BANDROWSKI Jerzy Wincenty

1883-1940

Imiona metrykalne: Jerzy Wincenty.

Pseudonimy i kryptonimy: b. [prawdopodobnie]; B. [prawdopodobnie]; J.; j.b.; J...B...; J.B.; jb; jb.; Jerzy B.; jrb; Ters; Ters.; Tersytes; TERSYTES; Vorax.

Powieściopisarz, poeta, tłumacz, dziennikarz.

Urodzony 22 stycznia 1883 w Rzeszowie; syn Juliusza Mariana Bandrowskiego, lekarza, publicysty, dyrektora teatrów we Lwowie i Warszawie, i Heleny z Kadenów, pianistki i śpiewaczki. Starszy brat pisarza Juliusza Kadena-Bandrowskiego. Do 1899 uczęszczał do Cesarsko-Królewskiego Gimnazjum nr V we Lwowie, a po przeniesieniu się rodziny do Krakowa, do gimnazjum krakowskiego. Debiutował w listopadzie 1900 w „Słowie” (Słowo) (nr 252) recenzją poematu dramatycznego Gerharta Hauptmanna pt. „Schluck und Jau”. Najnowsze dzieło Hauptmanna. Jesienią 1901 rozpoczął studia z zakresu slawistyki i filozofii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego) w Krakowie; studia kontynuował od 1907? na uniwersytecie w Pradze. Nadsyłał stamtąd do pism krajowych  artykuły i noty m.in. dotyczące tamtejszego życia kulturalnego oraz życia Polonii. Publikował także w języku czeskim; m.in. w  miesięczniku Nová česká revue . Jako prozaik debiutował w 1902 w „Kurierze Porannym” (Kurier Poranny nr 220) opowiadaniem pt. Babcia. Od 1905 w „Słowie Polskim” (Słowo Polskie) ogłaszał nowele oraz felietony. Zajął się też pracą przekładową. Pierwsze tłumaczenia powieści z literatury czeskiej ogłosił w 1907-09. Artykuły, felietony i recenzje na temat życia teatralnego w Pradze zamieszczał m.in. na łamach „Sceny i Sztuki” (Scena i Sztuka 1907-09), „Świata” (Świat 1909-10), „Głosu Warszawskiego” (Głos Warszawski 1909). Po porzuceniu uniwersytetu w Pradze i powrocie do kraju w 1909-12 współpracował z tygodnikami satyrycznymi Szczutek (1919-21) oraz Kurier Świąteczny (humoreski, wiersze, także w cyklach). Wiosną 1910 zamieszkał we Lwowie i nawiązał stałą współpracę ze „Słowem Polskim” (Słowo Polskie tu liczne wiersze i epigramaty, m.in. w cyklach), artykuły i recenzje oraz przekłady wierszy poetów czeskich, serbskich, francuskich, niemieckich, rosyjskich (podpisywane także pseudonimem Tersytes). Wiersze zamieszczał też w „Ziemi Lubelskiej” (Ziemia Lubelska 1910-12). Obok humorystycznych wierszy i epigramatów publikował także powieści. Wiosną 1911 został współzałożycielem, wykonawcą, konferansjerem działającego kilka miesięcy lwowskiego kabaretu literacko-artystycznego Ul . W lipcu 1915, tuż przed wkroczeniem do miasta wojsk austriackich, opuścił Lwów wraz z redakcją „Słowa Polskiego” (Słowo Polskie). W czasie I wojny światowej przebywał w Rosji. Pracował dla piotrogrodzkiego „Dziennika Polskiego” (Dziennik Polski). W Kijowie obserwował wydarzenia związane z rewolucją październikową, spotykał się z organizatorami wojska czeskiego na terenie Rosji, w tym z Tomášem Masarykiem. Przygotowywał informacje o ruchu czechosłowackim dla prasy polskiej, a dla biura prasowego Filii Czechosłowackiej Rady Narodowej w Rosji (Odbočka československé národní rady v Rusku ) opracował memoriał dotyczący propagandy w prasie polskiej. Na temat czechosłowackiej akcji wojskowej napisał książkę pt. Biały Lew (Kijów 1917), przetłumaczoną na język czeski. W 1917-18 opublikował w Kijowie kilka broszur patriotycznych. Z Kijowa wyjechał zimą 1918 do Moskwy, gdzie współredagował „Gazetę Polską” (Gazeta Polska). Wiosną 1918 wraz z wojskiem czeskim wyruszył na Syberię. Uczestniczył w tworzeniu polskich formacji zbrojnych we wschodniej Rosji i na Syberii, był współorganizatorem 5 Dywizji Polskich Strzelców (5 Dywizja Polskich Strzelców)oraz wiceprezesem (od czerwca 1918) Polskiego Komitetu Wojennego na Wschodnią Rosję i Syberię (Polski Komitet Wojenny na Wschodnią Rosję i Syberię). Został wysłany z misją nawiązania kontaktu z Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu. Przez Samarę, Bogurusłan, Ufę, Czelabińsk, Kurgan, Omsk, Nowomikołajewsk i Charbin w październiku tegoż roku dotarł do Władywostoku. Stąd podróżował statkiem, zatrzymując się m.in. w Japonii, Hongkongu, na Cejlonie, w Port Saidzie i Londynie. W lutym 1919 dotarł do Paryża. Po powrocie do kraju w maju 1919, na podstawie prowadzonego pamiętnika, wycinków z prasy i relacji uczestników wydarzeń na Syberii opublikował na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” (Tygodnik Ilustrowany 1919 nr 25-28) reportaż z tej podróży, a następnie (w 1920-23) cykl powieści o losach emigracji polskiej w Rosji podczas rewolucji i I wojny światowej. Publikował w następnych latach liczne felietony i recenzje w prasie, m.in. był od 1919 stałym współpracownikiem „Słowa Polskiego” (Słowo Polskie tu m.in. w 1924 cykl korespondencji pt. Listy z Czechosłowacji). W 1924-25 (przebywając okresowo w Utracie pod Warszawą) był stałym felietonistą „Gazety Porannej 2 grosze” (Gazeta Poranna 2 grosze). Kontynuował twórczość powieściopisarską o charakterze podróżniczym, kierowaną głównie do młodego czytelnika. Pracą przekładową zajmował się przede wszystkim w latach dwudziestych; przełożył m.in. prozę Rabindranatha Tagorego, Rudyarda Kiplinga, Hugh Clifforda, Lafcadia Hearna. W drugiej połowie lat dwudziestych zamieszkał w Poznaniu i podjął współpracę z miejscową prasą, m.in. z „Dziennikiem Poznańskim” (Dziennik Poznański 1927-32, tu m.in. artykuły na temat powieściopisarstwa Jamesa Joyce’a, Theodora Dreisera). Zamieszczał też recenzje dotyczące m.in. współczesnej literatury angielskiej i amerykańskiej w katowickiej „Polonii” (Polonia 1929-31). Po załamaniu nerwowym przebywał w klasztorze księży oratorianów w Gostyniu. W czasie okupacji niemieckiej został wysiedlony z Poznania. Zmarł 21 sierpnia 1940 w Krakowie; pochowany tamże na Cmentarzu Rakowickim.

