STRAZDAS-JAUNUTIS Jonas

STRAZDAS-JAUNUTIS Jonas

1886–1972

Pseudonimy i kryptonimy: J.J.; J.S.; J. Str.; Jaunutis; Jaunutis J.; Jaunutis J.S.; Jonas; J. Strazdas.

Dramatopisarz, tłumacz.

Urodzony 10 kwietnia 1886 we wsi Strazdai w gminie Tauroginy w okręgu jezioroskim; syn Litwinów, bezrolnego chłopa Kazimierasa Strazdasa i Kristiny Gružnytė. Ojciec uczył go arytmetyki, języków litewskiego, rosyjskiego i polskiego, a w 1898-99 uczęszczał do rosyjskiej szkoły początkowej w Daugieliszkach. Z powodu trudnej sytuacji finansowej rodziny nie mógł kontynuować nauki. W 1900 wraz z rodzicami przeniósł się do Wilna, gdzie przez trzy lata terminował i pracował w atelier fotograficznym Adama Daukszy (Atelier fotograficzne Adama Daukszy). Następnie w 1905-06 był zatrudniony w Atelier Stanisława Filiberta Fleury’ego. W 1906-18 pracował w księgarni Feliksa Zawadzkiego (Księgarnia Feliksa Zawadzkiego). W 1900-19 brał udział w działalności litewskich stowarzyszeń Vilniaus kankliai (Kankles Wileńskie) i Rūta. W 1911-14 wydawał z własnych środków pismo Teatras (Teatr, 12 zeszytów), w którym ogłaszał dramaty oryginalne i tłumaczenia sztuk innych autorów. Jako tłumacz zadebiutował opublikowanym w 1912 w wydawanym przez siebie piśmie „Teatras”, a wystawionym w Wilnie w 1914, przekładem dramatu Wianek mirtowy Jerzego Żuławskiego. W 1912-13 występował w przedstawieniach wystawianych po białorusku. W 1912-15 był sekretarzem i artystą w Vilniaus lietuvių dramos artistų bendrovė (Spółka Litewskich Artystów Dramatycznych w Wilnie). Jako dramatopisarz zadebiutował w 1914 utworem Sugrįžo (Powrót), będącym adaptacją powieści Marii Rodziewiczówny Szary proch. W latach I wojny światowej był asystentem i reżyserem Sekcji Dramatycznej Litewskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny (Litewskie Towarzystwo Pomocy Ofiarom Wojny). W 1918 został kierownikiem księgarni „Švyturys” (Latarnia), a w 1919 brał udział w działalności Studia Teatralnego Litwinów w Wilnie (Studio Teatralne Litwinów w Wilnie). Po zajęciu Wilna przez Polaków w 1919 i przeniesieniu księgarni Švyturys do Kowna, przeprowadził się tam. W 1920 był przez krótki czas członkiem zespołu teatralnego Litewskiego Towarzystwa Twórców Sztuki (Litewskie Towarzystwo Twórców Sztuki). Następnie z przynależności zrezygnował i kontynuował występowanie oraz reżyserowanie na scenie amatorskiej. W 1924 udał się do Chicago, gdzie otworzył litewską księgarnię Švyturys, jednak po roku zlikwidował ją i powrócił na Litwę. W 1926-27 reżyserował sztuki wystawiane przez kowieńskie towarzystwo Gabija . W 1933-34 był asystentem nauczyciela baletu w Teatrze Państwowym (Teatr Państwowy). Od 1928 do połowy 1940 i od jesieni 1941 do 1944 był dyrektorem technicznym w drukarni spółki „Spindulys” (dawniej Švyturys) w Kownie. W 1944-62 był ogrodnikiem w kołchozie Naujas kelias w  Baltrušiai w rejonie szakijskim, a następnie w kołchozie Taika w Barzdai w rejonie szakijskim. Równocześnie  zajmował się tam także działalnością artystyczną. Z żoną, Mariją Grigaitytė, z którą ożenił się przed 1919, miał syna Vytautasa i córkę Elė, ale od 1938 nie mieszkał z rodziną. Zmarł 6 marca 1972 w domu starców w Antowilach koło Wilna; miejsce pochowania nieznane.

Archiwum pisarza znajduje się w Archiwum Literatury i Sztuki Litwy w Wilnie. 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA Z JĘZYKA POLSKIEGO

1. J. Žulavski: Mirtų vainikas. Triveiksmė drama. [Vertė J. Strazdas-Jaunutis]. Vilnius: [J. Strazdas-Jaunutis], 1912, 101, [1] s. Wystawienie: Spółka Litewskich Artystów Dramatycznych w Wilnie, Wilno 1914. 

Oryginał: J. Żuławski: Wianek mirtowy. 

2. M. Bałucki: Vyro jieškojimas. [Vertė J. Strazdas-Jaunutis]. Dviveiksmė komedija. Vilnius: [J. Strazdas-Jaunutis], 1912, 67 [IV] s.   

Oryginał: B. Bałucki: Polowanie na męża.

3. J. Žulavskis: Ijolė. 4 veiksmų drama. [Vertė J. Strazdas-Jaunutis]. Kaunas: Sakalas 1932, 347 [2] s.

Oryginał: J. Żuławski: Ijola.

4. B. Prūsas: Faraonas. [Apysaka]. [Vertė J. Strazdas-Jaunutis]. Kaunas: Sakalas 1933-1934. T.1-4. 301 [3] + 305 [2] + 286 + 285 [2] s.  

Oryginał: B. Prus: Faraon.

