GIRA Liudas

GIRA Liudas

1884-1946

Pseudonimy i kryptonimy: Akstinų Vincas; Aldonė V.; Ant. Kašėta; B. Dzūkas; Eglė; Ensexistens; E. Radzikauskas; G-a; L. Gerulis; Kažin kas; Kuzavas; Rimbas; Saugus; St. Ld; Stakliškių Liudas; Szlachcic-Katolik; Tasa; Teatralas. 

Poeta, tłumacz, dramatopisarz, krytyk literacki.

Urodzony 27 sierpnia 1884 w Wilnie jako nieślubny syn Adolfa Schmidta, urzędnika niemieckiego, i Anny Sobolewskiej, polskiej szlachcianki. Adoptowany przez organistę katedry wileńskiej Konstantego Giro-Syryjskiego, wychowywał się w jego rodzinie pielęgnującej kulturę polską. Po śmierci przybranego ojca w 1890 zamieszkał w Stakliszkach (Stakliškės) u księdza Jonasa Šoblickasa. Pod jego wpływem zainteresował się językiem, kulturą i folklorem litewskim. W 1897 ukończył tam szkołę początkową i rozpoczął naukę w gimnazjum realnym w Wilnie. Z powodu trudnej sytuacji materialnej był zmuszony przerwać naukę po trzech latach. W 1901 wyjechał do Kazania, gdzie eksternistycznie ukończył klasę 4 gimnazjum klasycznego. W latach 1901-05 studiował w seminarium duchownym w Wilnie, ale nie przyjął święceń kapłańskich. Wówczas zaczął pisać wiersze po polsku i litewsku oraz rozpoczął współpracę z prasą litewską. Od 1901  współpracował z gazetą Varpas jako publicysta. W 1902 zadebiutował jako prozaik opowiadaniem Šūvis w gazecie Lietuva (nr 37). Od 1905 współpracował z dziennikiem Vilniaus žinios i wydawnictwem księgarni Józefa Zawadzkiego. Od 1906 był sekretarzem redakcji miesięcznika katolickiego Šviesa i redaktorem gazety Lietuvis. Był jednym ze współzałożycieli Litewskiego Towarzystwa Naukowego (Litewskie Towarzystwo Naukowe) w 1907. Od 1908 drukował w polskojęzycznej gazecie Litwa i litewskiej Viltis wiersze, wrażenia z podróży i recenzje teatralne. W 1908 zaczął występować w teatrze amatorskim, w latach 1900-10 uczył się aktorstwa na kursie w Wileńskiej Szkole Muzycznej (Wileńska Szkoła Muzyczna). W 1909 zadebiutował jako tłumacz przekładem na język polski melodramatu Gabrieliusa Landsbergisa-Žemkalnisa Biruta (nr 13) oraz noweli Jonasa Biliūnasa Sny dziecięce na łamach „Litwy” (Litwa) (nr 14/15). Od 1910 roku tłumaczył utwory poetyckie z polskiego, rosyjskiego, ukraińskiego i białoruskiego. Był redaktorem pism Viltis (1908-15) i Vaivorykštė (1913-14), almanachu Švyturys (1911-12). W 1914 był współzałożycielem spółki wydawniczej „Žinynas”. W czasie I wojny światowej podjął pracę jako urzędnik policji (komisarz, następnie inspektor). Współpracował także z gazetą Tėvybės Sargas. Pod koniec 1918 został komendantem wojskowym w Wilnie. Aresztowany po zajęciu miasta przez bolszewików, przez pół roku był więziony kolejno w Wilnie, Dyneburgu i Smoleńsku. Po zwolnieniu z więzienia latem 1920 zamieszkał w Kownie. Przez kilka miesięcy pracował jako naczelnik wywiadu litewskiego w Ministerstwie Ochrony Kraju (Ministerstwo Ochrony Kraju); śledził członków Polskiej Organizacji Wojskowej i przyczynił się do rozwiązania POW. W 1920 odszedł z Wydziału Wywiadu i wojska litewskiego; został mianowany naczelnikiem okręgu mariampolskiego.  W latach 1922-26 był dyrektorem Państwowego Teatru Dramatycznego w Kownie (Państwowy Teatr Dramatyczny w Kownie). Następnie do 1936 pracował w Ministerstwie Oświaty (Ministerstwo Oświaty) jako sekretarz Komisji do spraw wydawnictw książek. Był redaktorem pism Skaitymai (1923), Literatūros naujienos (1937-38). W latach 1938-39 był prezesem Związku Pisarzy Litwy (Związek Pisarzy Litwy). Poezję uprawiał do lat 40. W 1940, po przyłączeniu Litwy do ZSRR, został zastępcą komisarza ludowego do spraw oświaty. W tym okresie zaczął pisać wiersze po rosyjsku. Po zajęciu przez Niemców Litewskiej SRR w 1941 wraz z wojskiem radzieckim wycofał się z kraju. Przebywał w Moskwie i Penzie. Był oficerem Armii Czerwonej (Armia Czerwona) w stopniu kapitana, dowodząc jednostką litewską. W tym okresie napisał dwa utwory po polsku: poemat Przyszłej Polsce – dziś Polsce walczącej (1941), poświęcony formującemu się w ZSRR II Korpusowi Wojska Polskiego (drukowany w „Nowych Widnokręgach” (Nowe Widnokręgi) w Kujbyszewie), oraz wiersz Cześć ci żołnierzu (1942), dedykowany żołnierzom I Dywizji Tadeusza Kościuszki. Odznaczony Orderem Bojownika Ojczyzny I stopnia oraz Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy (1943). W 1945 przyznano mu miano litewskiego poety ludowego. Zmarł 1 lipca 1946 w Wilnie; pochowany tamże na Cmentarzu na Rossie. W 1910 ożenił się z Bronisławą Zacharewiczówną. Z tego małżeństwa miał syna Vytautasa Sirijo-Girę (1911-97), lekarza i pisarza litewskiego. Wnuczka Danutė Sirijos Giraitė (ur. 1948) jest tłumaczką literatury z języków  estońskiego, fińskiego i angielskiego. 