Ożenił się około 1910, miał córkę Helenę Bandrowską-Will, architektkę.

Lokalizacja archiwum tłumacza nieznana.

*Pseudonim Dr J.B. jest przypisywany błędnie J. Bandrowskiemu; prawdopodobnie używał go ojciec, Juliusz Marian Bandrowski.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. W. Dyk: Wstyd. [Powieść]. Warszawa: J. Rowiński, A. Sobieszczański 1907, 64 s. Tania Biblioteka dla Wszystkich, 18.

Tytuł oryginału: Stud.

Tu także wstęp J. Bandrowskiego pt. Wiktor Dyk.

2. R. Svobodová: Błogosławiony. [Powieść]. Warszawa; Lwów: Księgarnia S. Sadowskiego 1909, IV, 154 s. Nowości Literackie, t. 14.

Tytuł oryginału: Blahoslaveny.

Tu także Wstęp J. Bandrowskiego.

3. J. Huneker: Chopin człowiek i artysta. [Przedmowa: H. Opieński]. Lwów; Poznań: Wydawnictwo Polskie 1922, XIII, 312 s.

Tytuł oryginału: Chopin. The man and his music.

4. R. Tagore: Rozbicie. [Powieść]. Lwów: Wydawnictwo Polskie 1922, XIII, 380 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 6. Wydania następne: tamże 1923; Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner [1930]. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 6; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959; Kraków: Wydawnictwo Vis-à-vis Etiuda 2018.

Tytuł oryginału: The wreck.

W wydaniu z 1922 i 1923 Przedmowa; podpisana J.B.

5. R. Tagore: Sadhana; Szept duszy; Zbłąkane ptaki. [Rozprawy; maksymy i aforyzmy]. Lwów; Poznań: Wydawnictwo Polskie 1922, XV, 309 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 9. Wydanie następne: pt. Sādhanā. Urzeczywistnienie życia. Przekład z angielskiego dokonany z upoważnienia autora, z dodatkiem i objaśnieniami tłumacza. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska” 1924; pt. Sadhana. Urzeczywistnienie życia. Gdańsk: Mefis 1993.

Tytuły oryginałów: Sadhana. Realisation of life; Thought relics; Stray birds.

Zawartość: Stosunek indywiduum do Wszechświata; Świadomość Duszy; Zagadnienie Zła; Zagadnienie Jaźni; Urzeczywistnienie w Miłości; Urzeczywistnienie w Czynie; Urzeczywistnienie Piękna; Urzeczywistnienie Nieskończoności; Szept Duszy; Zbłąkane ptaki.

Tłumaczenie w części (Szept duszy; Zbłąkane ptaki) z języka niemieckiego, ze zbioru R. Tagore, Flüstern der Seele. [Przełożył] H. Meyer-Franck. München 1921.

W wydaniu z 1922 przedmowa pt. Od tłumacza, podpisana J.B. oraz Przedmowa autora. 

W wydaniu z 1924 Przedmowa autora oraz obszerny dodatek pt. Od tłumacza, Objaśnienia.

Recenzja: 

PHILOBIBLON: Pokłosie literackie, „Salon Literacki” 1922 z. 1 [tu wzmianka na temat „mistrzowskiego” przekładu J. Bandrowskiego].

6. R. Kipling: O człowieku, który chciał być królem. Nowele. Warszawa: Książki Ciekawe, Biblioteka Dzieł Wyborowych [1923], 162 s. Książki Ciekawe; 34.

Tytuły oryginału: The man who would be king; Without benefit of the glory; Namgay Doola; The man who was.

Zawartość: O człowieku, który chciał być królem; Bez błogosławieństwa bożego [przedruk zob. poz. 13]; Namgay Doola; Człowiek, który był [przedruk zob. poz. 13].

Tu przedmowa pt. Od tłumacza; podpisana: J.B.

7. R. Kipling: Stalky i Sp. [Powieść]. Lwów; Poznań: Wydawnictwo Polskie 1923, 349 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 19. Wydania następne: wydanie 2. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner [1929]. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 19; Jerozolima: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 1944. Szkolna Biblioteczka na Wschodzie; od 1948 wydawane pt. Stalky i spółka: Warszawa: R. Wegner 1948. Biblioteka Laureatów Nobla; Warszawa: Czytelnik 1978 [z przedmową M. Kozakiewicza]; Warszawa: Viator 1993. Biblioteka Nastolatka.