Recenzje: J. BALČIKONIS: „Gimtoji kalba” 1935 nr 11.

5. S. Pšybyševskis: Amžina pasaka. 3 veiksmų dramos poema; Gyvenimo puota. 4 veiksmų drama. [Vertė J. Strazdas-Jaunutis]. Kaunas: Sakalas 1935, 355 s. J. Strazdo-Jaunučio vertimai. Dramos. T. 3.

Oryginał: S. Przybyszewski: Odwieczna baśń. Gody życia. 

6. T. Jeske-Choińskis: Gęstanti saulė. Markaus Aurelijaus laikų apysaka. (2-asis šimtmetis po Kristaus). [Trilogija]. [Vertė J. Strazdas-Jaunutis]. Kaunas: Sakalas 1936-1937, 334, XIII s. + 361, V s. J. Strazdo-Jaunučio vertimai. Apysakos. T. 5-6). Wydanie 2 z podtytułem Istorinis romanas. Kaunas: Spindulys 1994, 378, [3] s.

Oryginał: T. Jeske-Choiński: Gasnące słońce. Powieść z czasów Aureliusza.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. Lietuvių enciklopedija. T. 29. Bostonas 1963.

2. Tarybų Lietuvos enciklopedija. T. 4. Vilnius 1988.

3. V. VANAGAS: Lietuvių rašytojų sąvadas. Vilnius 1996.

4. Lietuvių literatūros enciklopedija. Vilnius 2001.

OMÓWIENIA

1. M. MAKNYS: Teatro dirvonuose. Vilnius 1997.

2. Š. TRINKUNAITĖ: Vilniaus lietuvių dramos artistų bendrovės sutartis. Teatro atnaujinimo viltys ir utopijos. „Ars et praxis” 2015 nr III.

STRAZDAS-JAUNUTIS Jonas

1886–1972

Pseudonimai ir kriptonimai: J.J.; J.S.; J. Str.; Jaunutis; Jaunutis J.; Jaunutis J.S.; J. Strazdas; Jonas.

Dramaturgas, vertėjas.

Gimė 1886 m. balandžio 10 d. Strazdų kaime, Tauragnų valsčiuje, Zarasų apskrityje; lietuvių, bežemio valstiečio Kazimiero Strazdo ir Kristinos Gružnytės, sūnus. Tėvas jį mokė aritmetikos, lietuvių, rusų ir lenkų kalbų, o 1898–99 m. lankė Daugėliškių rusų pradinę mokyklą. Dėl šeimos sunkios finansinės padėties mokslų tęsti negalėjo. 1900 m. su tėvais persikraustė į Vilnių, kur trejus metus buvo mokiniu ir dirbo Adomo Daukšos foto ateljė. Vėliau, 1905–06 m., dirbo  Stanisławo Filiberto Fleury’o foto ateljė. 1906–18 m. dirbo Felikso Zawadzkio knygyne. 1900–19 m. dalyvavo lietuvių draugijų Vilniaus kankliai ir Rūta veikloje. 1911–14 m. savo lėšomis leido žurnalą Teatras (12 sąsiuvinių), kuriame spausdino savo paties ir išverstas kitų autorių pjeses. Kaip vertėjas debiutavo 1912 m., savo leidžiamame žurnale „Teatras“ išspausdinęs Jerzio Żuławskio pjesę Mirtų vainikas (Wianek mirtowy), kuri 1914 m. buvo pastatyta Vilniuje. 1912–13 m. vaidino pjesėse baltarusių kalba. 1912–15 m. buvo Vilniaus lietuvių dramos artistų bendrovės sekretorius ir artistas. Kaip dramaturgas debiutavo 1914 m. su pjese Sugrįžo, Marijos Rodziewiczównos romano Žemės dulkės (Szary proch) adaptacija. Pirmojo pasaulinio karo metais Lietuvių draugijos nukentėjusiems dėl karo šelpti Dramos sekcijos asistentas ir režisierius. 1918 m. Švyturio knygyno vadovas, o 1919 m. dalyvavo Vilniaus lietuvių teatro studijos veikloje. 1919 m. lenkams užėmus Vilnių ir Švyturio knygyną perkėlus į Kauną, persikraustė ten. 1920 m. trumpą laiką buvo Lietuvių meno kūrėjų draugijos teatro trupės narys. Paskui narystės atsisakė, buvo mėgėjiško teatro artistas ir režisierius. 1924 m. išvyko į Čikagą, ten atidarė lietuvišką knygyną Švyturys, bet po metų jį likvidavo ir grįžo į Lietuvą. 1926–27 m. režisavo Kauno Gabijos draugijos statomus spektaklius. 1933–34 m. Valstybinio teatro baleto mokytojo asistentas. Nuo 1928 m. iki 1940 m. pusės ir nuo 1941 m. rudens iki 1944 m. Kauno bendrovės Spindulys (anksčiau Švyturys) spaustuvės techninis direktorius.  1944–62 m. Šakių rajono Naujojo kelio kolūkio Baltrušiuose, vėliau Taikos kolūkio Barzduose daržininkas. Kartu ten vykdė ir artistinę veiklą

Su žmona Marija Grigaityte, su kuria susituokė prieš 1919 m., turėjo sūnų  Vytautą ir dukrą Elę, bet nuo 1938 m. su šeima negyveno. Mirė 1972 m. kovo 6 d. Antavilių senelių namuose netoli Vilniaus, palaidojimo vieta nežinoma.

Rašytojo archyvas perduotas Lietuvos literatūros ir meno archyvui Vilniuje.