CHRAPUSTA Władysław

CHRAPUSTA Władysław

1896-1982

Tłumacz, wydawca, hebraista. 

Urodzony 1 lutego 1896 roku w polskiej rodzinie katolickiej we wsi Łopoń pod Tarnowem1; syn Stanisława Chrapusty, małorolnego chłopa, i Rozalii z Senderaków. Z powodu ubóstwa rodziny zmuszony bardzo wcześnie do podjęcia pracy zarobkowej. Ukończył szkołę podstawową w Wojniczu, gdzie nauczył się podstaw języka niemieckiego. Później kontynuował naukę w gimnazjum w Tarnowie (nauczył się tu samodzielnie czeskiego i esperanto). Na tym etapie szczególnie zajmowała go stenografia, w której zdobył z czasem ponadprzeciętną biegłość. W 1914 został zmobilizowany do armii austro-węgierskiej i przydzielony do tzw. Legionu Wschodniego (Legion Wschodni). Walczył na froncie włoskim. Był sanitariuszem i radiotelegrafistą. W tym czasie podjął samodzielną naukę hebrajskiego i francuskiego, doskonalił też znajomość niemieckiego. Po demobilizacji w 1918 powrócił do Krakowa. W 1920 walczył w wojnie polsko-bolszewickiej i uczył się samodzielnie hebrajskiego. Po zakończeniu wojny pracował jako stenograf, m.in. jako współpracownik katowickiej Centrali Polskiej Agencji Telegraficznej (Centrala Polskiej Agencji Telegraficznej) (1923). Jednocześnie był zatrudniony jako nauczyciel ludowy na terenie Małopolski Zachodniej. W latach 1921-30 pracował intensywnie nad słownikiem gwary łopońskiej (zachowany w rękopisie). Uczył się także języka górnołużyckiego (przetłumaczyć miał wówczas na polski jeden z utworów ks. Jurija Wingera). W początkach 1928 roku osiadł w Krakowie, gdzie następnie rozpoczął pracę w „Ilustrowanym Kurierze Codziennym” (Ilustrowany Kurier Codzienny) w charakterze telefonisty i specjalisty od nasłuchu radiowego. Kontynuując naukę hebrajskiego, w okresie od marca 1928 do września 1930 pobierał lekcje u Szewacha Walkowskiego, znanego hebraisty. Później uczył się tego języka u doktora Benziona Katza z Uniwersytetu Jagiellońskiego (1932-33). Zgromadził także ponad pięciotysięczny księgozbiór, w którym dominowały dzieła hebrajskie. W tym okresie zaczął tłumaczyć z hebrajskiego na polski utwory prozą, zwłaszcza autorstwa Dawida Fryszmana i Chaima Nachmana Bialika. Późną jesienią 1931 poznał osobiście Bialika i za jego namową zaczął przekładać kolejne jego utwory, głównie legendy biblijne prozą; w następnych latach utrzymywali korespondencję. Zaczął też tworzyć własne wiersze po hebrajsku, które recytował podczas żydowskich wieczorów literackich (zapraszano go tam jako jedynego Polaka). Jako tłumacz zadebiutował najprawdopodobniej w 1932 przekładem utworu D. Fryszmana pt. Cielec złoty (Nowy Dziennik z. 7-8). Na łamach „Nowego Dziennika” ogłaszał też przekłady Ch.N. Bialika (1932-39) oraz utworów Dawida Vogla (1934) czy Izraela Efrata (1934). Współpracował z periodykiem Opinia, gdzie ukazywały się jego przekłady utworów Uri Cwi Grinberga (1933), z którym regularnie korespondował. Od 1933 zamieszczał swoje poezje we lwowskim piśmie Ha Solel (Hasselel). Zdobywając uznanie publiczności literackiej, w 1933 został zaproszony do wygłoszenia wykładu o współczesnej literaturze hebrajskiej w siedzibie gminy żydowskiej we Lwowie. Według Marzeny Zawanowskiej, doskonaląc znajomość hebrajskiego, prawdopodobnie tłumaczył  utwory takich autorów jak Henryk Sienkiewicz (Janko Muzykant), Adam Szymański (Srul z Lubartowa), Maria Konopnicka (m.in. Dym), czy Karol Hubert Rostworowski (Niespodzianka)2, którego wystawieniem interesował się teatr hebrajski „Habima”. Nadto przełożył wiersze Anatola Sterna, Mariana Czuchnowskiego, Mieczysława Jastruna czy Jana Sztaudyngera. Wraz z wybuchem II wojny światowej zawiesił aktywność translatorską. Zmobilizowany do 1. Pułku Strzelców Podhalańskich w Przemyślu (1. Pułk Strzelców Podhalańskich w Przemyślu) wziął udział w wojnie obronnej 1939 jako radiotelegrafista w stopniu sierżanta rezerwy. W okresie okupacji powrócił w rodzinne strony. Był członkiem Armii Krajowej (Armia Krajowa) i działał w konspiracji, m.in. ucząc członków AK stenografii i zdobywając informacje z nasłuchu. Po zakończeniu wojny ożenił się ze Stanisławą (nazwisko panieńskie nieznane) i wyjechał do Izraela, gdzie otrzymał pracę w Poselstwie Polskim w Tel-Awiwie (Poselstwo Polskie w Tel Awiwie). W Izraelu przyszły na świat jego dzieci: syn Stanisław i córka Maria. Powrócił do aktywności przekładowej, próbował także tłumaczyć z jidysz, jakkolwiek znana jest tylko jedna jego translacja poematu Abrahama Suckewera Cu Pojln (Do Polski) z 1946 (wydane w zbiorze „Jidsze gas” w Nowym Jorku w 1947). Rozpoczął pracę nad wielkim słownikiem polsko-hebrajskim, który nie został opublikowany. Przekłady ogłaszał na łamach „Tygodnika Kulturalnego” (Tygodnik Kulturalny) (1966) oraz Fołks Sztyme (1974-75). W 1953 za pracę w służbie dyplomatycznej otrzymał Srebrny Krzyż Zasługi. Zmarł 28 stycznia 1982 w Warszawie; pochowany tamże na starym cmentarzu na Służewie. 

