GIRA Liudas

GIRA Liudas

1884-1946

Pseudonimy i kryptonimy: Akstinų Vincas; Aldonė V.; Ant. Kašėta; B. Dzūkas; Eglė; Ensexistens; E. Radzikauskas; G-a; L. Gerulis; Kažin kas; Kuzavas; Rimbas; Saugus; St. Ld; Stakliškių Liudas; Szlachcic-Katolik; Tasa; Teatralas. 

Poeta, tłumacz, dramatopisarz, krytyk literacki.

Urodzony 27 sierpnia 1884 w Wilnie jako nieślubny syn Adolfa Schmidta, urzędnika niemieckiego, i Anny Sobolewskiej, polskiej szlachcianki. Adoptowany przez organistę katedry wileńskiej Konstantego Giro-Syryjskiego, wychowywał się w jego rodzinie pielęgnującej kulturę polską. Po śmierci przybranego ojca w 1890 zamieszkał w Stakliszkach (Stakliškės) u księdza Jonasa Šoblickasa. Pod jego wpływem zainteresował się językiem, kulturą i folklorem litewskim. W 1897 ukończył tam szkołę początkową i rozpoczął naukę w gimnazjum realnym w Wilnie. Z powodu trudnej sytuacji materialnej był zmuszony przerwać naukę po trzech latach. W 1901 wyjechał do Kazania, gdzie eksternistycznie ukończył klasę 4 gimnazjum klasycznego. W latach 1901-05 studiował w seminarium duchownym w Wilnie, ale nie przyjął święceń kapłańskich. Wówczas zaczął pisać wiersze po polsku i litewsku oraz rozpoczął współpracę z prasą litewską. Od 1901  współpracował z gazetą Varpas jako publicysta. W 1902 zadebiutował jako prozaik opowiadaniem Šūvis w gazecie Lietuva (nr 37). Od 1905 współpracował z dziennikiem Vilniaus žinios i wydawnictwem księgarni Józefa Zawadzkiego. Od 1906 był sekretarzem redakcji miesięcznika katolickiego Šviesa i redaktorem gazety Lietuvis. Był jednym ze współzałożycieli Litewskiego Towarzystwa Naukowego (Litewskie Towarzystwo Naukowe) w 1907. Od 1908 drukował w polskojęzycznej gazecie Litwa i litewskiej Viltis wiersze, wrażenia z podróży i recenzje teatralne. W 1908 zaczął występować w teatrze amatorskim, w latach 1900-10 uczył się aktorstwa na kursie w Wileńskiej Szkole Muzycznej (Wileńska Szkoła Muzyczna). W 1909 zadebiutował jako tłumacz przekładem na język polski melodramatu Gabrieliusa Landsbergisa-Žemkalnisa Biruta (nr 13) oraz noweli Jonasa Biliūnasa Sny dziecięce na łamach „Litwy” (Litwa) (nr 14/15). Od 1910 roku tłumaczył utwory poetyckie z polskiego, rosyjskiego, ukraińskiego i białoruskiego. Był redaktorem pism Viltis (1908-15) i Vaivorykštė (1913-14), almanachu Švyturys (1911-12). W 1914 był współzałożycielem spółki wydawniczej „Žinynas”. W czasie I wojny światowej podjął pracę jako urzędnik policji (komisarz, następnie inspektor). Współpracował także z gazetą Tėvybės Sargas. Pod koniec 1918 został komendantem wojskowym w Wilnie. Aresztowany po zajęciu miasta przez bolszewików, przez pół roku był więziony kolejno w Wilnie, Dyneburgu i Smoleńsku. Po zwolnieniu z więzienia latem 1920 zamieszkał w Kownie. Przez kilka miesięcy pracował jako naczelnik wywiadu litewskiego w Ministerstwie Ochrony Kraju (Ministerstwo Ochrony Kraju); śledził członków Polskiej Organizacji Wojskowej i przyczynił się do rozwiązania POW. W 1920 odszedł z Wydziału Wywiadu i wojska litewskiego; został mianowany naczelnikiem okręgu mariampolskiego.  W latach 1922-26 był dyrektorem Państwowego Teatru Dramatycznego w Kownie (Państwowy Teatr Dramatyczny w Kownie). Następnie do 1936 pracował w Ministerstwie Oświaty (Ministerstwo Oświaty) jako sekretarz Komisji do spraw wydawnictw książek. Był redaktorem pism Skaitymai (1923), Literatūros naujienos (1937-38). W latach 1938-39 był prezesem Związku Pisarzy Litwy (Związek Pisarzy Litwy). Poezję uprawiał do lat 40. W 1940, po przyłączeniu Litwy do ZSRR, został zastępcą komisarza ludowego do spraw oświaty. W tym okresie zaczął pisać wiersze po rosyjsku. Po zajęciu przez Niemców Litewskiej SRR w 1941 wraz z wojskiem radzieckim wycofał się z kraju. Przebywał w Moskwie i Penzie. Był oficerem Armii Czerwonej (Armia Czerwona) w stopniu kapitana, dowodząc jednostką litewską. W tym okresie napisał dwa utwory po polsku: poemat Przyszłej Polsce – dziś Polsce walczącej (1941), poświęcony formującemu się w ZSRR II Korpusowi Wojska Polskiego (drukowany w „Nowych Widnokręgach” (Nowe Widnokręgi) w Kujbyszewie), oraz wiersz Cześć ci żołnierzu (1942), dedykowany żołnierzom I Dywizji Tadeusza Kościuszki. Odznaczony Orderem Bojownika Ojczyzny I stopnia oraz Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy (1943). W 1945 przyznano mu miano litewskiego poety ludowego. Zmarł 1 lipca 1946 w Wilnie; pochowany tamże na Cmentarzu na Rossie. W 1910 ożenił się z Bronisławą Zacharewiczówną. Z tego małżeństwa miał syna Vytautasa Sirijo-Girę (1911-97), lekarza i pisarza litewskiego. Wnuczka Danutė Sirijos Giraitė (ur. 1948) jest tłumaczką literatury z języków  estońskiego, fińskiego i angielskiego. 

