WICHERT-KAJRUKSZTISOWA Julia

WICHERT-KAJRUKSZTISOWA Julia

1864-1949

Tłumaczka, poetka.

Urodzona 16 lutego 1864 w Radziuszkach w powiecie sejneńskim w polskiej rodzinie szlacheckiej; córka Tomasza Wincentego Wicherta i Barbary z domu Stemplowskiej. Po ukończeniu ok. 1882 Gimnazjum Żeńskiego w Suwałkach (Gimnazjum Żeńskie w Suwałkach)  mieszkała w Sejnach. W 1883 wyszła za mąż za Juozasa Kairiūkštisa, nauczyciela, dzięki któremu udoskonaliła znajomość litewskiego. W związku z pracą męża kilkakrotnie zmieniała miejsce zamieszkania. Początkowo mieszkali w Sejnach (1883-1903), gdzie zetknęli się z prześladowaniami ze strony władz carskich za przechowywanie nielegalnej prasy litewskiej sprowadzanej z Litwy Pruskiej. Następnie przenosili się kolejno do Wejwer (Veivėrai) koło Mariampola (1903-05), Jędrzejowa (1905-10), Wilna (1910-15), Woroneżu (1915-18), i powtórnie do Wilna, gdzie do 1927 Kairiūkštis był dyrektorem litewskiego Gimnazjum im. Witolda Wielkiego, a po zamknięciu szkoły przez władze polskie przeprowadzili się do Kowna. Przebywając w otoczeniu litewskim, w kontaktach z rodziną posługiwała się językiem polskim. Miała 40 lat, gdy podjęła twórczość poetycką i ponad 60, kiedy zaczęła przekładać. Jako poetka zadebiutowała w 1911 na łamach miesięcznika Litwa wierszem Dzwony (nr 1). Wiersze ogłaszała później m.in. na łamach „Promienia” (Promień), „Chaty Rodzinnej” (Chata Rodzinna), „Dnia Kowieńskiego” (Dzień Kowieński), „Przeglądu Wileńskiego” (Przegląd Wileński), „Gazety Warszawskiej” (Gazeta Warszawska). Wydała dwa tomy poezji: Błędne ognie (1924) i Kwiaty i chwasty (1925). Należała do Towarzystwa Artystycznego Lutnia (Towarzystwo Artystyczne Lutnia) (1914-15) i Związku Zawodowego Literatów Polskich (Związek Zawodowy Literatów Polskich) (1930). W latach trzydziestych rozpoczęła działalność przekładową. Tłumaczeń poezji litewskiej dokonywała samodzielnie lub z pomocą dzieci, głównie córek Janiny i Haliny oraz syna Jonasa. Na zaproszenie Litewskiego PEN Clubu po raz pierwszy zaprezentowała przekłady poezji Liudasa Giry i Vincasa Mykolaitisa Putinasa prawdopodobnie w 1929 na spotkaniu literackim w Kownie. W 1932 w Wilnie przedstawiła odczyt o poezji litewskiej i jej przekłady. Jako tłumaczka debiutowała w 1933 w „Dniu Kowieńskim” (Dzień Kowieński) (nr 83) przekładami wierszy Maironisa Mogiły bohaterów i Mykolasa Vaitkusa Majowy śnieg. W 1934 w numerze miesięcznika Żagary o tematyce litewskiej (nr 3-4) ukazał się fragment jej przekładu poematu Kristijonasa Donelaitisa Cztery pory roku. Prawdopodobnie w 1934 udostępniła Teodorowi Bujnickiemu szkic o rozwoju literatury litewskiej, na podstawie którego wraz z Franciszkiem Ancewiczem ogłosił w 1935 artykuł Autor i temat w poezji litewskiej na przestrzeni wieków w „Kurierze Wileńskim” (Kurier Wileński), ilustrując go jej przekładami. W 1939 wydała Antologię poezji litewskiej, której warszawska prezentacja odbyła się podczas obchodów święta niepodległości Republiki Litewskiej. Od śmierci męża w 1937 mieszkała w Kownie, okresowo przebywając w majątku Aleksandrowo Porowsie koło Mariampola, a w 1945 przeniosła się do Krosna, gdzie zmarła 1 maja 1949;  pochowana tamże na cmentarzu komunalnym. 

Miała ośmioro dzieci: Janinę Tumenienė (1884-1972), nauczycielkę francuskiego, Kazysa (1886-1918), inżyniera kolejnictwa, Vladasa (1887-1965), lekarza, Stasysa (1889-1942), nauczyciela i urzędnika Ministerstwa Oświaty Republiki Litewskiej, Vytautasa (1890-1961), malarza i historyka sztuki, Aldonę Anatolię Dymnicką (1893-1980), nauczycielkę rosyjskiego, Halinę Julię Eliass-Jacinienė (1896-1984), historyka sztuki, i Jonasa (1896-1957), profesora medycyny.

