HORZYCA Wilam

1889-1959

Właściwe imię i nazwisko: Wilhelm Hořitza.

Pseudonimy i kryptonimy: Et.; Jerzy Śmigielski; Konstanty Pretwic; L.Cz.; m. a.; M.A.; M.M.; T.M.; Tadeusz Matkowski; W.H.; wh; -wh-; z; zi. 

Krytyk teatralny, tłumacz, inscenizator.

Urodzony 28 lutego 1889 we Lwowie; syn Edwarda Hořitzy, urzędnika, i Klementyny z domu Drosen. Do 1899 mieszkał w Husiatynie na Podolu, gdzie ukończył czteroklasową szkołę powszechną. W 1899 rozpoczął naukę w gimnazjum, najpierw we Lwowie, a następnie w Stryju. W 1908–14 studiował na Uniwersytecie Wiedeńskim (Uniwersytet Wiedeński) filologię niemiecką i angielską oraz historię sztuki. Podczas I wojny światowej do 1916 służył jako ochotnik w Legionach Polskich (Legiony Polskie). W 1916 ożenił się ze Stefanią Gozdecką. W 1917–18 uczył niemieckiego w VII Gimnazjum we Lwowie. W 1918 przeniósł się do Warszawy. W 1919 został powołany do wojska. W czasie wojny polsko-bolszewickiej (1920) pracował w Ministerstwie Spraw Wojskowych (Ministerstwo Spraw Wojskowych), m.in. jako bibliotekarz w Wyższej Szkole Intendentury (Wyższa Szkoła Intendentury). Po przejściu do rezerwy (w stopniu kapitana) w 1921 mieszkał w Warszawie. W 1919 zadebiutował jako krytyk i poeta w czasopiśmie Pro Arte recenzją Żywych kamieni Wacława Berenta (nr 4) oraz wierszem Kurek (nr 5). W 1920 ogłosił w „Kurierze Polskim” (Kurier Polski) swój pierwszy przekład, opowiadanie Zaginiony legion Rudyarda Kiplinga. W 1921 w „Narodzie” (Naród) opublikował przekłady poezji Gilberta Keitha Chestertona i Walta Whitmana oraz fragmenty komedii Władca losu George’a Bernarda Shawa. W latach następnych tłumaczył dramaty i prozę z angielskiego i niemieckiego. Rozwijał przede wszystkim działalność związaną ze sprawami teatru. W l920–22 był członkiem redakcji „Skamandra” (Skamander); publikował tu przekłady oraz recenzje teatralne i literackie. W 1922 należał do komisji organizacyjnej Polskiego Towarzystwa Teatralnego (Polskie Towarzystwo Teatralne). W 1923 publikował przekłady artykułów w „Scenie Polskiej” (Scena Polska). W 1922–31 wykładał historię teatru i dramatu w Państwowej Szkole Dramatycznej (Państwowa Szkoła Dramatyczna), której dyrekcję objął w 1929. W 1924–26 był kierownikiem literackim Teatru im. W. Bogusławskiego (Teatr im. W. Bogusławskiego). W 1924–27 współpracował z „Wiadomościami Literackimi” (Wiadomości Literackie). W 1925 został członkiem Polskiego Instytutu Teatrologicznego (Polski Instytut Teatrologiczny). Tegoż roku ogłaszał przekłady w „Kurierze Polskim”. W 1927 prowadził dział literacki dziennika Epoka, w którym drukował liczne przekłady. Publikował artykuły o literaturze polskiej w Le Messenger Polonais i Pologne Littéraire. W 1928–37 współredagował z Stanisławem Vincenzem miesięcznik Droga, w którym w 1929 umieszczał przekłady. Od 1929 współpracował ze „Słowem Polskim” (Słowo Polskie). W 1930–38 redagował serię Biblioteka Dramatyczna „Drogi”. W 1930 odbył podróż po Europie jako stypendysta Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego). W 1930–35 był posłem na Sejm z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem). W 1931 przeprowadził się do Lwowa i do 1937 kierował Teatrami Miejskimi (Teatry Miejskie). W 1932–37 redagował „Scenę Lwowską” (Scena Lwowska). W 1936 publikował artykuły i przekłady w „Nowych Czasach” (Nowe Czasy). W 1937 wrócił do Warszawy i kierował Teatrem Narodowym (Teatr Narodowy w Warszawie) najpierw z Ludwikiem Solskim, a następnie z Aleksandrem Zelwerowiczem. W 1937–39 redagował wspólnie z Józefem Czechowiczem i Romanem Kołonieckim tygodnik Pion. Był członkiem Polskiego PEN Clubu (Polski PEN Club). Po wybuchu II wojny światowej przebywał początkowo we Lwowie. W 1940 przedostał się do Warszawy; pracował w Wydziale Gospodarczym Miejskiego Urzędu Szkolnego (Wydział Gospodarczy Miejskiego Urzędu Szkolnego) jako tłumacz z niemieckiego. Uczestniczył w konspiracyjnym życiu kulturalnym; prowadził wykłady na tajnych kompletach, współredagował z Ferdynandem Goetlem podziemny miesięcznik Obozu Polski Walczącej Nurt (od marca 1943 do maja 1944). Po upadku powstania warszawskiego przebywał krótko w domu Jarosława Iwaszkiewicza w Stawisku, a następnie do końca 1944 w Krakowie. W 1945 wraz z Karolem Adwentowiczem prowadził przez kilka miesięcy Teatr im. S. Wyspiańskiego w Katowicach. Jednocześnie pełnił funkcję dyrektora Szkoły Dramatycznej (Szkoła Dramatyczna) przy teatrze katowickim oraz kierował Studiem Teatru Starego w Krakowie (Studio Teatru Starego w Krakowie). Był członkiem Oddziału Katowickiego Zawodowego Związku Literatów Polskich (ZZLP) (Związek Zawodowy Literatów Polskich (Katowice)). W 1946 został członkiem Rady Teatralnej (Rada Teatralna) powołanej przez Ministra Kultury i Sztuki. W 1945–53 kierował teatrami w różnych miastach. Odsunięty z przyczyn politycznych od funkcji kierowniczych, reżyserował przedstawienia m.in. w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie (Teatr im. J. Słowackiego w Krakowie) (1955–57). Jego artykuły i szkice o tematyce teatralnej ukazywały się w programach teatralnych oraz czasopismach, m.in. w „Listach z Teatru” (Listy z Teatru) (1946–47), „Teatrze” (Teatr) (1946–47, 1956–57), „Nowej Kulturze” (Nowa Kultura) (1957–59). W 1957 został członkiem Zarządu Głównego Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu – Związku Artystów Scen Polskich (SPATiF – ZASP) (Zarząd Główny Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu – Związku Artystów Scen Polskich (SPATiF – ZASP)). Od 1957 pełnił funkcję dyrektora Teatru Narodowego w Warszawie. Był wiceprzewodniczącym polskiego ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego (ITI) (Międzynarodowy Instytut Teatralny (ITI)). Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1929), Krzyżem Niepodległości (1932), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1935) oraz po wojnie Złotym Krzyżem Zasługi (1946) i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1956). Zmarł 2 marca 1959 w Warszawie; pochowany tamże w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim.

