PLEŚNIAROWICZ Jerzy

PLEŚNIAROWICZ Jerzy 

1920-1978 

Pseudonimy i kryptonimy: (E); Ed.; J.Cz.; (jp); J.P.; J.PI.; K.L.; (kp); Kronikarz; (Pl); (Y). 

Poeta, tłumacz. 

Urodzony 7 stycznia 1920 w Jekaterynosławiu (obecnie Dniepr na Ukrainie) w rodzinie ziemiańskiej; syn Leona Pleśniarowicza, urzędnika bankowego, i Józefy z Radzikowskich. Związki części rodziny z Ukrainą miały wpływ na jego późniejsze wybory tłumaczeniowe. Dzieciństwo i młodość spędził w Lublinie, gdzie mieszkał od 1921. Po rozwodzie rodziców (1926) pozostał z matką, która następnie poślubiła lekarza Stefana Cybulskiego. W 1929 rozpoczął naukę w gimnazjach lubelskich; od 1931 uczęszczał do Gimnazjum im. S. Staszica, gdzie w 1938 zdał maturę). Rozwijał wówczas zainteresowania literackie (debiut poetycki już w 1936, wiersz daleko las na łamach szkolnego czasopisma W słońce, nr 1) i podejmował pierwsze próby translatorskie. Szczególnie interesowali go poeci ukraińscy Pawło Tyczyna i Bohdan Ihor Antonycz. Nawiązał wtedy szereg znajomości, m.in. ze środowiskiem „Kameny”, które wpłynęło na rozwój jego zainteresowań przekładami z literatur słowiańskich. Z inspiracji Józefa Łobodowskiego, zadebiutował jako tłumacz przekładem Kołysanki B. Antonycza w tygodniku Wołyń (1937 nr 52). Przekłady wierszy ukraińskich i francuskojęzycznych zamieszczał też w „Pionie” (Pion) i „Czerwonych Tarczach” (Czerwone Tarcze). W 1938 przeniósł się do Warszawy i podjął studia z zakresu filologii polskiej na Uniwersytecie Józefa Piłsudskiego (Uniwersytet Józefa Piłsudskiego). Aktywnie uczestniczył w życiu literackim i teatralnym. Po wybuchu drugiej wojny światowej wrócił do Lublina, a od 1941 przebywał w Nałęczowie. W 1942 ukończył tam szkołę rolniczą, w której podjął następnie pracę jako nauczyciel. Brał udział w tajnym nauczaniu języka polskiego i współpracował przy organizacji konspiracyjnych akcji oświatowych Batalionów Chłopskich (w 1946 z powodu tych kontaktów został na krótko aresztowany). Po wycofaniu się Niemców z Lubelszczyzny i przenosinach do Lublina w październiku 1944, podjął współpracę z Polskim Radiem (Polskie Radio) (został członkiem redakcji literackiej) oraz Resortem Kultury i Sztuki PKWN (Resort Kultury i Sztuki PKWN) jako referent prasowy. Udzielał się też jako dziennikarz (w latach 1946-48 pracował w „Gazecie Lubelskiej” Gazeta Lubelska), jako nauczyciel polonista, wreszcie jako kierownik literacki oraz konsultant i reżyser teatralny w Lublinie, Krakowie, a do 1950 działał w Związku Literatów Polskich (Związek Literatów Polskich) (do ZLP powrócił w 1962), był też słuchaczem Szkoły Dramatycznej w Lublinie (Szkoła Dramatyczna w Lublinie) (1944-48). Podjął ponownie studia polonistyczne,  najpierw w 1945-50 na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (KUL) (Katolicki Uniwersytet Lubelski), a następnie na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) (Uniwersytet Jagielloński), gdzie w 1952 zdobył tytuł magistra. W 1950 wstąpił do PZPR. W 1952-1974 był kierownikiem literackim Teatru Ziemi Rzeszowskiej (Teatr Ziemi Rzeszowskiej) (od 1957 Teatr im. W. Siemaszkowej). W 1955 zamieszkał w Rzeszowie na stałe. Współpracował z rzeszowską rozgłośnią Polskiego Radia, pisząc i reżyserując słuchowiska, także w oparciu o swoje przekłady. Powrócił wówczas do regularnej aktywności translatorskiej. Tłumaczył twórców rosyjskich, ukraińskich, w tym poetów emigracyjnych – Swiatosława Hordynskiego i Bohdana Jurija Krawciwa i francuskich, potem także białoruskich, czeskich. Sięgał też po twórców estońskich, greckich, gruzińskich, litewskich, ormiańskich, jak również indyjskich, japońskich, kubańskich, tureckich, czy do francuskojęzycznej poezji i prozy afrykańskiej (w oparciu o te ostatnie stworzył widowisko „Świt nad Afryką”). Tłumaczenia publikował zarówno w periodykach lokalnych, jak i ogólnopolskich w tym m.in.: „Życiu Kulturalnym Ziemi Rzeszowskiej” (Życie Kulturalne Ziemi Rzeszowskiej) (1956), „Nowinach Tygodnia” (Nowiny Tygodnia) (1957-58), „Sztandarze Ludu” (Sztandar Ludu) (1960-61), „Nowinach Rzeszowskich” (Nowiny Rzeszowskie) (1960-61, 1972, 1975, 1977), „Kamenie” (Kamena) (1961, 1968, 1970, 1974, 1976-78), „Widnokręgu” (Widnokrąg) (1961-63, 1965-74, 1976-77), periodyku Ukrains’kij Kalendar (1965, 1970), „Życiu Literackim” (Życie Literackie) (1966-69, 1972, 1976), „Poezji” (Poezja) (1967, 1976), „Tygodniku Kulturalnym” (Tygodnik Kulturalny) (1967, 1971-72, 1975), „Profilach” (Profile) (1967-73, 1975-77), „Gazecie Krakowskiej” (Gazeta Krakowska) (1968), „Kulturze” (Kultura) (1969, 1977), „Prometeju” (Prometej) (1971, 1977) oraz „Nowinach” (Nowiny) (1972, 1976-1978). Miał udział w tworzeniu antologii autorów białoruskich, czeskich, słowackich, gruzińskich i ukraińskich (pomnikowa Antologia poezji ukraińskiej, przygotowana wraz z Florianem Nieuważnym ukazała się wkrótce po jego śmierci). W późniejszym okresie zaczął przekładać beletrystykę. Szczególnie blisko współpracował z miesięcznikiem „Profile”, początkowo jako tłumacz z języków słowiańskich, potem jako członek kolegium redakcyjnego (1969-72). Dla Teatru im. W. Siemaszkowej tłumaczył przez wiele lat sztuki, z których część wyreżyserował. W 1963 zdał egzamin reżyserski, a w sezonie 1966/67 współpracował z lubelskim Teatrem im. J. Osterwy jako doradca literacki. Jego dorobek tłumaczeniowy po 1956 liczy blisko 500 przekładów poetyckich, z czego kilkadziesiąt ukazało się po jego śmierci, m.in. w „Przyjaźni” (Przyjaźń) (1979), „Profilach” (1979, 1983, 1985-87), „Dzienniku Polskim” (Dziennik Polski) (1985), „Życiu Literackim” (1985), „Widnokręgu” (1985-86), „Literaturze na Świecie” Literatura na Świecie) (1986), „Tygodniku Kulturalnym” (1986), „Zdaniu” (Zdanie) (1986), „Piśmie Literacko-Artystycznym” (Pismo Literacko-Artystyczne) (1986, 1988) i „Akcencie” (Akcent) (1987). Po śmierci J. Pleśniarowicza ukazały się jego przekłady ukraińskich poetów emigracyjnych (S. Hordynskiego i B. Krawciwa), wcześniej objęte cenzurą. W oparciu o jego przekłady powstawały spektakle telewizyjne (Zagmatwana sytuacja J. Soloviča, 1977; Pięć wieczorów Aleksandra Wołodina, 1984; Solo na bicie zegara Oswalda Zahradnika, 1986). Był nagradzany za działalność teatralną (1961), w związku z którą podróżował po Związku Radzieckim i Czechosłowacji, a także przybywał na stypendiach w Paryżu (1963-64) i Bratysławie. Otrzymał  też nagrody za działalność literacką, m.in. w 1974 nagrodę Ministra Kultury i Sztuki, wreszcie w 1977 nagrodę „Profilów” za całokształt twórczości. Liczne podróże podejmowane od 1958 umożliwiły zgromadzenie bogatej biblioteki slawistycznej i pozwoliły nawiązać liczne znajomości z twórcami z tej części Europy, np. z Maksymem Tankiem). W 1974 przeszedł na emeryturę. Mimo poważnych problemów zdrowotnych nie zrezygnował z aktywności translatorskiej. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1955), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964), Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1974). Zmarł 13 stycznia 1978 w Rzeszowie; pochowany  na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. 