Archiwum tłumacza znajduje się częściowo w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma w Warszawie. Część spuścizny jest w posiadaniu jego dzieci.

1 M. Szwabowicz (Hebrajskie życie literackie w międzywojennej Polsce. Warszawa 2019) podaje jako miejsce i datę urodzenia tłumacza Brzesko 1890.

2 Zob. M. Zawanowska: Zapomniane przekłady Władysława Chrapusty z kolekcji Żydowskiego Instytutu Historycznego. Przypomnienie niezwykłej postaci tłumacza-samouka i dwujęzycznego poety. „Roczniki Humanistyczne” 2016 z. 1.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA 

1. Ch.N. Bialik: Trzy tajemnice i czwarta. „Nowy Dziennik” 1933 nr 96-101, 104-105, 107-123.

Tytuł oryginału: Agadat szlosza we-arba’a.

2. U.C. Grinberg: Błogosławiony mąż; Modlitwa obrońcy; Zbory święte w golusie. „Opinia” 1933 nr 9-14.  

Tytuł oryginału: Nie udało się ustalić tytułu oryginału opowiadania „Błogosławiony mąż”. Tfilat magen; Kehilot ha-kodesz ba-gola.

3. Ch.N. Bialik: Salomon i Aszmedaj. „Nowy Dziennik” 1934 nr 334-339.  

Tytuł oryginału: Szlomo we-Aszmedaj.

4. D. Vogel: Przed bramą ciemności. „Nowy Dziennik” 1934 nr 111.  

Tytuł oryginału: Lifnej ha-sza’ar ha’afel.

5. Ch.N. Bialik: Dawid pacholę. „Nowy Dziennik” 1939 nr 206. 

Tytuł oryginału: Ha-na’ar Dawid.

