BUTRYMOWICZ Bogusław

BUTRYMOWICZ Bogusław

1872-1965

Kryptonim: B.B.

Tłumacz, poeta, historyk literatury.

Urodzony 17 marca 1872 w Kolbuszowej w rodzinie drobnych właścicieli ziemskich; syn Wojciecha Butrymowicza i Bogusławy z domu Spithal. Pierwsze lata życia spędził w majątku rodzinnym w Hadykówce koło Kolbuszowej. Szkołę powszechną ukończył w Rzeszowie. Następnie uczęszczał tam do Gimnazjum im. Stanisława Konarskiego, gdzie uzyskał maturę. W 1892 studiował filologię germańską na Uniwersytecie w Wiedniu (Uniwersytet w Wiedniu), a w 1893-96 filologię klasyczną i historię literatury polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) (Uniwersytet Jagielloński). Po ukończeniu studiów na wiele lat związał się z Krakowem, gdzie spędził najbardziej twórczy okres życia. Debiutował w 1897 tomem Poezje, w którym znalazły się też jego tłumaczenia utworów poetów niemieckich: Nikolausa Lenaua, Ludwiga Uhlanda, Heinricha Heinego i Friedricha Schillera. Po sprzedaży majątku rodzinnego, w 1911 wyruszył w wielomiesięczną podróż do Ameryki, a następnie do Włoch. Po powrocie do kraju złożył egzaminy na profesora szkół średnich i przez trzydzieści pięć lat uczył w galicyjskich placówkach szkolnych, w których nauczał języka polskiego, niemieckiego i łaciny. Zaczynał od posady zastępcy nauczyciela w Gimnazjum św. Jacka w Krakowie (1899-1903) i Cesarsko-królewskim (c.k.) Gimnazjum w Bochni (Cesarsko-Królewskie (c.k.) Gimnazjum w Bochni) (1904), następnie pracował w Cesarsko-królewskie (c.k.) Gimnazjum I w Tarnowie (1904-09). W 1909 ponownie został przeniesiony do Krakowa, gdzie uczył w I Prywatnym Wyższym Gimnazjum Żeńskim (I Prywatne Wyższe Gimnazjum Żeńskie) (1909-12) i V c.k. Gimnazjum w Krakowie (od 1933 im. J. Kochanowskiego), w którym pracował od 1909 do przejścia na emeryturę w 1934. Twórczość literacką zakończył na rzecz pracy przekładowej. Tłumaczył utwory poetyckie, m.in. Sonety Shakespeare’a (Krytyka 1911, z. 3-4) oraz prozę fabularną i dokumentarną.  Duży wpływ na rozwój jego zainteresowań przekładem dzieł antycznych wywarł filolog klasyczny, Kazimierz Morawski. Tłumaczył z łaciny, greckiego, angielskiego i niemieckiego, ale jego pasją stał się dramat starożytnej Grecji. Jako tłumacz dramatu greckiego debiutował przekładem komedii Żaby Arystofanesa, którego całą spuściznę przełożył, jednakże z jedenastu komedii tylko siedem ukazało się drukiem. Do wszystkich wydań opracowywał wstępy, objaśnienia i obszerne przypisy. W 1913 został współpracownikiem Komisji Filologicznej Polskiej Akademii Umiejętności (Komisja Filologiczna Polskiej Akademii Umiejętności). W latach 1916-39 był kierownikiem kursów maturalnych „Wiedza”, na użytek których przygotował kilkadziesiąt opracowań epok literackich i sylwetek autorów, opublikowanych następnie jako Historia literatury polskiej (w zarysie). W okresie II wojny światowej przebywał w Krakowie, angażując się, mimo podeszłego wieku, w tajne nauczanie. Od 1962, po śmierci żony, Janiny z Cukrzyńskich, zamieszkał wraz z córką, poetką i nowelistką, Aliną Butrymowicz-Grochalową w Rzeszowie, gdzie zmarł 26 lutego 1965; pochowany tamże na Cmentarzu Pobitno.

