HELLERÓWNA Helena

HELLERÓWNA Helena

(1899-1987)

Imiona metrykalne: Helena Antonia.

Pseudonimy i kryptonimy: H.H.; Hel. Hel.; Hel-Hel.

Tłumaczka.

Urodzona 27 lutego 18991 w spolonizowanej rodzinie żydowskiej w Borku Fałęckim (obecnie dzielnica Krakowa); córka Wilhelma Hellera, nadkontrolera poczty, i Anny Frommer; siostra Tadeusza Hellera, lekarza. W semestrze letnim 1919 podjęła studia w zakresie przedmiotów przyrodniczych i humanistycznych na Wydziale Filozoficznym na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) w Krakowie. Następnie w roku akademickim 1922/1923 wznowiła tam studia z historii sztuki, jednocześnie doskonaląc znajomość języka francuskiego i angielskiego. Studiów nie ukończyła. Jako tłumaczka zadebiutowała prawdopodobnie około 1928 przekładem powieści Maurice’a Dekobry [i.e. Ernesta Maurice’a Tessier] Plac Pigalle o północy... Od lat dwudziestych prowadziła intensywne prace translatorskie, głównie beletrystyki i prozy obyczajowej. Tłumaczenia z literatury angielskiej, austriackiej, francuskiej, hiszpańskiej, niemieckiej oraz włoskiej ogłaszała w polskiej i żydowskiej prasie codziennej m.in. w „Nowym Dzienniku” (1931), „ABC. Nowinach Codziennych” (1936) „Kurierze Porannym” (1936), „Asie” (1938-39) oraz „Ilustrowanym Kurierze Codziennym” (1939). W latach trzydziestych odbywała podróże zagraniczne. Po wybuchu II wojny światowej początkowo przebywała w podkrakowskich Łagiewnikach, a następnie w grudniu 1940 wraz z matką była deportowana do Lublina. Po powrocie do Krakowa we wrześniu 1941 podjęła prawdopodobnie bezskuteczne starania o zgodę na udzielenie jej w przyspieszonym trybie chrztu w Kościele katolickim. Kontynuowała pracę translatorską, m.in. nad przekładami powieści François Mauriaca La char et la sang (Ciało i krew) oraz Mamona. Po wojnie pozostawała w Krakowie i w 1947 usiłowała odtworzyć zaginione podczas okupacji rękopisy tłumaczeń powieści F. Mauriaca. Planowała także przełożyć powieści Williama Sommerset Maughama The Razor Edge, Up to the villa, The mixture as before oraz Christmas holiday. Po wyjeździe do Stanów Zjednoczonych wyszła za mąż za Adolfa Atlasa i zamieszkała w Nowym Jorku. W 1951 otrzymała obywatelstwo amerykańskie. Nie wznowiła pracy przekładowej. Zmarła w 1987 w Nowym Jorku; miejsce pochowania nieznane2. 

Lokalizacja archiwum tłumaczki nieznana. 

1. W późniejszym okresie życia w dokumentach jako rok urodzenia podawała 1909.

2. Ustalenie szczegółów biografii tłumaczki było możliwe dzięki pomocy Pana Noama Silberberga z Działu Genealogii w Żydowskim Instytucie Historycznym im. E. Ringelbluma w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. [E.M. Tessier] M. Dekobra: Plac Pigalle o północy... Powieść. Autoryzowany przekład H. Hellerówny. Lwów: Globus [1928], 140 s.

Tytuł oryginału: Minuit…Place Pigalle.

2. R. Hichens: Bachantka. Romans. Przekład autoryzowany H. Hellerówny i M. Sokołowskiej. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1929], 488 s. 

Tytuł oryginału: Bacchante. 

