WAGMAN Saul

WAGMAN Saul 

1893-?

Poeta, publicysta, tłumacz. 

Urodzony w 1893 1 w Warszawie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej; syn Benjamina Moszka, pośrednika handlowego i Chany z domu Jesionowskiej; brat Chaima Lejby, (znanego jako Leon Trystan i używającego pseudonimu „Bagrationi”), aktora, reżysera i publicysty filmowego, oraz Ajzyka/Izaaka (znanego jako Adam Ważyk), poety, prozaika i eseisty. Z domu rodzinnego zapewne wyniósł znajomość jidysz, hebrajskiego, polskiego i rosyjskiego. Jego rodzice kilkukrotnie zmieniali miejsce zamieszkania. O jego wykształceniu brak informacji. W młodości sympatyzował z ruchem socjalistycznym, uczestniczył też w strajku szkolnym 1905. Później uchodził za czynnego syjonistę. W 1918 założył wraz Jakubem Appenszlakiem, dziennikarzem, publicystą i tłumaczem, wychodzący w jidysz tygodnik Błat. W 1918 debiutował jako tłumacz na łamach wychodzącego we Włocławku tygodnika Głos Żydowski przekładem z rosyjskiego (na polski) wiersza Iwana Bunina pt. Grób Racheli (nr 32). Zaczął publikować przekłady na polski utworów poetów, dramatopisarzy i prozaików żydowskich, piszących zarówno po hebrajsku, jak i w jidysz. Liczne tłumaczenia ukazywały się na łamach prasy żydowskiej publikowanej w języku polskim, m.in. „Naszego Kuriera” (Nasz Kurier) (był tu redaktorem wydawcą), „Nowego Dziennika” (Nowy Dziennik), „Chwili” (Chwila), „Miesięcznika Żydowskiego” (Miesięcznik Żydowski) czy wspomnianego „Głosu Żydowskiego”. W 1923 został współredaktorem „Naszego Przeglądu” (Nasz Przegląd) (obok Jakuba Appenszlaka i Natana Szwalbe); pełnił tam również funkcję sekretarza redakcji. Współpracował też z „Tygodnikiem Nowym” (Tygodnik Nowy). Odbywał wiele podróży. Jego reportaże ze Związku Radzieckiego (gdzie odwiedził m.in. Moskwę i szereg miast prowincjonalnych, a także letnią rezydencję Mikołaja II w Liwadii na Krymie), Anglii (Londynu), Palestyny i Stanów Zjednoczonych ukazywały się na łamach „Naszego Przeglądu” oraz Unzer Ekspres. Wygłaszał liczne odczyty związane z tymi wyjazdami. Należał do władz Żydowskiego Komitetu Ratunkowego (Żydowski Komitet Ratunkowy); był również członkiem organizacji sportowej „Makabi”. Jego żoną była Iza Rachela z Kapłanów, współzałożycielka (wraz z Pauliną Appenszlakową) i współredaktorka kobiecego czasopisma „Ewa” (zmarła w 1938). Po wybuchu II wojny światowej znalazł się najpewniej na terenach Rzeczypospolitej zajętych przez Związek Radziecki (jego brat, Adam Ważyk, przebywał wówczas we Lwowie) i prawdopodobnie znajdował się tam nadal po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej. Zmarł – według niektórych źródeł – śmiercią samobójczą 2, jeszcze przed końcem wojny (najpewniej po ataku Niemiec na Związek Radziecki w 1941), może dopiero w 1943 lub nawet w 1944. Miejsce jego pochówku pozostaje nieznane.

Spuścizna tłumaczeniowa Saula Wagmana uległa rozproszeniu bądź zniszczeniu podczas II wojny światowej. 

1 W literaturze pojawiają się też sporadycznie także inne, mniej prawdopodobne daty roczne jego urodzenia, np. rok 1897. Por. https://www.infocenters.co.il/gfh/notebook_ext.asp?book=116430&lang=eng, data dostępu: 20.08.2024. 

