O słowniku

Dobór i struktura haseł

Wybór haseł był zadaniem trudnym i czasochłonnym, a jego kształt ostateczny wyklarował się w trakcie realizacji projektu dokumentacyjnego. Wobec mnogości tłumaczonych dzieł z wielu literatur i języków wprowadzono kryteria formalne: jakościowe i ilościowe. Uwzględniono tłumaczy zajmujących się przekładem literackim w postaci opublikowanych przed II wojną światową druków zwartych (minimum trzy) lub/i wystawionym w teatrze, a niekiedy wydanym osobno później. Pod uwagę wzięto znaczenie tłumaczonego dzieła, przyznane nagrody, profesjonalne oceny tłumaczeń, rangę i zakres działalności wydawnictw, które ogłosiły przekład, oraz adaptacje teatralne, radiowe, filmowe i telewizyjne przełożonych utworów. W pewnych okolicznościach respektowano odstąpienie od tych zasad. Należą do nich na przykład przedwczesna śmierć tłumacza, przyswajanie polszczyźnie dzieł z tzw. małych literatur (zgodnie z terminologią G. Deleuze’a) lub literatur antycznych basenu Morza Śródziemnego, jak też dorobek w postaci nieopublikowanych przekładów dzieł. Lista haseł była przedstawiana do zaopiniowania specjalistom w zakresie translatoryki i filologii obcych. Jak każdy wybór, tak i ten może rodzić potrzebę dyskusji, krytyki i uzupełnień. W obecnej postaci wydaje się trafnie ukazywać istotne zjawiska funkcjonowania literatur obcych w odrodzonej Rzeczypospolitej, zgodnie z ustaleniami o charakterze statystycznym dokonanymi przez Jana Wnęka.

Każde hasło ma trójdzielną kompozycję zawierającą faktograficzny biogram, bibliografię twórczości przekładowej, a niekiedy też adaptacyjnej, z języka polskiego i na język polski, oraz zestawienie ważniejszych opracowań dotyczących tego dorobku i biegu życia tłumacza.

BIOGRAM prezentuje podstawowe dane osobowe, w tym pseudonimy i kryptonimy, informacje o wykształceniu, zwłaszcza w zakresie akwizycji języków obcych, aktywności tłumaczeniowej na szerszym tle przebiegu pracy zawodowej, społecznej, a także politycznej. Obok wskazań dotyczących debiutu translatorskiego, daje wgląd m.in. w ich kontakty międzynarodowe, przynależność do grup literackich i stowarzyszeń twórczych, współpracę z teatrami, wydawnictwami oraz czasopismami (udział w pracach redakcyjnych, krytyka przekładu), a także kształtującymi się wówczas nowymi mediami (kino, radio). Wszystkie biogramy zawierają jednakowe kategorie informacji, które uzupełniano, gdy wymagała tego specyfika życiorysu tłumacza. Zgodnie z przyjętymi założeniami metodologicznymi w biogramie nie dokonuje się charakterystyki lub oceny dorobku tłumaczeniowego. Wskaźnikami tej oceny wydają się informacje o ważniejszych nagrodach i odznaczeniach. O ile było to możliwe, wskazano na lokalizację istotnej części lub całości archiwum tłumaczy. O długości biogramów zdecydował wyłącznie zasób zgromadzonych źródeł.

Fakty biograficzne zestawiono głównie na podstawie aktualnego stanu badań lub ustalono w oparciu o kwerendy archiwalne w instytucjach krajowych i zagranicznych oraz kwerendy cyfrowe w bazach danych. W przypadku braku opracowań naukowych korzystano ze źródeł prasowych i czasopiśmiennych, materiałów regionalnych, korespondencji, dzienników, pamiętników, wspomnień, a także zabiegano o konsultacje u spadkobierców praw autorskich tłumaczy objętych hasłami.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA to bibliografia podmiotowa w układzie chronologicznym, która obejmuje przekłady, w tym przekłady przypisywane i nieopublikowane, oraz adaptacje. Jej układ jest pionierskim wkładem metodologicznym w tradycję prac dokumentacyjnych prowadzonych przez dekady w Instytucie Badań Literackich, co odzwierciedla instrukcja opracowywania haseł powstała na potrzeby realizacji projektu. Bibliografię usystematyzowano zgodnie z chronologią pierwszej publikacji dzieła (lub daty jego powstania, jeśli jest znana). Jako osobne, numerowane pozycje ujęto:

tzw. druki zwarte, czyli przekłady książkowe, wydane także w formie elektronicznej e-booków, książek w Internecie i audiobooków,

przekłady utworów dramatycznych i powieściowych ogłoszonych jedynie w czasopismach lub wydawnictwach zbiorowych,

przekłady utworów dramatycznych mających jedynie wystawienia w teatrze, radiu lub telewizji,

większe przekłady zachowane w rękopisach lub maszynopisach zdeponowane w zbiorach publicznych,

tytuły przekładów niezachowanych, gdy potwierdzono ich dokonanie w pełnej postaci.