Lokalizacja archiwum tłumacza nieznana. Rękopisy niewydanych komedii Arystofanesa zostały złożone przed II wojną światową w archiwum Biblioteki Narodowej w Warszawie, gdzie spłonęły w październiku 1944.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. F. Schiller: Pieśń o dzwonie. Przekład B. Butrymowicz w tegoż. Poezje. Kraków: Nakładem Księgarni S.A. Krzyżanowskiego 1897 s. 225-242. Wydanie osobne pt. Pieśń o dzwonie i inne wybrane utwory [wybór i przekład] B. Butrymowicz w: II Sprawozdanie Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego z Prawem Publiczności Heleny Strażyńskiej w Krakowie za rok szkolny 1909/10. Kraków: Nakładem H. Strażyńskiej 1910 s. 1-26. Wydanie następne: Kraków: [b.w.], 26 s. Przedruki w:  Wybór pism. T. 1: Wiersze; Zbójcy; Intryga i miłość. Warszawa 1975; Warszawa 1985. Dzieła wybrane.

Tytuł oryginału: Das Lied von der Glocke.

2. Wybrane ody ks. S. Konarskiego. W: Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazjum św. Jacka w Krakowie. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego 1902 s. 1-19. Wydanie osobne: S. Konarski: Wybrane ody. Tłumaczył B. Butrymowicz. Kraków: Nakładem autora 1902, 19 s.

Zawiera ody: III – Ad clarissimos iuvenes Collegii…; XIV; XV – Czas młodości krótki; XXI – O umiarkowaniu żądzy bogactw; XXIII – Krótkość żywota; O cnocie.

3. H.W. Fischer: Prywatne życie cesarza Wilhelma II i jego żony. Tajemnice Dworu berlińskiego. Z papierów i pamiętników Damy dworskiej w służbie Jej Cesarskiej Mości Cesarzowej-królowej. (Od czerwca 1888 do wiosny 1898 r.). Cz. 1-2. Przetłumaczył z oryginału angielskiego B. Butrymowicz. Kraków: Księgarnia S. Kavka 1905, 244 + 288 s.

Tytuł oryginału: Private lives of Kaiser William II and his consort.

4. Arystofanes: Żaby. Przełożył, wstępem i objaśnieniami zaopatrzył B. Butrymowicz. W: Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum I w Tarnowie za rok szkolny 1905/06. Tarnów: Nakładem Funduszu Szkolnego 1906, s. 1-52. Wydanie osobne: Tarnów: Nakładem tłumacza 1906, 52 s. Wydanie następne: Opracował J. Łanowski. Wrocław: Ossolineum 1955, 147 s. Biblioteka Narodowa II, 94. Przedruk zob. poz. 5. Wystawienie: Tarnów, scena amatorska 1908 [Informacja T. Sinko. „Eos” 1906 z. 2].

Tytuł oryginału: Bàtrachoi.

Recenzje: 

1. T. SINKO. „Eos” 1906, z. 2. 

2. [K. NASTULANKA] K. Nast. „Nowa Kultura” 1956 nr 9.

5. Przekład komedii Arystofanesa. [Tłumaczył] B. Butrymowicz. T. 1: Chmury; Żaby; T. 2: Acharny. Kraków: G. Gebethner i Spółka; Warszawa: Gebethner i Wolff 1908, 203 s.; Kraków: W.L. Anczyc 1908, 99 s. Wydanie osobne komedii Chmury zob. poz. 14, komedii Acharny pt. Acharnejczycy zob. poz. 15.

Tytuły oryginałów: Nephelai; Bàtrachoi; Acharnes. 

Recenzja: 

T. SINKO. „Eos” 1908, z. 2. 

6. Arystofanes: Osy. Komedia wystawiona 25 IV 1910 w Krakowie przez członków Amatorskiego Koła Miłośników Dramatu Klasycznego, z okazji 25-letniej działalności Koła Filologicznego na Uniwersytecie Jagiellońskim. „Museion” 1911, z. 4.; „Życie” 1911, z. 23-24.

Tytuł oryginału: Sphekes.

Adaptacje przekładu zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl

7. Eurypides: Hippolytos-Fedra. Przekład tragedii zaopatrzony wstępem i objaśnieniami B. Butrymowicza. W: XIV Sprawozdanie Dyrektora I  Prywatnego Wyższego Gimnazjum Żeńskiego w Krakowie, ul. Wolska 13 za rok szkolny 1909/10. Kraków: Nakładem I Prywatnego Wyższego Gimnazjum Żeńskiego 1910. Wydanie osobne: Kraków: I Prywatne Wyższe Gimnazjum Żeńskie 1910, 79 s. Wydanie następne pt. Hippolytos czyli Fedra. W przekładzie B. Butrymowicza. Wstępem i objaśnieniami zaopatrzył S. Hammer. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1928, 92 s. Biblioteka Narodowa II, 41.  