Z małżeństwa zawartego w 1951 z Blanką z Ruszniaków miał dwóch synów: Jacka (ur. 1952, germanistę) i Krzysztofa (ur. 1954, teatrologa). 

Fragmenty jego korespondencji znajdują się w posiadaniu rodziny i Muzeum im. J. Czechowicza w Lublinie. 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. H. Ejdus: Agresywna polityka amerykańskiego imperializmu w Japonii. [Esej polityczny] Tłumaczyła [sic!] z rosyjskiego [J. Pleśniarowicz] J.Cz. Warszawa: Czytelnik 1951, 37 s.  

Tytuł oryginału: Agressivnaâ politika amerikanskogo imperializma v Âponii. 

2. Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza. [Esej polityczny] Tłumaczyła [sic!] z angielskiego [J. Pleśniarowicz] J.Cz. Warszawa: Czytelnik 1951, 47 s. Wiedza Powszechna, 805.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

3. M. Dragilew: Pakt atlantycki: narzędzie amerykańskiej agresji. Tłumaczył z rosyjskiego [J. Pleśniarowicz] J.Cz. Posłowie J. Gołębiowski. Warszawa: Czytelnik 1951, 60 s. 

Tytuł oryginału: Severo-Atlantičeskij dogovor – orudie amerikanskoj agressii.

4. A. Czechow: Zabawne historie. Wystawienie: Kraków, Przedsiębiorstwo Imprez Estradowych 1954. 

Tytuł oryginału: Jumorističeskije rasskazy.

Informacja w: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 6. Warszawa 1999. 

5. S. Michałkow: Dzikusy. (Żart sceniczny w 3 aktach). Przełożył J. Pleśniarowicz. Wystawienie: Reżyseria: J. Pleśniarowicz. Rzeszów, Teatr im. W. Siemaszkowej 1960. Druk w wersji skróconej: „Teatr Ludowy” 1961 nr 10 s. 554-580. 