Przy pozycjach numerowanych uwzględniono w miarę możliwości informacje dotyczące danego przekładu tj. datę jego powstania (jeśli była odległa od daty ogłoszenia go drukiem), pierwodruku, rejestr wydań, prapremier.

Opis główny w pozycji numerowanej zawiera personalia autorów wraz z ich pseudonimami i kryptonimami, tytuł, podtytuł, szczegóły dotyczące tłumaczenia, miejsce, nazwę firmy wydawniczej i rok pierwszego oraz kolejnych wydań, nazwę serii wydawniczej oraz liczbę stron. Pod opisem głównym znajdują się adnotacje dotyczące elektronicznych form publikacji utworu (e-booki, płyty CD, DVD), autorstwa ilustracji, tytułu oryginału, jeśli udało się go ustalić, formy podpisu, zmian tytułu przekładu wraz z datami ich modyfikacji w kolejnych wydaniach, informacji o zapośredniczeniu przekładu przez inne tłumaczenia, zawartości, właściwości druku, ważniejszych nagród i adaptacji, jak też recenzji i omówień.

Zawartość podano w przypadku przekładów tomów opowiadań, utworów dramatycznych i esejów; w tomach poezji uwzględniono tylko tytuły cykli.

W opisie przekładów utworów dramatycznych obok miejsca i roku prapremiery podawano, o ile było to możliwe, nazwę teatru, w których zostały zainscenizowane.

Dział TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA nie rejestruje przekładów ogłaszanych w prasie, w antologiach i książkach zbiorowych (z wyjątkiem powieści w odcinkach i dramatów). Nie zawiera też opisów przekładów dzieł niezwiązanych z literaturą, których dokonał tłumacz (np. tekstów politycznych, filozoficznych, teologicznych lub z innych obszarów nauki).

Korpus wzbogaca zestawienie prac naukowych tłumaczy w dziedzinie translatoryki, w tym krytyki przekładu. Uzupełnia je lista prac edytorskich i redakcyjnych dotyczących przekładów, wydanych w kraju i zagranicą, w języku polskim i w językach obcych. Dopełnienie stanowią wykazy ich opublikowanych listów w sprawach przekładowych.

Wobec zróżnicowania dorobku translatorskiego poszczególnych tłumaczy niekiedy wychodzono poza podany schemat i stosowano rozwiązania nietypowe, adekwatnie do specyfiki ich drogi twórczej.

OPRACOWANIA to dział zawierający wybór bibliografii przedmiotowej usystematyzowanej chronologicznie. Składa się on kolejno z części:

Odpowiedzi na kwestionariusze i ankiety, w tym IBL PAN

Tłumacz o sobie – wykaz wypowiedzi autobiograficznych i na temat swojej twórczości przekładowej

Wywiady – wybór najważniejszych rozmów z tłumaczami publikowanych w prasie i książkach zbiorowych

Źródła o charakterze encyklopedyczno-słownikowym oraz opracowania bibliograficzne poświęcone tłumaczowi

Omówienia ogólne – zestawienie wybranych opracowań całości lub istotnej części dorobku tłumaczy, a także przyczynków biograficznych, z podziałem na druki zwarte i artykuły

Omówienia dotyczące poszczególnych przekładów lub ich ważnych aspektów.

Zestawienia te prezentują podstawową, często po raz pierwszy zebraną wielojęzyczną informację naukową niezbędną do prowadzenia studiów nad historią przekładu literackiego w badanym okresie.

Techniczne zasady redakcji haseł

W zapisach bibliograficznych uwspółcześniono ortografię i przyjęto poniższe rozwiązania:

tamże – wskazuje na publikację wydaną w miejscu tym samym co poprzednio;

przedruk w tegoż/w tejże – w książce wzmiankowanego uprzednio autora i tłumacza;

przedruk w: – oznacza książkę zbiorową,

nawias kwadratowy [] obejmuje informację dodaną do opisu głównego spoza opisu zaczerpniętego z katalogu Biblioteki Narodowej,

gwiazdką * oznacza się publikacje w książkach i w prasie wydawanych w obiegu poza cenzurą przed 1989,

w opisach tekstów drukowanych grażdanką zastosowano transliterację zgodnie z normą przyjętą w Bibliotece Narodowej),

gdy tytuł recenzji przekładu równa się tytułowi omawianego dzieła, nie odnotowuje się go; ponieważ nie przeprowadzono autopsji wszystkich materiałów, brak tytułów wynikać może niekiedy z jego pominięcia w źródłach pośrednich

gdy tytuł omówienia lub recenzji przekładu nie wskazuje wyraźnie na jego problematykę, w nawiasie kwadratowym podaje się adnotację wyjaśniającą,

wykorzystano powszechnie znane skróty używane w katalogowym opisie bibliotecznym.

