JACHIMECKA Zofia

1886-1973

Tłumaczka.

Urodzona 29 marca 1886 w Krakowie; córka Jana Godzickiego, przedsiębiorcy, i Józefy z Lisowskich. Uczęszczała do prowadzonej przez klaryski Szkoły Elementarnej św. Andrzeja w Krakowie, którą ukończyła w 1900. Ponadto pobierała naukę prywatną, a potem również na zajęciach prowadzonych w ramach Wyższych Kursów dla Kobiet im. A. Baranieckiego oraz na wybranych wykładach Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ). Nie ukończyła szkoły średniej. W wieku kilkunastu lat czytała po niemiecku i francusku; podstawy tych języków poznała jeszcze w szkole elementarnej. Interesowała się literaturą, sztuką i teatrem. Regularnie oglądała spektakle scen krakowskich, brała też pojedyncze lekcje deklamacji u Gabrieli Zapolskiej. W 1901 w Szczawnicy poznała Zdzisława Jachimeckiego, młodego kompozytora, przyszłego muzykologa i profesora UJ, za którego wyszła za mąż w 1908. Zorganizowała wówczas salon artystyczny, w którym spotykali się aktorzy, dziennikarze, plastycy, literaci, ludzie teatru, muzycy i uczeni, m.in. Irena Solska, Tadeusz Boy-Żeleński, Leon Schiller, Karol Frycz, Teofil Trzciński, Aleksander Węgierko, Zygmunt Nowakowski, Roman Niewiarowicz, Wacław Berent oraz Feliks Konopka. Równocześnie zajęła się w tym czasie pracą przekładową. Najliczniejszą grupą stały się w niej  tłumaczenia sztuk teatralnych – prawdopodobnie przełożyła ich ponad sto, lecz nie o wszystkich zachowały się informacje. Jej pierwsze przekłady francuskich komedii bulwarowych pochodzą z 1914. Początkowo tłumaczyła głównie z francuskiego, a sporadycznie z niemieckiego. Na podstawie swoich przekładów przygotowała cztery scenariusze filmów niemych: Avatara na podstawie noweli Téophile’a Gautiera, Hrabię Kostię według Victora Cherboulieza, Lokisa na kanwie opowieści Prospera Mériméego oraz Julię według Octave’a Feuillette’a. Debiutowała najprawdopodobniej francuską farsą Daj mu na przeczyszczenie, którą w 1919 wystawił Teatr Bagatela. Od początku lat dwudziestych tłumaczyła przede wszystkim sztuki włoskie, m.in. Daria Niccodemiego, Luigiego Pirandella, Luigiego Chiarellego, Piera Marii Rosso di San Secondo, Arnalda Fraccarolego, Giovacchinego Forzana. W 1922 towarzyszyła mężowi w podróży do Włoch. W 1923 przetłumaczone przez nią komedie Świt, dzień i noc Niccodemiego oraz Sześć postaci w poszukiwaniu autora Pirandella, wystawione przez krakowskie teatry Bagatela i Teatr im. J. Słowackiego odniosły sukcesy, które otworzyły jej drogę do dalszej pracy przekładowej. W czasie kolejnej podróży do Włoch, na przełomie 1924 i 1925, poznała m.in. Pirandella, Rosso di San Secondo i Chiarelliego. Dzięki tym kontaktom mogła sprowadzać do Polski włoskie nowości teatralne – w wielu przypadkach otrzymała bądź nabyła prawa do przekładu i wystawiania sztuk. Następnie zabiegała o realizacje sceniczne swoich przekładów, wykorzystując rozliczne znajomości w środowisku teatralnym. W 1936 została odznaczona Srebrnym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury. Swoje przekłady publikowała także m.in. w „Maskach”, „Echu Teatralnym i Muzycznym” i „Dialogu”. W latach okupacji nadal mieszkała w Krakowie, ale nie kontynuowała wówczas działalności przekładowej. Po wojnie, wraz z mężem, podjęła starania o nadanie ich bibliotece statusu czytelni naukowej i uzyskanie dla niej patronatu Towarzystwa im. F. Chopina. Pod koniec lat czterdziestych zaczęła tłumaczyć komedie Goldoniego na zamówienie Wydawnictwa Ossolineum. Nawiązała wówczas znajomość z Mieczysławem Brahmerem, który namówił ją do przekładu dialektowych utworów Goldoniego, a potem zabiegał u wydawców o ich publikację. Po śmierci męża w 1953 dokładała starań, by zabezpieczyć jego spuściznę i wspólną bibliotekę. W 1960 otrzymała nagrodę PEN Clubu za przekłady z literatury włoskiej i francuskiej. W 1970 uległa wypadkowi, po którym nie odzyskała pełnej sprawności. Zmarła 23 sierpnia 1973 w Krakowie; pochowana tamże na Cmentarzu Rakowickim.

Archiwum tłumaczki jest własnością Polskiego Wydawnictwa Muzycznego i obecnie zdeponowane jest w Bibliotece Jagiellońskiej. Część korespondencji znajduje się w Bibliotece Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Liczne egzemplarze teatralne i maszynopisy przekładów dramatów są dostępne w Bibliotece Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie, Bibliotece Śląskiej w Katowicach i Bibliotece ZAiKS-u w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. G.L.J. Feydeau: Daj mu na przeczyszczenie. [Farsa w 1 akcie]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr Bagatela 1919.