Archiwum tłumacza znajduje się w Zbiorach Specjalnych Biblioteki Instytutu Sztuki PAN w Warszawie. Korespondencja tłumacza znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. G.K. Chesterton: Niebieski krzyż. [Opowiadanie]. [Przełożył W. Horzyca]. „Kurier Polski” 1921 nr 62, 69, 76, 82, 87, 94.

Tytuł oryginału: The Blue Cross.

2. R.L. Stevenson: Klub samobójców. [Powieść]. Tłumaczenie z angielskiego W. Horzyca. Warszawa: Ignis 1922, 62 s. Książki Ignisa, t. 4.

Tytuł oryginału: The suicide club.

3. H.G. Wells, E.B. Lytton, R. Kipling: Niesamowite opowieści. Przekład W. Horzycy. Warszawa: Książki Ciekawe 1922, 96 s. Książki Ciekawe, 5. 

Tytuł oryginału opowieści w przekładzie W. Horzycy: R. Kipling: The lost legion. 

Tu w przekładzie W. Horzycy: R. Kipling: Zaginiony legion. 

4. J. Conrad: Sześć opowieści. [Tłumaczyli z angielskiego W. Horzyca, J. Piwiński, T. Pułjanowski]. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze Ignis 1924, 310 s. Pisma wybrane, t. 11. Wydania następne: wydanie 2 tamże: 1925. Pisma wybrane, t. 11; Warszawa: Biblioteka Polska 1938. Pisma wybrane, t. 11; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958. Z pism Josepha Conrada.  

Tytuł oryginału: A set of six.

Tytuły oryginałów opowieści w przekładzie W. Horzycy: Gaspar Ruiz; The informer; The brute; The duel.