Wydania elektroniczne, m.in.:

E-booki: Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska [2013], plik tekstowy w formacie PDF; http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/kipling-stalky-i-spolka]; [Warszawa]: Wydawnictwo Ktoczyta.pl - Ventigo Media 2017, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI, PDF.

Tytuł oryginału: Stalky&Co.

W wydaniu z 1929 i 1944 przedmowa J. Bandrowskiego pt. Od tłumacza. W wydaniu z 1948 na karcie tytułowej widnieje jako tłumacz J. Birkenmajer, błąd powielany przy kolejnych wydaniach.

8. R. Tagore: Głodne kamienie. [Opowiadania]. [Tłumaczył z angielskiego] J. Bandrowski. Lwów; Poznań: Wydawnictwo Polskie 1923, 144 s. Przedruk wraz z R. Tagore: Noc ziszczenia. [Przełożył] [F. Mirandola] F.C. Pik pt. Opowiadania. Lwów; Poznań: Wydawnictwo Polskie 1923, 384 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 2; wydanie 2 Poznań: Wydawnictwo Polskie 1928; wydania następne pt. Głodne kamienie i inne opowiadania. [Posłowie Z. Najder]. Warszawa: Czytelnik 1961. Nike; pt. Noc ziszczenia. Warszawa: Oskar 1992. 

Wydania elektroniczne, m.in.:

E-booki: Warszawa: Fundacja Festina Lente 2013, plik tekstowy w formacie PDF; [Warszawa]: Wydawnictwo Ktoczyta.pl - Ventigo Media 2017, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI, PDF.

Tytuły oryginałów: The Hungry stones; The Babus of Nayanjore; We crown the king; The Renunciation; The Cabuliwallah; Raja and Rani; The riddle solved; My beautiful neighbour; Saved.

Zawartość wydania 1: Głodne kamienie; Babu z Najandżur; Koronujemy cię na króla; Odwet; Kabuliwala; Radża i jego żona; Rozwiązanie zagadki; Moja piękna sąsiadka; Uratowana.

9. R. Tagore: Wspomnienia; Błyski Bengalu. [Wspomnienia i listy z 1885-1895]. [Przełożył z angielskiego] J. Bandrowski. Lwów; Poznań: Wydawnictwo Polskie 1923, VIII, 375 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 16.

Tytuły oryginału: Jivansmriti/My reminiscences; Glimpses of Bengal.

Tu także nota pt. Od tłumacza, podpisana J.B.

10. J. London: Wyga: (Kurzawa Bellew). Powieść. Warszawa: Księgarnia E. Wende i S-ka; Poznań: Fiszer i Majewski; Łódź; Katowice: L. Fiszer, Toruń i Siedlce: Wydawnictwo Ignis 1925, 193 s. Wydania następne: Warszawa: Wydawnictwo B. Matuszewski 1946; Warszawa: E. Kuthan 1948; Warszawa: Iskry 1954; pt. Twardziel. Katowice: Akapit 1992. Sensacja, Przygoda; pt. Wyga. Warszawa: Sawa 1994.

Wydania elektroniczne, m.in.:

E-book: pt. Wyga: Kurzawa Bellew. Konin: Wydawnictwo Psychoskok 2018, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI, PDF.

Tytuł oryginału: Smoke Bellew.

11. H. Clifford: Wyprawa po złote runo. [Wybór opowiadań]. Warszawa: E. Wende i Ska; Poznań: Fiszer, Majewski; Łódź; Katowice: L. Fiszer [1928], 176 s. 

Tytuły oryginałów: The quest of the golden fleece; Cholera on a Chinese junk; The sculls in the forest; Mat Arif the elemental; Mir Maluk, sepoy; The appointed hour; The nature of an oath.

Zawartość: Wyprawa po złote runo; Cholera na dżonce chińskiej; Czaszki w puszczy; Przeznaczenie Mat Arifa; Mir Maluk Sipaj; Oznaczona godzina; Potęga przysięgi.

12. L. Hearn: Czerwony ślub. [Opowiadania]. Wybrał i tłumaczył J. Bandrowski. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1929], 172 s. Bezpłatne Premie Powieściowe dla Prenumeratorów „Unii”; nr 15. Wydania następne: pt. Czerwony ślub i inne opowiadania. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1925].  Biblioteka Groszowa, nr 45; pt. Czerwony ślub. Warszawa: Biblioteka Groszowa; Dziennik Ludowy [1938]. Biblioteka „Dziennika Ludowego”, t. 2; Czerwony ślub = The red bridal. [Tekst w języku polskim i angielskim]. Sandomierz: Armoryka 2019; pt. Czerwony ślub i inne opowiadania. Wrocław: Wydawnictwo My Wojownicy 2021.

Tytuły oryginałów: The red bridal; Diplomacy; The story of O-tei; Kimiko; The story of Mimi-Naschi-Hoichi; Rokuro-Kubi; Jiu-Roku-Zakura;Ubazakura; Jikininki; Riki-Baka; A dead secret; The rebirth of Katsugorō; The story of Aoyagi; A living God; Haru; Yuki-Onna.

Zawartość: Czerwony ślub; Dyplomacja; Historia O-tei; Kimiko; Historia Mimi-Naszi-Moiczi; Rokuro-Kubi; Dżiju-Roku-Dzakura; Ubadzakura; Dzikininki; Riki-Baka; Pośmiertna tajemnica; Powtórne narodziny Kacugoro; Historia Aojach; Żywy Bóg; Haru; Juki-Onna.

13. R. Kipling: Człowiek, który był. [Opowiadania]. Bydgoszcz: Instytut Wydawniczy „Świadectwo” 2006, 53 s. Kipling Rudyard (1865-1936), Opowiadania, t. 1.