Zestawienie skrótów

[i.e.] - określenie właściwej informacji

[post / ante ] – oznacza przybliżenie daty wydania

[b.a.] – brak autora

[b.t.] – brak tytułu

[b.m.] – brak miejsca wydania

[b.d.] - brak daty wydania

[b.w.] – brak wydawnicta

około – ca

poz. – pozycja

t. – tom

por. – porównaj

zob. – zobacz

vol. - volumen

Wybór źródeł bibliograficznych

Informacje zaprezentowane w słowniku zaczerpnięto z wielu źródeł i mają służyć jako punkt wyjścia do badań nad życiem i twórczością danego tłumacza. Wykorzystano materiały biograficzne, bibliograficzne i dokumentacyjne, ogłoszone drukiem, jak i w postaci cyfrowej.

WYBÓR INTERNETOWYCH ŹRÓDEŁ BIOBLIOGRAFICZNYCH (niewykazanych w hasłach osobowych)

http://www.szukajwarchiwach.pl

http://bar.ibl.waw.pl/

http://www.karo.umk.pl

http://www.zaiks.pl

http://www.federacjabibliotekcyfrowych.pl

http://www.polona.pl

http://www.sowiniec.com.pl

http://www.katalog.czasopism.pl

http://www.nauka-polska.pl

http://www.culture.pl

http://www.e-teatr.pl

http://www.filmpolski.pl

http://www.instytutksiazki.pl

http://www.encyklopediateatru.pl

https://www.scholar.google.com

https://www.katalogi.bn.org.pl/

https://www.bj.uj.edu.pl/zasoby-cyfrowe/biogramy

https://www.1944.pl/powstancze-biogramy.html

https://www.jhi.pl/zbiory

Jak korzystać ze Słownika

Poniższa instrukcja zawiera najważniejsze wskazówki ułatwiające korzystanie z platformy Słownik tłumaczy oraz przykładowe pytania badawcze, na jakie można znaleźć w nim odpowiedzi. W razie niejasności bądź wątpliwości prosimy o kontakt za pośrednictwem adresów mailowych znajdujących się na stronie w zakładce Kontakt: https://slownik.nplp.pl/kontakt.

Informacje podstawowe.

1.1. Słownik tłumaczy jest bazą danych, co wiąże się z zastosowaniem adekwatnej dla niego struktury i sposobu przeszukiwania zawartych danych badawczych.

1.2. Podstawą do stworzenia cyfrowej struktury Słownika były hasła biobibliograficzne opracowane przez Autorki i Autorów w formie tekstowej, która została zachowana w pierwotnym kształcie w polu „Biogram polski”. Można je czytać w tradycyjny, linearny sposób lub przeszukiwać według określonych kryteriów.

1.3. Hasła wzbogacono o bazodanową strukturę powiązań i relacji, tworzącą konstelacyjny układ danych, dodając możliwości ich przeszukiwania, filtrowania i wyświetlania zgodnie z potrzebami badawczymi użytkowników.

Sposoby korzystania z tej struktury opisano w punktach 2. („Strona główna Słownika tłumaczy”, 3. („Jak czytać wyniki wyszukiwania”).

1.4. W wynikach wyszukiwania większość elementów to aktywne linki odsyłające do osobnych kart z informacjami. Dokładny opis używania linków znajduje się w punkcie 3. („Jak czytać wyniki wyszukiwania”).

1.5. Proponowane kierunki badawczego wykorzystania Słownika tłumaczy zaproponowano w punkcie 4. („Przykładowe pytania badawcze”) oraz 5. („Inne przykłady zastosowań badawczych”).

Strona główna Słownika tłumaczy:

2.1. Wyszukiwarka na stronie głównej https://slownik.nplp.pl/

2.1.1. służy do szybkiej orientacji w zasobach platformy, przede wszystkim w hasłach osobowych.

2.1.2. przeszukuje jednocześnie wszystkie pola w hasłach (biogramy wielojęzyczne, twórczość przekładowa).