3. A. Maurois: Oddech wojny.  („Les silences du colonel Bramble - Les discours du dr. O’Grady”). Powieść. [Przekład autoryzowany H. Hellerówny. Fragmenty wierszowane przełożył W. Zechenter]. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1930], 299 s. Wydania następne: T. 1-2. Warszawa: [b.w.] [1934], 150 + 148 s. Biblioteka Literacka, t. 78; Warszawa: Biblioteka Kuriera Polskiego 1934. Biblioteka Kuriera Polskiego, t. 18; Toruń: Biblioteka Gazety Pomorskiej [1938]. Biblioteka Gazety Pomorskiej, t. 6.

Recenzja: 

W. TYSZKOWA. „Rocznik Literacki 1934” wyd. 1935.

4. P. Morand: New-York. [Szkice literackie]. Przekład autoryzowany H. Hellerówny. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1930], 252 s. Wydanie następne tamże [1930]. 

5. M. Prévost: Dziewiczy mężczyzna.  (L’homme vierge). Powieść. Autoryzowany przekład H. Hellerówny. Kraków: Udziałowa Spółka Wydawnicza 1930, 278 s. 

6. P. Morand: Zwycięzcy świata. (Champions du monde). Powieść. Przekład autoryzowany H. Hellerówny. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne [1931], 232 s. Premie Powieściowe „Świata”. 

7. [D. Segre] Pitigrili: Nie będę mężem. (Non sarò un marito). Powieść. Autoryzowany przekład H. Hellerówny. Kraków: Udziałowa Spółka Wydawnicza 1932 [i.e. 1931], 288 s. 

8. M. Prèvost: Twój pan. Powieść [Przekład autoryzowany H. Hellerówny]. T. 1-2. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne [1931], 192 + 190 s. Premie Powieściowe „Świata”. 

Tytuł oryginału: Voici ton Maître.

9. [M. Vallette-Eymery] Rachilde: Hermafrodyta. (Madame Adonis). Powieść. Przekład autoryzowany H. Hellerówny. Kraków: Udziałowa Spółka Wydawnicza 1931, 247 s. 

10. F. Boutet: Zielony list. Powieść. Przekład autoryzowany H. Hellerówny. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne [1931], 183 s. Premie Powieściowe „Świata”. 

Tytuł oryginału: Le reflet de Claude Mercoeur.

11. [M. Vallette-Eymery] Rachilde: Feministki. Powieść. Z upoważnienia autorki przełożyła H. Hellerówna. Kraków: Udziałowa Spółka Wydawnicza 1931, 77 s.

Tytuł oryginału: Pourqui je ne suis pas féministe.

12. M. Vioux: Chciwiec. Powieść. [Przekład H. Hellerówny]. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne [1932], 207 s. Wydanie następne pt. Brutal. Warszawa: Świat [1932], 207 s. Premie Powieściowe „Świata”.

Tytuł oryginału: Le requin.

13. P. Benoit: Wielki los. Powieść. Przekład autoryzowany H. Hellerówny. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne [1932], 212 s. Wydanie następne pt. Śniadanie w Sousceyrac tamże [1935?].

Tytuł oryginału: Déjeuner de Sousceyrac. 

14. L. Stern: Miłość współczesna. [Powieść]. Z przedmową M. Prévosta i P. Géraldy’ego. Autoryzowany przekład H. Hellerówny. Kraków: Udziałowa Spółka Wydawnicza 1932, 244 s.

Tytuł oryginału: Psychologie de l’amour contemporain.

15. U. Parrot: Rozwódka. Powieść. Przekład autoryzowany H. Hellerówny. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne [1932], 236 s. Wydanie następne pt. Ex-żona tamże [1932]. 

Tytuł oryginału: Ex-wife. 

Recenzja:

W. CHWALEWIK. „Rocznik Literacki 1932” wyd. 1933. 

16. P. Benoit: Fatalna noc w Mukdenie. [Powieść]. „Nowy Dziennik” 1931 nr 188-199. Wydanie osobne: [Tłumaczyła [H. Hellerówna] H.H.]. Warszawa: Rój 1932, 222 s. Wydanie następne tamże 1937.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić. 