Tu w przekładzie J. Bandrowskiego opowiadania: Człowiek, który był oraz Bez błogosławieństwa bożego; nadto w przekładzie anonimowym: Dzieci zodiaku.

14. J. Webster: Właśnie Inka. Powieść z życia amerykańskich pensjonarek. Przekład autoryzowany J. B. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner [1931], 291 s.

Tytuł oryginału: Just Patty.

Rozwiązanie kryptonimu J.B. zob. „Orędownik Powiatu Gostyńskiego” 1931 nr 101.

TŁUMACZENIA PRZYPISYWANE J. BANDROWSKIEMU:

1. B. Dellanoy: Tajemnice lekarza. Powieść. Przełożył J. Bandrowski. Kurier Poranny” 1904 nr 13-219.

Tłumaczenie przypisywane także J. Kaden-Bandrowskiemu; najprawdopodobniej tłumaczył J.M. Bandrowski.

2. E. Haraucourt: Ostatni ludzie: obrazek z przeszłości świata: powieść. Przełożył J.B. „Kurier Poranny” 1904 nr 233-238.

Najprawdopodobniej tłumaczył J.M. Bandrowski.

3. B. Delannoy: [Dziewiętnaście tysięcy] 19.000 funtów szterlingów. [Powieść]. Przełożył i opracował J. Bandrowski. „Kurier Poranny” 1904 nr 316-362.

Najprawdopodobniej tłumaczył J.M. Bandrowski.

4. R. Kipling: Odważni. Powieść z życia rybaków. Cz. 1. Przełożyła J.B. Warszawa: Nakładem „Wieczorów Rodzinnych” 1913, 79 s.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. Bandrowski Jerzy (Tersytes). W: Czy wiesz kto to jest? Warszawa 1938.

2. Słownik współczesnych pisarzy polskich. T.1. Warszawa 1963.

3. A. KONKOWSKI. W: Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 1984.

4.   [J. CZACHOWSKA] J.Cz.: W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. T. 1. Uzupełnienia T. 10. Warszawa 1994, 2007.

OMÓWIENIA

1. J. HENNER: O wrogich braciach z Bandrowa. „Kurier Literacko-Naukowy” 1930 nr 3 [dot. także J. Kadena-Bandrowskiego].

2. A. NOWACZYŃSKI: Abel. Rzecz o Bandrowskim Jerzym. „Myśl Narodowa” 1930 nr 7.

3. J.J. LIPSKI: Jerzy Bandrowski (1883-1940). W tegoż: Warszawscy „Pustelnicy” i „Bywalscy”. T. 2. Warszawa 1973.

4.  J. SZOKALSKI: Jerzy, brat Kadena – zapomniany prozaik i tłumacz poezji rosyjskiej. „Studia Rossica” 2003 [t.] 13 [tu także fragmenty przekładów autorstwa J. Bandrowskiego]. 

5.  E. WALTER: On Polish Translations of Rabindranath Tagore’s Writings. W: India in Warsaw = Indie w Warszawie. Warszawa 2006. 

6.  P. KITRASIEWICZ: Jerzy Bandrowski. W tegoż: Pisarze zapomniani. Warszawa 2007. 

7.  M. GABRYŚ-SŁAWIŃSKA: Między egzotyzmem a nowoczesnością Jerzego Bandrowskiego spojrzenia na azjatycki świat. („Tygodnik Ilustrowany” 1919). „Zeszyty Naukowe KUL” 2018.
   

Pseudonyms and cryptonyms*: b. [probable]; B. [probable]; J.; j.b.; J...B...; J.B.; jb; jb.; Jerzy B.; jrb; Ters; Ters.; Tersytes; TERSYTES; Vorax.

