APPENSZLAK-FOGIEL Paulina

APPENSZLAK Paulina 

1899/1900-1976

Podpisywała teksty też: Pola Jamajkówna. 

Pseudonimy i kryptonimy: Colombina; Kolombina; P.A.; Paulinette; Pola.

Publicystka, tłumaczka, poetka. 

Urodzona najprawdopodobniej w 1899 lub 1900 (data dzienna nieznana), w Warszawie w rodzinie żydowskiej; córka Nuchmina i Miriam Jamajków; siostra Róży Grycendlerowej, znanej przedwojennej dziennikarki. Niewiele wiadomo o jej edukacji. Wkraczając w dorosłe życie, znała język polski, jidysz, a prawdopodobnie także niemiecki, angielski i francuski. Gorzej radziła sobie z hebrajskim, który z biegiem czasu zdołała opanować. Jako tłumaczka, publicystka i poetka zadebiutowała w 1919 na łamach „Tygodnika Nowego” (Tygodnik Nowy), z którym współpracowała od początku istnienia pisma, podpisując się często jako Pola Jamajkówna. Jej debiutem translatorskim był przekład na język polski fragmentu z Melodii hebrajskich Heinricha Heinego (1919 nr 7). W tymże roku zamieściła w „Tygodniku Nowym” tłumaczenia poezji Walta Whitmana (nr 17) i Georga Gordona Noela Byrona (nr 20). Jej tłumaczenia ukazywały się też m.in. w „Dzienniku Nowym” (Dziennik Nowy) (np. przekład Naszej pieśni Jakuba Kahana 1919 nr 45). Około 1919 poznała związanego m.in. z redakcją „Tygodnika Nowego” Jakuba Appenszlaka, którego poślubiła w 1919 lub 1920, a w 1920 urodziła syna Henryka. Od 1923 współpracowała ze współredagowanym przez męża „Naszym Przeglądem” (Nasz Przegląd), gdzie w okresie międzywojennym prowadziła dział dla kobiet (podp. Paulinette) i zamieszczała recenzje literackie. Obracała się w środowisku pisarzy, dzięki czemu poznała m.in. Juliusza Kaden-Bandrowskiego, Leopolda Staffa, Juliana Tuwima czy Adama Ważyka. Przekładała utwory poetek żydowskich piszących w jidysz, m.in. Ester Szumiaczer (Księżnika Mauri, Nasz Kurier, 1922 nr 282). Podjęła również współpracę z wydawnictwem "Safrus", wydającym literaturę hebrajską i jidysz w serii „Biblioteka Pisarzy Żydowskich”. W 1928 wspólnie z Izą Rachelą Wagmanową założyła w Warszawie własny tygodnik dla kobiet żydowskich Ewa (wydawane do 1933). Wyrażała poglądy syjonistyczne i feministyczne, zabiegała o prawa kobiet żydowskich do samostanowienia. Utrzymywała liczne kontakty z poetkami tworzącymi w jidysz (m.in. Kadią Mołodowską i Rachelą H. Korn), których wiersze przekładała na polski i publikowała, m.in. na łamach „Ewy. Po zamknięciu „Ewy” wraz z mężem próbowała w 1934 zaistnieć na rynku prasowym z tygodnikiem Lektura , adresowanym do pisarzy polsko-żydowskich, ale była to inicjatywa krótkotrwała i zakończona niepowodzeniem.  Jednocześnie nadal publikowała,m.in. w Diwrej Akiba (Sprawy Akiby). Wraz z żydowską poetką piszącą po polsku Andą Eker odwiedziła Palestynę.  Wiele podróżowała po Europie, m.in. do Jugosławii w towarzystwie m.in. Marii Dąbrowskiej. W 1935 razem z M. Dąbrowską, Marią Jasnorzewską-Pawlikowską i Władysławem Rymkiewiczem udała się w rejs parowcem „Kościuszko” na trasie Stambuł-Konstanca, a w 1937 odwiedziła Grecję. Wiosną 1939 wyjechała wraz z mężem do Nowego Jorku. W sierpniu 1939 powróciła do Polski. Zaskoczona wybuchem II wojny światowej, w początkach września przez Rumunię przedostała się z synem do Palestyny, dokąd dotarli w 1940.  Z mężem prawdopodobnie rozwiodła się już na emigracji w Palestynie. Po jego śmierci w 1950 poślubiła Zygmunta Fogiela (1902-73?), prawnika i dziennikarza sportowego, współpracownika „Naszego Przeglądu”, z którym bliskie stosunki utrzymywała od końca lat dwudziestych i który towarzyszył jej w trakcie ucieczki z Polski w 1939.  W pierwszych latach powojennych pobytu w Izraelu przeżywała trudności finansowe i mieszkaniowe, jak również na skutek słabej znajomości hebrajskiego i traumy powojennej. Publikowała na łamach prasy polskiej i hebrajskiej ukazującej się w Palestynie i Izraelu. Współpracowała z Olam Ha-isza (Świat Kobiety), gdzie była redaktorką, z lewicowym dziennikiem Al Ha-miszmar (Na straży), a także z dziennikiem Dawar (Słowo). Do 1950 publikowała też sporadycznie teksty na łamach tygodnika Nasza Trybuna, redagowanego przez przebywającego w Nowym Jorku pierwszego męża. Uczestniczyła w życiu intelektualnym Polonii palestyńskiej i izraelskiej.  Pod koniec wojny zaprzyjaźniła się z Władysławem Broniewskim. Organizowała kursy hebrajskiego dla emigrantów. Tragicznym przeżyciem była dla niej śmierć syna, który jako porucznik zginął w 1949 w pierwszej wojnie izraelsko-arabskiej. W następnych latach ogłaszała teksty na łamach polskojęzycznego „Przeglądu Wydarzeń” (Przegląd Wydarzeń), wychodzącego w Izraelu (ukazywały się tu także przedruki jej wcześniejszych tekstów). Jej powieść biograficzna o pobycie Janusza Korczaka w Ziemi Izraela (Doktor został w Warszawie) doczekała się przekładów na język hebrajski (1946, Ha-doktor niszar: roman biografi al Janusz Korczak), jidysz i hiszpański (1963). W ostatnich latach życia straciła wzrok i borykała się z problemami zdrowotnymi. Zmarła w 1976 w Hajfie (data dzienna nieznana); pochowana prawdopodobnie na tamtejszym cmentarzu.    