Tu w przekładzie W. Horzycy: Gaspar Ruiz; Szpieg; Bestia; Pojedynek. 

Wydanie osobne opowiadań: Gaspar Ruiz; Pojedynek zob. poz. 11, 12.

5. G. Kaiser: Od poranku do północy. Sztuka w 7 obrazach. [Tłumaczył W. Horzyca]. Wystawienie: Reżyseria: A. Zelwerowicz. Warszawa, Teatr Polski 1924.

Tytuł oryginału: Von Morgens bis Mitternachts.

6. W. Hasenclever: Zaświaty. [Sztuka w 5 aktach.] Tłumaczył W. Horzyca. Wystawienie: Reżyseria: Z. Nowakowski. Łódź, Teatr Miejski 1925.

Tytuł oryginału: Jenseits.

7. R.L. Stevenson: Opowieści nocne. [Przekład z angielskiego W. Horzycy]. Warszawa: W. Czarski 1926, 193 s. Biblioteka Angielska, t. 4. Wydanie następne: Poznań: Wielkopolska Księgarnia Wydawnicza 1949.

Tytuł oryginału: Island nights’ entertainments.

8. G.K. Chesterton: Magia. Komedia fantastyczna w 3 aktach z prologiem. Tłumaczył W. Horzyca. Wystawienie: Lublin, Teatr Miejski 1927.

Tytuł oryginału: Magic. A fantastic comedy.

Egzemplarz teatralny w Bibliotece Śląskiej w Katowicach.

9. G.B. Shaw: Mąż przeznaczenia. Żart sceniczny. [Przełożył W. Horzyca]. „Droga” 1929 nr 9 s. 791-818, nr 10 s. 885-896. Wydanie osobne: Warszawa: Drukarnia Stołeczna 1930, 63 s. Biblioteka Dramatyczna „Drogi”, nr 1. Wydanie następne: Londyn: Koło Londyńskie ZASP-u 1972.

Tytuł oryginału: The man of destiny.

10. F. Lonsdale: Wszyscyśmy tacy sami. Komedia w 3 aktach. Tłumaczył W. Horzyca. Wystawienie: Reżyseria: P. Owerłło. Warszawa, Teatr Letni 1930.

Tytuł oryginału: Aren’t we all?

11. J. Conrad: Gaspar Ruiz. Opowieść romantyczna. Przełożył W. Horzyca. Wydanie 2 Warszawa: Dom Książki Polskiej 1936, 77 s. Lektura Szkolna, 10. Wydanie 3 Warszawa: Biblioteka Polska 1937. Lektura Szkolna, 10. Zob. poz. 4.

Tytuł oryginału: Gaspar Ruiz.

12. J. Conrad: Pojedynek. Opowieść wojskowa. Przełożył W. Horzyca. Wydanie 2 Warszawa: Dom Książki Polskiej 1936 s. 177-285. Lektura Szkolna, 9; wydanie 3 Warszawa: Biblioteka Polska 1937. Lektura Szkolna, 9. Zob. poz. 4.

Tytuł oryginału: The duel.

13. J. Vaszary: Małżeństwo. Komedia satyryczna w 3 aktach. Tłumaczył W. Horzyca. Wystawienie: Reżyseria: A. Cwojdziński. Lwów, Teatry Miejskie 1936.

Tytuł oryginału: Házasság.

14. R.B. Sheridan: Szkoła obmowy. Komedia w 5 aktach. Tłumaczył W. Horzyca. Wystawienie: Reżyseria: A. Zelwerowicz. Warszawa, Teatr Narodowy 1938.

Tytuł oryginału: The school for scandal.

15. [Hsiung Shih-I] Hsjung: Pani Wdzięczny Strumyk. [Utwór sceniczny w 4 aktach]. Przełożyli W. Horzyca i J. Rylska. Przekład powstał przed 1948. Wystawienie: Reżyseria: M. Okopiński. Toruń, Teatr im. W. Horzycy 1979.

Tytuł oryginału: [Wang pao cz’ mau.]. Lady Precious Stream.

Informacja o dacie powstania przekładu: S. Hebanowski. „Tygodnik Ilustrowany” 1958 nr 5.

Tłumaczenie z wersji angielskiej.

