ŠATRIJOS Ragana

ŠATRIJOS  Ragana

1877–1930

Właściwe imię i nazwisko używane w pracy przekładowej: Marija Pečkauskaitė.

Kryptonim: S.R. 

Pisarka, poetka, tłumaczka.

Urodzona 8 marca 1877 w Medyngianach (Medingėnai), w pobliżu Płungian (Plungė) na Żmudzi w spolonizowanej rodzinie szlacheckiej; córka Onufrego Pieczkowskiego i Stanisławy z Szuksztów. Do dziesiątego roku życia wychowywała się we dworach Łabunów (Labūnavas) w powiecie kowieńskim i Użwenty (Užventis) na Żmudzi. Początkowo pobierała naukę w domu. W 1892 zdała egzamin wstępny do trzeciej klasy żeńskiego Gimnazjum św. Katarzyny w Sankt Petersburgu. Z powodów zdrowotnych uczyła się tam tylko przez pół roku; kontynuowała naukę w domu. Od dziecka swobodnie czytała w kilku językach europejskich, była miłośniczką literatury polskiej, rosyjskiej, niemieckiej i francuskiej. W 1891 w Użwentach poznała socjalistę Povilasa Višinskisa; podjego wpływem zaczęła interesować się językiem litewskim, litewskim ruchem narodowym i pedagogiką. Pierwsze nowele i wiersze w języku polskim zaczęła pisać ok. 1892. W 1891-94 prowadziła po polsku dziennik, który później przetłumaczyła na litewski i ogłosiła drukiem w 1937. Od około 1894 zaczęła wprowadzać w nim wtrącenia litewskie i w dialekcie żmudzkim, a także opisy litewskich tradycji ludowych. W tym okresie zaczęła także pisać utwory literackie po litewsku. Zadebiutowała w 1896 opowiadaniem Margi paveikslėliai (Kolorowe obrazki) w gazecie Varpas (nr 12), pod pseudonimem Šatrijos Ragana (Czarownica z [góry] Szatrii), stworzonym przez Višinskisa, pod którym stała się znana. W tymże roku ukończyła w Warszawie kurs pszczelarstwa, co stało się cenną umiejętnością po śmierci ojca w 1898. Zamieszkała wówczas wraz z rodziną w Szawlach (Šiauliai), gdzie pomagała także matce w prowadzeniu stancji dla uczniów rosyjskiego gimnazjum męskiego. Pracowała też jako nauczycielka domowa. W 1901 zadebiutowała jako tłumaczka przekładem na litewski opowiadania nieustalonego polskiego autora, którego tytuł litewski to Aventino neregē (Niewidoma z Awentynu). Po uzyskaniu stypendium Litewskiego Katolickiego Stowarzyszenia „Macierz” w latach 1905-07 przebywała w Szwajcarii, gdzie jako wolna słuchaczka uczęszczała na wykłady z pedagogiki, estetyki i filozofii na uniwersytecie w Zurychu oraz literatury na uniwersytecie we Fryburgu. Po powrocie pracowała jako nauczycielka domowa w powiecie telszewskim, od 1908 wraz z siostrą przez rok pracowała w księgarni litewskiej w Wilnie. W latach 1909-15 była wicedyrektorką katolickiego progimnazjum żeńskiego w Mariampolu (Katolickie progimnazjum żeńskie w Mariampolu). Po jego ewakuacji w głąb Rosji w czasie I wojny światowej zamieszkała w Żydykach (Židikai) na Żmudzi, gdzie spędziła resztę życia. Prowadziła działalność dobroczynną oraz pedagogiczną. Przekładami powieści polskich zajęła się dopiero w latach dwudziestych. Tłumaczyła też z języka niemieckiego na litewski. W 1928 otrzymała za zasługi w dziedzinie literatury i pedagogiki tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Litewskiego w Kownie. W tymże roku została odznaczona Orderem Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina III stopnia. Zmarła 24 lipca 1930 w Żydykach; pochowana na lokalnym cmentarzu. W 1942 jej szczątki przeniesiono do kaplicy rodzinnej w tejże miejscowości. 

Archiwum pisarki jest obecnie przechowywane w Muzeum Literatury Litewskiej im. Maironisa w Kownie. 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA Z JĘZYKA POLSKIEGO

1. [b.a.]: Aventino neregē. [Opowiadanie]. Apysaka isz pirmuju krikszczonystes amżiu. Iszverte isz lenkiszko [Šatrijos Ragana] S… R…Antspaudas isz „Żvaigżdēs”. Brooklyn, N.Y.1902, 49 s.

Autora ani tytułu oryginału nie udało się ustalić.

2. [b.a.]: Sz. Kazimierius. Drama keturiuose aktuose vaikams. Iszverte isz lenkiszko [Šatrijos Ragana] S.R. Brooklyn: Spaustuvēje „Żvaigżdēs” 1902, 40 s.

Autora ani tytułu oryginału nie udało się ustalić.

3. H. Senkevičius: Dykumoseir giriose. Apysaka. [Powieść]. Vertė M. Pečkauskaitė. Kaunas-Vilnius: „Švyturio” b-vė 1921. Wydania następne: wydanie 2 Kaunas: „Vairo” b-vė 1924; wydanie z podtytułem: Nuotykių apysaka. Kaunas: Daivos leidykla 1993; Vilnius: Norekso valdos 2008. 

Oryginał: H. Sienkiewicz: W pustyni i w puszczy.

