APPENSZLAK-FOGIEL Paulina

APPENSZLAK Paulina 

1899/1900-1976

Podpisywała teksty też: Pola Jamajkówna.
Pseudonimy i kryptonimy: Colombina; Kolombina; P.A.; Paulinette; Pola.
Publicystka, tłumaczka, poetka. 

Urodzona najprawdopodobniej w 1899 lub 1900 (data dzienna nieznana), w Warszawie w rodzinie żydowskiej; córka Nuchmina i Miriam Jamajków; siostra Róży Grycendlerowej, znanej przedwojennej dziennikarki. Niewiele wiadomo o jej edukacji. Wkraczając w dorosłe życie, znała język polski, jidysz, a prawdopodobnie także niemiecki, angielski i francuski. Gorzej radziła sobie z hebrajskim, który z biegiem czasu zdołała opanować. Jako tłumaczka, publicystka i poetka zadebiutowała w 1919 na łamach „Tygodnika Nowego” (Tygodnik Nowy), z którym współpracowała od początku istnienia pisma, podpisując się często jako Pola Jamajkówna. Jej debiutem translatorskim był przekład na język polski fragmentu z Melodii hebrajskich Heinricha Heinego (1919 nr 7). W tymże roku zamieściła w „Tygodniku Nowym” tłumaczenia poezji Walta Whitmana (nr 17) i Georga Gordona Noela Byrona (nr 20). Jej tłumaczenia ukazywały się też m.in. w „Dzienniku Nowym” (Dziennik Nowy) (np. przekład Naszej pieśni Jakuba Kahana 1919 nr 45). Około 1919 poznała związanego m.in. z redakcją „Tygodnika Nowego” Jakuba Appenszlaka, którego poślubiła w 1919 lub 1920, a w 1920 urodziła syna Henryka. Od 1923 współpracowała ze współredagowanym przez męża „Naszym Przeglądem” (Nasz Przegląd), gdzie w okresie międzywojennym prowadziła dział dla kobiet (podp. Paulinette) i zamieszczała recenzje literackie. Obracała się w środowisku pisarzy, dzięki czemu poznała m.in. Juliusza Kaden-Bandrowskiego, Leopolda Staffa, Juliana Tuwima czy Adama Ważyka. Przekładała utwory poetek żydowskich piszących w jidysz, m.in. Ester Szumiaczer (Księżnika Mauri, Nasz Kurier, 1922 nr 282). Podjęła również współpracę z wydawnictwem "Safrus", wydającym literaturę hebrajską i jidysz w serii „Biblioteka Pisarzy Żydowskich”. W 1928 wspólnie z Izą Rachelą Wagmanową założyła w Warszawie własny tygodnik dla kobiet żydowskich Ewa (wydawane do 1933). Wyrażała poglądy syjonistyczne i feministyczne, zabiegała o prawa kobiet żydowskich do samostanowienia. Utrzymywała liczne kontakty z poetkami tworzącymi w jidysz (m.in. Kadią Mołodowską i Rachelą H. Korn), których wiersze przekładała na polski i publikowała, m.in. na łamach „Ewy. Po zamknięciu „Ewy” wraz z mężem próbowała w 1934 zaistnieć na rynku prasowym z tygodnikiem Lektura , adresowanym do pisarzy polsko-żydowskich, ale była to inicjatywa krótkotrwała i zakończona niepowodzeniem.  Jednocześnie nadal publikowała,m.in. w Diwrej Akiba (Sprawy Akiby). Wraz z żydowską poetką piszącą po polsku Andą Eker odwiedziła Palestynę.  Wiele podróżowała po Europie, m.in. do Jugosławii w towarzystwie m.in. Marii Dąbrowskiej. W 1935 razem z M. Dąbrowską, Marią Jasnorzewską-Pawlikowską i Władysławem Rymkiewiczem udała się w rejs parowcem „Kościuszko” na trasie Stambuł-Konstanca, a w 1937 odwiedziła Grecję. Wiosną 1939 wyjechała wraz z mężem do Nowego Jorku. W sierpniu 1939 powróciła do Polski. Zaskoczona wybuchem II wojny światowej, w początkach września przez Rumunię przedostała się z synem do Palestyny, dokąd dotarli w 1940.  Z mężem prawdopodobnie rozwiodła się już na emigracji w Palestynie. Po jego śmierci w 1950 poślubiła Zygmunta Fogiela (1902-73?), prawnika i dziennikarza sportowego, współpracownika „Naszego Przeglądu”, z którym bliskie stosunki utrzymywała od końca lat dwudziestych i który towarzyszył jej w trakcie ucieczki z Polski w 1939.  W pierwszych latach powojennych pobytu w Izraelu przeżywała trudności finansowe i mieszkaniowe, jak również na skutek słabej znajomości hebrajskiego i traumy powojennej. Publikowała na łamach prasy polskiej i hebrajskiej ukazującej się w Palestynie i Izraelu. Współpracowała z Olam Ha-isza (Świat Kobiety), gdzie była redaktorką, z lewicowym dziennikiem Al Ha-miszmar (Na straży), a także z dziennikiem Dawar (Słowo). Do 1950 publikowała też sporadycznie teksty na łamach tygodnika Nasza Trybuna, redagowanego przez przebywającego w Nowym Jorku pierwszego męża. Uczestniczyła w życiu intelektualnym Polonii palestyńskiej i izraelskiej.  Pod koniec wojny zaprzyjaźniła się z Władysławem Broniewskim. Organizowała kursy hebrajskiego dla emigrantów. Tragicznym przeżyciem była dla niej śmierć syna, który jako porucznik zginął w 1949 w pierwszej wojnie izraelsko-arabskiej. W następnych latach ogłaszała teksty na łamach polskojęzycznego „Przeglądu Wydarzeń” (Przegląd Wydarzeń), wychodzącego w Izraelu (ukazywały się tu także przedruki jej wcześniejszych tekstów). Jej powieść biograficzna o pobycie Janusza Korczaka w Ziemi Izraela (Doktor został w Warszawie) doczekała się przekładów na język hebrajski (1946, Ha-doktor niszar: roman biografi al Janusz Korczak), jidysz i hiszpański (1963). W ostatnich latach życia straciła wzrok i borykała się z problemami zdrowotnymi. Zmarła w 1976 w Hajfie (data dzienna nieznana); pochowana prawdopodobnie na tamtejszym cmentarzu.    