Przekład wystawiany również pt. Księżniczka i żebrak. Zob. na stronie internetowej: www.encyklopediateatru.pl 

16. G. Büchner: Utwory zebrane. Przekład: W. Horzyca, K. Iłłakowiczówna, J. Liebert, S. Napierski, Cz. Przymusiński. Wstęp i redakcja: B. Płaczkowska. Warszawa 1956, 378 s.

Tytuł oryginału: Werke und Briefe.

Tytuł oryginału dramatu w przekładzie W. Horzycy: Dantons Tod.

Tu w przekładzie W. Horzycy: Śmierć Dantona. Dramat w 4 aktach.

Wystawienie: Reżyseria: J. Wyszomirski. Katowice, Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego 1957.

17. R.L. Stevenson: Doktor Jekyll i pan Hyde oraz inne opowiadania. Przełożyli T.J. Dehnel, W. Horzyca, J. Stawiński. Warszawa: Iskry 1958, 279 s. Klub Srebrnego Klucza. 

Tytuł oryginału opowiadania w przekładzie W. Horzycy: The bottle imp.

Tu w przekładzie W. Horzycy: Diablik we flaszce.

PRACE DOTYCZĄCE PRZEKŁADU ORAZ LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ I KRYTYKA PRZEKŁADU

1. W sprawie przekładów. „Naród” 1920 nr 14–19.

2. Współczesny teatr francuski. „Kurier Polski” 1921 nr 330.

3. G.K. Chesterton: Rudyard Kipling czyli jak świat stał się mały. [Szkic]. Tłumaczył W. Horzyca. „Skamander” 1922 z. 20/21 s. 306–313. Przedruk pt. O Rudyardzie Kiplingu. Z „Heretyków” przetłumaczył W. Horzyca: W: R. Kipling: Kim. Powieść w 2-ch tomach. Tłumaczył z angielskiego W. Mitarski. T. 2. Warszawa: Ignis [1922] s. III–XIV.

Tytuł oryginału: On Mr. Rudyard Kipling and making the world small.

Fragment „Heretyków” G.K. Chestertona.

4. Dwie rocznice. W sześćdziesiątą rocznicę urodzin Gerharda Hauptmanna i Maurycego Maeterlincka. „Kurier Polski” 1922 nr 241–243.

5. Literatura przekładowa. „Wiadomości Literackie” 1924 nr 6 s. 3 [dot. „Tajemniczego dziecka” E.T.A. Hoffmanna w przekładzie Z. Modrzewskiej-Schillerowej].

6. Przedmowa. W: G.K. Chesterton: Napoleon z Notting Hill. [Powieść]. Tłumaczyła J. Popławska-Łaszczowa. Kraków; Warszawa: E. Wende i Spółka; Drukarnia Narodowa [1924].

7. W setną rocznicę śmierci Lorda Byrona. „Wiadomości Literackie” 1924 nr 16.

8. Z rozmyślań o Szekspirze. „Kurier Polski” 1925 nr 251, 258.

9. Śmiech Chestertona. „Epoka” 1927 nr 118.

10. „Wielki kram” Bernarda Shaw. „Słowo Polskie” 1929 nr 163 [omówienie].

11. Nowa książka Conrada. „Słowo Polskie” 1931 nr 252, 253, 255 [dot. „Jądra ciemności” w przekładzie A. Zagórskiej].

12. Narodziny Kiplinga. „Nowe Czasy” 1936 nr 7.

13. Nieśmiertelne „Księgi dżungli”. „Czas” 1939 nr 222, 224.

PRACE REDAKCYJNE

1. Ch. Dickens: Dzieła. Pod redakcją W. Horzycy. Ze słowem wstępnym A. Tretiaka. T. 1-24. Warszawa: Gutenberg [1927–1928]. Wydanie następne tamże [1930].

2. Ch. Dickens: Dawid Copperfield. [Redagował] W. Horzyca. T. 1/2-3/4. Warszawa: Biblioteka Wielkich Pisarzy 1930 [i.e. 1929], 424 + 408 s. Wydanie następne tamże 1930 [i.e. 1932].

PRZEKŁADY NIEOPUBLIKOWANE WRAZ Z LOKALIZACJĄ

1. F. Langer: Peryferia. Tragedia w 3 aktach. Przekład: A.B. Dostal, W. Horzyca.

Tytuł oryginału: Periférie.

Egzemplarz teatralny znajduje się w archiwum Teatru im. J. Słowackiego.

Sztuka wystawiana również w innych przekładach pt. Przedmieście; Morderca z przedmieścia.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

TŁUMACZ O SOBIE:

1. Rozmowy z Wilamem Horzycą. Zebrała i opracowała L. Kuchtówna. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk 1992, 183 s. [tom zawiera 53 wywiady z lat 1925-1958].