Rękopisy wierszy oraz listy Giry znajdują się w Bibliotece Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie. List do W. Borowego znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie. 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA Z JĘZYKA POLSKIEGO

1. Lietuvos virėja. Parašė V.A.L. Zavadzkienė. Vilnius: Juozapo Zavadzkio knygyno lėšomis 1907, 256 s. 

Tytuł oryginału: Kucharka litewska. 
Wydane bez podania nazwiska tłumacza. 

2. Lietuvos virėja, arba Aiškus pamokimai ir parodymai, kaip virti ir taisyti visokius gardžius, puikus ir sveikus valgius ir daryti skanius naminius gėrimus: Lietuvos šeimininkių labui. Sudėjo Aldonė V., išleido  savo pinigais J.K. [J. Kraučiūnas] ir S.B. [S. Banaitis]. Kaunas: Saliamono Banaičio spaustuvė 1907, 256 s.  

Tytuł oryginału: Kucharka litewska. 
Wydane bez podania nazwiska tłumacza.

3. Zigmantas Przybylskis: Būrtai. Vienaveiksmė komedija. Išvertė ir išleido L. Gira. Vilniuje: M. Kuchtos spaustuvė 1909, 16 s. 

Oryginał: Z. Przybylski: Czary. 

4. Vlad. Reymont: Ave Patria; Ilgėsis; Paskutinis. [Opowiadania]. Vertė L. Gira. Vilnius: Jono Rinkevičiaus leidinys 1913, 39 s. 

Oryginały: W. Reymont: Ave Patria; Tęsknota; Ostatni.   

5. S. Vyspianskis: Karaliaus Mindaugo vizija. Vertė L. Gira. „Literatūros naujienos” 1935 nr 17, s. 4.

Oryginał: S. Wyspiański: Legion, scena VIII. 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA Z JĘZYKA LITEWSKIEGO

1. G. Landsbergis-Žemkalnis: Biruta. Melodramat historyczny litewski. Libretto. Muzyka M. Piotrowskiego. Z litewskiego streścił, a urywki solowe i chóralne wierszem przełożył L. Gira. „Litwa” 1909 nr 13. Wydanie osobne: Wilno: M. Kuchta 1909, 16 s. 