17. Dyvonne: Pojedynek serc. Powieść. [Przekład autoryzowany z francuskiego H. Hellerówny]. Warszawa: Świat 1933, 242 s. Premie Powieściowe „Świata”. Wydanie następne pt. Romantyczne małżeństwo. Powieść. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne 1933.

Tytuł oryginału: Chipette et lui.

18. C. Goll: Człowiek tonie. Przekład autoryzowany [H. Hellerówna] Hel Hel. Kraków: Udziałowa Spółka Wydawnicza 1933, 189 s.

Tytuł oryginału: Mensch ertrinkt.

19. A. Maurois: Krąg rodzinny. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: [b.w.] 1933, 280 s. Dodatek powieściowy „ABC” 1933 nr 3-18. Wydanie pt. W kręgu rodzinnym. Warszawa: Rój 1933.

Tytuł oryginału: Le cercle de famille. 

Recenzja:

Z. CZERNY. „Rocznik Literacki 1933” wyd. 1934. 

20. P. Zenda: Bój o cnotę. Powieść. [Przekład autoryzowany z francuskiego [H. Hellerówna] Hel Hel]. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne [1933], 192 s.

Tytuł oryginału: Babel d’amour.

21. Baruch: Aron Friedman i spółka. Przełożyła H. Hellerówna. Kraków: Księgarnia Nowoczesna 1934. 

22. P. Zenda: Noce w Deauville. Powieść. Nienasycona kochanka [Przekład autoryzowany [H. Hellerówna] Hel-Hel]. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne [1934], 275 s.

Tytuł oryginału: Mon harem de Deauville.

23. L. Mearson: Ręka zjawy. Powieść. T. 1-2. Autoryzowany przekład H. Hellerówny. Kraków: „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1934, 185 s. Wydanie następne: T. 1-2. Warszawa: S. Cukrowski 1935.

Tytuł oryginału: Phanton finger.

24. P. Morand: Maks Kron kręci film. [Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna]. Warszawa: Rój 1934, 226 s. Wydanie następne: Przekład autoryzowany [H. Hellerówny] J.P. Zajączkowskiego. Warszawa: Rój 1934. Rój. Nowa Seria.

Tytuł oryginału: France la Doulce.

25. P. Benoit: Adlona. Powieść. Przełożyła H. Hellerówna. T. 1-2. Warszawa: S. Cukrowski 1935, 256 s. Biblioteka Autorów Współczesnych, nr 22-23.

Tytuł oryginału: Boissière.

26. P. Benoit: Fort Francji. Powieść. T. 1-2. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: S. Cukrowski [1935], 128 s. Biblioteka Nowości w Warszawie, nr 337.

Tytuł oryginału: Port de France.

27. P. Benoit: Zielona wyspa. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: S. Cukrowski [1935], 248 s. Biblioteka Nowości w Warszawie. 

Tytuł oryginału: L’ȋle verte. 

Recenzja: 

S. KALISZEWSKI. „Prosto z Mostu” 1935 nr 51.

28. M.H. Bradley: Morderstwo w pokoju no 700. Z upoważnienia autorki przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: Rój 1935, 235 s. Biblioteka Powieściowa „Roju” 1936, nr 1.

Tytuł oryginału: Murder in room 700.

29. S.-G. Colette: Ich dwoje. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: S. Cukrowski 1935, 160 s. Biblioteka Autorów Współczesnych, nr 5.

Tytuł oryginału: Duo.

30. A. Maurois: Edward VII i jego czasy. Powieść. [Z francuskiego tłumaczyła H. Hellerówna]. Kraków: Udziałowa Spółka Wydawnicza 1935, 297 s. 

Tytuł oryginału: Edouard VII et sons temps.