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.

2. S. MARCZAK-OBORSKI. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 10 z. 1. Wrocław 1962.

3. M. WOSIEK. W: Wielkopolski słownik biograficzny. Warszawa, Poznań 1981.

4. A.Z. MAKOWIECKI. W: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000.

5. P. GRZEGORCZYK: Wilam Horzyca. W tegoż: Twórcy i badacze kultury zmarli w latach 1956-1967. Cz. 1. Warszawa 1986.

6. W. DUDZIK: Bibliografia publikacji Wilama Horzycy. „Pamiętnik Teatralny” 1989 38 2/4 s. 417–430.

7. B. DOROSZ [B.D.]. W: Współcześni pisarze i badacze literatury. T. 3, T. 10 (Uzupełnienia). Warszawa 2003, 2007.

8. A. HUTNIKIEWICZ: Wilam Horzyca. W: Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. Gdańsk 1994.

OMÓWIENIA

1. 1. E. KUROWSKA: Wilam Horzyca – tłumacz i popularyzator literatury obcej. „Pamiętnik Teatralny” 1989 z. 2/4.

3. P. GRZEGORCZYK: Wilam Horzyca. „Znak” 1961 nr 4.

4. L. KUCHTÓWNA: Wilam Horzyca (1889-1959). Kronika życia i działalności. „Pamiętnik Teatralny” 1989, z. 2-4. Odbitka: Warszawa: [b.w.] 1989 s. 187-283.

5. J. IWASZKIEWICZ: Wilam Horzyca czyli o potrzebie naiwności. „Twórczość” 1959 nr 5; przedruk w tegoż: Ludzie i książki. Warszawa 1971.

6. B. DANOWICZ: Pasje Wilama Horzycy. „Życie Literackie” 1972 nr 13.

7. Wspomnienia o Wilamie Horzycy. [Opracował] Z. Wróbel. Toruń: Oficyna Drukarska Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika 1979, 51 s. [druk bibliofilski; wspomnienia: J. Iwaszkiewicza, L. Schillera, B. Dąbrowskiego, S. Hebanowskiego, A. Świrszczyńskiej, I. Eichlerówny, J. Maślińskiej, B. Frejtażanki, T. Tusiackiego].

8. M. FIK: Samotni nieustępliwi. Horzyca i Wierciński. „Życie Literackie” 1981 nr 13.

10. E. KRASIŃSKI: Przyjaźnie artystyczne: Iwaszkiewicz – Horzyca. „Dialog” 1988 nr 1.

11. W. DUDZIK: Wilama Horzycy dramat niespełnienia. (Lata 1948-1959). Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Katedra Kultury Polskiej 1990. 

1889-1959

Real name: Wilhelm Hořitza.

Pseudonyms and cryptonyms: Et.; Jerzy Śmigielski; Konstanty Pretwic; L.Cz.; m. a.; M.A.; M.M.; T.M.; Tadeusz Matkowski; W.H.; wh; -wh-; z; zi. 

Theatre critic, translator, theatre producer.