2.1.3. daje możliwość, by podczas wpisywania pojawiały się podpowiedzi kontekstowe co do zawartości wyszukiwania, można jednak użyć przycisku „Znajdź”, aby uzyskać pełną listę wyszukiwania w osobnym oknie. Wyniki prezentowane są w kolejności alfabetycznej.

2.1.4. Przykład wyników wyszukiwania dla frazy „Tristan”: https://slownik.nplp.pl/people?phrase=tristan

2.2. Kategorie paska bocznego:

2.2.1. Hasła – zawiera 150 haseł osobowych dotyczących tłumaczy i tłumaczek, które są głównym efektem projektu dokumentacyjnego: https://slownik.nplp.pl/people?phrase=&advanced%5Bprofession%5D%5Bvalue%5D=t%C5%82umacz

2.2.2. Osoby - obejmuje zarówno tłumaczy i tłumaczki, których nazwiska wyróżniono majuskułą, jak i autorów i autorski utworów oryginalnych będących podstawą dokonanego przez nich przekładu.

2.2.2.1. Wyszukiwarka w kategorii Hasła (https://slownik.nplp.pl/people?phrase=&advanced%5Bprofession%5D%5Bvalue%5D=t%C5%82umacz) oraz Osoby (https://slownik.nplp.pl/people)

2.2.2.1.1. jest to wyszukiwarka zawierająca dodatkowe kryteria przeszukiwania haseł osobowych, np.: data urodzenia, miejsce przechowywania zbiorów, tłumaczył(a) z języka, zawód, pracował(a) w czasopiśmie itd.).

2.2.2.1.2. W puste pole wpisujemy dane osoby, którą chcemy wyszukać i klikamy przycisk „Znajdź”. W wynikach wyświetlone zostaną wszystkie hasła osobowe, w których pojawiła się szukana fraza. Oznacza to, że oprócz poszukiwanego tłumacza/tłumaczki bądź autora/autorki mogą pojawić się inne osoby, o ile w danym haśle pojawiło się poszukiwane wyrażenie np. po wpisaniu w wyszukiwarce frazy „Iwaszkiewicz” oprócz szukanego hasła „IWASZKIEWICZ Jarosław” wyświetlone zostaną hasła osób, u których w treści biogramów pojawiła się fraza „Iwaszkiewicz”: https://slownik.nplp.pl/people?phrase=Iwaszkiewicz. Należy wziąć pod uwagę fakt, iż wyniki wyszukiwania wyświetlane są w kolejności alfabetycznej, dlatego też poszukiwany rekord może znajdować się w dalszej części listy.

2.2.2.1.3. Przykładowa kombinacja kryteriów i wyników wyszukiwania dla: „tłumaczył(a) z języka: angielski” oraz „pracował(a) w organizacji „Polski PEN Club”” - nie jest wymagane wpisywanie dodatkowych danych w głównej pole wyszukiwarki, wystarczy określenie kryteriów, choć wszystkie pola można łączyć: https://slownik.nplp.pl/people?phrase=&advanced%5Btranslation_source_language%5D%5Bid%5D=2&advanced%5Borganization_person%5D%5Bid%5D=28

2.2.2.1.4. Jeżeli połączymy wyszukiwaną frazę i powyższe kryteria, otrzymamy wyniki haseł, w których pojawia się fraza „Iwaszkiewicz” oraz tłumacze bądź tłumaczki objęci hasłami, którzy dokonywali przekładów z języka angielskiego i byli związani z Polskim PEN Clubem: https://slownik.nplp.pl/people?phrase=Iwaszkiewicz&advanced%5Borganization_person%5D%5Bid%5D=28&advanced%5Btranslation_source_language%5D%5Bid%5D=2

2.2.2.1.5. Przy wynikach wyszukiwania widoczna jest kolumna „Aktywność” informująca o ostatnich zmianach w haśle.

2.2.3. Utwory oryginalne - kategoria ta zawiera wszystkie utwory będące podstawą tłumaczeń, oznaczone w haśle biobibliograficznym jako tytuły oryginałów. Wyniki można zawęzić pozostawiając pustym pole wyszukiwarki i wybierając odpowiednią kategorię. W wynikach wyszukiwania widoczna jest nazwa utworu oryginalnego oraz jego autor(ka). Obie informacje są aktywnymi linkami, które odsyłają odpowiednio do karty utworu (gdzie znaleźć można wszystkie przekłady danego dzieła) oraz karty autora/autorki zawierającej wszystkie dzieła tłumaczone.