31. A. Maurois: Wielki przemysłowiec. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. T. 1-2. Warszawa: Wydawnictwo Stanisława Cukrowskiego 1935, 256 s. Biblioteka Nowości w Warszawie, nr 350.

Dwa tomy w 1 woluminie.

Tytuł oryginału: Bernard Quesnay.

32. [R. Pelswick] F.G. Parke: Tragiczna premiera. Powieść.  Autoryzowany przekład H. Hellerówny. T. 1-2. Warszawa: S. Cukrowski 1935, 248 s. Biblioteka Nowości w Warszawie, nr 325-326.

Współwydane w jednym woluminie.

Tytuł oryginału: First night murder.

33. M. Peteani: Księżna Worograd. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: St. Cukrowski 1935, 128 s. Biblioteka Nowości w Warszawie, nr 347.

Tytuł oryginału: Prinzessin Worograd.

34. M. Von Peteani: Ulica Aleksandra 66. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. T. 1-2. Warszawa: St. Cukrowski 1935, 128 + 127 s. Biblioteka Nowości w Warszawie, nr 355-356.

Tytuł oryginału: Alexanderstrasse 66.

35. R. King: Morderca na statku. Przekład autoryzowany H. Hellerówny.

Kraków: „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1935, 184 s.

Tytuł oryginału: Murder in the yacht. 

36. A. Thomas: Trzy czwarte pożądania. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: St. Cukrowski 1935, 248 s. Biblioteka Nowości w Warszawie.

Tytuł oryginału: Dreiviertel Neugier.

37. H. Heuer: Milionerka w Europie. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Okładkę projektowała H. Nowina-Czerny. Warszawa: S. Cukrowski 1936, 247 s. 

Tytuł oryginału: Iris Pitt kommt nach Europa.

38. G. Kaus: Siostry Kleh. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: Rój 1936, 261 s. 

Tytuł oryginału: Schwestern Kleh.

39. R. King: Morderca na statku. Powieść. [Autoryzowany przekład H. Hellerówny]. Kraków: „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1935, 184 s. Wydanie następne: T. 1-[2]. Warszawa: S. Cukrowski 1936, 250 s. Biblioteka Autorów Współczesnych, nr 41-42.

Współwydane w jednym woluminie.

Tytuł oryginału: Murder in the yacht.

40. F. Mauriac: Czarne anioły. Powieść. „ABC. Nowiny Codzienne” 1936 nr 80-153. Wydanie osobne: [Z upoważnienia autora przełożyła [H. Hellerówna] H. H.]. Warszawa: Rój 1936, 227 s. 

Tytuł oryginału: Anges noir.

Przekład niepodpisany.

41. A. Maurois: Życie Voltaire’a. Powieść. [Autoryzowany przekład H. Hellerówny]. Warszawa: St. Cukrowski 1936, 147 s. 

Tytuł oryginału: Voltaire. 

42. M. Ostenso: Prolog miłości. Powieść. [Autoryzowany przekład H. Hellerówny]. Warszawa: Płomień 1936, 230 s. Biblioteka „Kuriera Porannego”. Wydanie następne: Warszawa: Biblioteka Tygodnika Ilustrowanego 1936; Gdańsk: Graf 1991. 

Tytuł oryginału: Prologue to love.

43. M. Von Peteani: Paź nr 1 z Hotelu-Dalmasse. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Kraków: „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1936, 187 s. 

Tytuł oryginału: Der Page vom Dalmasse-Hotel.

44. M. Von Peteani: Stopnie miłości. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: St. Cukrowski 1936, 224 s. 

Tytuł oryginału: Liebesleiter.

45. H. Rumpff: Generalny dyrektor. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: S. Cukrowski 1936, 240 s. 

Tytuł oryginału: Generaldirektor Bergson, privat.

46. W. Scott: Maska. Powieść. Przekład H. Hellerówny. Warszawa: S. Cukrowski 1936, 255 s. 

Tytuł oryginału: Mask.