Wydanie łącznie z Medea [poz. 10] pt. Medea; Hippolitos. Przekład B. Butrymowicz. Wstęp i objaśnienia: S. Hammer. Wrocław: Ossolineum  we współpracy z De Agostini Polska 2007, 235 s. Arcydzieła Kultury Antycznej. 

Tytuł oryginału: Hippolytos stefaneforos; Mĩdeia.

Adaptacje przekładu zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl

Recenzje: 

1. C. JELLENTA: Eurypides po polsku. „Literatura i Sztuka” 1911 nr 1-2 dodatek „Nowej Gazety” nr 1, 11.

2. A. RAPAPORT: Przekład dwóch tragedii Eurypidesa. „Eos” 1910 z. 2.

3. F. SOBIENIOWSKI: Tragedia Eurypidesa „Hippolitos-Fedra” w przekładzie B. Butrymowicza. „Gazeta Poniedziałkowa”, Kraków 1911 nr 12.

4. T. KARYŁOWSKI: Nowe książki Biblioteki Narodowej. „Przegląd Powszechny” 1928 t. 178.

8. Dwie ody ks. Stanisława Konarskiego. W: XV Sprawozdanie dyrektora Pierwszego Prywatnego Wyższego Gimnazjum Żeńskiego w Krakowie, ul. Wolska 13 za rok szkolny 1910/11, s. 3-7. Kraków: Nakładem I. Prywatnego Wyższego Gimnazjum Żeńskiego w Krakowie 1911 s. 2-7.

Zawiera przekłady ód z poz. 2: Oda III – Ad clarissimos iuvenes Collegii…; Oda XV – Czas młodości krótki.

Recenzje: 

1. S. ŁEMPICKI: Recenzje i sprawozdania. „Pamiętnik Literacki” 1912.

2. A. RAPAPORT: Bogusław Butrymowicz. Dwie ody ks. Stanisława Konarskiego. „Eos” 1912 z. 2.

9. Arystofanes: Rycerze. Przełożył i opracował B. Butrymowicz. Brody: F. West [1912], 119 s. Arcydzieła Polskich i Obcych Pisarzy, t. 78. Wydanie następne: Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza [1922], 96 s. Biblioteka Narodowa II, 11.

Tytuł oryginału: Hippeis.

Recenzja: 

T.S. GRABOWSKI: Arystofanesa „Rycerze” w przekładzie B. Butrymowicza. „Słowo Polskie”, Lwów 1913 nr 50, 58.

10. Eurypides: Medea. Przełożył i opracował B. Butrymowicz. Brody: Feliks West 1913, 72 s. Wydanie następne: Brody: nakład i druk F. West [1913], 80 s. Arcydzieła Polskich i Obcych Pisarzy, t. 83. Wydania następne: Przełożył, wstępem i objaśnieniami zaopatrzył B. Butrymowicz. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1922, 94 s. Biblioteka Narodowa II, 13, tamże: 1928; Wrocław: Ossolineum we współpracy z De Agostini Polska 2007, 235 s. Arcydzieła Kultury Antycznej. 

Wydanie łączne z Hippolitos-Fedra [poz. 7] pt. Medea; Hippolitos. Przekład B. Butrymowicz. Wstęp i objaśnienia: S. Hammer. Wrocław: Ossolineum we współpracy z De Agostini Polska 2007, 235 s. Arcydzieła Kultury Antycznej. 

Tytuł oryginału: Mĩdeia.

11. Eurypides: Hekabe. Przekład, uwagi wstępne i objaśnienia B. Butrymowicz. W: VIII Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum V w Krakowie za rok szkolny 1913/14 s. 3-61. Wydanie osobne: W przekładzie B. Butrymowicza. Kraków: Nakładem Autora 1914, 61 s. 

Tytuł oryginału: Hekabe.

Adaptacje przekładu zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl

12. Arystofanes: Pokój (Bogini miru). Przełożył [wstępem i przypisami opatrzył] B. Butrymowicz. „Maski” 1918 nr 2-7.

Tytuł oryginału: Eirĩnĩ.

13. Arystofanes: Ptaki. Przełożył i uwagami zaopatrzył B. Butrymowicz. Ze wstępem K. Morawskiego. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1922, 146 s. Biblioteka Narodowa, II 23.

Tytuł oryginału: Ornithes.