Born on 22 January 1883 in Rzeszow; son of the doctor, columnist, and manager of theatres in Lwów (then also Lemberg, Austria; now Lviv, Ukraine) and Warsaw, Juliusz Marian Bandrowski, and the pianist and singer Helena, née Kaden. Older brother of the writer Juliusz Kaden-Bandrowski. He was a pupil at the Imperial and Royal Secondary School No. V in Lwów until 1899, when his family moved to Krakow, where he also attended secondary school. He made his debut in November 1900 in “Słowo” (no. 252) with a review titled “Schluck und Jau”. Najnowsze dzieło Hauptmanna [“Schluck and Jau”: Hauptmann’s latest work], which explored Gerhart Hauptmann’s poetic comedy play. In autumn 1901, he started a degree in Slavic philology and philosophy at the Faculty of Philosophy at the Jagiellonian University (UJ) in Krakow, before continuing his studies from 1907? in Prague. From there he submitted articles and notes to Polish periodicals, including pieces on cultural life in the Czech city and on the activities of Polish émigrés there. He also published in Czech, including in the monthly “Nová česká revue”. He made his debut as a prose writer in 1902 in “Kurier Poranny” (no. 220) with the short story Babcia [Grandmother]. His novellas and column pieces appeared in “Słowo Polskie” from 1905. He was also active as a translator, with his first translations of Czech novels appearing between 1907 and 1909. He authored articles, column pieces, and reviews of Prague theatre productions for periodicals including “Scena i Sztuka” (1907-09), “Świat” (1909-10), and “Głos Warszawski” (1909). After abandoning his degree in Prague and returning to Poland, he collaborated with the satirical weeklies “Szczutek” (1919-21) and “Kurier Świąteczny”, where he published humorous sketches and poetry, including some cycles. In spring 1910, he moved to Lwów and became a regular contributor to the daily “Słowo Polskie”, where he published numerous poems and epigrams (likewise in cycles), articles, reviews, and translations of Czech, Serbian, French, German and Russian poets (also using the pseudonym Tersytes). His poems also appeared in the periodical “Ziemia Lubelska” (1910-12). Alongside his humorous poems and epigrams, he also wrote novels. In spring 1911, he co-founded the Lwów-based literary and artistic cabaret group Ul, where he was also a performer and compere. He and the editorial board of “Słowo Polskie” left Lwów in July 1915, just before Austrian troops re-entered the city. He spent the rest of World War I in the Russian Empire. He worked for the Petersburg-based “Dziennik Polski”. He was in Kyiv at the time of the October Revolution and met the organizers of the Czech army in the Russia, including Tomáš Masaryk. Bandrowski wrote pieces for the Polish press on the Czechoslovak movement, while for the press office of the Russian Branch of the Czechoslovak National Council (Odbočka československé národní rady v Rusku) he wrote a memorandum on propaganda in the Polish press. He wrote the book Biały Lew [White Lion; Kyiv, 1917] on Czechoslovak military activities, which was then translated into Czech. Between 1917 and 1918, he published several patriotic pamphlets in Kyiv. He left the city in early 1918 for Moscow, where he co-edited the daily “Gazeta Polska”. In spring 1918, he left for Siberia with the Czech army. He was involved in the formation of Polish military units in Eastern Russian and Siberia, co-organizing the Fifth Polish Rifle Division (5 Dywizja Polskich Strzelców) and co-chaired the Polish Military Committee for Eastern Russia and Siberia (Polski Komitet Wojenny na Wschodnią Rosję i Syberię) from June 1918. He was sent on a mission to establish contact with the Polish National Committee (Komitet Narodowy Polski) in Paris. He travelled through Samara, Buguruslan, Ufa, Chelyabinsk, Kurgan, Omsk, Novonikolayevsk (now Novosibirsk) and Harbin to reach Vladivostok in October of that year. He went from there by ship to London via Japan, Hong Kong, Ceylon and Port Said. He reached Paris in February 1919 before returning to Poland. In May 1919, he published in the illustrated weekly “Tygodnik Ilustrowany” (nos 25-28, 1919) a report of his journey that was based on his diary, press cuttings and testimonies of individuals involved in events in Siberia. Between 1920 and 1923, he then published a series of short novels on the fate of Polish émigrés in Russia during the Revolution and World War I. In subsequent years, he published numerous column pieces and reviews in the press, including from 1919 as a regular contributor to “Słowo Polskie” (among other things, in 1924 a series of letters titled Listy z Czechosłowacji [Letters from Czechoslovakia]). In 1924/25, while temporarily living in Utrata, near Warsaw, he was a regular columnist for the daily “Gazeta Poranna 2 grosze”. He remained active as a novelist, specializing in travel stories that were aimed primarily at younger readers. He produced most of his translations during the 1920s, including Polish versions of the prose of Rabindranath Tagore, Rudyard Kipling, Hugh Clifford, and Lafcadio Hearn. In the late 1920s, he moved to Poznan, where he collaborated with the local press, including the daily “Dziennik Poznański” (1927-32; among other pieces, articles on the novels of James Joyce and Theodore Dreiser). His reviews on subjects including contemporary British and US-American literature appeared in the Katowice-based “Polonia” (1929-31). Following a nervous breakdown, he spent some time in the monastery of the Oratorian priests in Gostyń. He was deported from Poznan during the German occupation of the city in World War II. He died on 21 August 1940 in Krakow, where he is buried at the Rakowicki Cemetery.

He married around 1910 and had a daughter, the architect Helena Bandrowska-Will.

The location of his archive is unknown.

* The pseudonym Dr J.B. is erroneously attributed to J. Bandrowski; most probably it was used by his father, Juliusz Marian Bandrowski.

Jméno dle matriky: Jerzy Wincenty.

Pseudonymy i kryptonymy*: b. [pravděpodobně]; B. [pravděpodobně]; J.; j.b.; J...B...; J.B.; jb; jb.; Jerzy B.; jrb; Ters; Ters.; Tersytes; TERSYTES; Vorax.

Romanopisec, básník, překladatel, novinář.