4. B. Prūs’as: Sargyba. [Powieść]. Vertė M. Pečkauskaitė. Šiauliai: „Viltis” 1924 

Oryginał: B. Prus: Placówka.

5. B. Prusas: Bobutės dėželė. [Opowiadanie]. Kaunas: „Naujoji Vaidilutė” 1924 z. 3.

Tytuł oryginału: Szkatułka babuni.

Wydane bez podania nazwiska tłumaczki.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. J. BRAZAITIS. W: Lietuvių enciklopedija. T. 22.  Boston 1960.

2. J. ZINKUS. W: Tarybų Lietuvos enciklopedija. T. 4. Wilno 1988.

3. V. VANAGAS. W: Lietuvių rašytojų sąvadas. Wilno 1996.

4. R. ŽEKAITĖ. W: Lietuvių literatūros enciklopedija. Wilno 2001. 

5. D. STRIOGAITĖ. W: Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. 22. Wilno 2013. 

OMÓWIENIA

1. J. ŽEKAITĖ: Šatrijos Ragana. Wilno1984. passim. 

2. I. SZULSKA: Twórczość Mariji Pečkauskaitė-Šatrijos Ragany w kontekście dwujęzyczności. W: Zagadnienia bilingwizmu. Seria I. Dwujęzyczni pisarze litewscy i polscy. Białystok-Wilno 2017.

ŠATRIJOS  Ragana

1877–1930

Tikrasis vardas (kurį naudojo vertimuose): Marija Pečkauskaitė.

Kriptonimas: S.R.

Rašytoja, poetė, vertėja.

Gimė 1877 m. kovo 8 d. Medingėnų dvare, netoli Plungės, Žemaitijoje, sulenkėjusių dvarininkų šeimoje; Anupro Pečkausko ir Stanislavos Šiukštaitės duktė. Iki dešimties metų augo Labūnavo (Kauno pavietas) ir Užvenčio dvaruose Žemaitijoje. Iš pradžių mokėsi namuose. 1892 m. išlaikė stojamuosius egzaminus į Sankt Peterburgo Šv. Kotrynos gimnazijos trečią klasę. Dėl sveikatos problemų ten mokėsi tik pusmetį; mokslus tęsė namuose. Nuo vaikystės laisvai skaitė keliomis Europos kalbomis, mėgo lenkų, rusų, vokiečių ir prancūzų literatūrą. 1891 m. Užventyje susipažino su socialistu Povilu Višinskiu; jo įtakoje susidomėjo lietuvių kalba, lietuvių tautiniu judėjimu ir pedagogika. Pirmuosius apsakymus ir eilėraščius lenkų kalba pradėjo rašyti apie 1892 m. 1891–94 m. rašė dienoraštį lenkiškai, kurį vėliau išvertė į lietuvių kalbą ir 1937 m. išspausdino. Nuo 1894 m. dienoraštyje atsiranda intarpai lietuvių kalba ir žemaitišku dialektu, taip pat liaudies tradicijų aprašymai. Tuo laikotarpiu ėmė lietuviškai rašyti ir literatūros kūrinius. Debiutavo 1896 m. laikraštyje „Varpas“ (nr 12) apsakymu  Margi paveikslėliai, pasirašiusi Višinskio sugalvotu  Šatrijos Raganos slapyvardžiu, tuo vardu ir išgarsėjo. Tais pačiais metais baigė Varšuvos bitininkų kursus, įgytos žinios buvo labai naudingos po tėvo mirties 1898 m. Tada kartu su šeima apsigyveno Šiauliuose, ten padėjo motinai rūpintis rusiškos berniukų gimnazijos bendrabučiu. Taip pat dirbo namų mokytoja. 1901 m. kaip vertėja debiutavo nenustatyto autoriaus apsakymo vertimu į lietuvių kalbą, kuris lietuviškai vadinosi Aventino neregė. Gavusi Lietuvių katalikių moterų draugijos stipendiją, 1905–07 m. gyveno Šveicarijoje, kaip laisva klausytoja Ciuricho universitete klausė pedagogikos, estetikos ir filosofijos, taip pat Fribūro universitete literatūros paskaitų. Grįžusi dirbo namų mokytoja Telšių paviete, nuo 1908 m. su seserimi metus dirbo lietuviškame knygyne Vilniuje. 1909–15 m. Marijampolės katalikiškos mergaičių progimnazijos direktoriaus pavaduotoja. Prasidėjus Pirmajam pasauliniam karui kartu su progimnazija nesievakavo į Rusijos gilumą, o išvažiavo į Židikus Žemaitijoje, kur gyveno iki amžiaus galo. Užsiėmė labdaringa veikla, dirbo pedagoginį darbą. Lenkų autorius versti ėmėsi tik trečiajame dešimtmetyje. Taip pat vertė iš vokiečių į lietuvių kalbą. 1928 m. už nuopelnus literatūros ir pedagogikos srityje jai suteiktas Kauno Vytauto Didžiojo universiteto Garbės daktarės vardas. Tais pačiais metais apdovanota Lietuvos Didžiojo kunigaikščio Gedimino III laipsnio ordinu. Mirė 1930 m. liepos 24 d. Židikuose, palaidota vietos kapinaitėse. 1942 m. jos palaikai perkelti į šeimos koplyčią, esančią ten pat, Židikuose.

Rašytojos archyvas saugomas Kaune, Maironio lietuvių literatūros muziejuje.