Rękopisy wierszy oraz listy Giry znajdują się w Bibliotece Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie. List do W. Borowego znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie. 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA Z JĘZYKA POLSKIEGO

1. Lietuvos virėja. Parašė V.A.L. Zavadzkienė. Vilnius: Juozapo Zavadzkio knygyno lėšomis 1907, 256 s. 

Tytuł oryginału: Kucharka litewska. 
Wydane bez podania nazwiska tłumacza. 

2. Lietuvos virėja, arba Aiškus pamokimai ir parodymai, kaip virti ir taisyti visokius gardžius, puikus ir sveikus valgius ir daryti skanius naminius gėrimus: Lietuvos šeimininkių labui. Sudėjo Aldonė V., išleido  savo pinigais J.K. [J. Kraučiūnas] ir S.B. [S. Banaitis]. Kaunas: Saliamono Banaičio spaustuvė 1907, 256 s.  

Tytuł oryginału: Kucharka litewska. 
Wydane bez podania nazwiska tłumacza.

3. Zigmantas Przybylskis: Būrtai. Vienaveiksmė komedija. Išvertė ir išleido L. Gira. Vilniuje: M. Kuchtos spaustuvė 1909, 16 s. 

Oryginał: Z. Przybylski: Czary. 

4. Vlad. Reymont: Ave Patria; Ilgėsis; Paskutinis. [Opowiadania]. Vertė L. Gira. Vilnius: Jono Rinkevičiaus leidinys 1913, 39 s. 

Oryginały: W. Reymont: Ave Patria; Tęsknota; Ostatni.   

5. S. Vyspianskis: Karaliaus Mindaugo vizija. Vertė L. Gira. „Literatūros naujienos” 1935 nr 17, s. 4.

Oryginał: S. Wyspiański: Legion, scena VIII. 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA Z JĘZYKA LITEWSKIEGO

1. G. Landsbergis-Žemkalnis: Biruta. Melodramat historyczny litewski. Libretto. Muzyka M. Piotrowskiego. Z litewskiego streścił, a urywki solowe i chóralne wierszem przełożył L. Gira. „Litwa” 1909 nr 13. Wydanie osobne: Wilno: M. Kuchta 1909, 16 s. 

Tytuł oryginału:  Birutė. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I ENCYKLOPEDIE

1. P. ČEPĖNAS: Lietuvių enciklopedija. T. 7. Boston 1956.  

2. V. SIRIJOS-GIRA: Tarybų Lietuvos rašytojai. Vilnius 1967. 

3. V. VANAGAS: Lietuvių rašytojų sąvadas. Vilnius 1998. 

4. R. KARMALAVIČIUS: Lietuvių literatūros enciklopedija. Vilnius 2001. 

5. R. KARMALAVIČIUS: Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. 6. Vilnius 2004.  

6. M. JACKIEWICZ: Encyklopedia Ziemi Wileńskiej. Literatura Ziemi Wileńskiej od XVI w. do 1945 r. Bydgoszcz 2004. 

7. T. VENCLOVA: Vilniaus vardai. Vilnius 2006.

8. K. DOVEIKA: Wileńska encyklopedia 1939-2005. Warszawa 2007. 

OMÓWIENIA

1. V. SVETULAITIS: Liudas Gira – tarybinis poeta. „Vilniaus valstybinio pedagoginio instituto Mokslo darbai” 1960 t. 11. 

2. K. DOVEIKA: Liudas Gira. Vilnius: Vaga 1974, 312 s. 

3.  Kritikos baruose: Liudas Gira. Oprac. K. Doveika. Vilnius: Vaga 1982, 422 s. 

4. Liudas Gira literaturos moksle ir kritikoje. Red. K. Doveika. Vilnius: Vaga 1987, 250 s. 

5. I. FEDOROWICZ: Głos Polki w kwestii konfliktów polsko-litewskich na początku XX wieku. Listy Stefanii Jabłońskiej do Liudasa Giry z lat 1909-1914. W: Tożsamość na styku kultur. Vilnius 2011. 

6. I. FEDOROWICZ: „Są dwa pola, na których możemy się spotykać – Litwa  i poezja…”. Listy Stefanii Jabłońskiej do Liudasa Giry z lat 1909-1914. W: Vilniaus kultūrinis gyvenimas. Tautų polilogas 1900-1945. Vilnius 2012. 

7. V. BIČIŪNAS: E. Radzikausko (Liudo Giros) kritikos raštai. „Židinys” 1929 nr 3. 

8. V. MIKOLAITIS: Liudo Giros kūryba. „Židinys” 1939 nr 12. 

9. K. KORSAKAS: Liudo Giros kurybos kelias. „Literatūra ir menas” 1943 nr 6.