UWAGA! W przypadku, gdy nie jest znany tytuł będący podstawą przekładu zastosowano następujące zapisy (przykłady):

2.2.3.1. „Brak podstawy przekładu” [G. Apollinaire]: zapis ten informuje nas o braku tytułu oryginału, ale znamy zarówno autora, jak i język, w którym powstał utwór będący podstawą tłumaczeń np. https://slownik.nplp.pl/writings/2518.

2.2.3.2. „Brak podstawy przekładu (En)”: zapis taki informuje, że nie znamy autora, ale wiemy, w jakim języku napisany został oryginał, w tym przypadku angielski np. https://slownik.nplp.pl/writings/361. Dotyczy to także utworów, w których podstawa przekładu jest mnoga, np. antologii poetyckich i wieloautorskich zbiorów opowiadań np. https://slownik.nplp.pl/writings/2142.

2.2.3.3. „Brak podstawy przekładu”: taki zapis zastosowano w odniesieniu do utworów, których ani autor, ani język oryginału nie zostały ustalone: https://slownik.nplp.pl/writings/155.

2.2.4. Przekłady - kategoria ta zawiera wszystkie przekłady znajdujące się w bazie Słownika tłumaczy. Dane znajdujące się w tej kategorii ujmują sam fakt dokonania przekładu przez daną osobę, wydania przekładów notowane są osobną kategorią (zob. 2.2.5). Podobnie jak w przypadku utworów oryginalnych, możemy tu zastosować zawężanie wyników wyszukiwania za pomocą filtrów. Są nimi: utwór będący podstawą przekładu, autor(ka) tłumaczenia, język tłumaczenia. Każda z tych kategorii jest aktywnym linkiem przekierowującym do wyników wyszukiwania. Dodatkowo widoczna jest liczba wydań danego przekładu.

2.2.5. Wydania - kategoria zawiera wszystkie wydania przekładu znajdujące się na platformie Słownik tłumaczy. Kryteriami przeszukiwania tego działu są: utwory oryginalne, daty roczne wydania, miejsce wydania, nazwa wydawnictwa lub nazwa serii wydawniczej. Prezentowane wyniki zawierają tytuł przekładu, tytuł pierwszego wydania wraz z datą, miejscem, wydawnictwem oraz serią. Po kliknięciu w odpowiednią nazwę (poza rokiem) zostaniemy przekierowani przez system ~~przekieruje~~ do odpowiednich kart z dodatkowymi informacjami.

2.2.6. Wydawnictwa - w tej kategorii znajdują się nazwy wszystkich wydawnictw występujących w hasłach poszczególnych tłumaczy i tłumaczek, w takiej formie, w jakiej widnieją w poszczególnych wydaniach w opisach bibliograficznych. Kategorię można przeszukiwać poprzez wpisanie ciągu znaków w pole „fraza” lub poprzez wybór miejsca z listy rozwijanej, aby zobaczyć wszystkie wydawnictwa powiązane z danym miejscem. Po kliknięciu w nazwę wydawnictwa przejdziemy do ekranu wydawnictwa zawierającego listę wydań, które są z nim powiązane. Możemy stamtąd, po kliknięciu w tytuł wydania, przejść do ekranu danego wydania.

2.2.7. Serie wydawnicze - kategoria zbiera nazwy serii wydawniczych, w których publikowano przekłady, wyświetlane według porządku alfabetycznego. Kategorię tę można filtrować poprzez wpisanie ciągu znaków w pole „fraza”. Po kliknięciu w nazwę serii wydawniczej przejdziemy do ekranu z aktywną listą wszystkich przekładów powiązanych z daną serią, aby po kliknięciu w jego tytuł przejść do ekranu danego przekładu.

2.2.8. Czasopisma - w tej kategorii znajdują się nazwy wszystkich czasopism występujących w hasłach poszczególnych tłumaczy/tłumaczek. Można ją przeszukiwać poprzez wpisanie ciągu znaków w pole „fraza” lub poprzez wybór miejsca z listy rozwijanej, aby zobaczyć wszystkie periodyki powiązane z danym miejscem. (Uwaga: Nie wszystkie czasopisma powiązane są z miejscami).

Po kliknięciu w tytuł czasopisma przejdziemy do osobnego poświęconemu mu ekranu zawierającego listę osób, które były z nim powiązane, a także nazwy ról, w jakich tam występowały (np. autor, tłumacz, redaktor). Po kliknięciu w imię i nazwisko możemy przejść do ekranu osoby.