Tytuł oryginału: On purge bébé! 

2. [R. Esteffe] R. Gaëll: Księża na polach walk Francji. [Sceny wojenne]. Z upoważnienia autora przełożyła Z. Jachimecka. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1919, 189 s. Wydania następne tamże: 1920, 1936 Dodatek do „Dziennika Pomorskiego”.

Podtytuł: Sceny wojenne. 

Tytuł oryginału: Les Soutanes sous la Mitraille. Scènes de la Guerre.

3. R. de Flers, G. de Caillavet: Zielony Frak. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: Z. Noskowski. Kraków, Teatr Bagatela 1920.

Tytuł oryginału: L’habit vert.

Wystawienia następne – zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

Adaptacja radiowa: Reżyseria Z. Kopalko. Polskie Radio 1960.

4. T. Gautier: Awatar. Powieść. Przekład Z. Jachimeckiej. „Głos Narodu” 1920 nr 161-185. Wydanie osobne: Warszawa; Kraków: Księgarnia J. Czernecki 1921, 137 s. Wydanie następne z ilustracjami M. Pietrzaka i posłowiem J. Prokopa: Kraków: Wydawnictwo Literackie 1976.

Tytuł oryginału: Avatar. Conte.

Adaptacja radiowa: Reżyseria: A. Zakrzewski. Polskie Radio 1978.

5. J.M. Barrie: Niezrównany Crichton. [Fantazja w 4 aktach]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr Bagatela 1921.

Tytuł oryginału: The Admirable Crichton. 

6. [J. Boularan] J. Deval: Słaba kobieta. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr Bagatela 1921.

Tytuł oryginału: Une Faible Femme.

7. H. Kistemaeckers: Przeszła bez śladu. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr Bagatela 1921.

Tytuł oryginału: La Passante.

8. A. Savoir-Poznański: Ósma żona Sinobrodego. Komedia w 4 aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: L. Fritsche. Kraków, Teatr Bagatela 1921.

Tytuł oryginału: La Huitième Femme de Barbe-Bleue.  

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

9. [R. Frodet] P. Frondaie: Dom osaczony. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Kraków, Teatr Bagatela 1922.

Tytuł oryginału: La Maison Cernée.

10. D. Niccodemi: Bogini niepokoju. Komedia w 3 aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Warszawa, Teatr Komedia 1922.

Tytuł oryginału: Acidalia.

11. D. Niccodemi: Świt, dzień i noc. Komedia w 3 aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: A. Węgierko. Kraków, Teatr Bagatela 1922.

Tytuł oryginału: L’alba, il giorno e la notte.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

Rękopis przekładu znajduje się w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego Akc. Rkps 6437.

12. [R. Frodet] P. Frondaie: Syn pustyni. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: A. Węgierko. Kraków, Teatr Bagatela 1923.

Tytuł oryginału: Le Fils de Don Quichotte.

13. Ch. Méré: Zdobywcy. Komedia w 3 aktach.. Przełożyła Z. Jachimecka. Poznań, Teatr Polski 1923.

Tytuł oryginału: Les Conquérants.

14. P. Mérimée: Lokis i Wenus z Ille; M. de Vogüé: Płaszcz Józefa Olenina. [Opowiadania]. Przekład Z. Jachimeckiej. [Z przedmową T. Sinki]. Kraków: S.A. Krzyżanowski 1923, 190 s. Biblioteczka Powieści, nr 3. Wydanie następne: Warszawa: Książka i Wiedza 1996. Koliber nr 3.

Tytuły oryginału: Lokis; La Vénus d’Ille; Le manteau de Joseph Olénine.

15. D. Niccodemi: Nauczycielka. Komedia w 3 aktach.. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1923.

Tytuł oryginału: La maestrina.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

16. D. Niccodemi: Nieprzyjaciółka. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr Bagatela 1923.

Tytuł oryginału: La nemica.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

17. L. Pirandello: Człowiek, zwierzę i cnota. Komedia w 3 aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienia: teatralne: Reżyseria: Z. Nowakowski. Kraków, Teatr Bagatela 1923; telewizyjne: Reżyseria: Cz. Szpakowicz. Telewizja Polska 1957.

Tytuł oryginału: L’uomo, la bestia e la virtù.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

18. L. Pirandello: Sześć postaci w poszukiwaniu autora. [Komedia.] Wystawienie: teatralne: Reżyseria: J. Sosnowski. Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1923; radiowe: Reżyseria: H. Rozen. Polskie Radio 2013. Druk w: L. Pirandello: Wybór dramatów. Wrocław: Ossolineum 1978. Biblioteka Narodowa II, 193 s. 1-130.

Tytuł oryginału: Sei personaggi in cerca d’autore. 

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

Maszynopis przekładu znajduje się w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego Akc. Rkps 5909.

19. P. M. Rosso di San Secondo: Marionetki. [Komedia]. w 3 aktach].  Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Poznań, Teatr Polski 1923.

Tytuł oryginału: Marionette, che passione!

20. L. Chiarelli: Chimery. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr Bagatela 1924.

Tytuł oryginału: Chimere.