Swoje zbiory przekazała w marcu 1975 do Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie. Znajduje się wśród nich m.in. korespondencja z Marią Dąbrowską i Władysławem Broniewskim.   

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA Z JĘZYKA POLSKIEGO

1. Z. Segałowicz: Cylka z lasu. Romans. Przekład z żydowskiego P. Appenszlakowej. Warszawa, Włocławek: Safrus 1929, 224 s. Biblioteka pisarzy żydowskich. 

Tytuł oryginału: Di wilde Cilke: roman.

2. V. Baum: Życie bez tajemnic. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła P. Appenszlakowa. Warszawa: Rój 1933, 304 s. Wydanie 2 tamże 1938.  

Tytuł oryginału: Leben ohne Geheimnis. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. J. SOLARZ. [Hasło w:]: Polski Słownik Judaistyczny. T. 1. Warszawa 2003. 

2. K. FAMULSKA-CIESIELSKA, S. J. ŻUREK. [Hasło w:] Literatura polska w Izraelu. Leksykon. Kraków 2012.  

OMÓWIENIA

1. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: Dziennikarki międzywojennej prasy polsko-żydowskiej (wstępne rozpoznanie). „Archiwum Emigracji” 2014 z. 1-2. 

2. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: Będę po polsku opowiadać o życiu Żydówek. W: Proza kobiet. Interpretacje. Siedlce 2015.  

3. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: „Ja prawie co dzień czytam wiersze…” – korespondencja Pauliny Appenszlak do Władysława Broniewskiego (1946-1947). W: W świecie kobiecej korespondencji prywatnej i publicznej. Siedlce 2018.  