2.2.9. Organizacje - w tej kategorii znajdują się nazwy wszystkich organizacji występujących w hasłach poszczególnych tłumaczy/tłumaczek. Można ją przeszukiwać poprzez wpisanie ciągu znaków w pole „fraza” lub poprzez wybór miejsca z listy rozwijanej, aby zobaczyć wszystkie organizacje powiązane z danym miejscem. (Uwaga: Nie wszystkie czasopisma powiązane są z miejscami).

Po kliknięciu w nazwę organizacji przechodzimy do listy osób z nią powiązanych. Możemy wówczas zapoznać się z rolami, jakie pełniły w danej organizacji. Po kliknięciu w wybrane imię i nazwisko można przejść do hasła osoby.

2.2.10. Miejsca - kategoria zbiera wszystkie jednostki miejscowe znajdujące się w bazie Słownika tłumaczy - przede wszystkim lokalizacje wydawnictw, czasopism lub organizacji.

Są one powiązane z numerem zewnętrznej bazy GeoNames, a także przypisane do kraju, w którym określone miejsce znajduje się w momencie wprowadzenia danych do systemu (wprowadzanie dokonano w latach 2022-2025).

Listę miejsc można filtrować na dwa sposoby - wpisując ciąg znaków w pole „fraza”, albo też wybierając kraj, by wyświetlić wszystkie jednostki miejscowe do niego przypisane.

Po kliknięciu w nazwę miejscową pojawi się widok danej jednostki - z jej umiejscowieniem na mapie, nazwą i przypisaniem do kraju oraz numerem bazy GeoNames oraz aktywnymi listami wszystkich organizacji, wydawnictw i czasopism powiązanych z daną jednostką miejscową.

2.2.11. Języki - kategoria gromadząca wszystkie języki, w których zapisane zostały utwory oraz przekłady wspominane w Słowniku tłumaczy. Po kliknięciu w tę kategorię wyświetli się lista języków w porządku alfabetycznym. Pole „nazwa” odwraca porządek wyświetlania listy (à rebours) lub przywraca do stanu wyjściowego kolejnym kliknięciem.

Po kliknięciu w pole „Writings/Utwory oryginalne” lub „Przekłady” lista zostanie posortowana według liczby ujętych w bazie utworów oryginalnych lub analogicznie przekładów w danym języku.

Kliknięcie w nazwę języka pozwala wyświetlić aktywną listę wszystkich utworów i przekładów w danym języku i ewentualne przejść z niej do widoku konkretnego utworu lub przekładu.

2.2.12. Media - w tej kategorii zebrane są wszystkie materiały wizualne (np. zdjęcia tłumaczy i tłumaczek, okładki wydanych tłumaczeń, archiwalia, dokumentacja urzędowa) będące wzbogaceniem poszczególnych haseł. Ułożone zostały w porządku alfabetycznym według nazw. Dołożono wszelkich starań, aby dotrzeć do wszystkich właścicieli (i dysponentów praw autorskich) zdjęć i innych materiałów, które są wykorzystywane na niniejszej platformie. Wszelkie osoby i instytucje, do których nie udało nam się dotrzeć, prosimy o kontakt. Każdy materiał wizualny opatrzony jest informacją o licencji na jego dalsze wykorzystanie.

Jak czytać wyniki wyszukiwania?

3.1. Karta tłumacza:

Karta tłumacza dzieli się na dwie części:

3.1.1. Pasek boczny (widoczny przy przeglądaniu biogramów) z najważniejszymi informacjami o tłumaczu/tłumaczce, autorstwie hasła oraz osobie odpowiedzialnej za jego cyfrowe opracowanie. Tu znajdują się również zasoby wizualne związane z osobą tłumacza/tłumaczki.

3.1.2. Pasek górny z biogramem polskim oraz przekładami biogramu na języki, z których dana osoba tłumaczyła, listą przekładów, czasopismami i organizacjami.

3.1.2.1. Biogram polski podzielony jest na część biograficzną oraz bibliograficzną. W części biograficznej występują dwa typy oznaczeń: są to nazwy organizacji oraz czasopism, z którymi związana była dana osoba. Ich nazwy powtórzono w mianowniku w formie aktywnych linków. Po kliknięciu przez użytkownika formy mianownikowej system przenosi czytelnika na kartę danej organizacji bądź czasopisma, gromadzącej informacje o wszystkich rolach pełnionych przez tłumaczki i tłumaczy. Po kliknięciu przez użytkownika w imię i nazwisko wybranej osoby system przekierowuje na jej kartę. Drugą część biogramu stanowi twórczość przekładowa, będąca danymi bibliograficznymi (więcej o doborze i strukturze haseł można przeczytać tutaj: https://slownik.nplp.pl/o-slowniku).