Swoje zbiory przekazała w marcu 1975 do Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie. Znajduje się wśród nich m.in. korespondencja z Marią Dąbrowską i Władysławem Broniewskim.   

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA Z JĘZYKA POLSKIEGO

1. Z. Segałowicz: Cylka z lasu. Romans. Przekład z żydowskiego P. Appenszlakowej. Warszawa, Włocławek: Safrus 1929, 224 s. Biblioteka pisarzy żydowskich. 

Tytuł oryginału: Di wilde Cilke: roman.

2. V. Baum: Życie bez tajemnic. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła P. Appenszlakowa. Warszawa: Rój 1933, 304 s. Wydanie 2 tamże 1938.  

Tytuł oryginału: Leben ohne Geheimnis. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. J. SOLARZ. [Hasło w:]: Polski Słownik Judaistyczny. T. 1. Warszawa 2003. 

2. K. FAMULSKA-CIESIELSKA, S. J. ŻUREK. [Hasło w:] Literatura polska w Izraelu. Leksykon. Kraków 2012.  

OMÓWIENIA

1. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: Dziennikarki międzywojennej prasy polsko-żydowskiej (wstępne rozpoznanie). „Archiwum Emigracji” 2014 z. 1-2. 

2. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: Będę po polsku opowiadać o życiu Żydówek. W: Proza kobiet. Interpretacje. Siedlce 2015.  

3. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: „Ja prawie co dzień czytam wiersze…” – korespondencja Pauliny Appenszlak do Władysława Broniewskiego (1946-1947). W: W świecie kobiecej korespondencji prywatnej i publicznej. Siedlce 2018.  

APPENSZLAK Paulina

1899/1900-1976

She also published under the name: Pola Jamajkówna.

Pseudonyms and cryptonyms: Colombina; Kolombina; P.A.; Paulinette; Pola.

Journalist, translator, poet.

