MACIEJEWSKA Alicja

MACIEJEWSKA Alicja 

1906-1988

Tłumaczka. 

Urodzona 13 kwietnia (według autobiografii 1 – 13 marca) 1906 w Rydze; córka Zygmunta Trzeciaka, inżyniera, Alise z domu Tomm, śpiewaczki, nauczycielki muzyki i malarki. Ze względu na charakter pracy ojca, często zmieniała miejsca zamieszkania. Wczesne dzieciństwo spędziła w Estonii, a następnie zamieszkiwała w Rydze i Petersburgu. Tuż przed 1914 wyjechała do Soczi. Po rozpadzie małżeństwa rodziców mieszkała z matką w Valdze (ojciec wrócił do Polski). Jej pierwszym językiem był estoński, dominujący w domu rodzinnym w Valdze. Wcześnie poznała niemiecki, język bałtyckiej inteligencji, a podczas krótkiego pobytu w Stawropolu Kaukaskim nauczyła się płynnie rosyjskiego. Dopiero po zakończeniu I wojny światowej podjęła naukę w szkole. W 1923 uzyskała maturę i rozpoczęła studia historyczne na uniwersytecie w Tartu (Uniwersytet w Tartu). W 1925 przeniosła się na Uniwersytet Warszawski (UW) (Uniwersytet Warszawski), gdzie doskonaliła znajomość polskiego, poznanego jeszcze w dzieciństwie. W 1927 podjęła pracę maszynistki, sekretarki i tłumaczki przy poselstwie estońskim. Początkowo zajmowała się głównie tłumaczeniem dokumentów z polskiego na estoński. Za sprawą konsula generalnego Otto Strandmana zajęła się polsko-estońską współpracą kulturalną. Dzięki niemu w 1929 poznała Zofię Nałkowską, z którą później współpracowała w sprawach przekładowych. Jednocześnie nie zrywała kontaktów z Estonią, spędzając każde wakacje u ciotki w Sarapuu w pobliżu Valgi. W 1930 ukończyła studia, uzyskując stopień magistra filozofii. W następnym roku poślubiła Eugeniusza Maciejewskiego, architekta. Osiadła wraz z nim w Gdyni. Wkrótce przyszły na świat ich córki, Ewa i Joanna. Pracowała jako sekretarka Honorowego Konsulatu Estonii (Honorowy Konsulat Estonii). W latach 1932-33 nauczała w Prywatnym Gimnazjum Koedukacyjnym dra Teofila Zegarskiego w Gdyni-Orłowie (Prywatne Gimnazjum Koedukacyjne dra Teofila Zegarskiego w Gdyni-Orłowie), a w latach 1934-35 w Liceum Handlowym w Gdyni (Liceum Handlowe w Gdyni). Udzielała się społecznie, współpracując przy organizowaniu przedszkoli (1932-33) oraz współorganizując akcję dożywiania dzieci z rodzin bezdomnych. Od 1937 do 1939 pracowała jako sekretarka w konsulacie estońskim przy Polskiej Agencji Morskiej w Gdyni (Polska Agencja Morska w Gdyni). Utrzymywała więzi Estonią, spędzając tam regularnie wakacje wraz z córkami. W 1935 poznała tam pisarza Augusta Gailita i zaczęła tłumaczyć na polski jego opowiadania (Kadri Parvi, Studio, 1936 nr 2; Białe noce, Kamena, 1937 nr 8), co uznać można za jej debiut translatorski, mimo iż wcześniej próbowała tłumaczyć na estoński Chłopów Władysława Stanisława Reymonta. Równocześnie podjęła się przekładu powieści Gailita Toomas Nipernaadi, w redakcji którego od 1936 uczestniczyła Nałkowska, zafascynowana jego twórczością. Przekład został złożony w 1938 w wydawnictwie „Rój”, które jednak nie wydrukowało go przed wybuchem wojny; tłumaczenie ocalało, dzięki jego publikacji na przełomie 1938/1939 w odcinkach na łamach krakowskiego „Czasu” (Czas). W okresie przedwojennym podjęła próbę przetłumaczenia cyklu reportaży z Polski Bernharda Lindego. Wybuch II wojny światowej zastał ją w Estonii, gdzie przebywała do jesieni 1945, pracując jako nauczycielka. Następnie powróciła do Gdyni. Od 1953 pracowała na Politechnice Gdańskiej (Politechnika Gdańska), początkowo jako maszynistka, następnie jako starsza referentka zaopatrzenia oraz zastępca sekretarki Zakładu Budownictwa Przemysłowego (Zakład Budownictwa Przemysłowego Politechniki Gdańskiej). W 1956 zaczęła dorabiać jako nauczycielka. Na emeryturę przeszła w 1971. Po wojnie dwukrotnie odwiedziła Estonię. Do końca życia pracowała jako tłumaczka przysięgła z estońskiego. Udzielała pomocy Estończykom uciekającym przed reżimem sowieckim. Zmarła 7 października 1988 w Gdyni; pochowana tamże na Cmentarzu Witomińskim. Zachowana część archiwum tłumaczki znajduje się w rękach potomków.

