ZAHORSKA Anna

1882-1942 

Imiona metrykalne: Hanna Antonina. 
Pseudonimy i kryptonimy: A. Kowalewska; A.Z.; Anna Z.; H.E.; h.z.; (h.z.); H.Z.; J.R. Bystrzyński; Savitri; Sc.
Poetka, powieściopisarka, dramatopisarka, publicystka, tłumaczka. 

Urodzona w 1882 w Witebsku (wg innych źródeł w majątku Byszlaki pod Mohylewem) na Białorusi; córka Gustawa Elzenberga (Elizenberga), ziemianina, i Bronisławy z domu Przywedykowicz-Kowalewskiej. Ze strony ojca spokrewniona z Henrykiem Elzenbergiem (adwokatem, redaktorem i publicystą) oraz Bolesławem Leśmianem i Antonim Langem. Dzieciństwo spędziła w majątku rodzinnym i w Rosji. Uczyła się na pensji w Moskwie, gdzie uzyskała maturę. Następnie pracowała w biurze fabryki stali Tiegelgussstahl-Fabrik (Tiegelgussstahl-Fabrik) spółki Poldihutte. W tym czasie wstąpiła do Polskiej Partii Socjalistycznej (Polska Partia Socjalistyczna (PPS)), rozwijała działalność oświatową i społeczno-polityczną w środowiskach robotników i polskich żołnierzy. Około 1900 przyjechała do kraju. Jako poetka zadebiutowała w 1902 wierszem pt. Zachód, ogłoszonym w „Biesiadzie Literackiej” (Biesiada Literacka, nr 50). Od 1904 współpracowała z krakowską „Krytyką” (Krytyka), publikując utwory prozą i artykuły. Uczestniczyła w działaniach rewolucyjnych 1905, za co została aresztowana i uwięziona na Pawiaku. Po zwolnieniu w 1906 przebywała w Warszawie, zajmując się pracą literacką i publicystyką społeczną. W 1906 wyszła za mąż za poznanego jeszcze w Rosji Eugeniusza Fostowicz-Zahorskiego, działacza socjalistycznego, wielokrotnie więzionego za działalność niepodległościową, publicystę, tłumacza, w latach następnych urzędnika Najwyższej Izby Kontroli. W latach 1908-11 studiowała filologię polską i historię na Uniwersytecie Jagiellońskim (Uniwersytet Jagielloński (UJ)) w Krakowie oraz filologię rosyjską na Uniwersytecie Warszawskim (Uniwersytet Warszawski (UW)). Biegle władała w mowie i piśmie czterema językami: angielskim, francuskim, niemieckim i rosyjskim. W 1910 debiutowała jako tłumaczka na łamach „Krytyki” (z. 12) cyklem przekładów wierszy symbolistów rosyjskich pod wspólnym tytułem Z antologii poetów rosyjskich. W jego skład weszły liryki Konstantego Balmonta Marzeniami łowiłem cienie, Walerego Briusowa Pozdrowienie, Wiaczesława Iwanowa Żebraczy i jasny, Teodora Sołoguba My, zwierzęta więzione. Odbywała liczne podróże po Rosji, zakładając w wielu miastach kółka oświatowe. Równocześnie rozwijała intensywną twórczość literacką i krytyczną. Liczne wiersze, artykuły i recenzje ogłaszała w wielu pismach warszawskich, krakowskich, a także wychodzących w Rosji pismach polskich, m.in. w „Tygodniku Ilustrowanym” (Tygodnik Ilustrowany, 1907-14) i „Nowej Gazecie” (Nowa Gazeta 1908-11; tu m.in. szkice o literaturze rosyjskiej). Po wybuchu I wojny światowej ewakuowała się z rodziną do Rosji. Mieszkała m.in. w Wiaźmie (obwód smoleński), w Moskwie. Do kraju powróciła w 1918 i zamieszkała w Warszawie. Wznowiła twórczość literacką i krytyczną. Angażowała się w działalność społeczną związaną z Kościołem katolickim i działalność niepodległościową. Należała do założycieli tzw. Straży Kresowej w Okręgu Wileńskim (Straż Kresowa Okręgu Wileńskiego,1918); jako jej instruktorka i emisariuszka federacyjnych idei kulturalno-oświatowych podejmowała liczne podróże, m.in. do Litwy,  Niemiec i w różne rejony kraju. Związała się z prasą katolicką i z Wydawnictwem Księży Salezjanów w Warszawie (Wydawnictwo Księży Salezjanów), w którym ukazywały się jej książki poruszające zagadnienia białoruskie oraz przekłady francuskich i niemieckich katolickich powieści i opowiadań biograficznych. Była członkinią Stowarzyszenia Pisarzy Katolickich (Stowarzyszenie Pisarzy Katolickich). Należała do trzeciego zakonu św. Franciszka (Trzeci zakon św. Franciszka). W 1931 otrzymała Medal Niepodległości. Po wybuchu II wojny światowej pozostała w Warszawie i działała w podziemiu, pracując kolejno w dziale gospodarczym Komendy Głównej Służby Zwycięstwu Polski (Komenda Główna Służby Zwycięstwu Polski), Związku Walki Zbrojnej (Związek Walki Zbrojnej) i Armii Krajowej (Armia Krajowa). W swoim mieszkaniu organizowała tajne wieczory literackie dla młodzieży. Aresztowana 28 maja 1942 w konspiracyjnym lokalu VII Oddziału Komendy Głównej AK (VII Oddział Komendy Głównej AK), została osadzona na Pawiaku, przeszła ciężkie przesłuchanie. Wywieziona do obozu koncentracyjnego Birkenau (Brzezinka) 25 sierpnia, zmarła na tyfus 14 października 1942; jej symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Urodziła sześcioro dzieci: Bronisława (1907-1984, prawnika i romanistę, urzędnika Najwyższej Izby Kontroli), Wandę (1913, zmarłą w czasie II wojny światowej w jednym z obozów koncentracyjnych; zamężna Skirmuntowa), Elżbietę (1913, w 1939 rozstrzelaną w Warszawie za zrywanie niemieckich plakatów propagandowych), Dominika (1917-2005, inżyniera, w czasie II wojny światowej lotnika Royal Air Force), Krystynę (1921, uczestniczkę konspiracji, zmarłą w wyniku bombardowania stolicy w czasie powstania warszawskiego, zamężną Zaremba-Celińską), Józefa Zygmunta (zmarł ok. 1921).