Tytuł oryginału:  Birutė. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I ENCYKLOPEDIE

1. P. ČEPĖNAS: Lietuvių enciklopedija. T. 7. Boston 1956.  

2. V. SIRIJOS-GIRA: Tarybų Lietuvos rašytojai. Vilnius 1967. 

3. V. VANAGAS: Lietuvių rašytojų sąvadas. Vilnius 1998. 

4. R. KARMALAVIČIUS: Lietuvių literatūros enciklopedija. Vilnius 2001. 

5. R. KARMALAVIČIUS: Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. 6. Vilnius 2004.  

6. M. JACKIEWICZ: Encyklopedia Ziemi Wileńskiej. Literatura Ziemi Wileńskiej od XVI w. do 1945 r. Bydgoszcz 2004. 

7. T. VENCLOVA: Vilniaus vardai. Vilnius 2006.

8. K. DOVEIKA: Wileńska encyklopedia 1939-2005. Warszawa 2007. 

OMÓWIENIA

1. V. SVETULAITIS: Liudas Gira – tarybinis poeta. „Vilniaus valstybinio pedagoginio instituto Mokslo darbai” 1960 t. 11. 

2. K. DOVEIKA: Liudas Gira. Vilnius: Vaga 1974, 312 s. 

3.  Kritikos baruose: Liudas Gira. Oprac. K. Doveika. Vilnius: Vaga 1982, 422 s. 

4. Liudas Gira literaturos moksle ir kritikoje. Red. K. Doveika. Vilnius: Vaga 1987, 250 s. 

5. I. FEDOROWICZ: Głos Polki w kwestii konfliktów polsko-litewskich na początku XX wieku. Listy Stefanii Jabłońskiej do Liudasa Giry z lat 1909-1914. W: Tożsamość na styku kultur. Vilnius 2011. 

6. I. FEDOROWICZ: „Są dwa pola, na których możemy się spotykać – Litwa  i poezja…”. Listy Stefanii Jabłońskiej do Liudasa Giry z lat 1909-1914. W: Vilniaus kultūrinis gyvenimas. Tautų polilogas 1900-1945. Vilnius 2012. 

7. V. BIČIŪNAS: E. Radzikausko (Liudo Giros) kritikos raštai. „Židinys” 1929 nr 3. 

8. V. MIKOLAITIS: Liudo Giros kūryba. „Židinys” 1939 nr 12. 

9. K. KORSAKAS: Liudo Giros kurybos kelias. „Literatūra ir menas” 1943 nr 6.

1884-1946

Pseudonimai ir kriptonimai: Akstinų Vincas; Aldonė V.; Ant. Kašėta; B. Dzūkas; Eglė; Ensexistens; E. Radzikauskas; G-a; L. Gerulis; Kažin kas; Kuzavas; Rimbas; Saugus; St. Ld; Stakliškių Liudas; Szlachcic-Katolik; Tasa; Teatralas. 

Poetas, vertėjas, dramaturgas, literatūros kritikas.

