PUIDA Kazys Aleksandras

Urodzony 19 marca 1883 we wsi Szetyje (Šėtijai) koło Szak (Šakiai) w zamożnej rodzinie chłopskiej; syn Petrasa i Viktoriji Puidasów. Oddany na wychowanie w polskojęzycznej rodzinie szlacheckiej w Kownie; tu w 1892 ukończył do dwuklasowej szkoły początkowej z rosyjskim językiem nauczania. Następnie uczył się w litewskim gimnazjum męskim w Mariampolu (Gimnazjum męskie w Mariampolu), gdzie ukończył 4 klasy. W 1896 przez pół roku pracował w Zagłębiu Dąbrowskim jako robotnik. Dzięki pomocy finansowej starszego brata Stanisława księdza, znalazł się w Niemczech. Uczył się  w szkole technicznej Limbach we Frydeburgu (Szkoła Techniczna Limbach) - nauki nie ukończył), od 1902  – na Politechnice Berlińskiej (Politechnika Berlińska) i zdobył dyplom inżyniera elektrotechnika. Należał do Stowarzyszenia Litwinów w Berlinie (Stowarzyszenie Litwinów w Berlinie). Po ukończeniu studiów w 1904 wrócił na Litwę i zamieszkał w Kownie. Współpracował wówczas z petersburską gazetą Lietuvių laikraštis, w której w 1905 zadebiutował jako tłumacz przekładem wiersza Kazimierza Przerwy-Tetmajera Jeśli poczujesz, że inną twe skronie… (nr 10). Od 1905 mieszkał w Wilnie W 1905-07 był zastępcą redaktora i sekretarzem dziennika Vilniaus žinios   W redakcji poznał pisarkę i socjalistkę Onę Pleirytė-Puidienė, z którą ożenił się w  1906. Oboje współpracowali z litewskim towarzystwem artystycznym „Vilniaus kanklės” występując w przedstawieniach amatorskich. W 1906 w Wilnie pod pseudonimem K. Žegota zadebiutował tomem poezji  Iš sermegiaus krutinės (Z siermiężnej piersi), w którym znalazł się przekład wiersza Juliusza Słowackiego Na sprowadzenie zwłok Napoleona. W tym samym roku zadebiutował jako prozaik zbiorem opowiadań Ruduo (Jesień). W 1907-12 mieszkał z rodziną w Szawlach (Šauliai) i  uczył litewskiego w gimnazjum męskim (Gimnazjum męskie w Szawlach (Šauliai)). Współredagował wówczas gazetę Rygos naujienos . Występował w teatrze amatorskim w Szawlach i z myślą o tej scenie przetłumaczył na litewski przeróbkę noweli Elizy Orzeszkowej Pieśń przerwana (1909). W 1911 złożył egzamin uprawniający do nauczania niemieckiego w szkole średniej. Nie znalazłszy pracy w zawodzie w Kownie, wyjechał wraz z rodziną w głąb Rosji. Od jesieni 1912 mieszkał w Czelabińsku i i pracował w lokalnej szkole realnej jako nauczyciel niemieckiego, a także jako cenzor w żandarmerii carskiej (kontrolował korespondencję żołnierzy narodowości litewskiej). W 1913 wydał w Warszawie antologię nowel autorów litewskich w przekładzie na polski Czerwony kogut. W książce znalazły się dwie nowele Puidy oraz po jednym utworze  siedmiorga innych autorów. Do wybuchu I wojny światowej współpracował z gazetą Vienybė lietuvninkų. W 1916 przybył do Petersburga, gdzie został wcielony do armii rosyjskiej, ale służbę wojskową zamieniono mu na pracę inżyniera w zakładzie w Permie. W 1919 został aresztowany w Jekaterynburgu w śledztwie w sprawie morderstwa rodziny carskiej Romanowów, ale  zwolniono go z braku dowodów. Pozwolenie na powrót na Litwę otrzymał dopiero latem 1920. W okresie 1920-39 aktywnie zajmował się przekładem utworów literackich z polskiego, rosyjskiego, niemieckiego, angielskiego, francuskiego, szwedzkiego i duńskiego; jego łączny dorobek translatorski przekracza 60 książek. Zamieszkał wraz z rodziną w Kownie i pracował w spółce wydawniczej „Švyturys”. W 1922 założył spółkę „Vaiva”, która po trzech latach zbankrutowała. Należał do Litewskiego Stowarzyszenia Artystów (Litewskie Stowarzyszenie Artystów), z którego wystąpił w 1927 na znak protestu wobec braku wsparcia finansowego  państwa. Redagował  i wydawał pisma literacko-artystyczne Kūrybos keliais (1923), Gairės (1923-24),  Krivulė (1923-25) i Gaisai (1930-31),  w których umieszczał m.in. własne utwory literackie. W 1928 został kierownikiem spółki wydawniczej „Spindulys”. Od początku lat 30. pozostawał w separacji z żoną.  Ożenił się po raz drugi w 1937 z prawniczką Stefaniją Girdvainytė (primo voto Liubinienė). W tym samym roku nabył gospodarstwo w miejscowości Nowosiady (Nausėdai) koło Bobt (Babtai) w okręgu kowieńskim, gdzie mieszkał do końca życia. W 1939 odszedł na emeryturę. Po zajęciu Litwy przez Armię Czerwoną w 1940 usunął się z życia publicznego. Zmarł 24 stycznia 1945 w Nowosiadach; pochowany na cmentarzu w pobliskiej miejscowości Poniewieżyk (Panevėžiukas).