Recenzja:

T. SINKO: Dwa przekłady „Ptaków” Arystofanesa. „Tygodnik Ilustrowany” 1922 nr 35. [dot. także przekładu „Ptaków” Józefa Jedlicza wydanego w serii „Pan”: Biblioteka przekładów z literatury greckiej i rzymskiej, pod red. Jana Parandowskiego. Lwów [1926].

14. Arystofanes: Chmury. Przełożył i przypisami zaopatrzył B. Butrymowicz. Ze wstępem J. Kowalskiego. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza [1923], 128 s. Biblioteka Narodowa II, 27. Zob. poz. 5.

Adaptacje przekładu zob. strona internetowa: https://www.encyklopediateatru.pl

Recenzja: 

T. KARYŁOWSKI: Przegląd piśmiennictwa. „Przegląd Powszechny” 1923 t. 160.

15. Arystofanes: Acharnejczycy. W przekładzie B. Butrymowicza. Opracował, wstępem i komentarzami opatrzył J. Łanowski. Wrocław: Ossolineum 1955, 113 s. Biblioteka Narodowa II, 97. Zob. poz. 5.Recenzja: 

[K. NASTULANKA] K. Nast.. „Nowa Kultura” 1956 nr 9.

16. M. Steckel: Czarne diamenty. Zdjęcia artystyczne górnośląskich kopalni węgla wraz z tekstem wydawcy w tłumaczeniu B. Butrymowicza. Katowice G. Śl: Max Steckel 1929. Wydanie następne według tekstu wydawcy Maksa Steckla przetłumaczył B. Butrymowicz. Katowice: Katowicki Holding Węglowy 2005, 13 s. 

Wydanie następne to reprint wydania z 1929 roku. W stopce ostatniej strony notatka: Nota biograficzna oraz teksty uzupełniające: Piotr Hnatyszyn. Teksty i ilustracje wydrukowano na papierze Gentile Avorio firmy Fabriano zachowując pisownię i nazewnictwo zgodne z oryginałem polskim z 1929 roku.  

Tytuł oryginału: Schwarze Diamanten. Kunstblätter mit Begleittext vom Oberschlesichen Steinkohlenbergbau.

PRACE REDAKCYJNE

J. Kasprowicz: Przekłady. Posłowie B. Butrymowicz. T. 1-15. Kraków: W. Meisels 1930-1931. 

Przekłady zebrane utworów dramatycznych Ajschylosa (t. 1-4) i Eurypidesa (t. 5-15).

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

Ankieta dla IBL PAN 1965 autorstwa córki, A. Butrymowicz-Grochalowej.

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. [W. ALBRECHT-SZYMANOWSKA] W.A-Sz. W: Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i bibliograficzny. T.1. Warszawa 2000.

2. J. ZACHARSKA. W: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000.

OMÓWIENIA

1. A. HUTNIKIEWICZ: Młoda Polska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1997. 

2. Studia o Bogusławie Butrymowiczu. Wybrane recenzje i artykuły oraz poezje z lat 1897-1955. Wstęp, wybór i opracowanie Z. Andres i W. Czernianin. Wrocław: Antykwa 2006, 135 s.

3. W. BUNIKIEWICZ: Tłumaczenia Arystofanesa. „Literatura i Sztuka” 1912 nr 33.

4. S.J. KOŁODZIEJCZYK: Literatura antyczna. „Rocznik Literacki 1955” wyd. 1956.

5. W. BODNICKI: Zmarł Bogusław Butrymowicz. „Życie Literackie” 1965 nr 14.

6. J. KRZYŻANOWSKI: Bogusław Butrymowicz. „Przegląd Humanistyczny” 1965 nr 5.

7. J. GRYGIEL: Bogusław Butrymowicz (w rocznicę śmierci). „Widnokrąg”1966 nr 9, dodatek „Nowin Rzeszowskich”.

8. W. ZECHENTER: Zapomniany tłumacz klasycznego piękna. „Słowo Powszechne” 1970 nr 108.

9. Z. ANDRES: Bogusław Butrymowicz – nieznany poeta i tłumacz dramatu antycznego. „Prace Humanistyczne. Szkice o poezji” 1982 Seria I, z. 23.

10. Z. ANDRES: Z ogniw literackiej tradycji. „Profile” 1988 nr 10.

11. O. ŚMIECHOWICZ: Self-rapists, adulterers and unrelenting inquisitors. How Bogusław Butrymowicz and Edmund Cięglewicz introduced Aristophanic comedy into Polish reading culture. „Classica Cracoviensia” Vol. 20: 2017.