Born on 28 February 1889 in Austrian-ruled Lwów (then also known as Lemberg; today: Lviv, Ukraine]; son of the civil servant Edward Hořitza and Klementyna, née Drosen. He lived in Husiatyn (Podole region) until 1899, completing four-class primary school there before joining a grammar school (Gymnasium) in Lwów and later Stryj. Between 1908 and 1914, he studied German and English philology and the history of art at the University of Vienna. During World War I, he served until 1916 as a volunteer in the Polish Legions. That year, he married Stefania Gozdecka. In 1917/18, he taught German at Grammar School No. VII in Lwów. He moved to Warsaw in 1918. He was called up to the army in 1919. During the Polish-Soviet War in 1920, he worked at the Ministry of Military Affairs (Ministerstwo Spraw Wojskowych), in roles including librarian at the Higher School of Officer Training (Wyższa Szkoła Intendentury). After joining the military reserve (with the rank of captain) in 1921, he lived in Warsaw. He made his debut as a critic and poet in 1919 in the periodical “Pro arte” with a review (in issue no. 4) of Wacław Berent’s Żywe kamienie [Living Stones] and the poem Kurek [Cock; issue no. 5]. He published his first translation in 1920 in “Kurier Polski”, a Polish version of Rudyard Kipling’s short story The Lost Legion [Polish: Zaginiony legion]. In 1921, his translations of poems by G.K. Chesterton and Walt Whitman were published by “Naród”, as were excerpts of George Bernard Shaw’s play The Man of Destiny [Polish: Władca losu]. In subsequent years, he translated plays and prose pieces from English and German. His activities were primarily focused on theatre. Between 1920 and 1922, he was a member of the editorial board of the periodical “Skamander”, where he published theatre reviews and literary reviews.  In 1922, he was a member of the organizing committee of the Polish Theatre Society (Polskie Towarzystwo Teatralne). In 1923, he published translations of articles in the theatre periodical “Scena Polska”. Between 1922 and 1931, he was a lecturer in theatre and drama at the State Drama School (Państwowa Szkoła Dramatyczna), where he was appointed director in 1929. From 1924 to 1926, he was literary director of the W. Bogusławski Theatre in Warsaw, while from 1924 to 1927 he collaborated with the literary periodical “Wiadomości Literackie”. He joined the Polish Theatre Studies Institute (Polski Instytut Teatrologiczny) in 1925. That year, he published translations in “Kurier Polski”. In 1927, he was head of the literary section of the daily “Epoka”, where he published numerous translations. His articles on Polish literature appeared in “Le Messenger Polonais” and “La Pologne Littéraire”. Between 1928 and 1937, he was co-editor alongside Stanisław Vincenz of the monthly “Droga”, where in 1929 he also published translations. In 1929, he started collaborating with “Słowo Polskie”. Between 1930 and 1938, he was editor of the publication series Biblioteka Dramatyczna “Drogi”, which specialized in plays. In 1930, he travelled around Europe on a grant from the Ministry of Religious Affairs and Public Education. Between 1930 and 1935, he was a deputy of the Polish parliament, the Sejm, with the Nonpartisan Bloc for Cooperation with the Government (Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, BBWR). He moved to Lwów in 1931, where he was director of the Municipal Theatres until 1937. Between 1932 and 1937, he was editor of the theatre periodical “Scena Lwowska”. In 1936, he published articles and translations in “Nowe Czasy”. In 1937, he returned to Warsaw, where alongside Ludwik Solski and later Aleksander Zelwerowicz he was head of the National Theatre. From 1937 to 1939, he was co-editor with Józef Czechowicz and Roman Kołoniecki, of the weekly “Pion”. He was a member of the Polish PEN Club. Following the outbreak of World War II, he was initially in Lwów before escaping to Warsaw in 1940, where he worked as a translation from German at the Finance Section of the Municipal School Office (Miejski Urząd Szkolny). He was involved in underground cultural life, giving lectures in secret courses and co-editing alongside Ferdynand Goetel from March 1943 to May 1944 “Nurt”, the underground monthly of the resistance organization Camp of Fighting Poland (Obóz Polski Walczącej, OPW). Following the defeat of the 1944 Warsaw Uprising, he briefly lived in the home of Jarosław Iwaszkiewicz in Stawisko before moving to Krakow, where he stayed until the end of that year. In 1945, he ran the Stanisław Wyspiański Theatre in Katowice for several months alongside Karol Adwentowicz. At the same time, he was head of the Drama School based at the theatre and ran the Stary (Old) Theatre’s Study Programme in Krakow. He was a member of the Katowice Branch of the Polish Writers’ Trade Union (Związek Zawodowy Literatów Polskich, ZZLP). He was appointed in 1946 to the Theatre Council (Rada Teatralna) that was established by the Ministry of Culture and Arts (MKiS). Between 1945 and 1953, he was head of theatres in various cities before being removed from management positions for political reasons. He subsequently directed performances at various theatres, including the Słowacki Theatre in Krakow (1955-57). His articles and shorter texts on theatre appeared in theatre programmes and in periodicals, including “Listy z Teatru” (146-47), “Teatr” (1946-47), and “Nowa Kultura” (1957-59). In 1957, he became a member of the Main Board of the Association of Polish Theatre and Film Artists – Association of Polish Stage Artists (Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu - Związku Artystów Scen Polskich, SPATiF - ZASP). From 1957, he was head of the National Theatre in Poland. He was deputy president of the Polish centre of the International Theatre Institute (ITI). He was awarded the Silver Cross of Merit in 1929, the Independence Cross in 1932, and the Officer’s Cross of the Order of Polonia Restituta in 1935, while in the postwar period he was awarded the Gold Cross of Merit in 1946 and the Officer’s Cross of the Order of Polonia Restituta in 1956. He died on 2 March 1959 in Warsaw, where he is buried in the Avenue of the Distinguished of the Powązki Cemetery.