21. L. Chiarelli: Śmierć kochanków. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr Bagatela 1924.

Tytuł oryginału: La morte degli amanti.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

22. D. Niccodemi: Gałganek. Komedia w 3 aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: M. Rudkowski. Poznań, Teatr Nowy im. H. Modrzejewskiej 1924.

Tytuł oryginału: Il scampolo.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

23. L. Chiarelli: Ognie sztuczne. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: K. Korecki. Poznań, Teatr Nowy im. H. Modrzejewskiej 1925.

Tytuł oryginału: Fuochi d’artificio.

24. G. Forzano: Dar poranka. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Bydgoszcz-Toruń-Grudziądz, Zjednoczone Teatry Pomorskie 1926.

Tytuł oryginału: Il dono del mattino.

25. A. Fraccaroli: Wiedza radosna. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: K. Korecki. Poznań, Teatr Nowy im. H. Modrzejewskiej 1927.

Tytuł oryginału: La gaia scienza.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

26. D. Niccodemi, Y. Mirande: Moja maleńka. Komedia w 3 aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1927.

Tytuł oryginału: La piccina.

27. G. Capodivacca, A. Rossato: Zabiję ją. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1928.

Tytuł oryginału: Delitto e castigo.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

28. B. Lopez: Pani Bianka. Komedia w 3 aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1928.

Tytuł oryginału: La Signora Rosa.

29. G. Drégely: Panna Lili i jej dwaj mężowie. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1929.

Tytuł oryginału: A kisasszony férje.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

30. [J.R.L. Schwanzara-Lenz] L. Lenz: Pościg za narzeczonym. Komedia w 3 aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1929.

Tytuł oryginału: Bettinas Verlobung.

31. D. Niccodemi: Cień. [Dramat]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: H. Starska. Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1929.

Tytuł oryginału: L’ombra.

Wystawienia następne – zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

32. E. Rey: Precz z kochankami. Wystawienie: Lwów, Teatr Miejski 1912? Płock, ZOTEA 1930 Zespół Objazdowy.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

33. [J.R.L. Schwanzara-Lenz] L. Lenz: W nocy ze środy na czwartek. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Wilno, Teatr na Pohulance 1931.

Tytuł oryginału: Nacht zum Donnerstag.

34. A. de Benedetti: Biała dama. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Katowice, Teatr Polski 1932.

Tytuł oryginału: La dama bianca.

35. C.R. Marx: Jak dwie krople wody. Komedia w 3 aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Poznań, Teatr Nowy 1932.

Tytuł oryginału: Simili.

36. L. Pirandello: Rozkosz uczciwości. Komedia w 3 aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: Bronisław Dąbrowski. Lwów, Teatr Rozmaitości 1932.

Tytuł oryginału: Il piacere dell‘onesta.

37. G. Rocca: Tragedia bez bohatera. Komedia w 3 aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1932.

Tytuł oryginału: Tragedia senza l’eroe.

38. G. Cantini: Bziczek. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1933.

Tytuł oryginału: Mad.

39. S. Guitry: Oddajmy się marzeniu. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1935.

Tytuł oryginału: Faisons un rêve.

40. L. Pirandello: Ależ to nie na serio! [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1937.

Tytuł oryginału: Ma non è una cosa seria.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

41. M. Achard: Korsarz. [Komedia satyryczna]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1938.

Tytuł oryginału: Le Corsaire. 

42. G. Achille: Miłość będzie naszym wynalazkiem. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1939.

Tytuł oryginału: Inventiamo l‘amore. 

43. G. Martinez Sierra, H. Maura: Julia kupuje sobie dziecko. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: J. Nowacki. Warszawa: Teatr Malickiej 1939.

Tytuł oryginału: Julieta compra un hijo.

44. G. de Porto-Riche: Zakochana. Komedia w 3 aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Warszawa, Teatr Malickiej 1939.

Tytuł oryginału: Amoureuse. 

45. L. Chiarelli: Twarz i maska. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Kraków, Teatr Stary im. H. Modrzejewskiej 1947.

Tytuł oryginału: La maschera e il volto.

46. C. Goldoni: Sprytna wdówka. Komedia w trzech aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienia: teatralne: Reżyseria: J. Wyszomirski. Warszawa, Teatr Polski 1950; telewizyjne: Reżyseria: I. Kanicki. Telewizja Polska 1962; radiowe: Reżyseria: A. Łapicki. Polskie Radio 1965. Druk w: C. Goldoni: Sprytna wdówka. Komedia w trzech aktach; Zakochani. Komedia w trzech aktach. Wrocław 1951 zob. poz. 50. 

Tytuł oryginału: La vedova scaltra.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

47. C. Goldoni: Kawiarenka wenecka. Komedia w trzech aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Druk w: C. Goldoni: Kawiarenka wenecka. Komedia w trzech aktach; Mirandolina. Komedia w trzech aktach. Wrocław 1951 zob. poz. 48. Wystawienia: teatralne: Reżyseria: R. Bohdanowicz. Tarnów, Teatr Miejski im. L. Solskiego 1954; radiowe: Reżyseria: Cz. Wołłejko. Polskie Radio 1981.

Tytuł oryginału: La bottega del caffè.

48. C. Goldoni: Kawiarenka wenecka. Komedia w trzech aktach; Mirandolina. Komedia w trzech aktach. Przełożyła z włoskiego Z. Jachimecka. Opracował M. Brahmer. Wrocław: Ossolineum 1951, 370 s. Biblioteka Narodowa II, 69. Zob. poz. 47, 49.