1 Zob. J. Jakubowski: Alicja Maciejewska i krąg rodziny estońskiej (1906-1988). W: Tożsamość kulturowa. Szkice o mniejszościach narodowych na Pomorzu Gdańskim. Seria 7. Gdańsk 2007 s. 61-64.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA 

1. A. Gailit: Dziwny świat Tomasza Nipernaadiego. [Powieść]. Powstanie przekładu 1928.  „Czas” 1938 nr 250 – 1939 nr 49. Wydanie osobne: Przełożyła z estońskiego A. Maciejewska. Przedmowa H. Kirchner. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1988, 328 s. Klub Interesującej Książki.  

Tytuł oryginału: Thoomas Nipernaadi. 

Recenzje: 

1. A. MICHALCZUK. „Życie” 2002 nr 278. 

2. A. MICHALCZUK: Siedem narodzin Toomasa Nipernaadiego. „Dekada Literacka” 2003 nr 9-10.   

PRACE DOTYCZĄCE PRZEKŁADU ORAZ LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ ORAZ KRYTYKA PRZEKŁADU  

1. Parę słów o Auguście Gailicie. „Studio” 1936 nr 5-6. 

2. Drugie spotkanie z Augustem Gailitem. „Czas” 1938 nr 249.  

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

OMÓWIENIA

1. J. MACIEJEWSKA-PAVKOVIĆ: Alicja Maciejewska (1906-1988). „Nasz Czas” 2002 nr 41. Przedruk zob. „Przegląd Bałtycki” [dostępny on-line] https://przegladbaltycki.pl/15458,wspomnienie-o-alicji-maciejewskiej.html [dostęp: 10.07.2023]

2. J. JAKUBOWSKI: Estończycy na Wybrzeżu Gdańskim. Relacje Alicji Maciejewskiej (1906-1988). W: Tożsamość kulturowa. Szkice o mniejszościach narodowych na Pomorzu Gdańskim. Seria 3. Gdańsk 2003. 

3. J. JAKUBOWSKI: Alicja Maciejewska (1906-1988) i krąg rodziny estońskiej. W: Tożsamość kulturowa. Szkice o mniejszościach narodowych na Pomorzu Gdańskim. Seria 7. Gdańsk 2007. 

MACIEJEWSKA Alicja 

1906-1988

Tõlkija. 