His archive is held in the Special Collections of the Library of the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences (Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, IS PAN) in Warsaw. His correspondence is held in the collections of the National Library in Warsaw.

1889-1959

Eigentlich: Wilhelm Hořitza.

Pseudonyme und Kryptonyme: Et.; Jerzy Śmigielski; Konstanty Pretwic; L.Cz.; m. a.; M.A.; M.M.; T.M.; Tadeusz Matkowski; W.H.; wh; -wh-; z; zi.

Theaterkritiker, Übersetzer, Regisseur.

Geboren am 28. Februar 1889 in Lemberg (heute Lviv, Ukraine); Sohn von Edward Hořitza, Beamter, und Klementyna, geborene Drosen. Bis 1899 lebte er in Husiatyn (heute Husjatyn, Ukraine) in Podolien, wo er die Grundschule besuchte. 1899 wechselte er ans Gymnasium, zunächst in Lemberg, dann in Stryj (heute Ukraine). 1908-14 studierte er Germanistik, Anglistik und Kunstgeschichte an der Universität Wien. Im Ersten Weltkrieg diente er bis 1916 als Freiwilliger in den Polnischen Legionen. 1916 heiratete er Stefania Gozdecka. 1917-18 unterrichtete er Deutsch am VII. Gymnasium in Lemberg. 1918 zog er nach Warschau. 1919 wurde er in die Armee eingezogen. Während des Polnisch-Sowjetischen Krieges (1920) arbeitete er im Ministerium für Militärische Angelegenheiten [Ministerstwo Spraw Wojskowych], u. a. als Bibliothekar an der Höheren Intendanturschule [Wyższa Szkoła Intendentury]. Nach seiner Versetzung in die Reserve (im Rang eines Hauptmanns) lebte er ab 1921 in Warschau. 1919 debütierte er als Kritiker und Dichter in der Zeitschrift „Pro arte“ mit einer Rezension über Wacław Berents Roman Lebende Steine [Żywe kamienie] (Nr. 4) und dem Gedicht Der Wetterhahn [Kurek] (Nr. 5). 1920 publizierte er im „Kurier Polski“ seine erste Übersetzung, Rudyard Kiplings Erzählung Die verlorene Legion [The Lost Legion]. 1921 erschienen in der Zeitschrift „Naród“ Gedichte von Gilbert Keith Chesterton und Walt Whitman sowie Auszüge aus der Komödie Der Mann des Schicksals [The Man of Destiny] von George Bernard Shaw in seiner Übersetzung. In den folgenden Jahren übertrug er Dramen und Prosa aus dem Englischen und Deutschen. Er konzentrierte sich zunehmend aufs Theater. l920-22 war er Redaktionsmitglied der Zeitschrift „Skamander“, in der er Übersetzungen sowie Theater- und Literaturkritiken veröffentlichte. 1922 gehörte er dem Organisationskomitee der Polnischen Theatergesellschaft [Polskie Towarzystwo Teatralne] an. 1923 publizierte er Übersetzungen von Artikeln in der Theaterzeitschrift „Scena Polska“. 1922-31 hielt er Vorlesungen zur Geschichte des Theaters und Dramas an der Staatlichen Theaterschule [Państwowa Szkoła Dramatyczna], deren Leitung er 1929 übernahm. 1924-26 war er literarischer Leiter des Wojciech-Bogusławski-Theaters. 1924-27 arbeitete er mit der Zeitschrift „Wiadomości Literackie“ zusammen. 1925 wurde er Mitglied des Polnischen Theaterwissenschaftlichen Instituts [Polski Instytut Teatrologiczny]. Im selben Jahr veröffentlichte er Übersetzungen im „Kurier Polski“. 1927 leitete er den Literaturteil der Tageszeitung „Epoka“, in der zahlreiche seiner Übersetzungen erschienen. Er publizierte Artikel über polnische Literatur in „Le Messenger Polonais“ und „Pologne Littéraire“. 1928-37 redigierte er zusammen mit Stanisław Vincenz die Monatszeitschrift „Droga“, die 1929 Übersetzungen von ihm herausbrachte. Ab 1929 schrieb er für die Zeitschrift „Słowo Polskie“. 1930-38 war er Redakteur der Reihe Die Theaterbibliothek der Zeitschrift „Droga“ [Biblioteka Dramatyczna „Drogi“]. 1930 reiste er als Stipendiat des Ministeriums für Religiöse Angelegenheiten und Öffentliche Bildung [Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego] durch Europa. 