Tytuł oryginału: Dikari. 

6. S. Hułak-Artemski: Zaporożec za Dunajem. [Opera komiczna w 3 aktach]. Opracowanie libretta: M. Rylski. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wystawienie: Rzeszów, Studio Operowe Wojewódzkiego Domu Kultury 1960. Wydanie: Rzeszów 1960, powiel. 

Tytuł oryginału: Zaporožeс’ za Dunajem. 

7. „Świt nad Afryką”. Montaż przekładów poetów afrykańskich. Wystawienie: Rzeszów, Estrada Poetycka Wojskowej Agencji Imprez Estradowych 1962. 

8. A. Wołodin: Pięć wieczorów. [Utwór dramatyczny]. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wystawienie: - teatralne: Reżyseria: J. Pleśniarowicz. Rzeszów, Teatr im. W. Siemaszkowej 1964; - telewizyjne: Telewizja Polska 1984. Wydanie w: Teatr Radziecki. Antologia. T. 4. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1967 s. 341-421. 

Tytuł oryginału: Pjat’ wieczierow. 

9. J. Edlis: Gdzie jest Abel, brat twój. Sztuka w 2 częściach. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wystawienie: Reżyseria: J. Pleśniarowicz. Rzeszów, Teatr im. W. Siemaszkowej 1965. 

Tytuł oryginału: Gde tvoj brat, Avel’?

10. Kompozycja kameralna: na głos, flet, harfę, fortepian i perkusję. Partytura: Z. Bujarski. Słowa [japońskie]: S. Tsuboi, K. Tanaka. Z przekładu rosyjskiego tłumaczył J. Pleśniarowicz. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1965, 11 s. 

11. L. Smoćek: Piknik. [Utwór dramatyczny]. Przełożyli J. Pleśniarowicz, J. Stokalska. Wystawienie: Reżyseria: J. Stokalska. Kalisz, Teatr im. W. Bogusławskiego 1967. 

Tytuł oryginału: Piknik. 

12. L. Zorin: Warszawska melodia. [Melodramat] Przełożyli J. Pleśniarowicz, J. Stokalska. Wystawienie: - radiowe: Polskie Radio 1967; - teatralne: Reżyseria: J. Osławski. Elbląg, Teatr Dramatyczny 1977. 

Tytuł oryginału: Varšavskaâ melodiâ.

13. J. Barč-Ivan: Dwaj. [Utwór dramatyczny w 3 aktach]. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wystawienie: Reżyseria: J. Pleśniarowicz. Rzeszów, Teatr im. W. Siemaszkowej 1968. 

Tytuł oryginału: Dvaja. 

14. M. Hołub: Model człowieka. [Wiersze]. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wybrał M. Grześczak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1969, 57 s. 

Tytuł oryginału: Model človeka.

15. D.A. Furmanow: Czapajew. Przełożył J. Pleśniarowicz. Scenariusz: M. Stehlik. Wystawienie: Reżyseria: K. Tyszarska. Gorzów Wielkopolski, Teatr im. J. Osterwy 1972.

Tytuł oryginału: Čapaev.

16. O. Zahradník: Solo na kuranty. [Utwór dramatyczny]. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wystawienie: Reżyseria: H. Olszewski. Gniezno, Teatr im. A. Fredry 1973. 

Tytuł oryginału: Sólo pre bicie hodiny.  

Wystawiane też pt. Solo na bicie zegara.

17. E. Braginskij, E. Riazanow: Sylwestrowa przygoda. [Utwór dramatyczny]. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wystawienie: Reżyseria: W. Rybicki. Czeski Cieszyn, Scena Polska 1974. 

Tytuł oryginału: S lёgkim parom! ili Odnaždy v novogodnûû noč’.

18. V. Mihálik: Płomień i pocałunek. [Wiersze]. Wyboru dokonali J. Pleśniarowicz i B.S. Kunda. Posłowie [tłumaczone ze słowackiego]: B.S. Kunda. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1978, 183 s.  

Tu w przekładzie J. Pleśniarowicza: Świat; Samotność; Na życzenie, Komuniści.  

Zob. Prace redakcyjne. 

19. I. Bukovćan: Serce Luigiego albo Egzekucja tępym mieczem. [Utwór dramatyczny]. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wystawienie: Reżyseria: J. Perz. Łódź, Teatr Ziemi Łódzkiej 1975. 

Tytuł oryginału: Luigiho srdce alebo poprava tupým mečom. 

20. L. Feldek: Botafogo. [Utwór dramatyczny]. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wystawienie: Reżyseria: Z. Poprawski. Bielsko-Biała, Teatr Lalek „Banialuka” 1975. 

Tytuł oryginału: Botafogo. 

21. V. Rozov: Cztery krople. [Utwór dramatyczny]. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wystawienie: Reżyseria: W. Fokin. Opole, Teatr im. J. Kochanowskiego 1976. 

Tytuł oryginału: Četyre kapli. 

22. V. Šikula: Wakacje ze stryjem Rafaelem. [Powieść]. Przełożył ze słowackiego J. Pleśniarowicz. Ilustracje: A. Czeczot. Katowice: Śląsk 1976, 146 s. 

Tytuł oryginału: Prázdniny so strýcom Rafaelom. 

23. J. Solovič: Zagmatwana sytuacja. [Utwór dramatyczny]. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wystawienie telewizyjne: Reżyseria J. Englert. Telewizja Polska 1977. 

