KOLBUSZEWSKI Stanisław Antoni Emil

KOLBUSZEWSKI Stanisław Antoni Emil

1901-1965

Pseudonimy i kryptonimy: Dr St.K; (Dr St.K.); K.; S.K; S.Kl-ski; St.K; (St.K.); St. Maria.

Historyk literatury polskiej i literatur słowiańskich, krytyk literacki i teatralny, tłumacz.

Urodzony 22 czerwca 1901 w Przemyślu; syn Franciszka Kolbuszewskiego, urzędnika skarbowego, i Zofii z Wyrobków. Uczęszczał do III Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie i do szkoły średniej w Białej pod Bielskiem; w 1919 zdał maturę w VII Gimnazjum im. T. Kościuszki we Lwowie. W 1919/20 studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim (Uniwersytet Warszawski), a w 1920–23 na Uniwersytecie Poznańskim (Uniwersytet Poznański). Od 1922 ogłaszał wiersze, opowiadania i artykuły w „Przeglądzie Porannym” (Przegląd Poranny) oraz „Kurierze Poznańskim” (Kurier Poznański) (do 1929). W 1923 zdał egzamin nauczycielski, po czym przez rok pracował jako polonista w gimnazjum w Środzie Wielkopolskiej, a następnie w Gimnazjum im. I. Paderewskiego w Poznaniu (1924–28). Jednocześnie kontynuował pracę naukową. W 1924 zadebiutował przekładem Pojęcia dramatu u Wyspiańskiego Zdenki Marković. W 1925 uzyskał stopień doktora na podstawie rozprawy Stanisław Wyspiański a romantyzm polski (promotor: prof. Stanisław Dobrzycki). W 1925–26 i 1928–30 przebywał w Paryżu jako stypendysta Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego), a następnie Funduszu Kultury Narodowej (Fundusz Kultury Narodowej). Prowadził badania nad dramatem i teatrem XIX i XX wieku. W 1930 uzyskał habilitację. Publikował liczne artykuły i recenzje, m.in. w „Ruchu Literackim” (Ruch Literacki) (1929–33). W 1930–34 pracował na stanowisku starszego asystenta i bibliotekarza przy Seminarium Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Poznańskiego. W 1932 został członkiem Komisji Historii Literatury Polskiej PAU (Komisja Historii Literatury Polskiej PAU). W tymże roku ożenił się z Marią Dobrzycką, romanistką. We wrześniu 1934 został zatrudniony jako starszy docent w Katedrze Literatur Słowiańskich na Uniwersytecie Łotewskim w Rydze (Uniwersytet Łotewski w Rydze). Prowadził tam wykłady z historii literatury polskiej okresu romantyzmu i historii literatury ukraińskiej XIX wieku, a także seminaria z literatur słowiańskich. Początkowo wykładał w języku niemieckim i podjął naukę łotewskiego; od 1935 wykładał literaturę polską po łotewsku, a po 1936 nauczał wyłącznie po łotewsku. W 1936 został mianowany na profesora Uniwersytetu Łotewskiego. Działał w Towarzystwie Zbliżenia Łotewsko-Polskiego (Towarzystwo Zbliżenia Łotewsko-Polskiego). Publikował książki i artykuły poświęcone literaturze i kulturze polskiej w pismach łotewskich. Ponadto był autorem ponad 100 artykułów i haseł dotyczących Polski, zamieszczonych w encyklopedii Latviešu konversācijas vārdnīca (Łotewski słownik konwersacyjny; 1935–40, t. 13–21). Doprowadził do wydania pierwszej antologii polskiej poezji po łotewsku pt. Poļu dzeja (Polska poezja) w przekładzie Kārlisa Krūzy (1937) – dokonał wyboru tłumacza, uzyskał fundusze oraz zajął się dostarczeniem tekstów do antologii; ponadto przygotował filologiczny przekład wierszy oraz wstęp. Współpracował z tłumaczami literatury polskiej: Jāzepsem Osmanisem i Jurisem Birzvalksem. Zainicjował kursy letnie w Polsce dla studentów z Łotwy. Publikował artykuły o kulturze łotewskiej po polsku, m.in. Główne rysy kultury łotewskiej w „Przeglądzie Współczesnym” (Przegląd Współczesny) (1937). Współpracował ze Stanisławem Czernikiem w przygotowaniu pierwszego zbioru poezji łotewskiej w polskim przekładzie: dokonał wyboru wierszy i zajął się przekładem filologicznym, napisał komentarz oraz noty biograficzne i bibliograficzne poetów. Ponad 100 przekładów ukazało się w „Okolicy Poetów” (Okolica Poetów) oraz w wydaniu osobnym, jako Antologia poezji łotewskiej (1938). W 1938 opublikował podręcznik do nauki łotewskiego dla Polaków zamieszkałych na Łotwie oraz historię literatury polskiej po łotewsku: Poļu literatūra viduslaikos un renesansē (Literatura polska w średniowieczu i renesansie). W tymże roku został mianowany na profesora literatury powszechnej Uniwersytetu Łotewskiego. Współpracował