SKOMOROWSKA Lydia

SKOMOROWSKA Lydia

1897-1991

Imię metrykalne: Lüüdia.

Tłumaczka. 

Urodzona 1 marca 1897 w Rydze w rodzinie o niemieckim lub estońskim pochodzeniu, córka Jaegermana, urzędnika. Personalia matki pozostają nieznane. Wkrótce po jej rodzina przeniosła się do Tartu (dawny Dorpat). W domu prawdopodobnie posługiwała się językiem niemieckim. W Tartu odebrała edukację i w 1913 zdobyła uprawnienia do wykonywania zawodu nauczycielki domowej. W 1919 wyszła za mąż za Polaka, Emila Skomorowskiego. W latach 1919-21 pracowała w jednym ze lwowskich gimnazjów. Po opuszczeniu Lwowa na początku lat dwudziestych przeniosła się wraz z mężem do Tartu. Podnosiła tam swoje kwalifikacje na kursach pedagogicznych (1921-24), a w 1931/1932 uczęszczała do seminarium nauczycielskiego w Rakvere (Seminarium nauczycielskie w Rakvere). Równocześnie pracowała jako pedagog (w 1924-28 była nauczycielką i inspektorką w Võru, w 1928-31 pracowała w Jõhvi, a w 1932-44 nauczycielką w szkole podstawowej w Tartu). W latach trzydziestych brała wraz z mężem, będącym wraz z Madisem Nurmikiem współautorem Praktycznego podręcznika estońsko-polskiego i polsko estońskiego (wyd. 1937), aktywny udział w życiu estońskiej Polonii. Była członkinią „Pszczółki” ("Pszczółka"), polskiej organizacji kobiecej wspierającej samokształcenie. Podjęła pracę translatorską, specjalizując się w przekładach z polskiego na estoński (podczas gdy jej mąż podjął próby przekładu literatury estońskiej na polski; jego tłumaczenia zaginęły). Zadebiutowała w 1933 przekładem opowiadania Hekuba Elizy Orzeszkowej. Publikowała tłumaczenia m.in. felietonów Zofii Nałkowskiej w Maret (1938 nr 4) oraz twórczości Ewy Szelburg-Zarembiny w Taluperenaine (1939 nr 11). Translacjami literatury polskiej wychodziła naprzeciw oczekiwaniom Związku Pisarzy Estońskich, realizując jego politykę przekładową. Tłumaczyła też sztuki teatralne, np. komedię Antoniego Cwojdzińskiego Teoria Einsteina z (1934), a także literaturę dziecięcą. Latem 1937 wzięła udział w kursie teatrzyków kukiełkowych, który zorganizował Światowy Związek Polaków z Zagranicy. W 1938 opracowała i wyreżyserowała przedstawienie kukiełkowe na podstawie utworu Marii Ludwiki Kownackiej Bajowe bajeczki (Jutuvana vestlused), którego premiera odbyła się 7 maja 1938 (poświęcono ją jubileuszowi 10-lecia Związku Narodowego Polaków „Jutrzenka” w Tartu). Prawdopodobnie korzystała z pomocy męża w jej pracach nad przekładami, z którym współpracowała też przy tłumaczeniu na język polski programów koncertów muzycznych (1937). Realia wojenne zatrzymały rozwijającą się karierę translatorską małżeństwa. Przez pierwsze lata okupacji nadal przebywali w Tartu. W 1944, na wieść o zbliżającej się Armii Czerwonej, wyjechała do Niemiec, prawdopodobnie do Hamburga lub Lubeki. W 1948 opuściła Niemcy i zamieszkała w Australii. W latach pięćdziesiątych, gdy dołączył do niej mąż, osiadła na Tasmanii. Do aktywności translatorskiej już nie powróciła. Zmarła 18 sierpnia 1991; pochowana w Hobart na Tasmanii. Pamiątki po tłumaczce mogą znajdować się w rękach potomków (prócz poległego podczas wojny syna, miała też córkę, która wyemigrowała  do Stanów Zjednoczonych).    

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA NA ESTOŃSKI 

1. E. Orzeszko: Häda võidetuile! Poola keelest tõlkinud L. Skomorovska. Tartu: Loodus; K. Mattiesen 1933, 208 s. Looduse kroonine romaan, 57.

Tytuł oryginału: Hekuba. 

2. W. Sieroszewski: Korea tantsijatar. (Ol-soni-kisan). Poola keelest tõlkinud L. Skomorovska. Tartu: Loodus; K. Mattiesen 1934, 199 s.  

Tytuł oryginału: Ol-Soni Kisań. 