Tytuł oryginału: Strašne ošemetná situácia. 

24. E. Kardin: Odsłonięte skrzydło. [Powieść]. Tłumaczyli z rosyjskiego J. Jarkowski i J. Pleśniarowicz. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1978, 318 s. 

Tytuł oryginału: Otkrytyj flang. 

W przekładzie J. Pleśniarowicza cz. pt. Powrót.

25. L. Feldek: Botafogo w butach. [Utwór dramatyczny]. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wystawienie: Reżyseria: Z. Czechowska. Rzeszów, Teatr Lalki i Aktora „Kacperek” 1980. 

Tytuł oryginału: Botafogo v čižmáh. 

26. J. Pleśniarowicz: Wiersze i przekłady wierszy. Redakcja i opracowanie K. Pleśniarowicz, J. Pleśniarowicz. Kraków: Bricolage Publishing 2018, 851 s. Pisma, 1. 

Zawiera przekłady następujących autorów: B.I. Antonycz, R. Bratuń, W. Bułajenko, M. Chorosnycka, I. Dracz, I. Franko, Ś. Hordyński, J. Hucało, W. Jarynycz, I. Kałyneć, P. Karmanski, W. Korotycz, L. Kostenko, R. Kudłyk, B. Łepki, R. Łukiwski, W. Łuczuk, A. Małyszko, B. Olijnyk, O. Ołeś, D. Pawłyczko, M. Petrenko, M. Rylski, W. Stefanyk, M. Szaszkewycz, J. Szczerbak, W. Szczurat, T. Szewczenko, M. Tereszczenko, P. Tyczyna, Ł. Ukrainka, I. Wilde, L. Zabaszta, D. Banga, M. Bednar, J. Brocko, P. Bunčák, J. Buzássy, L. Feldek, M. Hal’amová, Hviezdoslav, T. Janovic, J. Jesenský, V. Kondrot, M. Kováč, M. Kováčik, V. Koválčík, F. Král’, M. Kraus, Š. Krčméry, M. Lajčiak, J. Lenko, V. Markovičova-Záturecká, V. Mihálik, I. Mojik, L. Novomeský, J. Ondruš, A. Plávka, V. Reisel, V. Roy, M. Rufus, J. Smrek, J. Stacho, Š. Strážay, J. Šimonovič, M. Válek, J. Zborovjan, Š. Žáry, L. Aškenazy, I. Diviš, V. Dvořačkova, M. Florian, M. Holub, J. Pilař, J. Seifert, J. Skácel, O. Wenzl, V. Zaváda, J. Łoś, M. Tank, G. Ajgi, W. Bokow, I. Bunin, S. Gorodecki, S. Jesienin, S. Kirsanow, M. Lermontow, A. Prokofiew, A. Puszkin, N. Rylenkow, W. Sajanow, W. Sołouchin, S. Szczipaczow, L. Tatianiczewa, N. Triapkin, A. Twardowski, K. Wanszenkin, J. Winokurow, J. Marcinkevičius, E. Mieželaitis, J. Kross, M. Kwliwidze, A. Graszi, H. Barbusse, Ch. Baudelaire, J. Cassou, R. Desnos, P. Éluard, E. Humeau, P.-J. Jouve, A. de Lamartine, E.L.T. Mesens, O. Miłosz, A. de Musset, J. Prévert, P. Reverdy, A. Rimbaud, G. Rodenbach, T. Tzara, P. Verlaine.    

Recenzje: 

1. J. WOLSKI: Jerzy Pleśniarowicz – człowiek wieku talentów. „Akcent” 2019 nr 2.   

2. K. LISOWSKI: Wizje i przekłady. „Nowe Książki” 2018 nr 12. 

27. J. Pleśniarowicz: Przekłady prozy. Redakcja i opracowanie: K. Pleśniarowicz, J. Pleśniarowicz. Kraków: Bricolage Publishing 2019, 549 s. Pisma, 5.  

Zawiera przekłady następujących autorów: A. Czechow, A. Domnin, A. Pristawkin, W. Tielpugow, W. Dragunski, N. Sokołowa, J. Piermiak, S. Szczipaczow, M. Tichonow, A. Kowalenkow, L. Gurunc, J. Kuranow, A. Pristawkin, N. Sokołowa, W. Szczerbakow, S. Nikitin, S. Michałkow, W. Bokow, W. Jemielianow, O. Buszko, J. Marek, N. Tanská, V. Šikula, E. Kardin.   

28. B.I. Antonycz: Barwinkowa szczerość. Przełożył J. Pleśniarowicz. Wstęp: K.J. Pleśniarowicz. Tłumaczenie wstępu na język ukraiński: L. Kucharska. Ilustracje: K. Prajzner. Krosno: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. S. Pigonia w Krosnie 2019, 79 s. 

Tytuł oryginału: Barvìnkova ŝirìst'.  

29. J. Pleśniarowicz: Przekłady dramatów. 1. Redakcja i opracowanie: K. Pleśniarowicz, J. Pleśniarowicz. Kraków: Bricolage Publishing 2020, 815 s. Pisma, 6.

Zawiera przekłady następujących autorów: J. Barč, I. Bukovčan, O. Zahradník, J. Solovič. 

Zob. też Prace redakcyjne poz. 2-4.