także z czasopismami krajowymi, m.in. z poznańską „Kulturą” (Kultura) (1938–39) i encyklopedią Ultima Thule (1939). Przed wybuchem II wojny światowej odbywał wyjazdy naukowe do Polski i Finlandii. Po wybuchu wojny przebywał w Rydze na urlopie naukowym. Zaangażował się w działalność konspiracyjną (np. przerzucanie do Szwecji polskich oficerów internowanych na Łotwie). W sierpniu 1942 został aresztowany przez Niemców; podejrzewany o współpracę z Armią Krajową, do marca 1943 był więziony i brutalnie przesłuchiwany w Centralnym Więzieniu w Rydze. Został zwolniony dzięki interwencji argentyńskich służb dyplomatycznych. Po zajęciu Łotwy przez ZSRR pozytywnie przeszedł akredytację kadry naukowej. W grudniu 1944 Komisariat Oświaty w Moskwie zatwierdził jego kandydaturę na profesora Wydziału Filologicznego i kierownika Katedry Filologii Romańskiej na Państwowym Uniwersytecie Łotewskim (Państwowy Uniwersytet Łotewski). Jednocześnie zajmował stanowisko profesora literatury francuskiej w Państwowym Instytucie Języków i Literatur w Rydze (Państwowy Instytut Języków i Literatur w Rydze). W połowie 1945 podjął decyzję o powrocie do Polski. Wyjechał z Rygi w październiku 1945 i zamieszkał we Wrocławiu. W tymże roku został mianowany profesorem zwyczajnym na Uniwersytecie Wrocławskim (Uniwersytet Wrocławski) i kierownika Katedry Historii Literatury Polskiej II. Od 1952 kierował Zakładem Literatury XIX w. Wykładał również literaturę rosyjską na Uniwersytecie Wrocławskim (1946–47) oraz na Uniwersytecie Poznańskim (1947–49). Był członkiem komitetu redakcyjnego „Pamiętnika Literackiego” (Pamiętnik Literacki) (1945–49) oraz przewodniczącym Wrocławskiego Oddziału Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza (Wrocławski Oddział Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza) (1946–49). W 1947 został członkiem Komisji Słowianoznawczej PAU (Komisja Słowianoznawcza PAU) oraz członkiem zwyczajnym Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (Wrocławskie Towarzystwo Naukowe), w którym w 1948–54 pełnił funkcję przewodniczącego Wydziału I. Studia, artykuły i recenzje publikował w czasopismach naukowych i społeczno-literackich, m.in. w „Odrze” (Odra) (1946–47) i Dziś i Jutro (1949–54). Od 1950 pracował także w Wyższej Szkole Pedagogicznej we Wrocławiu (Wyższa Szkoła Pedagogiczna we Wrocławiu). Po przeniesieniu WSP do Opola (Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu) zajmował stanowisko profesora literatury powszechnej, a od 1953 – kierownika Katedry Literatury Polskiej. W 1954 został członkiem komitetu redakcyjnego „Zeszytów Naukowych” WSP (Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu). Był założycielem i prezesem Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk) (1955–61), założycielem i redaktorem naczelnym „Kwartalnika Opolskiego” (Kwartalnik Opolski) (1955–64). W latach 1956–59 pełnił funkcję rektora WSP w Opolu. Był wiceprzewodniczącym Sekcji Pedagogicznej Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego (Sekcja Pedagogiczna Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego). W 1957 znalazł się wśród założycieli Instytutu Śląskiego w Opolu (Instytut Śląski w Opolu), a w 1958 został członkiem zwyczajnym Śląskiego Instytutu Naukowego w Katowicach (Śląski Instytut Naukowy w Katowicach) oraz komitetu redakcyjnego Biblioteki Pisarzy Śląskich. W 1957 wyjeżdżał z odczytami do Opawy i Ołomuńca oraz do Rygi. W 1958 uczestniczył w IV Międzynarodowym Kongresie Slawistów w Moskwie. W 1960/61 wykładał historię literatury polskiej i literatur słowiańskich na uniwersytecie francuskim w Montrealu w Kanadzie. Został wybrany na członka Canadian Association of Slavistes. Wygłaszał odczyty w Kanadzie, USA i Paryżu. Po powrocie do Wrocławia kontynuował pracę na Uniwersytecie Wrocławskim. Do czerwca 1963 wykładał w opolskiej WSP. Otrzymał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury za popularyzowanie literatury polskiej za granicą (1938). Odznaczony m.in. Orderem Trzech Gwiazd (Triju Zvaigžņu Ordenis), najwyższym odznaczeniem państwa łotewskiego (1939), oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1955). Zmarł 7 stycznia 1965 we Wrocławiu; pochowany tamże na Cmentarzu Osobowickim.