47. W. Scott: Zmory w pałacu. Powieść. Przekład H. Hellerówny. Warszawa: S. Cukrowski 1936, 255 s. 

Tytuł oryginału: Shadows.

48. P. Benoit: Pani z Zachodu. Powieść. [Z upoważnienia autora przełożyła [H. Hellerówna] H. H.]. Warszawa: Rój 1937, 232 s. 

Tytuł oryginału: Dame de l’ouest.

49. A. Maurois: Maszyna do czytania myśli. Powieść. [Z upoważnienia autora przełożyła [H. Hellerówna] H. H.]. Warszawa: Rój 1937, 219 s. 

Tytuł oryginału: Machine à lire les pensées.

50. M. Von Peteani: Boski pocałunek. Powieść. [Przekład z niemieckiego H. Hellerówny]. Warszawa: Płomień 1937, 240 s. 

Tytuł oryginału: Der göttliche Kuß. Ein Roman in Episoden.

51. M. Von Peteani: Hotel Dalmasse. Powieść. [Autoryzowany przekład H. Hellerówny]. Warszawa: Biblioteka Tygodnika Ilustrowanego 1937, 270 s. Biblioteka Tygodnika Ilustrowanego.

Tytuł oryginału: Der Page vom Dalmasse-Hotel.

52. R. Recouly: Franciszek Józef, zmierzch cesarstwa. Powieść biograficzna. [Autoryzowany przekład H. Hellerówny]. Warszawa: Płomień 1937, 289 s. 

Tytuł oryginału: François Joseph, le crépuscule de l’empire.

53. P. Benoit: Towarzysze Odyssa. [Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna]. Warszawa: Rój 1938, 234 s. 

Tytuł oryginału: Compagnos d’Ulysse.

54. H.G. Carlisle: Krzyk matki. Powieść. [Autoryzowany przekład H. Hellerówny]. Warszawa: Płomień 1938, 276 s. 

Tytuł oryginału: Mother’s cry.

55. H.G. Carlisle: Małżeństwa Niny. Powieść. [Autoryzowany przekład H. Hellerówny]. Ks. 1-2. Warszawa: Biblioteka Tygodnika Ilustrowanego 1938, 289 s. Wydanie następne: Warszawa: Płomień 1939. 

Tytuł oryginału: The wife.

56. [J. Violet] G. Chantepleure: Narzeczona z przypadku. [Powieść]. Z upoważnienia autorki przełożyła H. Hellerówna. Kraków: „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1938, 166 s. Wydanie następnez podtytułem Powieść odznaczona przez Akademię Francuską. Warszawa: Plan [1938]. 

Tytuł oryginału: Fiancèe d’avril.

57. R.-F. Didelot: Rok 2037. Żółci atakują Europę... Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1938, 180 s. Wydania następne: Warszawa: Plan 1939; wydanie 1 poprawione: Bydgoszcz: Bibliotekarium 2019. Pionierzy Fantastyki.

Tytuł oryginału: Jaunes attaqueront le ...

58. F. Mauriac: Ognista rzeka. Powieść. Autoryzowany przekład H. Hellerówny. Kraków: (b.w.) 193/8, 30 s. Dodatek do „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”. Wydanie pt. Strumień ognisty. [Z upoważnienia autora przełożyła [H. Hellerówna] H.]. Warszawa: Rój 1939 [i.e. 1938], 212 s. 

Tytuł oryginału: Fleuve de feu.

59. M. Von Peteani: Kariera Zuzanny. Powieść. [Przekład H. Hellerówny]. Warszawa: Płomień 1938, 253 s. 

Tytuł oryginału: Suzanne.

60. Ch. Plisnier: Małżeństwa. Powieść. [Z upoważnienia autora przełożyła [H. Hellerówna] H. H.]. Warszawa: Rój 1938, 547 s. 

Tytuł oryginału: Mariàges.