אפנשלק פאולינה (פולה) 

1976-1899/1900

שמות העט: פולה ימייקה (Pola Jamajka), קולומבינה (Colombina, Kolombina), P.A., פולינט (Paulinette), פולה (Pola)

פובליציסטית, מתרגמת, משוררת

נולדה ככל הנראה בשנת 1899 או 1900 (תאריך מדויק אינו ידוע), בוורשה במשפחה יהודית; בתם של נחום ומרים ימייקה; אחותה של רוזה גריצנדלר (Róża Grycendlerowa), עיתונאית מפורסמת לפני מלחמת העולם השנייה. מעט ידוע על השכלתה. כאישה צעירה היא ידעה פולנית, יידיש וקרוב לוודאי גם גרמנית, אנגלית וצרפתית. היא התקשתה לדבר עברית, אך במרוצת הזמן הצליחה לשלוט בשפה. היא פרסמה קטעים ראשונים כמתרגמת, פובליציסטית ומשוררת בשנת 1919 ב-"Tygodnik Nowy" (לעיתים קרובות תחת שם העט פולה ימייקה), איתו שיתפה פעולה מתחילת קיומו של השבועון. תרגומה הראשון שפורסם היה תרגום לפולנית של קטע מתוך נעימות עבריות (Melodie hebrajskie) מאת היינריך היינה (1919, מס' 7). באותה שנה היא פרסמה ב-"Tygodnik Nowy" את תרגומי השירים מאת וולט ויטמן (מס' 17) וג'ורג' גורדון נואל בירון (מס' 20). תרגומיה התפרסמו גם, בין היתר, ב-"Dziennik Nowy" (למשל תרגום השיר שירתנו (Nasza pieśń) מאת יעקב כהן 1919, מס' 45). בסביבות שנת 1919 היא הכירה את יעקב אפנשלק, המשתף פעולה בין השאר עם "Tygodnik Nowy", התחתנה איתו בשנת 1919 או 1920, ובשנת 1920 נולד להם בן הנריק. משנת 1923 היא שיתפה פעולה עם "Nasz Przegląd", בעריכת בעלה, שם בתקופה שבין שתי מלחמות העולם ניהלה את מדור הנשים (תחת שם העט פולינט) ופרסמה ביקורות ספרותיות. היא הכירה סופרים רבים, ביניהם את יוליוש קאדן-בנדרובסקי, לאופולד סטאף, יוליאן טובים ואדם וואז'יק. היא תרגמה את יצירותיהן של משוררות יהודיות שכתבו ביידיש, בין היתר של אסתר שומיאצ'ר-הירשביין (Księżnik Mauri, "Nasz Kurier", 1922, מס' 282). כמו כן היא שיתפה פעולה עם הוצאת הספרים "ספרות", המוציאה לאור ספרות עברית ויידיש בסדרה "ספריית סופרים יהודים" ("Biblioteka Pisarzy Żydowskich"). בשנת 1928 יחד עם איזה רחל וגמנובה היא ייסדה בוורשה שבועון לנשים יהודיות "Ewa" שיצא לאור עד שנת 1933. היא הביעה דעות ציוניות ופמיניסטיות ונלחמה למען זכויות של נשים יהודיות. היא קיימה קשרים רבים עם משוררות הכותבות ביידיש (ביניהן קדיה מולודובסקי ורחל קורן), שאת שיריהן תרגמה לפולנית ופרסמה, בין היתר ב-"Ewa". לאחר שהעיתון "Ewa" נסגר, בשנת 1934 היא ובעלה ניסו להיכנס לשוק העיתונות עם השבועון "Lektura" לסופרים פולנים-יהודים, אך הפרויקט היה קצר מועד ולא מוצלח. במקביל היא המשיכה לפרסם, בין השאר ב-"Diwrej Akiba". יחד עם אנדה אקר, המשוררת היהודית הכותבת בפולנית, היא ביקרה בארץ ישראל. היא טיילה רבות ברחבי אירופה, בין היתר ביוגוסלביה עם מריה דוברובסקה. בשנת 1935 היא יצאה יחד עם מ. דוברובסקה, מריה יאסנובז'סקה-פבליקובסקה וולדיסלב רימקביץ' לשייט באוניית הקיטור "Kościuszko" במסלול מאיסטנבול לקונסטנצה, ובשנת 1937 ביקרה ביוון. באביב 1939 היא נסעה עם בעלה לניו יורק ובאוגוסט של אותה שנה חזרה לפולין. לאחר פרוץ מלחמת העולם השנייה, בראשית ספטמבר 1939, היא יצאה עם בנה דרך רומניה לארץ ישראל והגיעה לשם בשנת 1940. ככל הנראה היא התגרשה מבעלה כבר בארץ ישראל. לאחר מותו של יעקב אפנשלק בשנת 1950 היא התחתנה  עם זיגמונט פוגייל (?1902-1973), עורך דין ועיתונאי ספורט המשתף פעולה עם "Nasz Przegląd". היא קיימה קשרים קרובים איתו מאז סוף שנות ה-20 והוא ליווה אותה במהלך בריחתה מפולין בשנת 1939. בשנים הראשונות בארץ היא סבלה מקשיי כלכלה ודיור, וכן בעקבות ידיעתה הדלה בעברית והטראומה שלאחר המלחמה. היא פרסמה בעיתונים פולניים ועבריים בארץ ישראל ואחר כך בישראל. היא שיתפה פעולה עם "עולם האישה" (כעורכת), עם היומון השמאלני "על המשמר" ועם היומון "דבר". עד שנת 1950 היא פרסמה לעיתים רחוקות גם בשבועון "Nasza Trybuna", שערך בעלה הראשון המתגורר בניו יורק. היא השתתפה בחיי התרבות של הקהילה הפולנית הארץ ישראלית והישראלית. בתום המלחמה היא התיידדה עם ולדיסלב ברונבסקי. היא ארגנה קורסי עברית לעולים חדשים. בשנת 1949 היא חוותה טרגדיה אישית, בנה נפל כסגן במלחמת העצמאות. בשנים שלאחר מכן היא פרסמה את הטקסטים שלה ב-"Przegląd Wydarzeń", שיצא לאור בפולנית בישראל (שם פורסמו בפעם השנייה גם הטקסטים הקודמים שלה). הרומן הביוגרפי שלה על שהותו של יאנוש קורצ'אק בארץ ישראל (Doktor został w Warszawie) תורגם לעברית (1946, הדוקטור נשאר: רומן ביוגרפי על יאנוש קורצ'אק), ליידיש ולספרדית (1963). בשנים האחרונות לחייה היא איבדה את ראייתה וסבלה מבעיות בריאותיות. היא נפטרה בשנת 1976 (תאריך מדויק אינו ידוע) בחיפה וכנראה נקברה בבית הקברות המקומי.