1930-35 war er Sejm-Abgeordneter für den Parteilosen Block der Zusammenarbeit mit der Regierung Józef Piłsudskis [Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem Józefa Piłsudskiego]. 1931 zog er nach Lemberg und leitete dort bis 1937 die Städtischen Theater [Teatry Miejskie]. 1932-37 war er Redakteur des Programmhefts „Scena Lwowska“. 1936 publizierte er Artikel und Übersetzungen in der Zeitschrift „Nowe Czasy“. 1937 kehrte er nach Warschau zurück und übernahm die Leitung des Nationaltheaters [Teatr Narodowy], zunächst mit Ludwik Solski, danach mit Aleksander Zelwerowicz. 1937-39 bildete er zusammen mit Józef Czechowicz und Roman Kołoniecki die Redaktion der Wochenzeitschrift „Pion“. Er war Mitglied des polnischen PEN-Clubs. Zu Beginn des Zweiten Weltkrieges hielt er sich in Lemberg auf. 1940 gelangte er nach Warschau; dort arbeitete er in der Wirtschaftsabteilung des Städtischen Schulamtes [Miejski Urząd Szkolny] als Deutschübersetzer. Er nahm am Kulturleben im Untergrund teil, hielt illegale Vorträge und redigierte zusammen mit Ferdynand Goetel die im Untergrund erscheinende Monatszeitschrift des Lagers des Kämpfenden Polens [Obóz Polski Walczącej] „Nurt“ (von März 1943 bis Mai 1944). Nach der Niederschlagung des Warschauer Aufstandes hielt er sich zunächst für kurze Zeit im Haus von Jarosław Iwaszkiewicz in Stawisko und anschließend bis Ende 1944 in Krakau auf. 1945 leitete er zusammen mit Karol Adwentowicz für einige Monate das Stanisław-Wyspiański-Theater [Teatr im. Stanisława Wyspiańskiego] in Katowice. Gleichzeitig war er Direktor der hauseigenen Theaterschule [Szkoła Dramatyczna] und leitete das Studio des Alten Theaters [Studio Teatru Starego] in Krakau. Er war Mitglied der Katowicer Abteilung des Berufsverbandes der Polnischen Literaten [Zawodowy Związek Literatów Polskich]. 1946 wurde er Mitglied des Theaterrates [Rada Teatralna], der vom Minister für Kultur und Kunst gegründet wurde. 1945-53 leitete er in verschiedenen Städten Theater. Aus politischen Gründen wurde er aus Leitungspositionen entfernt; er inszenierte u. a. am Juliusz-Słowacki-Theater [Teatr im. Juliusza Słowackiego] in Krakau (1955-57). Seine Artikel und Theateressays erschienen in Theaterprogrammen und Zeitschriften, u. a. in „Listy z Teatru“ (1946-47), „Teatr“ (1946-47, 1956-57), „Nowa Kultura“ (1957-59). 1957 wurde er Vorstandsmitglied des Verbandes der Polnischen Theater- und Filmkünstler – Vereinigung der Polnischen Bühnenkünstler [Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu – Związek Artystów Scen Polskich]. Ab 1957 war er Direktor des Nationaltheaters in Warschau. Er war stellvertretender Vorsitzender des Polnischen Zentrums des Internationalen Theaterinstituts (ITI). Horzyca wurde mit dem Silbernen Verdienstkreuz [Srebrny Krzyż Zasługi] (1929), dem Unabhängigkeitskreuz [Krzyż Niepodległości] (1932), dem Offizierskreuz des Ordens Polonia Restituta [Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski] (1935) sowie nach dem Krieg mit dem Goldenen Verdienstkreuz [Złoty Krzyż Zasługi] (1946) und dem Offizierskreuz des Ordens Polonia Restituta (1956) ausgezeichnet. Er starb am 2. März 1959 in Warschau; in der Allee der Verdienten auf dem Powązki-Friedhof [Cmentarz Powiązkowski] begraben.

Das Archiv des Übersetzers befindet sich in den Sonderbeständen der Bibliothek des Instituts für Kunst [Biblioteka Instytutu Sztuki] der Polnischen Akademie der Wissenschaften in Warschau. Die Korrespondenz des Übersetzers befindet sich in der Nationalbibliothek [Biblioteka Narodowa] in Warschau.