Archiwum tłumaczki znajduje się w zbiorach Archiwum Literatury i Sztuki Litewskiej w Wilnie. Archiwum rodzinne będące w posiadaniu córki Aldony w Krośnie zaginęło. Listy do  L. Giry i S. Nėris znajdują się w  Litewskiej Bibliotece Narodowej im. Mažvyda. Rękopis szkicu o matce autorstwa Haliny Kairiūkštytė-Jacinienė jest przechowywany w Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich.  

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. Antologia poezji litewskiej. Wyboru celniejszych utworów dokonała, przełożyła, oraz słowem o rozwoju literatury litewskiej opatrzyła z dodaniem przypisów biograficznych J. Wichert-Kajruksztisowa. Przedmowa: A. Górski. Warszawa: Związek Przyjaciół Litwy 1939, 280 s. 

Recenzje:

1. [B.a.]: Naujos knygos. „XX amžius” 1939 nr 42.

2. A. BOGUSŁAWSKI: Poezja, której nie znamy. „Kurier Warszawski” 1939 nr ?

3. Dr J.G. „Obrona Kultury” 1939 nr 10-11. 

4. KARDŪNAS: Naujos knygos. Lietuviškosios poezijos antologija lenkiškai. „XX amžius” 1939 nr 59. 

5. j.k.: Poezja Litwy. „Tęcza” 1939 nr 5. 

6. Z. KONARZEWSKI. „Czas” 1939 nr 139. 

7. (V.M.): Lietuvių poezijos antologija lenkiškai. „XX amžius” 1939 nr 63. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. J. PUZINAS. W: Lietuvių enciklopedija. T. 10. Boston 1957.

2. J. JACKIEWICZ. W: Polacy na Litwie 1918-2000. Słownik biograficzny. Warszawa 2003.

3. J. JACKIEWICZ. W: Literatura od XVI w. do 1945 r.  Encyklopedia Ziemi Wileńskiej. T. 2. Bydgoszcz 2004.

4. T. VENCLOVA. Vilniaus vardai. Vilnius 2006. 

5. J. JACKIEWICZ. W: Wileńska encyklopedia 1939-2005. Warszawa 2007. 

OMÓWIENIA 

1. M. JACKIEWICZ: Vincas  Kudirka i Maironis w recepcji polskiej. „Lithuania” 2001 nr 1.

2. R. MACKONIS:  Julija Vichert-Kairiūkštienė. W: Senujų vilniečių karta. Portretų eskizai. Vilnius 2001.

3. M. JACKIEWICZ: Stefania Jabłońska, Julia Wichert-Kajruksztisowa i Władysław Abramowicz – wileńscy popularyzatorzy poezji litewskiej. W: Poezja i poeci w Wilnie lat 1920-1940. Kraków 2003.

4. I. FEDOROWICZ: Julia Wichert-Kajruksztisowa (1864-1949) – zapomniana poetka i tłumaczka. „Acta Historica Universitatis Klaipedensis”. Kłajpeda 2008, t. 16.

5. E. PAULAVIČIENĖ: Ocena działalności translatorskiej Julii Wichert-Kajruksztisowej na podstawie Antologii poezji litewskiej (1939). Praca licencjacka powstała w 2009 pod opieką I. Fedorowicz w Centrum Polonistycznym Uniwersytetu Wileńskiego; dostępna w archiwum Centrum Polonistycznego UW.

6. I. FEDOROWICZ: Nieznane konteksty korespondencji Józefa Albina Herbaczewskiego i Julii Wichert-Kajruksztisowej. W: Zagadnienia bilingwizmu. Seria 1. Dwujęzyczni pisarze litewscy i polscy. Białystok-Wilno 2017.

VICHERTAITĖ-KAIRIŪKŠTIENĖ Julija

1864–1949

Vertėja, poetė.