W 1951 jej wszystkie utwory objęte zostały zapisem cenzury i wycofane z bibliotek.

Archiwum tłumaczki zaginęło, pojedyncze listy znajdują się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, Biblioteki Narodowej oraz Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. [W. Bogoraz] W. Tan: Ofiary smoka. Romans z życia pierwotnego ludzkości. Cz. 1-2. [Powieść]. Tłumaczyła [z języka rosyjskiego] z upoważnienia autora i opatrzyła przedmową [A. Zahorska] Savitri. Warszawa: E. Nicz [1910], 140 + 107 s. Biblioteka Dzieł Wyborowych, 633. Wydanie następne: Hachette Polska 2019, 156 s. Arcydzieła Literatury Rosyjskiej, 110.

Tytuł oryginału: Žertva drakona.

2. [F. Teternikov] T. Sołogub: Drobny bies. [Powieść]. Z rosyjskiego przełożyła [A. Zahorska] Savitri. Wstęp: E. Zahorski. Lwów: Ateneum 1916, V, 375 s. Wydanie następne: T.1-2. Warszawa: Hachette Polska 2020, 154 + 152 s. Arcydzieła Literatury Rosyjskiej, 130-31.

Tytuł oryginału: Melkij bes.

3. A. Auffray: Pedagogia świętego. [Studium teologiczno-ascetyczne]. Przekład autoryzowany A. Zahorskiej. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie 1932, XIV, 120 s. 

Tytuł oryginału: La pédagogie d’un saint. 

4. A. Auffray: Św. Jan Bosko. 1815-1888. Przełożyła z francuskiego A. Zahorska. [Powieść biograficzna]. Poznań: Nakładem ks. Salezjanów 1934, XV, 427 s. Wydanie 2 ze wstępem A. kardynała Hlonda Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie 1939. 

Wydanie fragmentów w adaptacji: W. Romanowski: Obrazki z życia św. Jana Bosko. [Wiersze]. Cz. 2-3. Treść wzięta z dzieła D’Auffraya w przekładzie A. Zahorskiej. Miejsce Piastowe: Drukarnia Towarzystwa św. Michała Archanioła 1938-1939, 67 + 36 s. 

Tytuł oryginału: Bienheureux Don Bosco. 

5. A. Huonder: Zemsta mercedysty. Opowiadanie ze średniowiecza. Z 8-11 wydania niemieckiego tłumaczyła A. Zahorska. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie 1936, 81 s.

Tytuł oryginału: Die Rache des Mercedariers.

Recenzja:
J. MĄKOLSKA-TOKARSKA. „Kultura” 1936 nr 8.

PRACE DOTYCZĄCE PRZEKŁADU ORAZ LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁA SIĘ TŁUMACZKA I KRYTYKA PRZEKŁADU 

1. Najnowszy realizm rosyjski. „Prawda” 1909 nr 28, 29, 30, 32 [dot. prozy A. Kuprina, M. Arcybaszewa, A. Kamienskiego i W. Mujżela].

A. Zahorska podpisana: Savitri.

2. Główne prądy współczesnej literatury rosyjskiej. „Tygodnik Ilustrowany” 1909 nr 44 [dot. m.in. symbolizmu rosyjskiego].

A. Zahorska podpisana: Savitri.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór) 

TŁUMACZKA O SOBIE

1. Z dziejów PPS w Moskwie. „Niepodległość” 1934 z. 3. 

2. Z mojej kariery. [Wywiad]. „Tygodnik Polski” 1928 nr 8. 

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE:

1. Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 1. Warszawa 1963.

2. J. ZACHARSKA: W: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 1987.

3. Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945. Poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej. Warszawa 1988. 

4. [E. GŁĘBICKA] (E.G.): W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. T. 9, 10 (Uzupełnienia). Warszawa 2004, 2007.

OMÓWIENIA

1. A. GRZYMAŁA-SIEDLECKI. W tegoż: Nie pożegnani. Kraków 1972. 

2. D. HRYNIEWICZ: Anna Zahorska i jej rodzina. „Kronika Warszawska” 1985 nr 1/2. 

3. D. HRYNIEWICZ: Anna Zahorska (1882-1942) i jej córka Elżbieta (1915-1939). W: Chrześcijanie. Niepokalanów 1992 [T. 19]. 

4. D. FOSTOWICZ-ZAHORSKI: O moich najbliższych. W: Chrześcijanie.  [T. 19]. Niepokalanów1992 [wspomnienia syna A. Zahorskiej].

5. A. WYDRYCKA: Wstęp. W: A. Zahorska. Poezje zebrane. Wstęp i opracowanie: A. Wydrycka. Białystok 2016.