2 R. Żebrowski: Polski Słownik Judaistyczny. T. 2, Kraków 2012.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA 

1. J. Opatoszu: W lasach polskich. [Powieść] Autoryzowany przekład z żydowskiego S. Wagmana. Warszawa: E. Gitlin 1923, 313 s. 

Tytuł oryginału: In pojlisze welder. 

2. Płomienie i zgliszcza. Księga zbiorowa. Przełożył z żydowskiego S. Wagman. Przedmową zaopatrzył M. Kanfer. Warszawa: Safrus 1925, 228 s. Biblioteka Pisarzy Żydowskich, t. 3. 

Zawiera tłumaczenia autorów: Z.I. Onojchi, Zusman Segałowicz, J.M. Weisenberg [Weissenberg], Jojne Rozenfeld [Moryc Rosenfeld], Joel Mastbojm [Mastbaum], Dawid Fryszman, I.L. Perec, Efroim Kaganowski, H.D. Nomberg, Szalom Asz i L. Szapiro.

Recenzja: 

A. STAWAR. „Wiadomości Literackie” 1925 nr 28. 

3. Szolem Aleichem: Porada. [Opowiadania i nowele]. Przełożył S. Wagman i M. Holcblatt. Warszawa: „Orient” 1925, 99 s. Biblioteczka Pisarzy i Klasyków żydowskich, t. 7-8.  

PRACE DOTYCZĄCE PRZEKŁADU ORAZ LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ ORAZ KRYTYKA PRZEKŁADU  

1. S. Wagman: W siódmą rocznicę śmierci Szolem Alejchema. „Nasz Przegląd” 1923 nr 34.  

2. S. Wagman: Dobosz radości. „Nasz Przegląd” 1933 nr 193 [dot. twórczości Szolema Alejchema]. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. R. ŻEBROWSKI. W: Polski Słownik Judaistyczny. T. 2. Kraków 2012.  

OMÓWIENIA 

1. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: O polsko-żydowskich kontaktach na łamach „Naszego Przeglądu” w latach 1923-1939. W: Naruszone granice kulturowe. O kondycji ludzkiej w dwóch przestrzeniach: polskiej i żydowskiej XX wieku. Lublin 2013. 