Sündinud 13. aprillil (vastavalt autobiograafiale – 13. märtsil) 1906. aastal Riias; inseneri Zygmunt Trzeciaki ning laulja, muusikaõpetaja ja maalija Alise Tommi tütar. Tema isa töö spetsiifika tõttu vahetas perekond sageli elukohta. Varajane lapsepõlv möödus Eestis, hiljem elas ta Riias, seejärel Peterburis. Vahetult enne 1914. aastat asus elama Sotšisse. Peale vanemate lahkuminekut elas koos emaga Valgas (isa naasis Poolasse). Tema emakeel oli eesti keel – kodus Valgas räägiti peamiselt eesti keelt. Õppis varakult selgeks saksa keele, mis oli tol ajal Baltimaade intelligentsi keel, lühiajalise viibimise ajal Stavropolis hakkas sujuvalt valdama vene keelt. Kooliteed alustas ta alles peale Esimese maailmasõja lõppu. 1923. aastal sai lõputunnistuse ning astus Tartu Ülikooli ajalugu õppima. 1925. aastal jätkas õpinguid Varssavi Ülikoolis, kus parendas poola keele valdamist, millega ta oli tutvunud lapsepõlves. 1927. aastal hakkas töötama masinakirjutaja, sekretäri ja tõlkijana Eesti saatkonnas. Esialgu tegeles ta peamiselt dokumentide tõlkimisega poola keelest eesti keelde.  Tänu peakonsul  Otto Strandmanile hakkas tegelema Poola-Eesti koostöö korraldamisega kultuuri valdkonnas. Samuti tänu Strandmanile tutvus aastal 1929 Zofia Nałkowskaga, kellega nad hiljem tegid koostööd tõlkimise alal. Samal ajal säilitas ta ühenduse Eestimaaga,  käis puhkustel tädi juures Sarapuu külas Valga lähedal. 1930. aastal lõpetas ülikooli, omandades filosoofia magistrikraadi. Järgmisel aastal abiellus arhitekt Eugeniusz Maciejewskiga. Nad asusid elama Gdynias. Peagi sündisid nende tütred Ewa ja Joanna. Töötas Eesti aukonsulaadi sekretärina. Aastatel 1932-33 õpetas Teofil Zegarski nimelises sõltumatu ühisgümnaasiumis Gdynia-Orłowis ning aastatel 1934-35 Kaubanduslikus lütseumis Gdynias. Ta oli kogukonnas aktiivne, tegi koostööd lasteaia tegevuse korraldamises (1932-33) ning osales kodutute laste toitmise kampaanias. Aastast 1937 kuni 1939 töötas sekretärina Poola mereagentuuri Eesti konsulaadis Gdynias. Säilitas jätkuvalt ühenduse Eestimaaga,  regulaarselt käis seal koos tütardega puhkustel. 1935. aastal tutvus seal kirjanik August Gailitiga ning hakkas tõlkima poola keelde tema lugusid (Kadri Parvi, „Studio”, 1936 nr 2; Białe noce, „Kamena” 1937 nr 8), mida saab nimetada tema debüüdiks tõlkija rollis, vaatamata sellele, et varem oli ta proovinud tõlkida eesti keelde Władysław Stanisław Reymonti romaanitsüklit „Talupojad“. Samal ajal tegeles ta Gailiti jutustuse „Toomas Nipernaadi“ tõlkimisega, aastast 1936 osales selle toimetamises Nałkowska, kes oli tema loomingust vaimustunud. Tõlgitud tekst oli esitatud 1938 aastal kirjastuses „Rój”, kuid see ei ilmunud enne sõja algust; tõlge oli säilinud tänu selle ilmumisele lõikude kaupa 1938/1939 aastate vahetusel Krakovi ajakirjas „Czas”. Sõjaeelsel ajal proovis ta tõlkida Bernhard Linde reportaažide seeriat Poolast. Teise maailmasõja alguse ajal oli ta Eestis, kuhu jäi 1945. aasta sügiseni ning töötas õpetajana. Hiljem tuli ta tagasi Gdyniasse. Aastast 1953 töötas Gdański Polütehnikumis, alguses masinakirjutajana, hiljem vanema hankekorraldaja ja tööstusehituse osakonna sekretäri asetäitjana. Aastal 1956 hakkas juurde teenima õpetajana töötades. Läks pensionile aastal 1971. Pärast sõda külastas kahel korral Eestit. Elu lõpuni töötas vandetõlkijana eesti keelest. Aitas nõukogude režiimist põgenevaid eestlasi. Suri 7. oktoobril 1988. aastal Gdynias; on maetud Witomiński kalmistule. Tõlkija arhiivi säilinud osa on tema perekonnaliikmete käes.