PRACE REDAKCYJNE

1. W. Shakespeare: Ryszard II. [Dramat]. Przełożył L. Ulrich. Scenariusz: J. Pleśniarowicz. Wystawienie: Reżyseria: S. Winter. Rzeszów, Teatr im. W. Siemaszkowej 1964. 

Tytuł oryginału: The Tragedy of King Richard de Second. 

2. I. Dracz: Do źródeł. Wiersze. Wybrał J. Pleśniarowicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968, 49 s. 

Tu także w przekładzie J. Pleśniarowicza: Kalina; 22 czerwca 1966 roku o godzinie piątej wieczorem…; Gdzieś na moich nocy dnie.  

3. Antologia poezji ukraińskiej. Wybór: F. Nieuważny, J. Pleśniarowicz. Wprowadzenie: S. Kozak, F. Nieuważny. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1976 [i.e. 1977], 1062 s. 

Tu także w przekładzie J. Pleśniarowicza: Akwarela; Kukułka; Podkowy; Źrebię; Czy po to dąb; Ballada o dwu koszulach. 

Recenzje:

1. Z. BARAŃSKI. „Nowe Książki” 1978 nr 20.

2. B. DOHNALIK: W tym szerokim stepie bujnie wolność rosła. „Literatura na Świecie” 1978 nr 11. 

4. M. Tank: Poezje wybrane. Wstępem poprzedził autor. Wyboru dokonał J. Pleśniarowicz. Posłowiem opatrzył A. Barszczewski. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1977, 156 s. 

Tu także w przekładzie J. Pleśniarowicza: Cisza dróg; Wysokość; Nawet najmniejszą prawdę…; Jak słucki pas; Jak ręczniki; Jak szybko burza gna majowa…; Warszawa w Dzień Zaduszny; W drogę pojedziecie…; Lenin na samochodzie pancernym; Nie wiem czy istnieje życie…; Kiedy byłam mała…; Znów poranek wiosenny; Drzewa umierają; Nadniemeńskie łąki; Że bezsenność nie da mi spokoju…; Pomnik; Cóż może być radośniejszego…; Sosny na okopach; Kołyska; Utraciwszy wzrok…; Dzisiaj mi leśna kukułka…; Norwid; Metamorfozy ognia.   

Zob. też TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA poz. 20.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

Ankieta dla IBL PAN 1975.

WYWIAD

O pierwszych tłumaczeniach… z Jerzym Pleśniarowiczem rozmawia C. Błońska. „Profile” 1973 nr 9. 

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. M. BRYKALSKA: Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964. 

2. B. BAL-KAMIŃSKA W: Polski Słownik Biograficzny. T. 26. Wrocław 1981. 

3. Z. SOKÓŁ: Cenna spuścizna. „Widnokrąg” 1987 nr 33 [dot. archiwalnych przekładów J. Pleśniarowicza w Bibliotece Głównej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie oraz bibliografia przekładów]. 

4. K. PLEŚNIAROWICZ: Prace literackie i teatralne Jerzego Pleśniarowicza; Bibliografia przekładów Jerzego Pleśniarowicza. W tegoż: Jerzego Pleśniarowicza ślad pozostawiony. Kraków 1993.

5. Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980. T. 2. Warszawa 1994.  

6. [J. ZAWADZKA] J.Z. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 6. [M. SĘCZEK] M.S.: T. 10 (Uzupełnienia). Warszawa 1999, 2007. 

7. J. STARNAWSKI: Słownik badaczy literatury polskiej. T. 7. Łódź 2005.  

8. Encyklopedia Teatru Polskiego [online] Dostępny w Internecie: http://www.encyklopediateatru.pl/autorzy/3850/jerzy-plesniarowicz [dostęp: 02.03.2021]. 

OMÓWIENIA

1. M.A. ŁYP: Jerzy Pleśniarowicz – tłumacz i poeta. „Poezja” 1981 nr 1.

2. M. POLAŃSKI: Kilka uwag do bibliografii Jerzego Pleśniarowicza. „Profile” 1984 nr 3. 

3. Spuścizna translatorska Jerzego Pleśniarowicza: poezja słowacka. „Kamena” 1985 nr 4. 

4. F. NIEUWAŻNY: Poezja ukraińska w życiu Jerzego Pleśniarowicza. „Literatura na Świecie” 1986 nr 8. 

5. K. PLEŚNIAROWICZ: Jerzego Pleśniarowicza ślad pozostawiony. [Szkic biograficzny]. Kraków: Szkice 1993, 165 s. 

6. T. CHRÓŚCIELEWSKI: Jurek Pleśniarowicz w moich wspomnieniach. „Akcent” 1994 nr 3-4. 

7. L. SPYRKA: Dramat słowacki w polskich przekładach. W: Dramat słowacki w Polsce. Przekład w dialogu kultur bliskich. Katowice 2016. 

8. M. BUCZEK: Ślad Jerzego Pleśniarowicza pozostawiony w przekładach. „Przekłady Literatur Słowiańskich” 2020 t. 10 cz. 2.  

ПЛЕСНЯРОВИЧ Єжи

1920-1978

Псевдоніми і криптоніми: (E); Eд.; Й.Ч.; (йп); Й.П.; Й.ПЛ.; К.Л.; (кп); Літописець; (Пл); (Є).

Поет, перекладач.