Gimė 1884 m. rugpjūčio 27 d. Vilniuje kaip nesantuokinis Adolfo Schmidto, vokiečių valdininko, ir Annos Sobolewskos, lenkų dvarininkaitės, sūnus. Jį įsivaikino Vilniaus katedros vargonininkas Konstantinas Giro-Sirijskis, kurio šeima puoselėjo lenkišką kultūrą. Po įtėvio mirties 1890 m. apsigyveno Stakliškėse pas kunigą Joną Šoblicką. Jo įtakoje susidomėjo lietuvių kalba, kultūra ir tautosaka.  1897 m. baigė pradžios mokyklą, toliau mokėsi Vilniaus realinėje gimnazijoje. Dėl sunkios materialinės padėties po trejų metų mokslus teko nutraukti. 1901 m. išvažiavo į Kazanę, kur eksternu baigė  klasikinės gimnazijos 4 klasę. 1901–05 m. studijavo Vilniaus kunigų seminarijoje, bet įšventintas nebuvo. Tuo metu pradėjo lenkiškai ir lietuviškai rašyti eilėraščius, bendradarbiauti su lietuvių spauda. Nuo 1901 m. kaip publicistas bendradarbiavo su laikraščiu „Varpas“. 1902 m. kaip prozaikas laikraštyje „Lietuva“ (nr 37) debiutavo apsakymu Šūvis. Nuo 1905 m. bendradarbiavo su laikraščiu „Vilniaus Žinios“ ir Józefo Zawadzkio knygyno leidykla. Nuo 1906 m. katalikiško mėnraščio „Šviesa“ redakcijos sekretorius ir laikraščio „Lietuvis“ redaktorius. 1907 m. vienas iš Lietuvos mokslo draugijos steigėjų. Nuo 1908 m. lenkų laikraštyje „Litwa“ ir lietuvių „Viltis“ spausdino eilėraščius, kelionės įspūdžius ir teatro recenzijas. 1908 m. pradėjo vaidinti mėgėjų teatre, 1900–10 m. Vilniaus muzikos mokykloje mokėsi aktorystės. „“ (nr 13) Kaip vertėjas debiutavo 1909 m. laikraštyje „Litwa“ Gabrieliaus Landsbergio-Žemkalnio melodramos  Birutė (nr 13) ir Jono Biliūno novelės Kūdikystės sapnai (14/15) vertimais į lenkų kalbą. Nuo 1910 m. vertė poeziją iš lenkų, rusų, ukrainiečių ir baltarusių kalbų. Leidinių „Viltis“ (1908–15) ir „Vaivorykštė“ (1913–14), almanacho „Švyturys“ (1911–12) redaktorius. 1914 m. vienas iš leidybos bendrovės „Žinynas“ steigėjų.  Pirmojo pasaulinio karo metais dirbo policijos pareigūnu (komisaru, vėliau inspektoriumi). Taip pat bendradarbiavo su laikraščiu „Tėvynės sargas“. 1918 m. pabaigoje tapo Vilniaus karo komendantu. Bolševikams užėmus miestą buvo suimtas, pusę metų kalinamas paeiliui Vilniuje, Daugpilyje ir Smolenske. Išėjęs į laisvę 1920 m. vasarą apsigyveno Kaune. Kelis mėnesius dirbo Krašto apsaugos ministerijoje lietuvių žvalgybos viršininku; sekė Lenkų karinės organizacijos narius ir prisidėjo prie jos likvidavimo. 1920 m. pasitraukė iš žvalgybos darbo; buvo paskirtas Marijampolės apskrities viršininku.  1922–26 m. Kauno valstybinio dramos teatro direktorius. Vėliau iki 1936 m. dirbo Švietimo ministerijoje Knygų leidimo komisijos sekretoriumi. Leidinių „Skaitymai“ (1923) ir „Literatūros naujienos“ (1937–38) redaktorius. 1938–39 m. Lietuvos rašytojų sąjungos pirmininkas. Poeziją rašė iki 40 metų. 1940 m., Lietuvą prijungus prie SSSR, tapo liaudies komisaro švietimo reikalams pavaduotoju. Tuo laikotarpiu ėmė rašyti eilėraščius rusų k. Lietuvos SSR užėmus vokiečiams, 1941 m. su sovietine kariuomene išvyko iš šalies. Gyveno Maskvoje ir Penzoje. Raudonosios Armijos karininkas, turėjo kapitono laipsnį, vadovavo lietuviškam daliniui. Tuo laikotarpiu parašė du kūrinius lenkų kalba: poemą Przyszłej Polsce – dziś Polsce walczącej (Būsimai Lenkijai – šiandien Lenkijai kovojančiai) (1941), skirtą SSSR formuojamam Antrajam  Lenkų kariuomenės korpusui (išspausdinta Kuibyševo leidinyje „Nowe Widnokręgi“), ir eilėraštį Cześć ci żołnierzu (Šlovė tau, kareivi) (1942), skirtą Pirmosios  Tado Kosciuškos divizijos kareiviams. Apdovanotas I laipsnio Tėvynės gynėjo ordinu ir Darbo raudonosios vėliavos ordinu (1943). 1945 m. jam suteiktas lietuvių liaudies poeto vardas. Mirė 1946 m. liepą Vilniuje; palaidotas Rasų kapinėse. 

1910 m. vedė Bronisławą Zacharewiczówną. Susilaukė sūnaus Vytauto Sirijos Giros (1911–97), gydytojo ir lietuvių rašytojo. Anūkė Danutė Sirijos Giraitė (gim. 1948) – grožinės literatūros vertėja iš estų, suomių ir anglų k. 

Giros eilėraščių rankraščiai ir laiškai saugomi Kauno Vytauto Didžiojo universiteto bibliotekoje. Laiškas W. Borowui saugomas Varšuvos nacionalinėje bibliotekoje.