61. E. Queen: Zbrodnia w szpitalu. Powieść kryminalna. [Przekład H. Hellerówny]. Warszawa: Płomień [1938], 271 s. 

Autorzy pod pseudonimem zbiorowym: F. Dannay, M.B. Lee.

Tytuł oryginału: The Dutch shoe mystery.

62. [B. Gaugenwald] E. Schaible: Dwie kobiety. Powieść. Z upoważnienia autorki przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: Lektura 1938, 223 s. 

Tytuł oryginału: Jenny und Anna.

63. S.-A. Steeman: Pakt sześciu. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1938, 159 s. Wydanie następne: Warszawa: Lektura [1938].

Tytuł oryginału: Six hommes morts.

64. P. Boileau: Sen Bachusa. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1939 nr 1-30.

Tytuł oryginału: Le repos Bacchus.

65. H. Heuer: Podwójne życie Panigla. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Warszawa: Plan 1939, 251 s. 

Tytuł oryginału: Panigel hat nichts zu lachen.

66. H.B. Mahrt: Pojedynek nad fiordami. Powieść. [Autoryzowany przekład H. Hellerówny]. „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1939 nr 32-100. Wydanie osobne: Warszawa: Plan 1939, 254 s. 

Tytuł oryginału: Orkanen.

67. E. Marshall: Lekarz z Alaski. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła H. Hellerówna. Kraków: „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1939, 136 s. 

Tytuł oryginału: Doctor of Lonesome river.

68. F. Mauriac: Ciało i krew. Powieść. Autoryzowane tłumaczenie H. Hellerówny. Katowice: Awir 1947, 135 s. 

Tytuł oryginału: Chair et le sang.

69. R. Warner: Lotnisko. Powieść. [Z angielskiego przełożyli H. Hellerówna, T. Ćwikliński]. Katowice: Awir 1947, 216 s.

Tytuł oryginału: Aerodrome.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

TŁUMACZKA O SOBIE

W pracowniach pisarzy i uczonych. „Odrodzenie” 1946 nr 17. 

OMÓWIENIA

1. M. GRĄDZKA-REJAK: „Myśmy się nawzajem poznawały po oczach…”. Z badań nad strategiami przetrwania kobiet żydowskich funkcjonujących „na powierzchni” po tzw. aryjskiej stronie w okupowanym Krakowie i okolicach. „Pamięć i Sprawiedliwość” 2015 nr 2, passim.

2. M. GRĄDZKA-REJAK: „Od dłuższego czasu straciłem wszelki kontakt z żydami i żydostwem”. Neofici w okupowanym Krakowie w świetle materiałów Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie. „Zagłada Żydów” 2017 nr 13, passim.

HELLERÓWNA Helena

(1899-1987)

Given names: Helena Antonia.

Pseudonyms and cryptonyms: H.H.; Hel. Hel.; Hel-Hel.

Translator.