PRZEKŁADY NIEOPUBLIKOWANE WRAZ Z LOKALIZACJĄ

E. Kishon: Dyrektor mimo woli – tragikomedia izraelska w 3 aktach. Przełożył W. Chrapusta. [b.d.] 

Egzemplarz teatralny przekładu Chrapusta Muzeum Teatralne TP 304.  

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

KORESPONDENCJA W SPRAWACH PRZEKŁADOWYCH

1. Ch.N. Bialik do Władysława Chrapusty. „Nowy Dziennik” nr 96. 

2. Ch.N. Bialik, W. Charpusta: Halifat mikhtavim beyn Hayim Nahman Byalik u-beyn Vladislav Harfustah [Korespondencja między Chaimem Nachmanem Bialikiem i Władysławem Chrapustą]. Tel- ‘Aviv: [b.w.] 1947, 8 k.  

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

OMÓWIENIA

1. J. WYSZOMIRSKI: Chrapusta. „Kurier Nowogródzki” 1933 nr 101. 

2. I. HALPERIN: „Wladislaw Chrapusta”, „Ha-Olam” z dn. 25.01.1934.  

3. D. LAZER: Chrapusta, syn chłopski spod Tarnowa poetą hebrajskim. „W Drodze” 1945 nr 6.  

4. D. LAZER: Chrapusta. W tegoż: Frezje, mimoza, róże. Szkice polskie z lat 1933-1974 (wybór). Tel Awiw 1994.   

5. S. WARMI BEN-REUWEN: Wladislaw Chrapusta we-ahawat ha-iwrit. „Ha-Arec”  2012 nr z dn. 13.10.  

6.  M. ZAWANOWSKA: Chaim Nachman Bialik and Shlomo Dykman – Polish Jewish Literary Encounters in the Inter-War Period. „Polin” 2015 nr 28.  

7. M. ZAWANOWSKA: Zapomniane przekłady Władysława Chrapusty z kolekcji Żydowskiego Instytutu Historycznego. Przypomnienie niezwykłej postaci tłumacza-samouka i dwujęzycznego poety. „Roczniki Humanistyczne” 2016 z. 1. 

