FELDHORN Juliusz

Urodzony 17 sierpnia 1901 w Tarnopolu w rodzinie żydowskiej; syn Mojżesza Michała Feldhorna, austriackiego urzędnika pocztowego, i Lei Herman. Szkołę podstawową ukończył w Tarnopolu. W 1911 wraz z rodziną przeniósł się do Przemyśla, gdzie przez pięć lat uczęszczał do Gimnazjum Klasycznego (Gimnazjum Klasyczne w Przemyślu). W 1916, gdy rodzina zamieszkała w Krakowie, kontynuował naukę w II Gimnazjum św. Jacka (II Gimnazjum św. Jacka w Krakowie). Jako wybitnie uzdolniony filologicznie, uczył się równolegle kilku języków obcych: hebrajskiego, łaciny, greki, niemieckiego i francuskiego. W 1919 zdał egzamin maturalny i rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego . W 1920, podczas wojny polsko-bolszewickiej, zgłosił się na ochotnika do wojska i służył jako tłumacz dla misji wojskowej przybyłej z Francji. Debiutował w 1920 artykułem Billet du jour. Les fées de l'hôpital ogłoszonym w Le Journal de Pologne (nr 6); z pismem tym współpracował do 1924. W 1923 ukończył studia, otrzymując tytuł magistra filozofii UJ. Od tegoż roku pracował jako nauczyciel języka polskiego w Żydowskim Gimnazjum Koedukacyjnym w Krakowie (Żydowskie Gimnazjum Koedukacyjne w Krakowie), w którym uczył do wybuchu II wojny światowej. Jako tłumacz zadebiutował prawdopodobnie w 1923 przekładem Fiammetty Giovanniego Boccaccia. W 1927 na podstawie rozprawy Hamlet w Polsce, napisanej pod kierunkiem profesora Stanisława Windakiewicza, uzyskał stopień doktora filozofii UJ. Pod koniec lat trzydziestych odmówił przejścia na katolicyzm, co było warunkiem rozwijania kariery uniwersyteckiej. Tłumaczył z kilku języków, w tym: hebrajskiego, włoskiego, francuskiego, serbskiego, niemieckiego i rosyjskiego. Równolegle kontynuował twórczość literacką i naukową. Był członkiem krakowskiej grupy poetyckiej Helion następnie grupy Litart . W 1926-27 należał do stałych współpracowników krakowskiej „Gazety Literackiej” (Gazeta Literacka) (tu m.in. dział „Z zagadnień literatury współczesnej”). Jako poeta debiutował tomem wierszy Domy (1922). Wiersze, małe formy prozatorskie, artykuły i recenzje oraz przekłady publikował w czasopismach, m.in. w organie PPS Naprzód (1927-28), w żydowskich pismach polskojęzycznych: Miesięcznik Żydowski (1931-35), w którym zajmował się głównie motywami żydowskimi w literaturze polskiej i światowej, i Nowy Dziennik (1931-38). Po wybuchu II wojny światowej wziął udział w kampanii wrześniowej. Dostał się do niewoli niemieckiej pod Lublinem, po zwolnieniu wrócił do Krakowa i na krótko przystąpił do pracy w Gimnazjum Koedukacyjnym. W listopadzie 1939, po zamknięciu przez Niemców szkół w Krakowie, dołączył do przebywającej we Lwowie rodziny i pracował tam, do czerwca 1941, jako nauczyciel w szkole zawodowej. Po wkroczeniu Niemców do Lwowa, w czerwcu 1941, wyjechał i przez kilka miesięcy ukrywał się w gospodarstwie rolnym w Kopalinach koło Wiśnicza niedaleko Bochni. Tam, pod pretekstem prowadzenia kursów rolniczych, uczył okoliczne dzieci. W 1942 zagrożony aresztowaniem przeniósł się z rodziną do Swoszowic pod Krakowem, gdzie pod nazwiskiem Krawczyk uczył na tajnych kompletach. W wyniku obławy gestapo na zameldowanych w czasie okupacji mieszkańców podkrakowskich, 11 sierpnia 1943, został razem z żoną, Stellą, aresztowany i w tym samym dniu rozstrzelany w publicznej egzekucji na Rynku w Wieliczce; miejsce pochowania nieznane. Był dwukrotnie żonaty. Pierwsze małżeństwo zawarł w 1924 z córką adwokata z Limanowej, z którą rozstał się w 1928. W 1932 ożenił się ze Stellą Bronisławą Landy (primo voto Landau, tłumaczką). Z tego małżeństwa miał córkę, Marię (1934-), która po śmierci rodziców przyjęła ich nazwisko okupacyjne – Krawczyk. 

Archiwum tłumacza, przekazane przez córkę, Marię Feldhorn-Krawczyk, znajduje się w Żydowskim Instytucie Historycznym im. E. Ringelbluma w Warszawie (Żydowski Instytut Historyczny im. E. Ringelbluma w Warszawie). 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. G. Boccaccio: Fiammetta. Przełożył z włoskiego J. Feldhorn. Kraków: Italica 1923, 143 s.