49. C. Goldoni: Mirandolina. Komedia w trzech aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Druk w: C. Goldoni: Kawiarenka wenecka. Komedia w trzech aktach; Mirandolina. Komedia w trzech aktach. Wrocław 1951 zob. poz. 48. Wystawienia: teatralne: Reżyseria: I. Babel. Kraków, Stary Teatr (Mała Sala) 1951; radiowe: Adaptacja: Z. Jachimecka. Reżyseria: I. Babel. Polskie Radio 1955. Przedruk zob. poz. 57.

Tytuł oryginału: La locandiera.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

Omówienia:

1. C. SALMERI: L’aspetto particolare della traduzione di testi antichi. L'arcaizzazione. „Neophilologica” 2014 t.26.

2. C. SALMERI: Inesattezze, aggiunte e omissioni nelle due traduzioni polacche de La Locandiera di Carlo Goldoni. „Il traduttore errante: figure, strumenti, orizzonti: atti del convegno Varsavia, 10-11 aprile 2015” Warszawa 2017. 

50. C. Goldoni: Sprytna wdówka. Komedia w trzech aktach; Zakochani. Komedia w trzech aktach. Przełożyła z włoskiego Z. Jachimecka. Wstępem i objaśnieniami zaopatrzył M. Brahmer. Wrocław: Ossolineum 1951. Biblioteka Narodowa II, 61, 319 s. Zob. poz. 46, 51.

51. C. Goldoni: Zakochani. Komedia w trzech aktach. Przełożyła Z. Jachimecka. Druk w: C. Goldoni: Sprytna wdówka. Komedia w trzech aktach; Zakochani. Komedia w trzech aktach. Wrocław 1951 zob. poz. 50. Wystawienie: Reżyseria: J. Rotbaum. Wrocław, Teatry Dramatyczne 1957.

Tytuł oryginału: Gl’innamorati.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

52. C. Goldoni: Osobliwe zdarzenie. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: Ł. Kobryński. Gdańsk, Teatr Wybrzeże 1953.

Tytuł oryginału: Un curioso accidente.

Wystawienia następne (także pt. Niezwykła historia, Zabawne zdarzenie)  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

53. C. Goldoni: Pan Teodor Zrzęda. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienia: teatralne: Reżyseria: B. Kassowski. Szczecin, Teatr Polski 1953; radiowe pt. Uprzykrzony staruch. Adaptacja: Z. Orszulska. Reżyseria: Z. Kopałko. Polskie Radio 1976. Druk pt. Pan Teodor Zrzęda czyli Uprzykrzony staruch. W: C. Goldoni: Uczciwa dziewczyna; Pan Teodor Zrzęda czyli Uprzykrzony staruch. Wrocław 1971 zob. poz. 69.

Tytuł oryginału: Sior Todero brontolon ossia il vecchio fastidioso.

54. [C. Lorenzini] C. Collodi: Pinokio. Przygody drewnianego pajaca. [Powieść dla dzieci]. Tłumaczyła Z. Jachimecka. Ilustrował J.M. Szancer. Warszawa: Nasza Księgarnia 1954, 147 s. Wydania następne: tamże: wydanie 5 1956, 1957, 1959, wydanie 7 1961, wydanie 8 1964, wydanie 9 1967, wydanie 10 1974, wydanie 11 1980, wydanie 12 1982, wydanie 13 1984, wydanie 14 1988, wydanie 15 1989; wydanie 15 i.e. 16 Ilustrował J.M. Szancer. Warszawa: Książka i Wiedza 1989, wydanie 16 i.e. 17 tamże 1990; wydanie 16 i. e. 18; Ilustrował J.M. Szancer. Poznań: GMP/G&P 1990, 1992, 1994, 1995, 1996, 2000, 2003, 2011, 2019. Lektura szkolna; wydanie 14 z ilustracjami J. Młodożeniec. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza 1987; [Słupsk]: Papirus 1991; Ilustrował J.M. Szancer. Poznań: WiM 1993. 

Wydanie elektroniczne:

Audiobook [łącznie z M. Twain: Przygody Tomka Sawyera. Przełożył J. Biliński oraz Tomek Sawyer za granicą. Przełożyli A. Nowak i B. Sławomirska]: Czyta J. Kiss. Warszawa: Fundacja Klucz 2011, 1 płyta CD w formacie mp3. 

Tytuł oryginału: Le avventure di Pinocchio.

Adaptacje teatralne zob. na stronie internetowej http://www.encyklopediateatru.pl.

Opracowanie muzyczne:

Pinokio. Bajka muzyczna. Muzyka: R. Sielicki. Tłumaczenie Z. Jachimecka. Warszawa: Polskie Nagrania Muza 1971, 1 płyta analogowa. Wydanie 2 1976, Polskie Nagrania 2010 1 płyta CD w formacie mp3; Warszawa: Omedia 2010, 1 płyta CD w formacie mp3. Bajki-Grajki. Kolekcja Bajek Muzycznych, nr 6.

55. C. Goldoni: Sługa dwóch panów. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienia: teatralne: Reżyseria: S. Orzechowski. Kalisz, Teatr im. W. Bogusławskiego 1955; radiowe: Reżyseria: H. Rozen. Polskie Radio 1997. Druk w: C. Goldoni: Komedie. Warszawa 1957 zob. poz. 56.