Народився 7 січня 1920 року в Катеринославі (сьогодні – Дніпро в Україні) в родині землевласників; син Леона Плесняровича, банківського службовця, і Юзефи, у дівоцтві Радзіковської. Зв’язки частини родини з Україною мали вплив на його пізніші перекладацькі вибори. Дитинство й молодість провів у Любліні, де жив від 1921 року. Після розлучення батьків (1926) залишився з матір’ю, яка згодом одружилася з лікарем Стефаном Цибульським. 1926 року розпочав навчання в люблінських гімназіях; від 1931 року вчився у гімназії ім. С. Сташиця, де 1938 року склав випускні іспити. У той час розвивав літературні зацікавлення (поетичний дебют відбувся вже 1936 року; вірш далеко ліс [daleko las] було надруковано на шпальтах шкільного журналу „W słońce”, № 1) і робив перші перекладацькі спроби. Особливо його цікавили українські поети Павло Тичина і Богдан-Ігор Антонич. Тоді зав’язав чимало знайомств, зокр. із середовищем часопису „Kamena”, яке вплинуло на розвиток його зацікавлень перекладами зі слов’янських літератур. Натхненний Юзефом Лободовським, дебютував як перекладач перекладом Колискової Б.-І. Антонича в тижневику „Wołyń” (1937, № 52). Переклади українських і франкомовних віршів також друкував у виданнях „Pion” і „Czerwone tarcze”. У 1938 році перебрався до Варшави й почав вивчати польську філологію в Університеті Юзефа Пілсудського. Брав активну участь у літературному й театральному житті. Після початку Другої світової війни повернувся до Любліна, а від 1941 року перебував у Наленчуві. 1942 року закінчив там сільськогосподарську школу, в якій згодом почав викладати. Брав участь у підпільному викладанні польської мови та співпрацював із організацією конспіративних просвітницьких кампаній селянських батальйонів (1946 року через ці контакти був на короткий час заарештований). Після відходу німців із Люблінщини й переїзду до Любліна в жовтні 1944 року почав співпрацювати з Польським Радіо (став членом літературної редакції), а також із Відомством культури та мистецтва Польського комітету національного визволення (PKWN) як прес-секретар. Також був активний як журналіст (у 1946-48 роках працював у виданні „Gazeta Lubelska”), як викладач польської, врешті як літературний керівник, консультант і театральний режисер у Любліні та Кракові, а до 1950 року вів активну діяльність у Спілці польських письменників (до неї повернувся в 1962 році), також був слухачем Драматичної школи в Любліні (1944-48). Знову повернувся на навчання на полоністику, спочатку в Люблінському католицькому університеті (KUL, 1945-50), а відтак у Ягеллонському університеті (UJ), де 1952 року отримав титул магістра. 1950 року вступив до Польської об’єднаної робітничої партії (PZPR). У 1952-74 роках був літературним керівником Театру Ряшівської землі (від 1957 року – Театр ім. В. Сємашкової). 1955 року назавжди оселився в Ряшеві. Співпрацював із ряшівською станцією Польського Радіо, писав і ставив радіоп’єси, зокрема за своїми перекладами. У цей час повернувся до регулярної перекладацької діяльності. Перекладав російських та українських авторів, зокрема еміграційних поетів – Святослава Гординського й Богдана-Юрия  Кравціва, а також французьких авторів, а згодом і білоруських та чеських. Він звертався і до естонських, грецьких, грузинських, литовських, вірменських письменників, а також до індійських, японських, кубинських, турецьких чи до франкомовної поезії та африканської прози (на її підставі створив радіовиставу „Світанок над Африкою”). Переклади друкував як у місцевій, так і в національній періодиці, зокр. у виданнях: „Życie Kulturalne Ziemi Rzeszowskiej” (1956), „Nowiny Tygodnia” (1957-58), „Sztandar Ludu” (1960-61), „Nowiny Rzeszowskie” (1960-61, 1972, 1975, 1977), „Kamena” (1961, 1968, 1970, 1974, 1976-78), „Widnokrąg” (1961-63, 1965-74, 1976-77), журналі „Український календар” (1965, 1970), часописах „Życie Literackie” (1966-69, 1972, 1976), „Poezja” (1967, 1976), „Tygodnik Kulturalny” (1967, 1971-72, 1975), „Profile” (1967-73, 1975-77), „Gazeta Krakowska” (1968), „Kultura” (1969, 1977), „Prometej” (1971, 1977), а також „Nowiny” (1972, 1976-1978). Брав участь в упорядкуванні антології білоруських, чеських, словацьких, грузинських та українських авторів (монументальна Антологія української поезії [Antologia poezji ukraińskiej], яку він готував разом із Флоріаном Неуважним, побачила світ невдовзі після його смерті). Згодом почав перекладати художню прозу. Особливо тісно співпрацював зі щомісячником „Profile”, спочатку як перекладач зі слов’янських мов, а відтак як член редколегії (1967-72). Для Театру ім. В. Сємашкової упродовж багатьох років перекладав п’єси, частину з яких поставив. 1963 року склав режисерський іспит, а під час сезону 1966/67 років співпрацював із люблінським Театром ім. Ю. Остерви як літературний консультант. Його перекладацький доробок після 1956 року нараховує близько 500 поетичних перекладів, із яких декілька десятків було надруковано після його смерті, зокр. у виданнях: „Przyjaźń” (1979), „Profile” (1979, 1983, 1985-87), „Dziennik Polski” (1985), „Życie Literackie” (1985), „Widnokrąg” (1985-86), „Literatura na Świecie” (1986), „Tygodnik Kulturalny” (1986), „Zdanie” (1986), „Pismo Literacko-Artystyczne” (1986, 1988) i „Akcent” (1987). Після смерті Є. Плесняровича вийшли його переклади українських еміграційних поетів (С. Гординського і Б. Кравціва), які раніше було піддано цензурі. На основі його перекладів було створено телевистави (Заплутана ситуація Яна Соловіча, 1977; П’ять вечорів Олександра Володіна, 1984; Соло для годинника з боєм Освальда Заградника, 1986). Був нагороджений за театральну діяльність (1961), у зв’язку з якою подорожував Радянським Союзом та Чехословаччиною, а також приїздив на стипендії до Парижа (1963-64) й Братислави. Також отримав премії за літературну діяльність, зокр., у 1974 році премію Міністра культури та мистецтва й, нарешті, в 1977 році премію часопису „Profile” за весь творчий доробок. Численні подорожі, які він здійснював від 1958 року, дали змогу зібрати багату славістичну бібліотеку й зав’язати численні знайомства з авторами з цієї частини Європи, напр. із Максимом Танком). 1974 року вийшов на пенсію. Попри серйозні проблеми зі здоров’ям, не облишив перекладацької діяльності. Відзначений Золотим Хрестом Заслуги (1955), Кавалерським хрестом Ордену Відродження Польщі, Орденом Прапора Праці ІІ ступеня (1974). Помер 13 січня 1978 року в Ряшеві; похований на Раковицькому цвинтарі в Кракові.