Gimė 1864 m. vasario 16 d. Radziuškėje, Seinų paviete, lenkų bajorų šeimoje; Tomo Vincento Vicherto ir Barbaros Stemplowskos duktė. Apie 1882 m. baigusi Suvalkų mergaičių gimnaziją gyveno Seinuose. 1883 m. ištekėjo už mokytojo Juozo Kairiūkščio, kurio padedama patobulino savo lietuvių kalbą. Dėl vyro darbo kelis kartus keitė gyvenamąją vietą. Iš pradžių gyveno Seinuose (1883–1903), ten susidūrė su caro valdžios persekiojimu dėl laikomos nelegalios lietuviškos spaudos, atgabenamos iš Mažosios Lietuvos. Vėliau paeiliui kraustėsi į Veiverius netoli Marijampolės (1903–05), Jendžejovą (1905–10), Vilnių (1910–15), Voronežą (1915–18), vėl į Vilnių, kur iki 1927 m. Kairiūkštis dirbo lietuviškos Vytauto Didžiojo gimnazijos direktoriumi, o lenkų valdžiai mokyklą uždarius šeima persikėlė į Kauną. Gyvendama lietuviškoje aplinkoje, su šeimos nariais kalbėjo lenkiškai. Būdama keturiasdešimties pradėjo rašyti eilėraščius, daugiau nei šešiasdešimties ėmėsi versti. Kaip poetė debiutavo 1911 m. mėnraščio „Litwa“ puslapiuose eilėraščiu Dzwony (Varpai) (nr 1). Vėliau eilėraščius skelbė ir spaudinių „Promień“, „Chata Rodzinna“, „Dzień Kowieński“, „Przegląd Wileński“, „Gazeta Warszawska“ puslapiuose. Išleido dvi poezijos knygas: Błędne ognie (Žaltvykslės) (1924) ir Kwiaty i chwasty (Gėlės ir  piktžolės) (1925). Lenkų menininkų draugijos „Lutnia“ (1914–15) ir Lenkų literatų profesinės sąjungos (1930) narė. Ketvirtajame dešimtmetyje ėmėsi versti. Iš lietuvių kalbos vertė savarankiškai arba vaikų, daugiausia dukterų Janinos ir Halinos bei sūnaus Jono, padedama. Lietuvos PEN centro pakviesta pirmą kartą perskaitė Liudo Giros ir Vinco Mykolaičio-Putino poezijos savo vertimus, veikiausiai 1929 m. literatūrinio vakaro Kaune metu. 1932 m. Vilniuje skaitė paskaitą apie lietuvių poeziją ir jos vertimus. Kaip vertėja debiutavo 1933 m. dienraštyje „Dzień Kowieński“ (nr 83) Maironio eilėraščio Milžinų kapai  ir Mykolo Vaitkaus eilėraščio Gegužio sniegas vertimais. 1934 m. mėnraštyje  „Żagary“ (nr 3-4), skirtame lietuviškai tematikai, pasirodė jos verstos Kristijono Donelaičio poemos Metai ištraukos vertimas. Veikiausiai 1934 m. Teodorui Bujnickiui perdavė straipsnio apie lietuvių literatūros vystymąsi apmatus, pagal kuriuos jis kartu su Franciszeku Ancewicziumi 1935 m. dienraštyje „Kurier Wileński“  paskelbė straipsnį Autor i temat w poezji litewskiej na przestrzeni wieków (Autorius ir tema lietuvių poezijoje bėgant amžiams), iliustruodamas jos vertimais. 1939 m. išleido Antologia poezji litewskiej (Lietuvių poezijos antologiją), kuri Varšuvoje buvo pristatyta Lietuvos Respublikai švenčiant nepriklausomybės dieną. 1937 m. mirus vyrui, apsigyveno Kaune, tarpais lankydamasi Aleksandruvo Porovsių dvare netoli Marijampolės, o 1945 m. persikėlė į Krosną (Lenkija), kur  mirė 1949 m. gegužės 1 d.; ten ir palaidota miesto kapinėse.

Turėjo aštuonis vaikus: Janiną Tumėnienę (1884–1972), prancūzų kalbos mokytoją, Kazį (1886–1918), geležinkelio inžinierių, Vladą (1887–1965), gydytoją, Stasį (1889–1942), mokytoją ir Lietuvos Respublikos švietimo ministerijos darbuotoją, Vytautą (1890–1961), tapytoją ir dailės istoriką, Aldoną Anatoliją Dymnicką (1893–1980), rusų kalbos mokytoją, Haliną Juliją Eliass-Jacinienę (1896–1984), meno istorikę, ir Joną (1896–1957), medicinos profesorių.

Vertėjos archyvas saugomas Vilniuje, Lietuvių literatūros ir meno archyve (F397). Šeimos archyvas, kurį turėjo duktė Aldona, dingo Krosne. Laiškai L. Girai ir S. Nėriai saugomi Lietuvos nacionalinėje M. Mažvydo bibliotekoje (F7-316). Halinos Kairiūkštytės-Jacinienės rašytas škicas apie motiną saugomas Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių bibliotekoje (F12-3078).