Tytuł oryginału: Fiammetta.

2. Dante Alighieri: Pieśniarz. Przełożył i uwagami opatrzył J. Feldhorn. Kraków: Italica 1926, 87 s.

Tytuł oryginału: Canzoniere.
Recenzje:
1. [J. BRAUN] J.B. „Gazeta Literacka” 1926 nr 9/10.
2. P. GRZEGORCZYK. „Ruch Literacki” 1926 nr 10.
3. S. RUM: Pierwszy polski przekład „Pieśniarza” Dantego. „Epoka” 1926 nr 24. 

3. M. Leblanc: Córka Józefa Balsamo hrabina Cagliostro. T. 1-2. Warszawa: [b.m.] [1926], 156 + 155 s. Wydanie następne: Z upoważnienia autora przełożył [J. Feldhorn] J. Las. Kraków: Księgarnia Powszechna; Warszawa: Panteon [1929]. Przygody Arsena Lupina / Maurice Leblanc.

Wydanie z 1926 bez wymienienia nazwiska tłumacza.
Tytuł oryginału: La comtesse de Cagliostro.
Wydania elektroniczne:
E-book: Warszawa: Ktoczyta.pl - Ventigo Media 2016, pliki w formacie EPUB, MOBI, PDF; Copenhagen, Dennmark: Saga Egmont 2020, plik tekstowy.

4. Pieśń nad pieśniami. Tłumaczył J. Feldhorn. Kraków: Księgarnia Powszechna; Warszawa: Panteon 1928, 16 s.

Tytuł oryginału: Szïr haszïrim.
Recenzja:
J.S.W. „Echo Tygodnia” 1929 nr 13.

5. L. Tołstoj: Kozacy. Powieść kaukaska. Z rosyjskiego przełożył [J. Feldhorn] J. Las. Kraków: Księgarnia Powszechna; Warszawa: Panteon 1928, 267 s. 

Tytuł oryginału: Kazaki.

6. M. Leblanc: Kryształowy korek. Powieść. Z upoważnienia autora przełożył [J. Feldhorn] Jan Las. Kraków: Księgarnia Powszechna; Warszawa: Panteon [1929], 214 s. Przygody Arsena Lupina / Maurice Leblanc. Wydania następne: tamże [1939]; Warszawa: Alfa 1991. Seria z Bluszczem, 10. 

Tytuł oryginału: Le Bouchon de cristal.
Wydania elektroniczne:
E-book: Warszawa: Ktoczyta.pl - Ventigo Media 2016, pliki w formacie EPUB, MOBI, PDF; Copenhagen, Dennmark: Saga Egmont 2020, plik tekstowy.

7. L. Renn: Wojna. Pamiętnik żołnierza wielkiej wojny. Przekład autoryzowany J. Feldhorna. Kraków: Księgarnia Powszechna; Warszawa: Panteon [1929], 358 s.

Tytuł oryginału: Der Krieg.

8. J. Wassermann: Czterdziestoletni mężczyzna. Powieść. Przekład autoryzowany J. Feldhorna. Kraków – Warszawa: Panteon [1929], 244 s.

Tytuł oryginału: Der Mann von vierzig Jahren.

9. T. Mann: Czarodziejska góra. Powieść. T. 4. Przełożył J. Feldhorn. Warszawa: Rój 1930, 272 s. Dzieła XX Wieku.

Tytuł oryginału: Der Zauberberg. Roman.

10. J. Wassermann: Na rozdrożach życia. Powieść. Z upoważnienia autora przełożył z języka niemieckiego J. Feldhorn. Kraków – Warszawa: Panteon [1932], 299 s.

Tytuł oryginału: Oberlins drei Stufen. 

PRZEKŁADY NIEOPUBLIKOWANE

1. A. Puszkin: Rusłan i Ludmiła. Powstanie ok. 1943.

Rękopis w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego. Spuścizna rodziny Feldhornów. 

Tytuł oryginału: Ruslan i Lȗdmila.

ROZPRAWY I STUDIA O PRZEKŁADACH W CZASOPISMACH I KSIĄŻKACH ZBIOROWYCH (wybór)

1. Literatura polska wieku XVI a Żydzi. W: Sprawozdanie kierownictwa Żydowskiego Gimnazjum Koedukacyjnego typu Humanistycznego w Krakowie za rok szkolny 1928/29. Kraków: Nakładem kierownictwa Żydowskiego Gimnazjum Koedukacyjnego 1929.

2. Galsworthy o Żydach. „Miesięcznik Żydowski” 1934 nr 1.

3. Stefan Zweig jako liryk. „Miesięcznik Żydowski” 1935 nr 3/4.

4. Żydzi w literaturze anglosaskiej. Żydzi w literaturze francuskiej. W: Udział Żydów w kulturze. Cz. I. Kraków 1938 [i.e. 1937].