Narozený 22. ledna 1883 v Řešově; syn Juliusze Mariana Bandrowského, lékaře, publicisty, ředitele divadel ve Lvově a Varšavě, a Heleny Kadenové, klavíristky a zpěvačky. Starší bratr spisovatele Juliusze Kadena-Bandrowského. Do roku 1899 navštěvoval Císařsko-královské gymnázium č. 5 ve Lvově, po přestěhování rodiny do Krakova pak krakovské gymnázium. Debutoval v listopadu 1900 v deníku Słowo (č. 252) recenzí divadelní hry Gerharta Hauptmanna „Schluck und Jau”. Najnowsze dzieło Hauptmanna. Na podzim 1901 zahájil studium slavistiky a filosofie na Filosofické fakultě Jagellonské univerzity v Krakově; ve studiu pokračoval od roku 1907? na univerzitě v Praze. Odtamtud posílal do polských periodik články a glosy mj. o tamějším kulturním životě a životě polské menšiny. Publikoval i v češtině, mj. v měsíčníku Nová česká revue. Jako prozaik debutoval v roce 1902 v deníku Kurier Poranny (č. 220) povídkou Babcia [Babička]. Od roku 1905 zveřejňoval v novinách Słowo Polskie novely a fejetony. Věnoval se i překladatelské práci. První překlady českých románů vydal v letech 1907–09. Články, fejetony a recenze o divadelním životě v Praze publikoval mj. v periodicích Scena i Sztuka (1907–09), Świat (1909–10) a Głos Warszawski (1909). Po opuštění univerzity v Praze a návratu do Polska v letech 1909–12 spolupracoval se satirickými týdeníky Szczutek (1919–21) a Kurier Świąteczny (humoresky, básně, také v cyklech). Na jaře 1910 se usadil ve Lvově a navázal stálou spolupráci s deníkem Słowo Polskie (zde četné básně a epigramy, mj. v cyklech), kde publikoval články, recenze a překlady děl českých, srbských, francouzských, německých a ruských básníků (podepisované i pseudonymem Tersytes). Básně otiskoval i v deníku Ziemia Lubelska (1910–12). Kromě humoristických básní a epigramů vydával také romány. Na jaře 1911 se stal spoluzakladatelem a konferenciérem lvovského literárně-uměleckého kabaretu Úl [Ul], který fungoval několik měsíců. V červenci 1915, těsně před vkročením rakouských vojsk do Lvova, město i s celou redakcí novin Słowo Polskie opustil. Za první světové války pobýval v Rusku. Pracoval pro petrohradské noviny Dziennik Polski. V Kyjevě byl svědkem událostí souvisejících s říjnovou revolucí, stýkal se s organizátory českých vojsk na ruském území, mj. s Tomášem Masarykem. Pro polský tisk připravoval informace o československém hnutí, pro tiskovou kancelář Odbočky československé národní rady v Rusku vypracoval memorandum o propagandě v polském tisku. O českých vojenských operacích napsal knihu nazvanou Biały Lew [Bílý lev] (Kyjev 1917), která vyšla i v překladu do češtiny. V letech 1917–18 vydal v Kyjevě několik vlasteneckých brožur. Z Kyjeva odjel v zimě 1918 do Moskvy, kde působil jako redaktor týdeníku Gazeta Polska. Na jaře 1918 se spolu s českými vojsky vydal na Sibiř. Podílel se na formování polských ozbrojených oddílů ve východním Rusku a na Sibiři, byl jedním z organizátorů 5. divize polských střelců a místopředsedou (od června 1918) Polského vojenského výboru pro Rusko a Sibiř [Polski Komitet Wojenny na Rosję i Syberię]. Byl vyslán s úkolem navázat kontakt s Národním polským výborem [Komitet Narodowy Polski] v Paříži. Přes Samaru, Buguruslan, Ufu, Čeljabinsk, Kurgan, Omsk, Novonikolajevsk a Charbin v říjnu téhož roku dorazil do Vladivostoku. Odtamtud cestoval lodí, zastavil se mj. v Japonsku, Hongkongu, na Cejlonu, v Port Saidu a Londýnu. V únoru 1919 dorazil do Paříže. Po návratu do Polska v květnu 1919 otiskl Tygodnik Ilustrowany (č. 25–28) jeho reportáž z této cesty sepsanou na základě autorova deníku, výstřižků z novin a zpráv účastníků událostí na Sibiři. Později (v letech 1920–23) vycházel tamtéž jeho cyklus románů o osudech polských emigrantů v Rusku za revoluce a první světové války. V dalších letech publikoval řadu fejetonů a recenzí, mj. byl od roku 1919 stálým spolupracovníkem deníku Słowo Polskie (zde např. v roce 1924 cyklus korespondence Listy z Czechosłowacji [Dopisy z Československa]). V letech 1924–25 pobýval dočasně v Utratě u Varšavy a byl stálým fejetonistou novin Gazeta Poranna 2 grosze. Dále také psal romány s cestovatelskou tematikou určené především mladým čtenářům. Překladatelské činnosti se věnoval zejména ve dvacátých letech; přeložil mj. prózy Rabíndranátha Thákura, Rudyarda Kiplinga, Hugha Clifforda či Lafcadia Hearna. Ve druhé polovině dvacátých let se přestěhoval do Poznaně a začal spolupracovat s tamějším tiskem, např. s novinami Dziennik Poznański (1927–32, zde mj. články o románech Jamese Joycea a Theodora Dreisera). Publikoval také recenze současné anglické a americké literatury v katovickém deníku Polonia (1929–31). Po nervovém kolapsu pobýval v klášteře oratoriánů v Gostyni. Za německé okupace byl z Poznaně vysídlen. Zemřel 21. srpna 1940 v Krakově; pohřben je tamtéž na Rakowickém hřbitově. 

Oženil se kolem roku 1910, měl dceru Helenu Bandrowskou-Willovou, architektku.

Lokalizace archivu překladatele není známa. 

*Pseudonym Dr J.B. je chybně připisován J. Bandrowskému; pravděpodobně ho však používal jeho otec, Juliusz Marian Bandrowski.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. W. Dyk: Wstyd. [Powieść]. Warszawa: J. Rowiński, A. Sobieszczański 1907, 64 s. Tania Biblioteka dla Wszystkich, 18.

Tytuł oryginału: Stud.

Tu także wstęp J. Bandrowskiego pt. Wiktor Dyk.

2. R. Svobodová: Błogosławiony. [Powieść]. Warszawa; Lwów: Księgarnia S. Sadowskiego 1909, IV, 154 s. Nowości Literackie, t. 14.

Tytuł oryginału: Blahoslaveny.

Tu także Wstęp J. Bandrowskiego.

3. J. Huneker: Chopin człowiek i artysta. [Przedmowa: H. Opieński]. Lwów; Poznań: Wydawnictwo Polskie 1922, XIII, 312 s.

Tytuł oryginału: Chopin. The man and his music.

4. R. Tagore: Rozbicie. [Powieść]. Lwów: Wydawnictwo Polskie 1922, XIII, 380 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 6. Wydania następne: tamże 1923; Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner [1930]. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 6; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959; Kraków: Wydawnictwo Vis-à-vis Etiuda 2018.

Tytuł oryginału: The wreck.

W wydaniu z 1922 i 1923 Przedmowa; podpisana J.B.

5. R. Tagore: Sadhana; Szept duszy; Zbłąkane ptaki. [Rozprawy; maksymy i aforyzmy]. Lwów; Poznań: Wydawnictwo Polskie 1922, XV, 309 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 9. Wydanie następne: pt. Sādhanā. Urzeczywistnienie życia. Przekład z angielskiego dokonany z upoważnienia autora, z dodatkiem i objaśnieniami tłumacza. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska” 1924; pt. Sadhana. Urzeczywistnienie życia. Gdańsk: Mefis 1993.