8. M.S. SZWABOWICZ: Hebrajskie życie literackie w międzywojennej Polsce. Warszawa 2019, passim.    

חרפוסטה ולדיסלב 

1982-1896

מתרגם, מוציא לאור, חוקר השפה והתרבות העברית

נולד ב-1 בפברואר 1896 במשפחה פולנית קתולית בכפר לופון ליד טרנוב; בנם של סטניסלב חרפוסטה, איכר, ורוזליה לבית סנדרק. בשל העוני של משפחתו הוא נאלץ להתפרנס בגיל צעיר מאוד. הוא סיים את בית הספר היסודי בוויניץ', בו למד את היסודות של גרמנית. לאחר מכן הוא המשיך את לימודיו בגימנסיה בטרנוב (במהלכם למד בעצמו צ'כית ואספרנטו). באותה תקופה הוא התעניין במיוחד בקצרנות שבה רכש במרוצת הזמן בקיאות רבה. בשנת 1914 הוא גויס לצבא האוסטרו-הונגרית והוצב ביחידה הנקראת הלגיון המזרחי. הוא לחם בחזית האיטלקית, היה חובש ואלחוטאי. בתקופה זו הוא החל ללמוד בעצמו עברית וצרפתית, וכן שיפר את רמת הידע בגרמנית. לאחר השחרור בשנת 1918 הוא חזר לקרקוב. בשנת 1920 הוא לחם במלחמה הפולנית-סובייטית והמשיך ללמוד עברית. לאחר תום המלחמה הוא עבד כקצרן, בין היתר שיתף פעולה עם המטה של הסוכנות הטלגרפית הפולנית בקטוביץ (1923). במקביל הוא עבד כמורה עממי במערב מלופולסקה. בשנים 1930-1921 הוא עבד נמרצות על מילון הניב הלופוני (המילון נשמר בכתב יד). הוא גם למד את השפה הסורבית העליונה (אז היה אמור לתרגם לפולנית אחת מיצירותיו של יורי וינגר). בראשית שנת 1928 הוא התיישב בקרקוב והחל לעבוד בעיתון „Ilustrowany Kurier Codzienny” כטלפונאי ומומחה לניטור רדיו. הוא המשיך ללמוד עברית, ממארס 1928 עד ספטמבר 1930 למד אצל שבח וולקובסקי, מורה ידוע לעברית. מאוחר יותר הוא למד את השפה אצל ד''ר בנציון קץ מהאוניברסיטה היגלונית (1933-1932). הוא גם אסף את האוסף של למעלה מחמשת אלפים ספרים, רובם בעברית. בתקופה זו הוא החל לתרגם מעברית לפולנית יצירות פרוזה, בעיקר מאת דויד פרישמן וחיים נחמן ביאליק. בשלהי הסתיו של שנת 1931 הוא פגש את ביאליק באופן אישי וביוזמתו המשיך לתרגם את יצירותיו, בעיקר אגדות מקראיות בפרוזה; בשנים הבאות הם ניהלו התכתבות. הוא גם החל לכתוב שירים משלו בעברית, אותם דקלם בערבי ספרות יהודיים (כמשתתף פולני יחיד). קרוב לוודאי שתרגומו הראשון שפורס היה תרגום לפולנית של היצירה מאת ד. פרישמן Cielec złoty („Nowy Dziennik”, 1923, גליונות 8-7). בעיתון זה פורסמו גם תרגומיו של היצירות מאת ח.נ. ביאליק (1939-1932), דויד פוגל (1934) וישראל אפרת. הוא שיתף פעולה עם כתב העת „Opinia”, בו פורסמו תרגומיו של השירים מאת אורי צבי גרינברג (1933) שאיתו התכתב בקביעות. משנת 1933 הוא פרסם את שיריו בכתב העת "הסולל" של לבוב. לאחר שזכה להכרה מהקהל הספרותי, הוא הוזמן בשנת 1933 להרצות על הספרות העברית העכשווית בקהילה היהודית בלבוב. לדברי מאז'נה זוונובסקה, תוך כדי שיפור רמת הידע בעברית הוא תרגם ככל הנראה את היצירות של הסופרים כמו הנריק סינקביץ' (Janko Muzykant), אדם שימנסקי (Srul z Lubartowa), מריה קונופניצקה (בין היתר Dym) או קרול הוברט רוסטוורובסקי (Niespodzianka), שהתיאטרון העברי "הבימה" היה מעוניין להעלות על הבמה. יתר על כן, הוא תרגם שירים מאת אנטול שטרנ, מריאן צ'וחנובסקי, מיצ'יסלב יאסטרון או יאן שטאודינגר. עם פרוץ מלחמת העולם השנייה הוא הפסיק לתרגם. לאחר שהוא גויס לגדוד הרובים הראשון של פודהל בפשמישל, השתתף במלחמת ההגנה של 1939 כקשר בדרגת סמל מילואים. בתקופת הכיבוש הוא חזר לעיר הולדתו. הוא היה חבר ב-"ארמייה קריובה" (AK, צבא המולדת) והיה פעיל במחתרת, בין היתר לימד את אנשי AK קצרנות והשיג מידע בהאזנה. לאחר תום המלחמה הוא התחתן עם סטניסלבה (שם נעוריה אינו ידוע) ויצא לישראל, שם הועסק בצירות הפולנית בתל אביב. בישראל נולדו ילדיו: הבן סטניסלב והבת מריה. הוא חזר לתרגם, ניסה לתרגם גם מיידיש, אך רק תרגומו משנת 1946 של השיר מאת אברהם סוצקבר צו פוילן ידוע (התרגום התפרסם בקובץ יידישע גאס בניו יורק בשנת 1947). הוא החל לעבוד על מילון פולני-עברי גדול שבסופו של דבר לא יצא לאור. תרגומיו פורסמו בעיתונים „Tygodnik Kulturalny” (1966) ו-„Fołks Sztyme” (1975-1974). בשנת 1953 הוענק לו עיטור צלב הכסף של הכבוד על שירותו הדיפלומטי. הוא נפטר ב-28 בינואר 1982 בוורשה ושם נקבר בבית הקברות הישן בשכונת סלוז'ב.  