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. K. WYKA. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 6. Kraków 1948.

2. Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.

3. E. GŁĘBICKA [E.G.]. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 2. Warszawa 1994. Uzupełnienia. T. 10. Warszawa 2007. 

4. M. KISIEL. W: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000.

OMÓWIENIA 

1. A. SKOTNICKI: Juliusz Feldhorn. Poeta, pisarz, tłumacz, wybitny polonista Gimnazjum Hebrajskiego w Krakowie. Kraków: AA 2011, 168, s.

2 W. ZECHENTER: Strzały w Swoszowicach. „Życie Literackie” 1963 nr 32.

3. I. BRONNER: „Stary Julek” i „Koncert Feldhorna”. W: Cykady nad Wisłą i Jordanem. Kraków 1991.

4. T. KOWALIK: „Bo taki już jest dziwny Żyd”, czyli o Juliuszu Feldhornie. W: Spotkanie kultur. Judaizm i chrześcijaństwo w Krakowie. Kraków 1993.

Grażyna Pawlak

Born on 17 August 1901 in Austrian-ruled Tarnopol (now Ternopil, Ukraine) into a Jewish family; son of Mojżesz Michał Feldhorn, an Austrian postal officer, and Lea Herman. He completed primary school in Tarnopol. In 1911, he and his family moved to Przemyśl, where he spent five years at a classical grammar school (gymnasium). His family moved to Krakow in 1916, where he attended the St James (Św. Jacka) Grammar School No. II. He was an exceptionally talented philologist and thus learned several languages simultaneously, namely Hebrew, Latin, Ancient Greek, German, and French. He completed his advanced secondary education in 1919 and started a degree at the Faculty of Philosophy of the Jagiellonian University (UJ) in Krakow. In 1920, during the Polish-Soviet War, he volunteered for the army, serving as a translator for a military mission that had arrived from France. He made his debut in 1920 with the article Billet du jour. Les fées de l'hôpital, which appeared in “Le Journal de Pologne” (no. 6). He continued to collaborate with the periodical until 1924. He graduated from university in 1923 with a Master of Philosophy from UJ. That year he started working as a Polish language teacher at the Jewish Co-Educational Secondary School in Krakow, remaining in this role until the outbreak of World War II. He made his debut as a translator most probably in 1923 with a Polish translation of Giovanni Boccaccio’s Fiammetta. He was awarded the title of Doctor of Philosophy from UJ in 1927 for his thesis Hamlet w Polsce [Hamlet in Poland], which was supervised by Prof. Stanisław Windakiewicz. In the late 1930s, he refused to convert to Catholicism, which was a pre-requisite for pursuing a university career. He translated texts from several languages, including Hebrew, Italian, French, Serbian, German, and Russian. He was also active as a writer and scholar. He was a member of the Krakow-based poetry group Helion and then later of the Litart group. In 1926/27, he was a regular contributor to the Krakow-based “Gazeta Literacka”, contributing to sections including “Z zagadnień literary współczesnej” [Aspects of contemporary literature]. He made his debut as a poet in 1922 with the volume Domy [Houses]. His poems, short prose pieces, articles, and reviews, as well as translations, appeared in periodicals including the Polish Socialist Party (Polska Partia Socjalistyczna, PPS) organ “Naprzód” (1927-28), and the Polish-language Jewish periodicals “Miesięcznik Żydowski” (1931-35), where he focused primarily on Jewish motifs in Polish and world literature, and “Nowy Dziennik” (1931-38). Following the outbreak of World War II, he was involved in the September 1939 military campaign. He was captured by German forces near Lublin and returned to Krakow following his release, briefly working at the Co-Educational Secondary School. In November 1939, after occupying German authorities closed schools in Krakow, he joined his family in Lwów (today: Lviv, Ukraine), where he worked until June 1941 as a teacher in a vocational school. Following the German invasion of the city in June 1941, he escaped and spent several months in hiding on a farm in Kopaliny, near Wiśnicz, close to Bochnia. While claiming to be holding agriculture classes, he taught the local children. He was threatened with arrest in 1942, so he and his family subsequently moved to Swoszowice, near Krakow, where he taught secret classes using the name Krawczyk. He and his wife Stella were arrested on 11 August 1943 by the Gestapo during a raid on those who had registered to live in the Krakow area during the German occupation. They were murdered in a public execution by firing squad on the Market Square in Wieliczka; they are buried in an unknown location. He was married twice; first from 1924 to 1928 to a lawyer’s daughter from Limanowa. In 1932, he married the translator Stella Bronisława Landy (first married name Landau). They had a daughter, Maria (b. 1934), who adopted her parents’ occupation-era surname, Krawczyk, following their death.

Juliusz Feldhorn’s archive was deposited at the Jewish Historical Institute in Warsaw by his daughter Maria Feldhorn-Krawczyk.