3.1.2.2. Biogramy obcojęzyczne zawierają wyłącznie część biograficzną. Nie powielają bibliografii tłumaczeń.

3.1.2.3. Zakładka „Przekłady” zawiera spis tłumaczeń dokonanych przez danego tłumacza bądź tłumaczkę. Po kliknięciu przez użytkownika w nazwę zostaniemy przekierowani przez system ~~przenosi~~ na kartę przekładu (zob. punkt 3.2).

3.1.2.4. Zakładka „Czasopisma” zbiera wszystkie czasopisma, z którymi współpracował dany tłumacz(ka) oraz określa pełnione tam role na podstawie informacji zawartych w części biograficznej hasła.

3.1.2.5. Zakładka „Organizacje” zbiera nazwy instytucji, z którymi na różnych etapach życia związany był tłumacz bądź tłumaczka z określeniem roli, jaką tam pełnił(a) na podstawie informacji zawartych w części biograficznej hasła.

3.2. Karta przekładu zawiera następujące informacje:

3.2.1. tytuł przekładu (zazwyczaj tożsamy z jego pierwszym wydaniem).

3.2.2. utwór oryginalny będący podstawą przekładu (tytuł oraz autor utworu oryginalnego to linki, które odsyłają odpowiednio do karty utworu, na której zawarte są inne przekłady, jeżeli istnieją, oraz karty autora zbierającej wszystkie tłumaczone dzieła znajdujące się w bazie Słownika).

3.2.3. informację o tym, z jakiego i na jaki język dokonany został przekład.

3.2.4. informację o tłumaczu/tłumaczce. Imię i nazwisko jest aktywnym linkiem odsyłającym do karty tłumacza bądź tłumaczki (zob. 3.1.).

3.2.5. pole z informacjami dodatkowymi: w tym miejscu znajdują się wszystkie informacje, które dotyczą tłumaczenia jako całości nie zaś konkretnego wydania, np. adaptacje przekładu, recenzje, informacje o miejscu przechowywania rękopisu/maszynopisu przekładu.

3.2.6. W dolnej części karty znajdują się informacje na temat wszystkich wydań utworu. Niektóre z informacji (np. o liczbie stron) znajdują się w karcie pierwszego wydania. W widoku tym znajdują się aktywne linki odsyłające do (po kolei): karty wydania, karty miejsca, karty wydawnictwa, a także, o ile w danym wydaniu występuje, do karty serii zapisanej w nawiasie zwykłym.

3.2.7. Jeżeli na karcie przekładu nie widnieją wydania, oznacza to, że mamy do czynienia z utworem, który nie został wydany (np. był wyłącznie podstawą scenariusza wystawienia teatralnego).

3.3. Karta wydania zawiera następujące informacje:

3.3.1. nazwę, pod którą wydany został utwór wraz z datą wydania.

3.3.2. nazwę przekładu będącą aktywnym linkiem odsyłającym do karty przekładu.

3.3.3. rok wydania. Jeżeli utwór wydawany był przez kilka lat (np. w przypadku publikacji w czasopismach) jako rok wydania podany został rok końcowy, natomiast inne dane o latach publikacji zawarte zostały w osobnym polu).

3.3.4. pole z dodatkowymi informacjami. W tym miejscu zawarte zostały wszystkie dane dotyczące przeglądanego wydania, które nie mieściły się w siatce kategorii stałych np. informacje o liczbie stron, tomów, zawartości tomów (np. w przypadku zbioru opowiadań), informacji o autoryzacji przekładu itd. Najczęściej informacje te zawarte są w pierwszym wydaniu, kolejne zaś zawierają dane dodatkowe, różniące je od wydania pierwszego. Również w przypadku rozbieżności danych faktycznych z danymi podanymi na egzemplarzu wydania zostały umieszczone w tym miejscu. Jeżeli utwór wydany został w serii jako tom oznaczony numerem, w polu tym podano nazwę serii wraz z numerem tomu.

3.3.5. nazwę wydawnictwa, będącą aktywnym linkiem przekierowującym do karty wydawnictwa.

3.3.6. miejsce wydania, będące aktywnym linkiem przekierowującym do karty miejsca.

3.3.7. jeżeli wydanie zostało opublikowane w ramach serii, widoczna jest nazwa serii będąca aktywnym linkiem przekierowującym do karty serii.

UWAGA: Wznowienia, rozumiane jako kolejne publikacje tego samego lub z niewielkimi zmianami wydania tłumaczenia nie są traktowane jako osobne wydania w strukturze cyfrowej. Metadane podstawowe dla wznowień (rok, miejsce wydania, wydawnictwo, seria) notowane są dla pierwszych chronologicznie danych.