Z pierwszego małżeństwa miał troje dzieci: Algirdasa (ur. 1907) i bliźnięta Sigurdasa oraz Mimozę ( ur. 1911). Z drugą żoną miał syna Gediminasa (ur. 1942).

Rękopisy i listy Puidy  znajdują się w Muzeum Literatury Litewskiej w Kownie, Bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego, Litewskiej Bibliotece Narodowej im. M. Mažvyda w Wilnie oraz w Muzeum „Aušra” w Szawlach. 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA Z JĘZYKA POLSKIEGO

 1.  M. Konopnickienė: Pakeliui: graikų paveikslėlis. [Obrazek]. [K. Puida] K. Žegotos  vertimai. Wilno: „Vilniaus žinios” 1906, 54 s. 

Oryginał: M. Konopnicka: Na drodze. Obrazek grecki. 

 2. Z. Przybylski’s: Alyvos žydi: vieno veiksmo komedija.  Iš lenkų kalbos vertė  [K. Puida] K. Žegota. Wilno: „Vilniaus žinios” 1906, 20 s. 

Oryginał: Z. Przybylski: Kwitną bzy.

 3.  A. Niemojevski: Revoliucijos žmonės. [Opowiadania].  Vertė K. Puida. Chicago: „Lietuva” 1908, 77 s. Wydanie następne:  Kaunas: „Vaiva” 1922, 97 s. 

Oryginał: A. Niemojewski: Ludzie rewolucji. 

 4. M. Rodzevičaitė: Dievaitis. Šių laikų apysaka. [Powieść]. Į lietuvių kalbą išvertė K. Puida. Šiauliai [b.w.] 1908. Wydanie następne: Kaunas: „Aušra” 1922, 308 s. 

Oryginał: M. Rodziewiczówna: Dewajtis. 

  5. E. Orzeškienė: Nutrūkusi styga: vienaveiksmis sceniškas vaizdelis [Obrazek sceniczny w 1 akcie]. Sulietuvino K. Puida. „Rygos Naujienos” 1910 nr 2, nr 16-17. Wydanie osobne: Ryga: L. Jakavičiaus leidykla 1910, 15 s. 

Oryginał: E. Orzeszkowa: Pieśń przerwana.

Omówienie: I. FEDOROWICZ: Przeróbki i przekłady na język litewski utworów Elizy Orzeszkowej. W:  Związki literackie polsko-litewskie w XIX i na początku XX wieku (wybrane zagadnienia). Wilno 2015. 

6. J. Weyssenhoff: Jaunieji skrauja! …medžioklės piešinys. [Powieść]. Autorizuotas vertimas iš lenkų kalbos. Vertė K. Puida. Nowy York:  „Vienybė lietuvninkų” 1912, 309 s. 

Tytuł oryginału: Soból i panna. 

7. E. Orzeškienė: Žiemos vakaras. [Opowiadanie]. Vertė K. Puida. Chicago: „Katalikas” 1912, 32 s. 

Oryginał: E. Orzeszkowa: Zimowy wieczór. 

8. H. Sienkievič: Quo vadis: istorinis romanas. Vertė K. Puida.- T. 1-6. Kaunas: „Krivulės” leidinys 1927 (t. 1-2), 1929 (t. 3-6), 130 + 138 + 300 + 280 s.

Oryginał: H. Sienkiewicz: Quo vadis: powieść z czasów Nerona.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA Z JĘZYKA LITEWSKIEGO

1. Czerwony kogut. Nowele litewskie w tłumaczeniu Kazimierza Puidy z przedmową  Józefa Weyssenhoffa. Warszawa: Nakładem Gebethnera i Wolffa, 1913. 256 s.

Zawartość: Kazys Puida,: Czerwony kogut; Człowieku, czy widziałeś?; [Ona Pleirytė-Puidienė] Vaidilutė: Jak jesienny liść; Žemaitė, Jan Wingis; Gabrielė Petkevičaitė-Bitė: Homo sapiens; [Jonas Biliunas] J. B-nas: Goście; Lazdynų Pelėda, Krzywda; Šatrijos Ragana: Przerwana idylla; [Karolis Vairas Rackauskas] W.K. Raczkowski: Girnikas Paszakarnikas.

Tytuły oryginałów: Raudonas gaidis; Žmogau, ar matei?; Kaip rudens lapas; Jonas Vingis; Homo sapiens; Sviečiai; Skriauda; Pertraukta idilė; Girnikas Pasakarnis. 

Omówienie:  D. BALAŠAITIENĖ: „Czerwony kogut”: Kazio Puidos į lenkų kalbą verstos lietuvių autorių novelės. W: Kazys Puida. Lietuvių literatūros modernimo baruose: mokslinės konferencijos, skirtos Kazio Puidos 120-osioms gimimo metinėms, pranešimai. Vilnius 2005. 

2. K. Pujda: Mirga. Dramat historyczny w 4 aktach. Z litewskiego przełożył autor. Wilno: „Nowiny Wileńskie” 1921, 34 s. 

Tytuł oryginału: Mirga. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I ENCYKLOPEDIE

1. J. PUZINAS. W: Lietuvių enciklopedija. T. 24. Boston 1961. 

2. V. VANAGAS. W: Lietuvių rašytojų sąvadas. Vilnius 1996.

3. V. KUBILIUS. W: Lietuvių literatūros enciklopedija. Vilnius 2001. 

4. Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. 19. Vilnius 2011. 

OMÓWIENIA

1. V. KUBILIUS: Modernizmo pradmenys. Kazys Puida. Vilnius 1996. 

2. V. KUBILIUS: Dviese literatūros sūpuoklėse: Kazys Puida ir Vaidilutė. Vilnius 2003.