Tytuły oryginałów: Sadhana. Realisation of life; Thought relics; Stray birds.

Zawartość: Stosunek indywiduum do Wszechświata; Świadomość Duszy; Zagadnienie Zła; Zagadnienie Jaźni; Urzeczywistnienie w Miłości; Urzeczywistnienie w Czynie; Urzeczywistnienie Piękna; Urzeczywistnienie Nieskończoności; Szept Duszy; Zbłąkane ptaki.

Tłumaczenie w części (Szept duszy; Zbłąkane ptaki) z języka niemieckiego, ze zbioru R. Tagore, Flüstern der Seele. [Przełożył] H. Meyer-Franck. München 1921.

W wydaniu z 1922 przedmowa pt. Od tłumacza, podpisana J.B. oraz Przedmowa autora. 

W wydaniu z 1924 Przedmowa autora oraz obszerny dodatek pt. Od tłumacza, Objaśnienia.

Recenzja: 

PHILOBIBLON: Pokłosie literackie, „Salon Literacki” 1922 z. 1 [tu wzmianka na temat „mistrzowskiego” przekładu J. Bandrowskiego].

6. R. Kipling: O człowieku, który chciał być królem. Nowele. Warszawa: Książki Ciekawe, Biblioteka Dzieł Wyborowych [1923], 162 s. Książki Ciekawe; 34.

Tytuły oryginału: The man who would be king; Without benefit of the glory; Namgay Doola; The man who was.

Zawartość: O człowieku, który chciał być królem; Bez błogosławieństwa bożego [przedruk zob. poz. 13]; Namgay Doola; Człowiek, który był [przedruk zob. poz. 13].

Tu przedmowa pt. Od tłumacza; podpisana: J.B.

7. R. Kipling: Stalky i Sp. [Powieść]. Lwów; Poznań: Wydawnictwo Polskie 1923, 349 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 19. Wydania następne: wydanie 2. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner [1929]. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 19; Jerozolima: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 1944. Szkolna Biblioteczka na Wschodzie; od 1948 wydawane pt. Stalky i spółka: Warszawa: R. Wegner 1948. Biblioteka Laureatów Nobla; Warszawa: Czytelnik 1978 [z przedmową M. Kozakiewicza]; Warszawa: Viator 1993. Biblioteka Nastolatka.

Wydania elektroniczne, m.in.:

E-booki: Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska [2013], plik tekstowy w formacie PDF; http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/kipling-stalky-i-spolka]; [Warszawa]: Wydawnictwo Ktoczyta.pl - Ventigo Media 2017, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI, PDF.

Tytuł oryginału: Stalky&Co.

W wydaniu z 1929 i 1944 przedmowa J. Bandrowskiego pt. Od tłumacza. W wydaniu z 1948 na karcie tytułowej widnieje jako tłumacz J. Birkenmajer, błąd powielany przy kolejnych wydaniach.

8. R. Tagore: Głodne kamienie. [Opowiadania]. [Tłumaczył z angielskiego] J. Bandrowski. Lwów; Poznań: Wydawnictwo Polskie 1923, 144 s. Przedruk wraz z R. Tagore: Noc ziszczenia. [Przełożył] [F. Mirandola] F.C. Pik pt. Opowiadania. Lwów; Poznań: Wydawnictwo Polskie 1923, 384 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 2; wydanie 2 Poznań: Wydawnictwo Polskie 1928; wydania następne pt. Głodne kamienie i inne opowiadania. [Posłowie Z. Najder]. Warszawa: Czytelnik 1961. Nike; pt. Noc ziszczenia. Warszawa: Oskar 1992. 

Wydania elektroniczne, m.in.:

E-booki: Warszawa: Fundacja Festina Lente 2013, plik tekstowy w formacie PDF; [Warszawa]: Wydawnictwo Ktoczyta.pl - Ventigo Media 2017, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI, PDF.

Tytuły oryginałów: The Hungry stones; The Babus of Nayanjore; We crown the king; The Renunciation; The Cabuliwallah; Raja and Rani; The riddle solved; My beautiful neighbour; Saved.

Zawartość wydania 1: Głodne kamienie; Babu z Najandżur; Koronujemy cię na króla; Odwet; Kabuliwala; Radża i jego żona; Rozwiązanie zagadki; Moja piękna sąsiadka; Uratowana.

9. R. Tagore: Wspomnienia; Błyski Bengalu. [Wspomnienia i listy z 1885-1895]. [Przełożył z angielskiego] J. Bandrowski. Lwów; Poznań: Wydawnictwo Polskie 1923, VIII, 375 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 16.

Tytuły oryginału: Jivansmriti/My reminiscences; Glimpses of Bengal.

Tu także nota pt. Od tłumacza, podpisana J.B.

10. J. London: Wyga: (Kurzawa Bellew). Powieść. Warszawa: Księgarnia E. Wende i S-ka; Poznań: Fiszer i Majewski; Łódź; Katowice: L. Fiszer, Toruń i Siedlce: Wydawnictwo Ignis 1925, 193 s. Wydania następne: Warszawa: Wydawnictwo B. Matuszewski 1946; Warszawa: E. Kuthan 1948; Warszawa: Iskry 1954; pt. Twardziel. Katowice: Akapit 1992. Sensacja, Przygoda; pt. Wyga. Warszawa: Sawa 1994.

Wydania elektroniczne, m.in.:

E-book: pt. Wyga: Kurzawa Bellew. Konin: Wydawnictwo Psychoskok 2018, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI, PDF.

Tytuł oryginału: Smoke Bellew.