Born most probably in 1899 or 1900 (the exact date is unknown) into a Jewish family in Russian-ruled Warsaw; daughter of Nuchmin and Miriam Jamajka; sister of Róża Grycendlerowa, a well-known prewar journalist. Little is known about her education. During her childhood, she learned Polish and Yiddish, as well as most probably German, English and French, too. She struggled with Hebrew, but managed to learn the language with time. She made her debut as a translator, journalist and poet in 1919 in Tygodnik Nowy, a weekly that she collaborated with since its founding. She often published under the name Pola Jamajkówna. Her debut translation was a Polish version of an excerpt of Heinrich Heine’s Hebrew Melodies [German: Hebräische Melodien; Polish: Melodie hebrajskie] in Tygodnik Nowy (no. 7, 1919). The same year, she published in the same periodical a translation of the poetry of Walt Whitman (issue no. 17) and of Lord Byron (issue no. 20). Her translations also appeared in periodicals including Dziennik Nowy (for example, a translation of Jakub Kahan’s Nasza pieśń [Our hymn], no. 45, 1919). Around 1919, she met Jakub Appenszlak, who was associated with the editorial board of Tygodnik Nowy. They married in 1919 or 1920, while their son Henryk was born in 1920. From 1923, she collaborated with Nasz Przegląd, which was co-edited by her husband. She edited the women’s section during the interwar period (using the pen name Paulinette) while also contributing literary reviews. She was active in literary circles, becoming acquainted with figures including Juliusz Kaden-Bandrowski, Leopold Staff, Julian Tuwim and Adam Ważyk. She translated the works of Jewish female poets writing in Yiddish, including Ester Szumiaczer/ Esther Shumiatcher-Hirschbein (Księżnika Mauri [XXX], Nasz Kurier, no. 282, 1922). She also collaborated with the Safrus publishing house, which issued Hebrew and Yiddish literature as part of the Biblioteka Pisarzy Żydowskich [Library of Jewish Writers] series. In 1928, she co-founded with Iza Rachela Wagmanowa, the weekly Ewa, which was based in Warsaw and aimed at Jewish women. It was in print until 1933. She expressed Zionist and feminist sympathies, fighting for the Jewish women’s right to self-determination. She maintained contacts with numerous female Yiddish-language poets, including Kadia Mołodowska (Kadia Molodowsky) and Rachel Häring Korn, whose works she translated into Polish and published in periodicals including Ewa. Following the closure of Ewa, she and her husband sought to establish the weekly Lektura, which was aimed at Polish-Jewish writers, but this initiative was short-lived and unsuccessful. At the same time, she continued to publish in Diwrej Akiba, among other periodicals. Together with the Jewish Polish-language female poet Anda Eker, she visited Palestine. She also travelled around Europe, visiting countries including Yugoslavia, in the company of Maria Dąbrowska. In 1935, together with Dąbrowska, Maria Jasnorzewska-Pawlikowska and Władysław Rymkiewicz, she journeyed on the steamship Kościuszko from Istanbul to Constanca, while in 1937 she visited Greece. In spring 1939, she and her husband left for New York. In August 1939, she returned to Poland, where she encountered the outbreak of World War II. In early September 1939, she and her son left for Palestine via Romania, arriving in 1940. She divorced her husband, most probably while in exile in Palestine. Following his death in 1950, she married the lawyer, sports journalist and Nasz Przegląd employee Zygmunt Fogiel (1902-72?). She had maintained close contact with him since the late 1920s. He accompanied her during her escape from Poland in 1939. In the early postwar years, she experienced financial and housing troubles in Israel, while her poor knowledge of Hebrew coupled with postwar trauma made life difficult. She wrote for the Polish- and Hebrew-language press that was published in Palestine and Israel. She collaborated with the women’s periodical Olam Haisha, where she was also an editor, the left-leaning daily Al HaMishmar, and the daily Davar. Until 1950, she also occasionally published texts in the weekly Nasza Trybuna, which was edited by her first husband, who was in New York. She was involved in the intellectual life of Polish émigrés in Palestine and Israel. Towards the end of the war, she became acquainted with Władysław Broniewski. She organized Hebrew courses for émigrés. She experienced the tragic death of her son, who was killed in 1949 in the first Arab-Israeli War while serving as a lieutenant. In subsequent years, she contributed texts in the Polish-language to Przegląd Wydarzeń, which was published in Israel. Reprints of her earlier texts also appeared there. Her biographical novel about Janusz Korczak’s visit to the Israeli lands (Doktor został w Warszawie [The Doctor Remained in Warsaw]) was published in Hebrew translation (1946, Ha-doktor nishar: roman biografi al Janusz Korczak), Yiddish and Spanish (1963). During the final years of her life, she lost her sight and suffered other health problems. She died in 1976 in Haifa (exact date unknown); she is most probably buried in a cemetery in the city.