Tytuł oryginału: Il servitore di due padroni.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

56. K. Goetz: Morderca. [Jednoaktówka]. Przekład i adaptacja: Z. Jachimecka. Reżyseria: L. Meyerhold. Polskie Radio (Kraków) 1957.

Tytuł oryginału: Der Mörder.

57. C. Goldoni: Komedie. Tłumaczenie: Z. Jachimecka, J. Jędrzejewicz, J. Iwaszkiewicz. Wstęp M. Brahmer. Wybór prac, posłowiem i przypisami opatrzył J. Jędrzejewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 699 s.

Tu w przekładzie Z. Jachimeckiej: Mirandolina [poz. 48]; Sługa dwóch panów [poz. 54].

Omówienia:

1. P. KWAŚNIEWSKA-URBAN: Truffaldino – sługa dwóch żołądków. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis” 2017 t. 17.

2. P. KWAŚNIEWSKA-URBAN: Lazzi goldoniani in veste polacca. Analisi di alcune traduzioni polacche della commedia Il servitore di due padroni. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura” 2017 t. 9.

58. K. Goetz: Testament ciotki. [Jednoaktówka]. Przekład: Z. Jachimecka. Adaptacja: A. Marecki. Reżyseria: E. Płaczek. Polskie Radio 1959.

Tytuł oryginału: Die tote Tante.

59. C. Goldoni: Mądra żona. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: A. Witkowski. Opole, Teatr Ziemi Opolskiej 1960.

Tytuł oryginału: La moglie saggia.

Wystawienie następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

60. L. Pirandello: Jaką mnie pragniesz. [Dramat]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: A. Mianowska. Kraków, Stary Teatr im. H. Modrzejewskiej 1961.

Tytuł oryginału: Come tu me vuoi.

61. Moc przeznaczenia. [Opera]. Libretto: F.M. Piave. Przełożyli: Z. Jachimecka, W. Gorecki, W. Ormicki. Muzyka: G. Verdi. Wystawienie: Reżyseria: Z. Zbrojewski. Bytom, Opera Śląska 1961.

Tytuł oryginału: La forza del destino.

62. D. Scarlatti: Tetyda na Skyros. Opera. 5 arii Antiopy na sopran, skrzypce (flety), wiolonczelę, klawesyn. [Partytura]. Libretto: C. Capeci. Przekład z włoskiego Z. Jachimecka. Realizacja basu cyfrowanego: M. Dziewulska. Opracowanie wykonawcze: T. Ochlewski. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1963, 23 s. Florilegium Musicae Antiquae, 5.

63. D. Scarlatti: Tetyda na Skyros. Opera. 2 tercety i duet na głosy, wiolonczelę i klawesyn. [Partytura]. Libretto: C. Capeci. Przekład z włoskiego Z. Jachimecka. Realizacja basu cyfrowanego: M. Dziewulska. Opracowanie wykonawcze: T. Ochlewski. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1964, 30 s. Florilegium Musicae Antiquae, 7. 

64. A. de Benedetti: Cena pocałunku. [Komedia muzyczna]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: T. Przystawski. Sosnowiec, Teatr Zagłębia 1964.

Tytuł oryginału: Trenta secondi d’amore.

65. L. Pirandello: Liola. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: J. Pieńkiewicz. Poznań, Teatr Nowy 1964.

Tytuł oryginału: Liola.

66. C. Goldoni: Bliźniaki z Wenecji. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: I. Ładosiówna. Rzeszów, Teatr im. W. Siemiaszkowej 1965.

Tytuł oryginału: I due gemelli veneziani.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

67. C. Goldoni: Uczciwa dziewczyna. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienia: radiowe: Reżyseria: W. Maciejewski. Polskie Radio 1960; teatralne: M. Broniewska. Katowice, Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego 1960; telewizyjne: Reżyseria: M. Broniewska. Telewizja Polska 1963. Druk w: C. Goldoni: Uczciwa dziewczyna; Pan Teodor Zrzęda czyli Uprzykrzony staruch. Wrocław 1971. Zob. poz. 69.

Tytuł oryginału: La putta onorata.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

68. L. Pirandello: Patent. [Tekst sceniczny]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Reżyseria: H. Kajzar. Warszawa, Teatr Współczesny 1970.

Tytuł oryginału: La Patente.

Grano wraz z Kretynem i Człowiekiem z kwiatem w ustach pod wspólnym tytułem Kretyn i s-ka.

69. C. Goldoni: Uczciwa dziewczyna; Pan Teodor Zrzęda czyli Uprzykrzony staruch. [Komedie]. Przełożyła Z. Jachimecka. Opracowała H. Bernhardt-Kralowa. Wrocław: Ossolineum 1971, 391 s. Biblioteka Narodowa II, 166. Zob. poz. 67, 53.

70. L. Pirandello: Koń na księżycu i inne opowiadania. [Opowiadania]. Przełożyła Z. Jachimecka. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1972, 247 s. Wydanie 2 poszerzone: tamże 1973.

Tytuł oryginału: Un cavallo nella luna.