3. M. Konopnicka: Jutupauniku juhtumused. Poola keelest tõlkinud L. Skomorovska. Illustreerinud ja kaas: R. Kivit. Tartu: Loodus; Ilutrükk 1935, 48 s. 

Tytuł oryginału: Szkolne przygody Pimpusia Sadełko. 

4. M. Konopnicka: Altmaakese seiklused. Poola keelest tõlkinud L. Skomorovska. Illustreerinud ja kaas: R Kivit. Tartu: Loodus; Ilutrükk 1936, 64 s.     

Tytuł oryginału: O krasnoludkach i sierotce Marysi. 

5. W. Reymont: Tõotatud maa. Rromaan. Poola keelest tõlkinud L. Skomorowska. Eessõna: J.Kaplinski. Kaaneümbris: E. Kollom. Tartu: Loodus; K. Mattiesen 1936, 631 s. 

Tytuł oryginału: Ziemia obiecana. 

6. H. Sienkiewicz: Ristirüütlid. [Romaan]. T. 1-2. Poola keelest tõlkinud L. Skomorowska. Eessõna: J. Kaplinski. Tartu: Loodus; K. Mattiesen 1936-1937, 448 s.

Tytuł oryginału: Krzyżacy.      

7. E. Szelburg-Zarembina: Joanna eksirännak. [Romaan]. Tõlkinud L. Skomorovska. Kaas: P. Liivak. Tartus: Noor-Eesti 1937, 342 s.  

Tytuł oryginału: Wędrówka Joanny.

Recenzje: 

1. S. SIRGE: Kirjanduse ülevaade. Poola romaanide sari. „Eesti Kirjandus” 1938 nr 10.

2. M. OTSAOO: Teater, kunst, kirjandus. „Üliõpilasleht” 1939 nr 1. 

8. Z. Nałkowska: Piir. [Romaan]. Tõlkinud ja eessõna: L. Skomorovska. Kaas: P. Liivak. Tartus: Noor-Eesti; G. Roht 1937, 386 s. 

Tytuł oryginału: Granica. 

Recenzje: 

1. M. JÜRMA: Arvamus. „Varamu” 1938 nr 6.

2. M. OTSASOO: Teater, kunst, kirjandus. „Üliõpilasleht” 1938 nr 11/12. 

3. S. SIRGE: Kirjanduse ülevaade. Poola romaanide sari. „Eesti Kirjandus” 1938 nr 10.

9. M. Kuncewiczowa: Võõramaalanna. [Romaan]. Tõlkinud L. Skomorowska. Kaas: P. Liivak. Eessõna: J. Kaplinski. Tartus: Noor-Eesti 1938, 310 s.

Tytuł oryginału: Cudzoziemka.

Recenzje: 

1. S. SIRGE Sirge: Kirjanduse ülevaade. Poola romaanide sari. „Eesti Kirjandus” 1938 nr 10.

2. M. OTSASOO: Teater, kunst, kirjandus. „Üliõpilasleht” 1939 nr 1. 

10. H. Sienkiewicz: Pan Wolodyjowski. [Romaan]. Poola keelest tõlkinud L. Skomorowska. Kaaneümbris: E. Kollom. Tartu; Tallinn: Loodus; Tartu: K. Mattiesen 1938, 519 s. Wydanie 2 Talinn: Eesti Raamat; Tartu: Greif 1995. 

Tytuł oryginału: Pan Wołodyjowski. 

11. S. Żeromski: Võõra ikke all. (Sisyphose tööd). Stefan Žeromski. Poola keelest tõlkinud L. Skomorowska. [Eessõna: J. Kaplinski. Kaas: A. Mihkelsoo]. Tartu: Talinn: Loodus; Tartu: K. Mattiesen 1938, 239 s.

Tytuł oryginału:  Syzyfowe prace.  

12. H. Sienkiewicz: Quo vadis. Noorsoole kohastatud väljaanne. Kaas: E. Leps. Tartu: Loodus; K. Mattiesen 1939, 302 s. Wydania następne: wydanie 2 Talinn: Logos 1998; wydanie 3 Madrid: Mediasat Group; [Talinn]: Eesti Päevaleht [levitaja] 2007. 

Tytuł oryginału: Quo vadis. 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA EMILA I LYDII SKOMOROWSKICH 

1. Tartu Meeslaulu Selts. Koncert: Warszawa 23. II, Kraków 25. II 1937: Chórem dyryguje kompozytor i dyrygent Teatru „Vanemuine” w Tartu Eduard Tubin. Solista Arno Niitof (baryton). Akampaniament: Bruno Luck. Tłumaczyli E. i L. Skomorowscy. Tartu: K. Mattieseni 937, 19 s.  