She donated her archives to the Adam Mickiewicz Museum of Literature in Warsaw in March 1975. The collections include her correspondence with Maria Dąbrowska and Władysław Broniewski.

אפנשלק פאולינה (פולה)

1976-1899/1900

שמות העט: פולה ימייקה (Pola Jamajka), קולומבינה (Colombina, Kolombina), P.A., פולינט

(Paulinette), פולה (Pola)

פובליציסטית, מתרגמת, משוררת

נולדה ככל הנראה בשנת 1899 או 1900 (תאריך מדויק אינו ידוע), בוורשה במשפחה יהודית; בתם של נחום ומרים ימייקה; אחותה של רוזה גריצנדלר (Róża Grycendlerowa), עיתונאית מפורסמת לפני מלחמת העולם השנייה. מעט ידוע על השכלתה. כאישה צעירה היא ידעה פולנית, יידיש וקרוב לוודאי גם גרמנית, אנגלית וצרפתית. היא התקשתה לדבר עברית, אך במרוצת הזמן הצליחה לשלוט בשפה. היא פרסמה קטעים ראשונים כמתרגמת, פובליציסטית ומשוררת בשנת 1919 ב-"Tygodnik Nowy" (לעיתים קרובות תחת שם העט פולה ימייקה), איתו שיתפה פעולה מתחילת קיומו של השבועון. תרגומה הראשון שפורסם היה תרגום לפולנית של קטע מתוך נעימות עבריות (Melodie hebrajskie) מאת היינריך היינה (1919, מס' 7). באותה שנה היא פרסמה ב-"Tygodnik Nowy" את תרגומי השירים מאת וולט ויטמן (מס' 17) וג'ורג' גורדון נואל בירון (מס' 20). תרגומיה התפרסמו גם, בין היתר, ב-"Dziennik Nowy" (למשל תרגום השיר שירתנו (Nasza pieśń) מאת יעקב כהן 1919, מס' 45). בסביבות שנת 1919 היא הכירה את יעקב אפנשלק, המשתף פעולה בין השאר עם "Tygodnik Nowy", התחתנה איתו בשנת 1919 או 1920, ובשנת 1920 נולד להם בן הנריק. משנת 1923 היא שיתפה פעולה עם "Nasz Przegląd", בעריכת בעלה, שם בתקופה שבין שתי מלחמות העולם ניהלה את מדור הנשים (תחת שם העט פולינט) ופרסמה ביקורות ספרותיות. היא הכירה סופרים רבים, ביניהם את יוליוש קאדן-בנדרובסקי, לאופולד סטאף, יוליאן טובים ואדם וואז'יק. היא תרגמה את יצירותיהן של משוררות יהודיות שכתבו ביידיש, בין היתר של אסתר שומיאצ'ר-הירשביין (Księżnik Mauri, "Nasz Kurier", 1922, מס' 282). כמו כן היא שיתפה פעולה עם הוצאת הספרים "ספרות", המוציאה לאור ספרות עברית ויידיש בסדרה "ספריית סופרים יהודים" ("Biblioteka Pisarzy Żydowskich"). בשנת 1928 יחד עם איזה רחל וגמנובה היא ייסדה בוורשה שבועון לנשים יהודיות "Ewa" שיצא לאור עד שנת 1933. היא הביעה דעות ציוניות ופמיניסטיות ונלחמה למען זכויות של נשים יהודיות. היא קיימה קשרים רבים עם משוררות הכותבות ביידיש (ביניהן קדיה מולודובסקי ורחל קורן), שאת שיריהן תרגמה לפולנית ופרסמה, בין היתר ב-"Ewa". לאחר שהעיתון "Ewa" נסגר, בשנת 1934 היא ובעלה ניסו להיכנס לשוק העיתונות עם השבועון "Lektura" לסופרים פולנים-יהודים, אך הפרויקט היה קצר מועד ולא מוצלח. במקביל היא המשיכה לפרסם, בין השאר ב-"Diwrej Akiba". יחד עם אנדה אקר, המשוררת היהודית הכותבת בפולנית, היא ביקרה בארץ ישראל. היא טיילה רבות ברחבי אירופה, בין היתר ביוגוסלביה עם מריה דוברובסקה. בשנת 1935 היא יצאה יחד עם מ. דוברובסקה, מריה יאסנובז'סקה-פבליקובסקה וולדיסלב רימקביץ' לשייט באוניית הקיטור "Kościuszko" במסלול מאיסטנבול לקונסטנצה, ובשנת 1937 ביקרה ביוון. באביב 1939 היא נסעה עם בעלה לניו יורק ובאוגוסט של אותה שנה חזרה לפולין. לאחר פרוץ מלחמת העולם השנייה, בראשית ספטמבר 1939, היא יצאה עם בנה דרך רומניה לארץ ישראל והגיעה לשם בשנת 1940. ככל הנראה היא התגרשה מבעלה כבר בארץ ישראל. לאחר מותו של יעקב אפנשלק בשנת 1950 היא התחתנה  עם זיגמונט פוגייל (?1902-1973), עורך דין ועיתונאי ספורט המשתף פעולה עם "Nasz Przegląd". היא קיימה קשרים קרובים איתו מאז סוף שנות ה-20 והוא ליווה אותה במהלך בריחתה מפולין בשנת 1939. בשנים הראשונות בארץ היא סבלה מקשיי כלכלה ודיור, וכן בעקבות ידיעתה הדלה בעברית והטראומה שלאחר המלחמה. היא פרסמה בעיתונים פולניים ועבריים בארץ ישראל ואחר כך בישראל. היא שיתפה פעולה עם "עולם האישה" (כעורכת), עם היומון השמאלני "על המשמר" ועם היומון "דבר". עד שנת 1950 היא פרסמה לעיתים רחוקות גם בשבועון "Nasza Trybuna", שערך בעלה הראשון המתגורר בניו יורק. היא השתתפה בחיי התרבות של הקהילה הפולנית הארץ ישראלית והישראלית. בתום המלחמה היא התיידדה עם ולדיסלב ברונבסקי. היא ארגנה קורסי עברית לעולים חדשים. בשנת 1949 היא חוותה טרגדיה אישית, בנה נפל כסגן במלחמת העצמאות. בשנים שלאחר מכן היא פרסמה את הטקסטים שלה ב-"Przegląd Wydarzeń", שיצא לאור בפולנית בישראל (שם פורסמו בפעם השנייה גם הטקסטים הקודמים שלה). הרומן הביוגרפי שלה על שהותו של יאנוש קורצ'אק בארץ ישראל (Doktor został w Warszawie) תורגם לעברית (1946, הדוקטור נשאר: רומן ביוגרפי על יאנוש קורצ'אק), ליידיש ולספרדית (1963). בשנים האחרונות לחייה היא איבדה את ראייתה וסבלה מבעיות בריאותיות. היא נפטרה בשנת 1976 (תאריך מדויק אינו ידוע) בחיפה וכנראה נקברה בבית הקברות המקומי.