Born on 27 February 18991 into a Polonized Jewish family in Austrian-ruled Borek Fałęcki (now a district of Krakow); daughter of the postal supervisor Wilhelm Heller and Anna Frommer; sister of the doctor Tadeusz Heller. During the summer semester of 1919, she started a degree in natural sciences and the humanities at the Faculty of Philosophy of the Jagiellonian University (UJ) in Krakow. In the 1922/23 academic year, she returned to the university to study the history of art while also improving her knowledge of French and English. She never graduated. She made her debut as a translator most probably around 1928, with a Polish version of Maurice Dekobra’s [i.e. Ernest Maurice Tessier’s] novel Plac Pigalle o północy... [Minuit…Place Pigalle]. In the 1920s, she started working intensively as a translator, focusing primarily on works of fiction and camp literature. Her translations of British, Austrian, French, Spanish, German and Italian literature appeared in Polish and Jewish dailies, including “Nowy Dziennik” (1931), “ABC. Nowiny Codzienne” (1936), “Kurier Poranny” (1936), “As” (1938-39) and “Ilustrowany Kurier Codzienny” (1939). In the 1930s, she travelled abroad regularly. Following the outbreak of World War II, she initially stayed in Łagiewniki, near Krakow, before she and her mother were deported to Lublin in December 1940. After returning to Krakow in September 1941, she made what were probably unsuccessful attempts to secure permission for an expedited baptism into the Catholic Church. She remained active as a translator, producing among other things Polish versions of François Mauriac’s La char et la sang [Polish: Ciało i krew] and Mamon. She remained in Krakow after the war and in 1947 attempted to reproduce the manuscripts of the translations of the works by Mauriac that were lost during the occupation. She also planned to translate Sommerset Maugham’s novels and short stories The Razor’s Edge, Up at the Villa, The Mixture as Before, and Christmas Holiday. After leaving for the United States, she married Adolf Atlas and settled in New York. In 1951, she received US citizenship. She did not continue to work as a translator. She died in New York in 1987. Her place of burial is unknown2.

The location of her archive is unknown.

1. In her later years, she stated that she was born in 1909.

2. Establishing the details of her biography was made possible thanks to the assistance of Noam Silberberg of the Genealogy Section of the E. Ringelbaum Jewish Historical Institute in Warsaw.

HELLERÓWNA Helena

(1899-1987)

Prénoms inscrits dans l’acte de naissance : Helena Antonia.

Pseudonymes et cryptonymes : H.H. ; Hel. Hel. ; Hel-Hel.

Traductrice.

Née le 27 février 1899 dans une famille juive polonisée, à Borek Fałęcki (actuellement un quartier de Cracovie), elle est la fille de Wilhelm Heller, un superviseur des postes, et d’Anna Frommer ; elle aussi la sœur de Tadeusz Heller qui deviendra médecin. Pendant le semestre d’été de 1919, elle commence ses études en sciences naturelles et humaines à la Faculté de Philosophie de l’Université Jagellonne (UJ) à Cracovie. Pendant l’année académique 1922/1923, elle commence à étudier à la UJ l’histoire d’art, tout en perfectionnant ses connaissances de français et d’anglais. Elle ne termine pas ses études. Elle aurait débuté comme traductrice vers 1928 avec la traduction du roman de Maurice Dekobra [i.e. Ernest Maurice Tessier] Minuit…Place Pigalle. À partir des années 1920, elle traduit intensément, surtout des belles-lettres et de la prose de mœurs. Elle publie ses traductions des littératures anglaise, autrichienne, française, espagnole, allemande et italienne dans la presse quotidienne polonaise et juive, entre autres « Nowy Dziennik » (1931), « ABC. Nowiny Codzienne » (1936), « Kurier Poranny » (1936), « As » (1938-39) et « Ilustrowany Kurier Codzienny » (1939). Dans les années 1930, elle voyage à l’étranger. Après le déclenchement de la Seconde Guerre mondiale, elle séjourne à Łagiewniki près de Cracovie ; en décembre 1940, elle est déportée à Lublin, en compagnie de sa mère. Revenue à Cracovie en septembre 1941, elle essaie, apparemment sans succès, de recevoir un baptême accéleré auprès de l’Église catholique. Elle continue à traduire, entre autres La chair et le sang et Dieu et Mammon de François Mauriac. Après la guerre, elle vit à Cracovie; en 1947, elle essaye de reconstituer les manuscrits de ses traductions de Mauriac, disparus pendant l’occupation. Elle projette de traduire trois romans de William Sommerset Maugham: The Razor Edge, Up to the villa, The mixture as before et Christmas holiday. Partie pour les États-Unis, elle épouse Adolf Atlas et s’installe à New York. En 1951, elle obtient la citoyenneté américaine. Elle meurt en 1987, à New York ; le lieu de sépulture est inconnue.

La localisation des archives de la traductrice est inconnue.