11. H. Clifford: Wyprawa po złote runo. [Wybór opowiadań]. Warszawa: E. Wende i Ska; Poznań: Fiszer, Majewski; Łódź; Katowice: L. Fiszer [1928], 176 s. 

Tytuły oryginałów: The quest of the golden fleece; Cholera on a Chinese junk; The sculls in the forest; Mat Arif the elemental; Mir Maluk, sepoy; The appointed hour; The nature of an oath.

Zawartość: Wyprawa po złote runo; Cholera na dżonce chińskiej; Czaszki w puszczy; Przeznaczenie Mat Arifa; Mir Maluk Sipaj; Oznaczona godzina; Potęga przysięgi.

12. L. Hearn: Czerwony ślub. [Opowiadania]. Wybrał i tłumaczył J. Bandrowski. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1929], 172 s. Bezpłatne Premie Powieściowe dla Prenumeratorów „Unii”; nr 15. Wydania następne: pt. Czerwony ślub i inne opowiadania. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1925].  Biblioteka Groszowa, nr 45; pt. Czerwony ślub. Warszawa: Biblioteka Groszowa; Dziennik Ludowy [1938]. Biblioteka „Dziennika Ludowego”, t. 2; Czerwony ślub = The red bridal. [Tekst w języku polskim i angielskim]. Sandomierz: Armoryka 2019; pt. Czerwony ślub i inne opowiadania. Wrocław: Wydawnictwo My Wojownicy 2021.

Tytuły oryginałów: The red bridal; Diplomacy; The story of O-tei; Kimiko; The story of Mimi-Naschi-Hoichi; Rokuro-Kubi; Jiu-Roku-Zakura;Ubazakura; Jikininki; Riki-Baka; A dead secret; The rebirth of Katsugorō; The story of Aoyagi; A living God; Haru; Yuki-Onna.

Zawartość: Czerwony ślub; Dyplomacja; Historia O-tei; Kimiko; Historia Mimi-Naszi-Moiczi; Rokuro-Kubi; Dżiju-Roku-Dzakura; Ubadzakura; Dzikininki; Riki-Baka; Pośmiertna tajemnica; Powtórne narodziny Kacugoro; Historia Aojach; Żywy Bóg; Haru; Juki-Onna.

13. R. Kipling: Człowiek, który był. [Opowiadania]. Bydgoszcz: Instytut Wydawniczy „Świadectwo” 2006, 53 s. Kipling Rudyard (1865-1936), Opowiadania, t. 1.

Tu w przekładzie J. Bandrowskiego opowiadania: Człowiek, który był oraz Bez błogosławieństwa bożego; nadto w przekładzie anonimowym: Dzieci zodiaku.

14. J. Webster: Właśnie Inka. Powieść z życia amerykańskich pensjonarek. Przekład autoryzowany J. B. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner [1931], 291 s.

Tytuł oryginału: Just Patty.

Rozwiązanie kryptonimu J.B. zob. „Orędownik Powiatu Gostyńskiego” 1931 nr 101.

TŁUMACZENIA PRZYPISYWANE J. BANDROWSKIEMU:

1. B. Dellanoy: Tajemnice lekarza. Powieść. Przełożył J. Bandrowski. Kurier Poranny” 1904 nr 13-219.

Tłumaczenie przypisywane także J. Kaden-Bandrowskiemu; najprawdopodobniej tłumaczył J.M. Bandrowski.

2. E. Haraucourt: Ostatni ludzie: obrazek z przeszłości świata: powieść. Przełożył J.B. „Kurier Poranny” 1904 nr 233-238.

Najprawdopodobniej tłumaczył J.M. Bandrowski.

3. B. Delannoy: [Dziewiętnaście tysięcy] 19.000 funtów szterlingów. [Powieść]. Przełożył i opracował J. Bandrowski. „Kurier Poranny” 1904 nr 316-362.

Najprawdopodobniej tłumaczył J.M. Bandrowski.

4. R. Kipling: Odważni. Powieść z życia rybaków. Cz. 1. Przełożyła J.B. Warszawa: Nakładem „Wieczorów Rodzinnych” 1913, 79 s.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. Bandrowski Jerzy (Tersytes). W: Czy wiesz kto to jest? Warszawa 1938.

2. Słownik współczesnych pisarzy polskich. T.1. Warszawa 1963.

3. A. KONKOWSKI. W: Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 1984.

4.  [J. CZACHOWSKA] J.Cz.: W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. T. 1. Uzupełnienia T. 10. Warszawa 1994, 2007.

OMÓWIENIA

1. J. HENNER: O wrogich braciach z Bandrowa. „Kurier Literacko-Naukowy” 1930 nr 3 [dot. także J. Kadena-Bandrowskiego].

2. A. NOWACZYŃSKI: Abel. Rzecz o Bandrowskim Jerzym. „Myśl Narodowa” 1930 nr 7.

3. J.J. LIPSKI: Jerzy Bandrowski (1883-1940). W tegoż: Warszawscy „Pustelnicy” i „Bywalscy”. T. 2. Warszawa 1973.

4.  J. SZOKALSKI: Jerzy, brat Kadena – zapomniany prozaik i tłumacz poezji rosyjskiej. „Studia Rossica” 2003 [t.] 13 [tu także fragmenty przekładów autorstwa J. Bandrowskiego]. 

5.  E. WALTER: On Polish Translations of Rabindranath Tagore’s Writings. W: India in Warsaw = Indie w Warszawie. Warszawa 2006. 

6.  P. KITRASIEWICZ: Jerzy Bandrowski. W tegoż: Pisarze zapomniani. Warszawa 2007. 

7.  M. GABRYŚ-SŁAWIŃSKA: Między egzotyzmem a nowoczesnością Jerzego Bandrowskiego spojrzenia na azjatycki świat. („Tygodnik Ilustrowany” 1919). „Zeszyty Naukowe KUL” 2018.