Tu w przekładzie Z. Jachimeckiej: W milczeniu (In silenzio); Wir (Il gorgo); Pech Pitagorasa (La disdetta di Pitagora); Koń na księżycu (Un cavallo nella luna); Nagie życie (La vita nuda); Zaproszenie na obiad (Un invito a tavola); Rzeczywistość snu (La realtà del sogno); Głos (Una voce); Wezwanie do obowiązku (Richiamo all’obbligo); Wierność psa (La fedeltà del cane); Podróż (Il viaggio).

71. L. Pirandello: Czapka błazeńska. [Komedia]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienia: teatralne: Reżyseria: D. Baduszkowa. Gdańsk, Teatr Wybrzeże 1971; telewizyjne: Reżyseria: J. Błeszyński. Telewizja Polska 1974.

Tytuł oryginału: Il berretto a sonagli.

Wystawienia następne  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl

72. C. Gozzi: Ptaszek zielonopióry. [Groteska baśniowa]. Przełożyła Z. Jachimecka. Wystawienie: Opieka reżyserska: R. Hanin. Warszawa, Teatr Szkolny Collegium Nobilium 1993.

Tytuł oryginału: L’augellin belverde.

PRZEKŁADY NIEWYSTAWIANE I NIEDATOWANE DRAMATÓW 

1. J. Alvarez Quintero, S. Alvarez Quintero: Radość życia/Dusza radosna. Komedia.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

2. A. de Benedetti: Ostatnie pięć minut. Komedia.

Tytuł oryginału: Gli ultimi cinque minuti.

3. R. Bracco: Niewierna. Dramat komediowy.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

4. U. Falen: Zemsta Demostenesa. Komedia w trzech aktach. 

Tytuł oryginału: La vendetta di Demostene.

5.J. Felin y Codina: W ogniach Murcyi. Sztuka w trzech aktach. 

Tytuł oryginału: María del Carmen.

6. G. Gherardi: Muszę wyjechać. Komedia w trzech aktach. 

Tytuł oryginału: Partire.

7. C. Goldoni: Amator starożytności, czyli teściowa i synowa. Komedia.

Tytuł oryginału: La famiglia dell'antiquario (o sia La suocera e la nuora).

8. C. Goldoni: Posłuszna córka. Komedia.

Tytuł oryginału: La buona figliuola.

9. C. Götz: Bajka. Komedia w jednym akcie. 

Tytuł oryginału: Das Märchen.

10. S. Lopez: Trzy generacje, trzy style.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

11. R. Mazzucco: Adam i zbawienne lekarstwo. Dramat.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

12. D. Niccodemi: Zgubiony list. Komedia w jednym akcie.

Tytuł oryginału: La Lettera smarita.

13. A. Nicolaj: Cebula. Komedia.

Tytuł oryginału: La cipolla.

14. L. Pirandello: Każdy na swój sposób. Komedia.

Tytuł oryginału: Ciascuno a suo modo.

15. L. Pirandello: Łazarz. Mit w trzech aktach. 

Tytuł oryginału: Lazarro.

16. L. Pirandello: Nagich przyodziać. Dramat.

Tytuł oryginału: Vestire gli ignudi.

17. M. Praga: Te panny. Komedia w  czterech aktach. 

Tytuł oryginału: Le Vergini.

18. R. Praxy: Jej chłopczyk. Farsa w trzech aktach. 

Tytuł oryginału: Chéri de sa concièrge.

19. C.G. Viola: Kandyd. Komedia.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

WYWIADY

1. Właśnie pracuję nad najtrudniejszą rzeczą. Rozmawiał(a) bz. „Echo Krakowa” 1962 nr 5 [dot. komedii muzycznej de Vecci].

2. W mieszkaniu przy ulicy Grodzkiej. Rozmawiała K. Zbijewska. „Dziennik Polski” 1968 nr 131. 

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. J. CHUDEK. „Rocznik Literacki 1973” wyd. 1975.

2. L. BARTELSKI. W: Polscy pisarze współcześni. Informator 1944-1970. Warszawa 1970.

OMÓWIENIA

1. K. ZBIJEWSKA: Z muzami pod rękę. Kraków 1991, passim.

2. M. PORĘBSKA: Ostatni salon Młodej Polski. Zofia Jachimecka i jej goście. W: Muzyka i refleksja pedagogiczna. Perspektywy, interpretacje, pogranicza. Kraków 2015.

3. M. PORĘBSKA: Zofia Jachimecka – szkic do portretu. W: Kobieta w Galicji. Nowoczesność i tradycja. Rzeszów 2016. Galicja i Jej Dziedzictwo, t. 24.

4. P. KWAŚNIEWSKA-URBAN: Służąc dwóm panom. Carlo Goldoni w polskim przekładzie. Kraków 2020, passim.

5. M. PORĘBSKA: Zofia Jachimecka (1886-1973) – życie i twórczość. Kraków: Księgarnia Akademicka 2022.

1886-1973

Traductrice.