היא תרמה את מורשתה במרץ 1975 למוזיאון הספרות על שם אדם מיצקביץ' בוורשה. הוא כולל, בין היתר, את התכתבויותיה עם מריה דוברובסקה וולדיסלב ברונבסקי. 

תרגומים

1. Z. Segałowicz: Cylka z lasu. Romans. Przekład z żydowskiego P. Appenszlakowej. Warszawa, Włocławek: Safrus 1929, 224 pages. Biblioteka pisarzy żydowskich. 

במקור:  די ווילדע צילקע

2. V. Baum: Życie bez tajemnic. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła P. Appenszlakowa. Warszawa: Rój 1933, 304 pages. Second edition Warszawa: Rój 1938.  

במקור: Leben ohne Geheimnis

מחקרים כלליים (מבחר)

1. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: Dziennikarki międzywojennej prasy polsko-żydowskiej (wstępne rozpoznanie). „Archiwum Emigracji” 2014 no. 1-2. 

2. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: Będę po polsku opowiadać o życiu Żydówek. In: Proza kobiet. Interpretacje. Siedlce 2015.  

3. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: „Ja prawie co dzień czytam wiersze…” – korespondencja Pauliny Appenszlak do Władysława Broniewskiego (1946-1947). In: W świecie kobiecej korespondencji prywatnej i publicznej. Siedlce 2018.  

מילונים וביבליוגרפיות

1. J. SOLARZ. [Entry in:]: Polski Słownik Judaistyczny. Vol. 1. Warszawa 2003. 

2. K. FAMULSKA-CIESIELSKA, S. J. ŻUREK. [Entry in:] Literatura polska w Izraelu. Leksykon. Kraków 2012.  

טרסה ראצ'קה-יזיורסקה