וגמן שאול 

?-1893

משורר, פובליציסט, מתרגם

נולד בשנת 1893 בוורשה במשפחה יהודית מתבוללת; בנם של בנימין מושק, מתווך מסחרי, וחנה לבית יסיונובסקי; אחיו של חיים לייב (המכונה ליאון טריסטן והמשתמש בשם הבדוי "בגרטיוני"), שחקן, במאי ופובליציסט של קולנוע, ויצחק (המכונה אדם ואז'יק), משורר, סופר פרוזה ומסאי. כנראה כבר בבית הוא למד יידיש, עברית, פולנית ורוסית. הוריו החליפו את מקום מגוריהם מספר פעמים. השכלתו אינה ידועה. בצעירותו הוא הזדהה עם התנועה הסוציאליסטית והשתתף בשביתת תלמידים וסטודנטים בשנת 1905. מאוחר יותר הוא נחשב לציוני פעיל. בשנת 1918 הוא ייסד יחד עם יעקב אפנשלק, עיתונאי, פובליציסט ומתרגם, את השבועון ביידיש "בלאט". באותה השנה פורסם בשבועון "Głos Żydowski", שיצא לאור בוולוצלבק, תרגומו הראשון – תרגום מרוסית לפולנית לשיר מאת איוון בונין Grób Racheli (קבר רחל) (מס' 32). הוא החל לפרסם תרגומים לפולנית ליצירות של משוררים, מחזאים וסופרי פרוזה יהודים הכותבים בעברית וביידיש. תרגומיו הרבים פורסמו בעיתונות היהודית בפולנית, בין היתר ב-"Nasz Kurier" (בו הוא היה עורך ומוציא לאור), "Nowy Dziennik", "Chwila", "Miesięcznik Żydowski" ו-"Głos Żydowski". בשנת 1923 הוא הפך לאחד העורכים של "Nasz Przegląd" (לצד יעקב אפנשלק ונתן שוואלבה); בנוסף לכך הוא היה מזכיר מערכת. הוא שיתף פעולה גם עם "Tygodnik Nowy". הוא טייל רבות. כתבותיו מברית המועצות (שם ביקר, בין היתר, במוסקבה ובמספר ערים בפרובינציה, וכן במעון הקיץ של ניקולאי השני בליוודיה שבחצי האי קרים), מאנגליה (לונדון), מארץ ישראל ומארצות הברית פורסמו ב-"Nasz Przegląd" וב"אונזער עקספרעס". הוא גם הרצה רבות על טיוליו. הוא השתייך לרשויות ועד ההצלה היהודי; הוא היה גם חבר בארגון הספורט "מכבי". אשתו הייתה איזה רחל לבית קפלן, אחת המייסדות (יחד עם פאולינה (פולה) אפנשלק) ועורכות של כתב העת לנשים "Ewa" (היא נפטרה בשנת 1938). לאחר פרוץ מלחמת העולם השנייה הוא נמצא, ככל הנראה, בשטחים שנכבשו על ידי ברית המועצות (אחיו, אדם ואז'יק, שהה אז בלבוב) וקרוב לוודאי עדיין היה שם לאחר פרוץ המלחמה הגרמנית-סובייטית. הוא נפטר - לפי מקורות מסוימים - בהתאבדות לפני תום המלחמה (ככל הנראה לאחר התקפת גרמניה על ברית המועצות בשנת 1941), אולי רק בשנת 1943 או אפילו בשנת 1944. מקום קבורתו אינו ידוע.

מורשת המתרגם פוזרה או הושמדה במהלך מלחמת העולם השנייה. 

תרגומים

1. J. Opatoszu: W lasach polskich. [Novel] Autoryzowany przekład z żydowskiego S. Wagmana. Warszawa: E. Gitlin 1923, 313 pages. 

במקור: אין פוילישע וועלדער

2. Płomienie i zgliszcza. Księga zbiorowa. Przełożył z żydowskiego S. Wagman. Przedmową zaopatrzył M. Kanfer. Warszawa: Safrus 1925, 228 pages. Biblioteka Pisarzy Żydowskich, vol. 3. 

כולל תרגומי יצירות מאת ז.י. אנכי, זוסמן סגלוביץ', י.מ. וייזנברג, יונה רוזנפלד, יואל מסטבוים, דויד פרישמן, י.ל. פרץ, אפרים קגנובסקי, ה.ד. נומברג, שלום אש ול. שפירו. 

ביקורת:

A. STAWAR. „Wiadomości Literackie” 1925 no. 28. 

3. Szolem Aleichem: Porada. [Short stories]. Przełożył S. Wagman i M. Holcblatt. Warszawa: „Orient” 1925, 99 pages. Biblioteczka Pisarzy i Klasyków żydowskich, vol. 7-8.  

עבודות על תרגומים ועל ספרויות שבהן עסק המתרגם, ביקורת תרגומים

1. S. Wagman: W siódmą rocznicę śmierci Szolem Alejchema. „Nasz Przegląd” 1923 no. 34.  

2. S. Wagman: Dobosz radości. „Nasz Przegląd” 1933 no. 193 [על יצירתו של שלום עליכם]. 

מחקרים כלליים (מבחר)

1. M. SZABŁOWSKA-ZAREMBA: O polsko-żydowskich kontaktach na łamach „Naszego Przeglądu” w latach 1923-1939. In: Naruszone granice kulturowe. O kondycji ludzkiej w dwóch przestrzeniach: polskiej i żydowskiej XX wieku. Lublin 2013. 

מילונים וביבליוגרפיות

1. R. ŻEBROWSKI. In: Polski Słownik Judaistyczny. Vol. 2. Kraków 2012.  

טרסה ראצ'קה-יזיורסקה