Née le 29 mars 1886 à Cracovie, elle est la fille de Jan Godzicki, un entrepreneur, et de Józefa née Lisowska. Elle fréquente l’École élémentaire Saint André tenue par les sœurs Clarisses à Cracovie qu’elle termine en 1900. Elle s’instruit aussi auprès de precepteurs privés et plus tard, dans le cadre des Cours supérieurs pour les femmes « A. Baraniecki » [Wyższe Kursy dla Kobiet im. A. Baranieckiego] et en suivant certaines conférences données à l’Université Jagellonne (UJ). Elle ne termine pas l’école secondaire. Adolescente, elle lit couramment l’allemand et le français, langues dont elle a appris les rudiments à l’école élémentaire. Elle s’intéresse aux belles-lettres, aux beaux-arts, au théâtre. Elle va voir regulièrement des spectacles donnés sur les scènes de Cracovie, elle prend aussi des leçons de déclamation chez Gabriela Zapolska. En 1901, à Szczawnica, elle fait la connaissance de Zdzisław Jachimecki, un jeune compositeur, futur musicologue et professeur à l’UJ, qu’elle épouse en 1908. Elle tient alors un salon artistique où se rencontrent des acteurs, des journalistes, des peintres, des gens de lettres, des gens de théâtre, des musiciens et des savants ; sont invités, entre autres, Irena Solska, Tadeusz Boy-Żeleński, Leon Schiller, Karol Frycz, Teofil Trzciński, Aleksander Węgierko, Zygmunt Nowakowski, Roman Niewiarowicz, Wacław Berent et Feliks Konopka. À la même époque elle se met à la traduction. Les traductions des pièces de théâtre sont les plus nombreuses  ; elle en aurait traduit plus d’une centaine, mais les informations relatives à certaines de ces traductions se sont perdues. Ses premières traductions des comédies de boulevard françaises datent de 1914. Au début, elle traduit principalement du français et ponctuellement de l’allemand. À partir de ses traductions, elle rédige quatre scénarios de films muets : Avatar, adapté d’une nouvelle de Téophile Gautier, Le Comte Kostia d’après Victor Cherbouliez, Lokis inspiré d’une nouvelle de Prospère Mérimée et Julie d’après Octave Feuillette. Elle débute comme traductrice probablement avec une farce française On purge bébé ! mise en scène par le théâtre Bagatela en 1919. À partir des années 1920, elle traduit avant tout des pièces italiennes, entre autres de Dario Niccodemi, Luigi Pirandello, Luigi Chiarelli, Pier Maria Rosso di San Secondo, Arnaldo Fraccaroli, Giovacchino Forzan. En 1922, elle accompagne son mari dans un voyage en Italie. En 1923, les comédies L’alba, il giorno e la notte de Niccodemi et Sei personaggi in cerca d’autore de Pirandello, traduites par elle et mises en scène par les théâtres cracoviens Bagatela et le Théâtre Juliusz Słowacki, remportent un succès qui ouvre la voie à de nouvelles propositions de traduction. Au cours de son deuxième voyage en Italie, elle fait la connaissance, entre autres, de Pirandello, de Rosso di San Secondo et de Chiarelli. Grâce à ces contacts, elle peut faire venir en Pologne des nouveautés théâtrales italiennes. Souvent, elle obtient ou achète des droits à la traduction et à la mise en scène de ces pièces et ensuite, elle cherche des moyens de les mettre en scène en faisant appel à ses nombreuses relations dans le milieu théâtral. En 1936, elle est décorée par le Laurier d’Argent de l’Académie des lettres polonaise [Polska Akademia Literatury]. Elle publie ses traductions aussi dans des revues telles que « Maski », « Echo Teatralne i Muzyczne », « Dialog ». Durant l’occupation allemande elle vit toujours à Cracovie, mais elle cesse de traduire. Après la guerre, avec son mari, elle cherche à obtenir pour leur bibliothèque le statut de salle de lecture scientifique et le parrainage de la Société Frédéric Chopin [Towarzystwo im. F. Chopina]. À la fin des années 1940, elle commence à traduire les comédies de Goldoni pour la maison d’édition Ossolineum. À cette époque, elle rencontre Mieczysław Brahmer qui l’incite à traduire les pièces de Goldoni écrites en dialecte et qui cherche des éditeurs pour ces traductions. Après la mort de son mari en 1953, elle cherche à préserver ses archives et leur bibliothèque. En 1960, elle est distinguée par le prix du PEN Club pour ses traductions littéraires de l’italien et du français. En 1970, elle est victime d’un accident dont elle garde des séquelles. Elle meurt le 23 août à Cracovie ; elle est enterrée au cimetière Rakowicki dans cette même ville.

Les archives de la traductrice appartiennent aux Éditions polonaises de musique [Polskie Wydawnictwo Muzyczne] et sont actuellement en dépôt à la Bibliothèque Jagellonne. Une partie de sa correspondance se trouve à la Bibliothèque scientifique de l’Académie des arts et des sciences polonaise et de l’Académie des sciences polonaise [Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk] à Cracovie. De nombreuses copies utilisées au théâtre et des tapuscrits des drames traduits sont accessibles à la Bibliothèque du Théâtre Juliusz Słowacki [Biblioteka Teatru im. J. Słowackiego] de Cracovie, à la Bibliothèque silesienne [Biblioteka Śląska] de Katowice et à la Bibliothèque de la Société des auteurs ZAiKS [Biblioteka ZAiKS-u] de Varsovie.

1886-1973

Traduttrice. 