היא תרמה את מורשתה במרץ 1975 למוזיאון הספרות על שם אדם מיצקביץ' בוורשה. הוא כולל, בין היתר, את התכתבויותיה עם מריה דוברובסקה וולדיסלב ברונבסקי. 

תרגומים

1. Z. Segałowicz: Cylka z lasu. Romans. Przekład z żydowskiego P. Appenszlakowej. Warszawa, Włocławek: Safrus 1929, 224 pages. Biblioteka pisarzy żydowskich. 

במקור:  די ווילדע צילקע

2. V. Baum: Życie bez tajemnic. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła P. Appenszlakowa. Warszawa: Rój 1933, 304 pages. Second edition Warszawa: Rój 1938.  

במקור: Leben ohne Geheimnis

מחקרים כלליים (מבחר)

1. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: Dziennikarki międzywojennej prasy polsko-żydowskiej (wstępne rozpoznanie). „Archiwum Emigracji” 2014 no. 1-2. 

2. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: Będę po polsku opowiadać o życiu Żydówek. In: Proza kobiet. Interpretacje. Siedlce 2015.  

3. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: „Ja prawie co dzień czytam wiersze…” – korespondencja Pauliny Appenszlak do Władysława Broniewskiego (1946-1947). In: W świecie kobiecej korespondencji prywatnej i publicznej. Siedlce 2018.  

מילונים וביבליוגרפיות

1. J. SOLARZ. [Entry in:]: Polski Słownik Judaistyczny. Vol. 1. Warszawa 2003. 

2. K. FAMULSKA-CIESIELSKA, S. J. ŻUREK. [Entry in:] Literatura polska w Izraelu. Leksykon. Kraków 2012.  

טרסה ראצ'קה-יזיורסקה