Przykładowe pytania badawcze.

Platforma Słownik tłumaczy jest przede wszystkim zbiorem danych tekstowych, które mogą stać się podstawą pytań badawczych zarówno dla tradycyjnego translatologa i literaturoznawcy, jak i humanisty cyfrowego. Poniżej prezentujemy przykłady ścieżek badawczych w formie pytań, których odpowiedzi można zrealizować z użyciem niniejszej platformy:

4.1. Przykład 1: „Chcę znaleźć wszystkie tłumaczenia powieści Czarodziejska Góra wraz z ich wydaniami”.

4.1.1. W panelu bocznym wchodzimy w zakładkę „Przekłady”.

4.1.2. W polu „fraza” wpisujemy tytuł powieści i klikamy przycisk „filtruj”.

4.1.3. Pojawiają się dwa tłumaczenia. Po kliknięciu na tytuł przekładu zostajemy przeniesieni na kartę przekładów, na której widnieją informacje na temat przekładu wraz z wydaniami (karty przekładu oraz wydania opisano obszernie w punktach 3.2. oraz 3.3.)

4.2. Przykład 2: „Interesują mnie wszystkie dzieła napisane po estońsku oraz przekłady z tego języka”.

4.2.1. W panelu bocznym wchodzimy w zakładkę „Języki”.

4.2.2. Wyszukujemy język estoński a następnie klikamy w jego nazwę.

4.2.3. Na karcie wyników oprócz informacji o kodach języka w międzynarodowych bazach widzimy utwory zarówno pisane po estońsku, które stały się podstawą tłumaczenia, jak i tłumaczenia na język estoński utworów polskich

Jeżeli interesują nas same utwory pisane po estońsku przełożone na polski możemy również skorzystać z karty „Przekłady”, gdzie z rozwijanej listy języków wybieramy estoński.

4.3. Przykład 3: „Chciałbym sprawdzić, jakie publikacje wydał Państwowy Instytut Wydawniczy w 1949 roku”.

4.3.1. Wchodzimy w kategorię „Wydania” w bocznym panelu. Z listy rozwijanej wybieramy rok “1949” a następnie z listy wydawnictw „Państwowy Instytut Wydawniczy”, po czym wciskamy przycisk „Filtruj”.

4.3.2. Na liście wyników pojawią się wszystkie wydania przekładów z roku 1949 wydane w Państwowym Instytucie Wydawniczym. Jeżeli interesują nas dokładniejsze informacje nt. któregoś z utworów, należy kliknąć w nazwę będącą aktywnym linkiem.

4.4. Przykład 4: „Jakie role pełnili w poszczególnych organizacjach tłumaczki i tłumacze, na przykład w Związku Zawodowym Literatów Polskich?” Dane wspomagające odpowiedź zgromadzone są na karcie danej organizacji: https://slownik.nplp.pl/organizations/41

4.4.1. Analogicznie postąpić można z wydawnictwami i czasopismami podczas konstruowania pytań o role pełnione przez osoby tłumaczące literaturę w pierwszej połowie XX wieku.

Inne przykłady zastosowań badawczych:

5.1. Zwracamy uwagę na zawartość działów, przykładowo:

5.1.1. Serie wydawnicze - zebrane dane mogą stać się podstawą badań nazewnictwa tych serii: https://slownik.nplp.pl/publishing-series

5.1.2. Organizacje - stanowią jeden z pierwszych cyfrowych zbiorów w języku polskim organizacji związanych przede wszystkich z szeroko pojętą kulturą pierwszej połowy XX wieku: https://slownik.nplp.pl/organizations

5.2. Dzięki opracowaniu badawczemu Autorów hasła mogą stać się podstawą do utworzenia brakujących wpisów w innych leksykonach i encyklopediach.

5.2.1. Przykładowo hasło Zofia Petersowa dla utworzenia hasła na stronie Wikidata: https://slownik.nplp.pl/people/188

5.3. określenia ról pełnionych w organizacjach i czasopismach przez tłumaczki i tłumaczy mogą stać się podstawą cyfrowej klasyfikacji ról związanych z literaturą:

5.3.1.1. role w Organizacjach Kazimiery Iłłakowiczówny: https://slownik.nplp.pl/people/634#organizations

5.3.1.2. role w Organizacjach Witolda Hulewicza: https://slownik.nplp.pl/people/564#organizations

5.3.1.3. role w Czasopismach Emila Zegadłowicza:

https://slownik.nplp.pl/people/182#journals