У шлюбі, укладеному 1951 року з Бланкою Рушняк, мав двох синів: Яцека (нар. 1952 року, германіста) і Кшиштофа (нар. 1954 року, театрознавця).

Фрагменти його листування перебувають у власності родини, а також Музею ім. Я. Чеховича в Любліні.

ПЛЕСНЯРОВИЧ Ежи  

1920-1978 

Псевдонимы и криптонимы: (E); Ed.; J.Cz.; (jp); J.P.; J.PI.; K.L.; (kp); Kronikarz; (Pl); (Y). 

Поэт, переводчик.

Родился 7 января 1920 в Екатеринославе (ныне Днепр, Украина) в помещичьей семье; сын Леона Плесняровича, банковского служащего, и Юзефы, урожденной Радзиковской. Связь части семейства с Украиной повлияла на его последующие предпочтения в переводе. Детство и юность провел в Люблине, где жил с 1921. После развода родителей (1926) остался с матерью, которая позже вышла замуж за врача Стефана Цибульского. В 1929 начал учиться в люблинских гимназиях; с 1931 посещал гимназию им. С. Сташица, которую окончил в 1938 году после сдачи экзамена на аттестат зрелости. В это время развивал и свой интерес к литературному творчеству (поэтический дебют состоялся уже в 1936, когда опубликовал стихотворение daleko las [лес далеко] в школьном журнале „W słońce”, № 1), и предпринимал первые опыты переводов. Особенно его интересовали украинские поэты Павел Тычина [Pawło Tyczyna; укр. Павло Тичина] и Богдан-Игорь Антоныч [Bohdan Ihor Antonycz; укр. Богдан-Ігор Антонич]. Завел тогда ряд знакомств, в том числе в кругу журнала „Kamena”, которые повлияли на развитие его интереса к переводам произведений славянских литератур. Вдохновленный Юзефом Лободовским [Józef Łobodowski], дебютировал как переводчик с переводом Колыбельной [Kołysanka; укр. Колискова] Б. Антоныча в еженедельнике „Wołyń” (1937, № 52). Переводы украинских и франкоязычных стихов также публиковал в периодиках „Pion” и „Czerwone Tarcze”. В 1938 переехал в Варшаву и начал изучать польскую филологию в Университете Юзефа Пилсудского [Uniwersytet Józefa Piłsudskiego]. Активно участвовал в литературной и театральной жизни. После начала Второй мировой войны вернулся в Люблин, а с 1941 жил в городе Наленчуве [Nałęczów]. В 1942 окончил там сельскохозяйственное училище, где позже устроился преподавать. Принимал участие в тайном обучении польскому языку и сотрудничал в организации подпольной образовательной деятельности Крестьянских батальонов [Bataliony Chłopskie] (из-за этих контактов был подвергнут кратковременному аресту в 1946). После ухода немцев с территории Люблинского региона и собственного переезда в Люблин в октябре 1944 начал сотрудничать с Польским радио (стал членом литературной редакции) и Ведомством культуры и искусств [Resort Kultury i Sztuki] Польского комитета национального освобождения (ПКНО) [Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, PKWN] в качестве сотрудника пресс-службы. Также работал журналистом (в 1946-48 в издании „Gazeta Lubelska”), учителем польского языка и, наконец, заведующим литературной частью, консультантом и театральным режиссером в Люблине и Кракове, а до 1950 участвовал в деятельности Профессионального союза польских писателей [Związek Zawodowy Literatów Polskich] (вернулся в него в 1962), также обучался в Школе драматического искусства [Szkoła Dramatyczna] в Люблине (1944-48). Он заново начал обучение полонистике, сначала в Люблинском католическом университете [Katolicki Uniwersytet Lubelski] (1945-50), а затем в Ягеллонском университете [Uniwersytet Jagielloński], где в 1952 получил степень магистра. В 1950 вступил в Польскую объединенную рабочую партию (ПОРП) [Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, PZPR]. В 1952-1974 был заведующим литературной частью Жешувского театра [Teatr Ziemi Rzeszowskiej] (с 1957 – Театр им. В[анды] Семашко (Семашковой) [Teatr im. W. Siemaszkowej]). В 1955 окончательно переселился в Жешув. Сотрудничал с Жешувской радиостанцией Польского радио, писал и ставил радиопьесы, также на основе сделанных им самим переводов. Тогда же возобновил регулярную переводческую деятельность. Переводил русских и украинских авторов, включая поэтов-эмигрантов – Святослава Гордынского [укр. Святослав Гординський; Swiatosław