Nata il 29 marzo 1886 a Cracovia, figlia di Jan Godzicki, imprenditore, e Józefa Godzicka, nata Lisowska. Frequentò la Scuola Elementare Sant’Andrea a Cracovia, un istituto diretto da suore clarisse, che terminò nel 1900. Ricevette altresì lezioni private e in seguito frequentò lezioni nell’ambito del programma dei Corsi Superiori per le Donne A. Baraniecki [Wyższe Kursy dla Kobiet dla Kobiet im. A. Baranieckiego], nonché alcune lezioni presso l’Università Jagellonica (UJ). Non terminò la scuola media. Già da adolescente sapeva leggere in tedesco e francese, avendo appreso le basi di queste lingue quando frequentava ancora la scuola elementare. Si interessava di letteratura, arte e teatro. Assisteva regolarmente agli spettacoli dei teatri di Cracovia, prendendo anche singole lezioni di declamazione presso Gabriela Zapolska. Nel 1901 a Szczawnica conobbe Zdzisław Jachimecki, giovane compositore, futuro musicologo e professore all’UJ, con il quale si sarebbe sposata nel 1908. Fu allora che organizzò un salotto culturale frequentato da attori, giornalisti, artisti, letterati, gente di teatro, musicisti e accademici, come Irena Solska, Tadeusz Boy-Żeleński, Leon Schiller, Karol Frycz, Teofil Trzciński, Aleksander Węgierko, Zygmunt Nowakowski, Roman Niewiarowicz, Wacław Berent e Feliks Konopka. Allo stesso tempo si occupò di traduzione. Il campo per lei più prolifico fu quello delle traduzioni teatrali – probabilmente ne portò a termine più di cento, benché non di tutte ci sia pervenuta notizia. Le sue prime traduzioni dal francese di commedie di boulevard risalgono al 1914. Inizialmente traduceva soprattutto dal francese e solo sporadicamente dal tedesco. Sulla base delle sue traduzioni, scrisse quattro sceneggiature per il cinema muto: Avatar, sulla base di una novella di Téophile Gautier, Hrabia Kostia da Le Comte Kostia di Victor Cherbouliez, Lokis da un racconto lungo di Prosper Mérimée e Julia da Julia de Trécoeur di Octave Feuillette. Probabilmente debuttò con la farsa francese Daj mu na przeczyszczenie [On purge bébé], rappresentata nel 1919 al Teatro Bagatela. Dall’inizio degli anni venti tradusse principalmente opere teatrali italiane, di autori come Dario Niccodemi, Luigi Pirandello, Luigi Chiarelli, Pier Maria Rosso di San Secondo, Arnaldo Fraccaroli, Giovacchino Forzano. Nel 1922 accompagnò il marito in un viaggio in Italia. Nel 1923 le sue traduzioni di L’alba, il giorno e la notte di Niccodemi e di Sei personaggi in cerca d’autore di Pirandello, rappresentate a Cracovia dal teatro Bagatela e dal teatro Słowacki, ebbero successo, cosa che le aprì le porte per ulteriori lavori di traduzione. Durante il suo successivo viaggio in Italia, a cavallo tra il 1924 e il 1925,  conobbe, tra gli altri, Pirandello, Rosso di San Secondo e Chiarelli. Grazie a questi contatti riuscì a portare in Polonia le novità del teatro italiano – in molti casi ottenendo o acquistando il diritto per la traduzione e la rappresentazione delle opere teatrali. Successivamente si assicurò la rappresentazione delle proprie traduzioni, servendosi delle sue molteplici conoscenze all’interno dell’ambiente teatrale. Nel 1936 le venne conferito l’Alloro d’Argento [Srebrny Wawrzyn] dell’Accademia Polacca delle Lettere (PAL). Pubblicò le sue traduzioni anche su riviste come “Maski”, “Echo Teatralne i Muzyczne” e “Dialog”. Durante gli anni dell’occupazione seguitò ad abitare a Cracovia, senza però continuare l’attività di traduttrice. Dopo la guerra, insieme al marito, si impegnò perché venisse conferito lo status di sala di lettura accademica alla loro biblioteca e si adoperò perché venisse patrocinata dalla Società F. Chopin. Verso la fine degli anni Quaranta cominciò a tradurre le commedie di Goldoni su incarico dell’editore Ossolineum. Strinse allora amicizia con Mieczysław Brahmer, che la spinse a tradurre le opere dialettali di Goldoni e poi convinse gli editori a pubblicarle. Dopo la morte del marito, avvenuta nel 1953, si adoperò per preservare la sua eredità e la biblioteca comune. Nel 1960 ricevette il premio del PEN Club per le sue traduzioni dalla letteratura italiana e francese. Nel 1970 ebbe un incidente, dal quale non si riprese mai completamente. Morì il 23 agosto 1973 a Cracovia, dove è sepolta presso il Cimitero Rakowicki.

L’archivio della traduttrice è di proprietà delle Edizioni Musicali Polacche [Polskie Wydawnictwo Muzyczne] ed è attualmente depositato presso la Biblioteca Jagellonica. Parte della corrispondenza si trova presso la Biblioteca Scientifica dell’Accademia Polacca della Cultura di Cracovia. Numerosi esemplari teatrali e dattiloscritti di traduzioni di opere drammaturgiche sono reperibili presso la Biblioteca Teatrale J. Słowacki di Cracovia, la Biblioteca Slesiana di Katowice e la Biblioteca ZAiKS di Varsavia.