dabar leidinys saugomas Lietuvos mokslų akademijos bibliotekoje. Kartu su kitais bibliotekos darbuotojais parengė anksčiau nesutvarkytų baltarusių ir rusų literatūrinių ir istorinių rankraščių bibliografiją. 1945–51 m. Vilniaus universiteto Istorijos fakultete studijavo istoriją, vėliau universitete dėstė lenkų kalbą. 1954–65 m. Lietuvos rašytojų sąjungos narys.  Vadovavo jaunųjų Vilniaus ir Vilniaus krašto lenkų poetų judėjimui, prie lenkiško dienraščio „Czerwony Sztandar“ redakcijos 1954 m. įsteigė literatų būrelį.    

Rašė lenkiškai, spausdino poezijos knygas, taip pat romanus ir škicus regionine ir istorine temomis. Straipsniais, parašytais lenkiškai ir lietuviškai, populiarino informaciją apie lietuvių, rusų, ukrainiečių ir baltarusių literatūrą, kuri, be kita ko, pasirodydavo spaudinių „Kurier Wileński“ (1932), „Naujoji Lietuva“ (1942–44), „Sovetskaja Litva“ (1948–49), „Literatūra ir menas“ (1948–63), „Pergalė“ (1949–55),  „Švyturys“ (1950–52), „Czerwony Sztandar“ (1954–63) puslapiuose. Parašė lietuvių kalbos vadovėlį, skirtą lenkams savarankiškai mokytis lietuvių kalbos. Spausdino regioninio pobūdžio biografines knygas ir straipsnius. 1946 m. Lietuvos rašytojų sąjungos apdovanotas medaliu Za doblestnyj trud w Wielikoj Oteczestwiennoj 1941–1945 gg (Už garbingą darbą Didžiajame Tėvynės kare 1941–1945 m.).

1940 m. vedė Katarzyną Gintowt-Dziewiałtowską, į lenkų kalbą vertusią Lietuvos radijo laidas. Turėjo dukterį Barbarą, aktorę (g. 1942). 1965 m. lapkričio 16 d. nusižudė Vilniuje; palaidotas Vilniaus Rasų kapinėse.

Vertėjo archyvas dalimis saugomas Lietuvos nacionalinėje M. Mažvydo bibliotekoje ir Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių bibliotekoje.

2009 m. kovo 23 d. – gegužės 29 d. Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių bibliotekoje vyko paroda, skirta paminėti Vlado Abramavičiaus gimimo 100-metį.