הארכיון של המתרגם נמצא בחלקו באוסף של המכון ההיסטורי היהודי על שם עמנואל רינגלבלום בוורשה. חלק ממורשתו נמצא בידי ילדיו. 

תרגומים

1. Ch.N. Bialik: Trzy tajemnice i czwarta. „Nowy Dziennik” 1933 No. 96-101, 104-105, 107-123.

במקור: ח.נ. ביאליק: אגדת שלושה וארבעה

2. U.C. Grinberg: Błogosławiony mąż; Modlitwa obrońcy; Zbory święte w golusie. „Opinia” 1933 No. 9-14.  

במקור: א.צ. גרינברג: כותרת היצירה לא ידועה; תפילת מגן; קהילות הקודש בגולה

3. Ch.N. Bialik: Salomon i Aszmedaj. „Nowy Dziennik” 1934 No. 334-339.  

במקור: ח.נ. ביאליק: שלמה ואשמדאי

4. D. Vogel: Przed bramą ciemności. „Nowy Dziennik” 1934 No. 111.  

במקור: ד. פוגל: לפני השער האפל

5. Ch.N. Bialik: Dawid pacholę. „Nowy Dziennik” 1939 No. 206. 

במקור: ח.נ. ביאליק: הנער דוד

תרגומים שלא פורסמו ומיקומם  

E. Kishon: Dyrektor mimo woli – tragikomedia izraelska w 3 aktach. Przełożył W. Chrapusta. [no date] 

עותק התיאטרון של תרגומו של חרפוסטה נמצא במוזאון התיאטרון TP 304

במקור: א. קישון: כותרת היצירה לא ידועה

התכתבות בענייני התרגום

1. Ch.N. Bialik do Władysława Chrapusty. „Nowy Dziennik” No. 96. 

2. ח.נ. ביאליק, ו. חרפוסטה: חליפת מכתבים בין חיים נחמן ביאליק ובין ולדיסלב חרפוסטה. תל אביב: [אין הוצאת ספרים] 1947. 

מחקרים כלליים (מבחר)

1. J. WYSZOMIRSKI: Chrapusta. „Kurier Nowogródzki” 1933 No. 101. 

2. י. הלפרין: ולדיסלב חרפוסטה, "העולם", 25.01.1934. 

3. D. LAZER: Chrapusta, syn chłopski spod Tarnowa poetą hebrajskim. „W Drodze” 1945 No. 6.  

4. D. LAZER: Chrapusta. In idem: Frezje, mimoza, róże. Szkice polskie z lat 1933-1974 (Selection). Tel Awiw 1994.   

5. ש. ור. בן-ראובן: ולדיסלב חרפוסטה ואהבת העברית, "הארץ", 13.10.2012. 

6.  M. ZAWANOWSKA: Chaim Nachman Bialik and Shlomo Dykman – Polish Jewish Literary Encounters in the Inter-War Period. „Polin” 2015 No. 28.  

7. M. ZAWANOWSKA: Zapomniane przekłady Władysława Chrapusty z kolekcji Żydowskiego Instytutu Historycznego. Przypomnienie niezwykłej postaci tłumacza-samouka i dwujęzycznego poety. „Roczniki Humanistyczne” 2016 Iss. 1. 

8. M.S. SZWABOWICZ: Hebrajskie życie literackie w międzywojennej Polsce. Warszawa 2019, passim.    

טרסה ראצ'קה-יזיורסקה