Miał troje dzieci: syna Stanisława Franciszka (1933–86), bałtologa i tłumacza, córkę Anielę (ur. 1934), muzykologa, oraz syna Jacka (ur. 1938), historyka literatury i tłumacza.

Teczka osobowa Kolbuszewskiego znajduje się w Państwowym Historycznym Archiwum Łotwy w Rydze. Materiały archiwalne dotyczące tłumacza znajdują się także w Bibliotece Akademickiej Uniwersytetu Łotewskiego w Rydze.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. Z. Marković: Pojęcie dramatu u Wyspiańskiego. [Opracowanie naukowe]. Z oryginału niemieckiego, przejrzanego i uzupełnionego przez autorkę, przełożył S. Kolbuszewski. Słowem wstępnym poprzedził S. Dobrzycki. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1924, 148 s.

PRACE NAUKOWE DOTYCZĄCE PRZEKŁADU ORAZ LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ I KRYTYKA PRZEKŁADU

1. Główne rysy kultury łotewskiej. „Przegląd Współczesny” 1937 nr 11, s. 74–90. Wydanie osobne: Warszawa: b.w. 1937, 19 s. Wydawnictwo Towarzystwa Polsko-Łotewskiego, 1.

1. Poļu literatūra viduslaikos un renesansē [Literatura polska w średniowieczu i renesansie]. Rīga: L.U. Studentu Padomes Grāmatnīca 1938, 256 s.

Recenzja:

J. KRZYŻANOWSKI: Poļu literatūra. „Gazeta Polska” 1938 nr 115.

1. Latviešu un poļu literārie sakari un ideoloģiskās paralēles abu tautu dzejā [ Łotewsko-polskie związki literackie i ideologiczne paralele w poezji obu narodów]. „Izglītības Ministrijas Mēnešraksts” 1939 nr 5/6, s. 574–580.

1. W stolicach państw bałtyckich [Reportaż]. Poznań: Naczelny Instytut Akcji Katolickiej 1939, 82 s. Biblioteka „Kultury”, nr 16.

   
   

PRACE EDYTORSKIE, LEKSYKOGRAFICZNE I REDAKCYJNE

1. Poļu dzeja. [Antologia poezji polskiej]. Ievadu uzrakstījis S. Kolbuševskis. Tulkojis K. Krūza. Rīga: Melnā Dzilna 1937, 415 s.