Program koncertu Męskiego Towarzystwa Śpiewaczego z Tartu.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

E. TEDER: Eesti kirjanike leksikon. Talinn 2000. 

OMÓWIENIA

1. R. FYDA: Emigracja polska w Estonii w latach 1918-1939. „Nasza Przeszłość” 1994 nr 81.  

2. N. SINDETSKAJA: Polsko-estońskie stosunki kulturalne w latach 1918-1939. Praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dra hab. Jana Lewandowskiego. Talinn 2008. 

3. T. KONOPKA: Wspomnienie o Emilianie Skomorowskim, współautorze podręcznika polsko-estońskiego [online]. Dostępny w Internecie: https://www.eesti.pl/wspomnienie-o-emilianie-skomorowskim-wspolautorze-podrecznika-polsko-estonskiego-13841.html [dostęp: 20.09. 2022]. 

SKOMOROWSKA Lydia

1897-1991

Nimi meetrikas: Lüüdia.

Tõlkija. 

Sündinud 1. märtsil 1897. aastal Riias Saksa või Eesti päritoluga perekonnas, ametnik Jaegermani tütar. Varsti pärast seda kolis pere Tartusse (endine Dorpat). Kodus räägiti tõenäoliselt saksa keelt. Omandas hariduse Tartus ning 1913. aastal sai kvalifikatsiooni, et töötada koduõpetajana. 1919. aastal abiellus poolakas Emil Skomorowskiga. Aastatel 1919–21 töötas ühes Lvivi gümnaasiumis. Kahekümnendate aastate alguses kolis koos mehega Lvivist Tartusse, kus läbis kursused pedagoogilisel erialal (1921–24). Aastatel 1931–1932 osales õpetajate seminaris Rakveres. Samal ajal töötas õpetajana (aastatel 1924–28 oli õpetaja ja inspektor Võrus, aastatel 1928–31 töötas Jõhvis, aastatel 1932–44 oli algkooli õpetaja Tartus). Kolmekümnendatel aastatel osales koos abikaasaga, kes oli koos Madis Nurmikuga Praktilise eesti-poola-eesti õpiku autoriks (1937), aktiivselt Eesti Polonia elus. Oli „Pszczółka“ – poola naiste organisatsioon, mis toetas iseõppimist – liige. Tegeles tõlkimisega, spetsialiseerudes poola-eesti suunal (tema abikaasa proovis tõlkida kirjandust eesti keelest poola keelde, kuid tema tööd on kadunud). Debüteeris 1933. aastal, tõlkides Eliza Orzechowska jutustuse „Hekuba“. Ta on publitseerinud Zofia Nałkowska veste ajakirjas Maret (1938 nr 4) ning Ewa Szelburg-Zarembina loomingu ajakirjas Taluperenaine (1939 nr 11). Poola kirjanduse tõlkega vastas Eesti kirjanike liidu ootustele, realiseerides ühenduse tõlkepoliitikat. Samuti tõlkis teatrilavastusi, näiteks Antoni Cwojdziński komöödiat „Teoria Einsteina“ (1934), ning lastekirjandust. 1937. aasta suvel osales Maailma poolakate ühenduse poolt korraldatud nukuteatri kursusel. Aastal 1938 kavandas ja lavastas nukuteatri lavastuse Maria Ludwika Kownacka teose „Bajowe bajeczki“ (Jutuvana vestlused) alusel, selle esilavastus toimus 7. mail 1938 (oli pühendatud poolakate rahvaühenduse Jutrzenka 10-aastasele juubelile Tartus). Oma tõlketöös kasutas ta tõenäoliselt abikaasa abi, kellega tegi koostööd ka muusikakontsertide programme poola keelde tõlkides (1937). 

Sõja algus peatas abielupaari tõlkijate karjääri arengu. Esimestel okupatsiooniaastatel viibisid Tartus. 1944. aastal Punaarmee saabumisel Lüüdia kolis Saksamaale, tõenäoliselt Hamburgi või Lübeckisse. 1948. aastal kolis Austraaliasse. Viiekümnendatel aastatel ühines temaga abikaasa ning nad jäid elama Tasmaaniale. Tõlketööd ta enam ei teinud. Suri 18. augustil 1991 ja on maetud Hobartis Tasmaanial. Tõlkija dokumendid võivad olla järeltulijate käes (lisaks sõjas hukkunud pojale oli tal ka tütar, kes emigreerus Ameerika Ühendriikidesse).