BUTRYMOWICZ Bogusław

1872-1965

Kryptonym: B.B.

Übersetzer, Dichter, Literaturwissenschaftler.

Geboren am 17. März 1872 in Kolbuszowa in einer Familie von Kleingrundbesitzern; Sohn von Wojciech Butrymowicz und Bogusława, geborene Spithal. Seine ersten Lebensjahre verbrachte er auf dem Familiengut in Hadykówka bei Kolbuszowa. Er schloss die Volksschule in Rzeszów ab. Anschließend besuchte er das dortige Stanisław-Konarski-Gymnasium, an dem er seine Abiturprüfung ablegte. 1892 studierte er Germanistik an der Universität Wien und 1893-96 klassische Philologie und Geschichte der polnischen Literatur an der Jagiellonen-Universität in Krakau. Nach seinem Studium lebte er lange Zeit in Krakau, wo er die schöpferischste Phase seines Lebens verbrachte. Er debütierte 1897 mit dem Band Dichtungen [Poezje], der auch seine Übersetzungen deutscher Dichter (Nikolaus Lenau, Ludwig Uhland, Heinrich Heine und Friedrich Schiller) enthielt. Nach dem Verkauf des Familiengutes reiste er 1911 mehrere Monate durch Amerika und anschließend nach Italien. Nach seiner Rückkehr nach Polen legte er die Prüfung für Gymnasiallehrer ab und unterrichtete danach fünfunddreißig Jahre an galizischen Schulen Polnisch, Deutsch und Latein. Er begann als Vertretungslehrer am St.-Jacek-Gymnasium in Krakau (1899-03) und am Kaiserlich-königlichen (k. k.) Gymnasium in Bochnia (1904), danach arbeitete er am I. k. k. Gymnasium in Tarnów (1904-09). 1909 wurde er wieder nach Krakau versetzt, wo er am I. Privaten Höheren Mädchengymnasium (1909-12) und am V. k. k. Gymnasium (ab 1933 Jan-Kochanowski-Gymnasium) unterrichtete, an dem er von 1909 bis zu seiner Pensionierung 1934 arbeitete. Er gab sein literarisches Schaffen auf und konzentrierte sich stattdessen auf seine übersetzerische Tätigkeit. Er übertrug Poesie, u. a. Shakespeares Sonette („Krytyka“ 1911, Nr. 3-4), sowie Erzähl- und Dokumentarprosa. Großen Anteil daran, dass er sich zunehmend mit der Übersetzung antiker Literatur beschäftigte, hatte der Altphilologe Kazimierz Morawski. Butrymowicz übersetzte aus dem Lateinischen, Griechischen, Englischen und Deutschen, doch seine Leidenschaft galt dem Drama des antiken Griechenlands. Er debütierte als Übersetzer griechischer Dramen mit einer Übertragung der Frösche von Aristophanes, dessen gesamtes Werk er übersetzte – allerdings erschienen nur sieben der elf Komödien im Druck. Er verfasste zu jeder Ausgabe Einführungen, Erläuterungen und umfangreiche Fußnoten. 1913 wurde er Mitarbeiter der Philologischen Kommission der Polnischen Akademie der Gelehrsamkeit [Komisja Filologiczna Polskiej Akademii Umiejętności]. 1916-39 leitete er die Vorbereitungskurse auf das Abitur „Wiedza“, für die er dutzende Aufsätze über literarische Epochen und Autoren verfasste, die später als (Ein kurzer Abriss der) Geschichte der polnischen Literatur [Historia literatury polskiej (w zarysie)] veröffentlicht wurden. Den Zweiten Weltkrieg verbrachte er in Krakau, wo er sich, trotz seines fortgeschrittenen Alters, im Untergrundunterricht als Lehrer engagierte. Ab 1962, nach dem Tod seiner Frau, Janina, geborene Cukrzyńska, lebte er bei seiner Tochter, der Dichterin und Novellistin Alina Butrymowicz-Grochalowa in Rzeszów, wo er am 26. Februar 1965 starb; dort auf dem Friedhof Pobitno begraben.

Der Standort seines Archivs ist unbekannt. Die Manuskripte der unveröffentlichten Komödien von Aristophanes wurden vor dem Zweiten Weltkrieg im Archiv der Nationalbibliothek [Biblioteka Narodowa] in Warschau deponiert, wo sie im Oktober 1944 verbrannten.