Zawiera wstęp Kolbuszewskiego pt. Poļu dzejas raksturīgākās pazīmes [Cechy charakterystyczne polskiej poezji]. Podstawą przekładów były tłumaczenia filologiczne S. Kolbuszewskiego.

Zawiera przekłady 500 utworów 105 polskich poetów i obejmuje okres od XVI do XX wieku.

1. Antologia poezji łotewskiej. Wyboru utworów do antologii dokonał E. Virza. Przełożył S. Czernik. Z przedmową L. Bērziņša. Z komentarzem S. Kolbuszewskiego. „Okolica Poetów” 1938 nr 4/5. Wydanie osobne: Ostrzeszów: Biblioteka Okolicy Poetów 1938, 180 s.

W edycji komentarz Kolbuszewskiego pt. Literatura i pisarze łotewscy; Objaśnienia. Podstawą przekładów były tłumaczenia filologiczne Kolbuszewskiego.

1. Przyjaciel i pomocnik. Praktyczny podręcznik do nauki języka łotewskiego. Gramatyka, rozmowy, słownik dla robotników rolnych i gospodarzy. = S. Kolbuševskis: Draugs un palīgs. Praktiska rokas grāmata latviešu valodas mācībai. Gramatika, sarunas, vārdnīca laukstrādniekiem un lauksaimniekiem. Rīga: Latvijas Lauksaimniecības Kameras 1938, 128 s.

1. A. Volonte: Bibliogrāfiskas ziņas par Poliju. Bibliogrāfija no 1918. līdz 1938. gadam [Bibliografia poloników łotewskich]. Ar St. Kolbuševska ievadu. Rīga: L.U. studentu padomes grāmatnīca 1939, 51 s.

Zawiera wstęp S. Kolbuszewskiego.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

Ankieta dla IBL PAN 1951.

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. A. KOLBUSZEWSKA, J. KOLBUSZEWSKI, S.F. KOLBUSZEWSKI: Spis prac literackich i naukowych Stanisława Kolbuszewskiego. „Acta Universitatis Wratislaviensis” 1965 nr 40.

2. B. ZAKRZEWSKI. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 13. Wrocław-Warszawa-Kraków 1967–68.

3. J. KOLBUSZEWSKI: Bibliografia prac Stanisława Kolbuszewskiego. W: Stanisław Kolbuszewski (1901–1965). Redakcja: W. Dynak. Wrocław: 1993.

4. [J. CZACHOWSKA] J.Cz. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 4. Warszawa 1996.

5. Z. JĘDRZYŃSKI. W: Słownik badaczy literatury polskiej. T. 9. Łódź 2007. 

OMÓWIENIA

1. Z. IHNATOWICZ: Stanisław Kolbuszewski. Profesor Uniwersytetu w Rydze. W: Stanisław Kolbuszewski (1901-1965). Wrocław 1993.

2. A. OZOLS: O pracy naukowej i dydaktycznej prof. dr. Stanisława Kolbuszewskiego na Łotwie. W: Stanisław Kolbuszewski (1901-1965). Wrocław 1993. 

3. Kultura polska na Łotwie. Wersja polska = Poļu kultūra Latvijā. Poļu variants. Redakcja J. Sozański, R. Szklennik. Ryga 1994.

4. M. MICHALISZYN: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego na Uniwersytecie Łotwy w Rydze w latach 1934-1945. „Baltica ~ Silesia. Polska i Łotwa – bliscy nieznajomi. Polija un Latvija – tuvie svešinieki” 2013 t. 1, nr 1.

5. K. PUNTAK: Kultura i literatura Łotwy oczyma Stanisława Kolbuszewskiego, Stanisława F. Kolbuszewskiego i Jacka Kolbuszewskiego. „Baltica ~ Silesia. Polska i Łotwa – bliscy nieznajomi. Polija un Latvija – tuvie svešinieki” 2013 t. 1 nr 1.

6. M. MICHALISZYN: Poļu dzeja – owoc polsko-łotewskich związków kulturalnych w międzywojniu. W: Prace Bałtystyczne.  T. 7. Warszawa 2018.