Hordynski] и Богдана-Юрия Кравцива [Bohdan Jurij Krawciw; укр. Богдан-Юрій Кравців], а также французских, позже белорусских и чешских. Он помимо этого обращался к эстонским, греческим, грузинским, литовским, армянским авторам, а также и к индийским, японским, кубинским, турецким, равно как и к франкоязычной поэзии и африканской прозе (на основе последней создал спектакль Świt nad Afryką [Рассвет над Африкой]). Публиковал переводы в местных и общепольских периодических изданиях, в т. ч.: „Życie Kulturalne Ziemi Rzeszowskiej” (1956), „Nowiny Tygodnia” (1957-58), „Sztandar Ludu” (1960-61), „Nowiny Rzeszowskie” (1960-61, 1972, 1975, 1977), „Kamenie” (1961, 1968, 1970, 1974, 1976-78), „Widnokrąg” (1961-63, 1965-74, 1976-77), „Ukrains’kij Kalendar” (1965, 1970), „Życie Literackie” (1966-69, 1972, 1976), „Poezja” (1967, 1976), „Tygodnik Kulturalny” (1967, 1971-72, 1975), „Profile” (1967-73, 1975-77), „Gazeta Krakowska” (1968), „Kultura” (1969, 1977), „Prometej” (1971, 1977) и „Nowiny” (1972, 1976-1978). Принимал участие в составлении антологий белорусских, чешских, словацких, грузинских и украинских авторов (монументальная Antologia poezji ukraińskiej [Антология украинской поэзии], подготовленная совместно с Флорианом Неуважным [Florian Nieuważny], была опубликована вскоре после его смерти). Впоследствии занялся переводами художественной литературы. Особенно плотно сотрудничал с ежемесячным журналом „Profile”, сначала как переводчик со славянских языков, затем как член редакционной коллегии (1969-72). В течение многих лет переводил пьесы для Театра им. В. Семашко, часть из которых поставил как режиссер. В 1963 сдал экзамен по режиссуре, а в сезоне 1966/67 сотрудничал с Театром им. Ю. Остервы [Teatr im. J. Osterwy] в Люблине в качестве литературного консультанта. Его переводческая деятельность после 1956 насчитывает почти 500 стихотворных переводов, несколько десятков из которых увидели свет уже после его смерти, в т. ч. в периодических изданиях: „Przyjaźń” (1979), „Profile” (1979, 1983, 1985-87), „Dziennik Polski” (1985), „Życie Literackie” (1985), „Widnokrąg” (1985-86), „Literatura na Świecie” (1986), „Tygodnik Kulturalny” (1986), „Zdanie” (1986), „Pismo Literacko-Artystyczne” (1986, 1988) и „Akcent” (1987). После смерти Е. Плесняровича были опубликованы его переводы украинских поэтов-эмигрантов (С. Гордынского и Б. Кравцива), ранее запрещенные цензурой. На основе его переводов были поставлены телевизионные спектакли (Запутанная ситуация [Zagmatwana sytuacja; словац. Strašne ošemetná situácia] Я. Соловича [J. Solovič], 1977; Пять вечеров [Pięć wieczorów] Александра Володина, 1984; Соло для часов с боем [Solo na bicie zegara; словац. Sólo pre bicie (hodiny)] Освальда Заградника [Oswald Zahradnik, словац. Osvald Zahradník], 1986). Он был награжден за свою театральную деятельность (1961), в связи с которой путешествовал по Советскому Союзу и Чехословакии, а также находился по стипендии в Париже (1963-64) и Братиславе. Кроме того, он удостаивался премий за литературную деятельность, в т. ч. в 1974 – премии министра культуры и искусства и, наконец, в 1977 премии журнала „Profile” за совокупность творческих заслуг. Многочисленные поездки, совершенные с 1958, позволили ему накопить богатую славистическую библиотеку и установить многочисленные знакомства с авторами из этой части Европы, например, с Максимом Танком. В 1974 вышел на пенсию. Несмотря на серьезные проблемы со здоровьем, не оставил переводческую деятельность. Награжден Золотым Крестом Заслуги [Złoty Krzyż Zasługi] (1955), Кавалерским (рыцарским) крестом Ордена Возрождения Польши [Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski] (1964) и Орденом „Знамя Труда” [Order Sztandaru Pracy] II степени (1974). Умер 13 января 1978 в Жешуве; похоронен на Раковицком кладбище [Cmentarz Rakowicki] в Кракове. 

От брака, заключенного в 1951 с Бланкой, урожденной Рушняк, у него родились два сын: Яцек (р. 1952, германист) и Кшиштоф (р. 1954, театровед).

Фрагменты его переписки находятся в распоряжении семьи и Музея им. Ю. Чеховича [Muzeum im. J. Czechowicza] в Люблине.