KENIGSBERG Dowid

KENIGSBERG Dowid 

1891-1941/1942

Poeta, tłumacz. 

Urodzony 27 grudnia 1891 1 w Busku (obecnie Ukraina, obwód lwowski). Personalia rodziców pozostają nieznane. Uczęszczał do klasycznego gimnazjum w Brodach, gdzie od roku 1906/1907 wykładowy język niemiecki zastępowano w coraz większym stopniu językiem polskim. Przez pewien czas pobierał nauki także w gimnazjum w Czerniowcach. W okresie gimnazjalnym nauczył się starożytnej greki i łaciny; doskonale znał także polski i niemiecki. Jako poeta debiutował około 1909/1910. Swoje utwory pisywał początkowo po polsku i niemiecku, dopiero później rozwinął twórczość w jidysz. Wczesne wiersze publikował m.in. na łamach Lemberger Togbłat . W 1911-13 przebywał we Lwowie, gdzie pracował jako księgowy. Podczas I wojny światowej służył w austriackiej artylerii. Został ranny. Po zakończeniu wojny kontynuował twórczość pisarską, publikując w Wiedniu i Warszawie, m.in. w czasopismach Najer żurnal (1913-14), Kritik (1920), Ringen (1921), czy wreszcie Warszewer almanach (1923). Pod wpływem osobistej tragedii (śmierci jedynej córki), osiadł w pierwszej połowie lat dwudziestych wraz z żoną we wsi Hanaczówka (Ганачівка) koło Świrza (obwód lwowski), gdzie nabył niewielkie gospodarstwo rolne. Na dłuższy czas zrezygnował z uprawiania poezji i odciął się od świata. W tym okresie zajął się natomiast translatoryką, tłumacząc na jidysz arcydzieła światowej literatury: Torquato Tasso J.W. Goethego (1923 – debiut tłumaczeniowy) i rzekomo Buch der Lieder H. Heinego (wyd. 1939?; zaginiony). Od lat dwudziestych pracował nad przekładem na jidysz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, wydanego drukiem w 1939. Pracował także nad tłumaczeniem Iliady Homera na jidysz, ale przekład nie został ostatecznie opublikowany. W latach 1929-31 współpracował z wydawanym we Lwowie periodykiem literackim Cusztajer. Zabierał także głos w sprawach związanych z żydowskim nacjonalizmem i stworzeniem państwa izraelskiego. Druga wojna światowa zastała go we Lwowie. Po zajęciu miasta przez wojska radzieckie nawiązał ścisłe kontakty z nową władzą. Przewodniczył sekcji pisarzy jidysz w nowopowstałym ukraińskim Związku Pisarzy i Dziennikarzy (Związek Pisarzy i Dziennikarzy). Brał aktywny udział w szerzeniu sowieckiej propagandy, ale jednocześnie starał się wspierać przybywających do Lwowa literatów. W 1940 uczestniczył w organizacji obchodów mickiewiczowskich. Niejasna pozostaje data i okoliczności jego śmierci. Według niektórych relacji (np. Mendla Singera) został rozstrzelany z rozkazu władz sowieckich w 1941, według B. Marka? – przeżył wkroczenie Niemców do Lwowa, trafił do getta i zginął podczas eksterminacji lwowskich Żydów w 1942 (w obozie w Janowie? 2); Polski słownik judaistyczny podaje, że zginął wkrótce po wkroczeniu Niemców do Lwowa, podczas wywołanych i podsycanych przez nich pogromów żydowskich mieszkańców miasta. Spoczął w nieustalonym miejscu. 

Spuścizna tłumaczeniowa Kenigsberga uległa rozproszeniu bądź zniszczeniu.      

1 M.in. w Polskim słowniku judaistycznym pojawia się też inna data urodzenia Kenigsberga – rok 1889.
2 Takie miejsce jego śmierci podaje np. Encyclopaedia Judaica, Vol. 12, Detroit [et al.] 2007 (2nd edition), s. 252-253 (autor biogramu: Sol Liptzin).

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA Z JĘZYKA POLSKIEGO

1. A. Mickiewicz: Pan Tade’usz. Przełożył D. Kenigsberg. Lemberg: s.n. 1939, 354 s. 

Tytuł oryginału: Pan Tadeusz. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. B. COHEN: Leksikon fun der Nayer Yidisher Literatur. T. 8. New York 1981. 

2. M. NAIMSKA, R. ŻEBROWSKI. W: Polski Słownik Judaistyczny. T. 1. Kraków 2012.  

קניגסברג דויד 

1941/1942-1891

משורר, מתרגם

נולד ב-27 בדצמבר 1891 בבוסק (כיום אוקראינה, מחוז לבוב). שמות הוריו אינם ידועים. הוא למד בגימנסיה הקלאסית בברודי, שבה החל משנת הלימודים 1906/1907 שפת ההוראה הייתה בעיקר פולנית ופחות גרמנית. זמן קצר הוא למד גם בגימנסיה בצ'רנוביץ. בתקופה זו הוא למד יוונית עתיקה ולטינית; זאת ועוד הוא שלט בפולנית וגרמנית. הוא החל לכתוב שירים בסביבות 1909/1910, קודם בפולנית ובגרמנית ורק מאוחר יותר ביידיש. שיריו המוקדמים פורסמו בין היתר ב"לעמבערגער טאגבלאט". בשנים 1913-1911 הוא התגורר בלבוב, שם עבד כרואה חשבון. במהלך מלחמת העולם הראשונה הוא שירת בחיל התותחנים בצבא האוסטרו-הונגרי ונפצע. לאחר תום המלחמה הוא המשיך לכתוב ולפרסם בכתבי עת  של ווינה וורשה, בין השאר ב"נאייער זשורנאל" (1914-1913), "קריטיק" (1920), "רינגען" (1921) ו"ווארשאווער אלמאנאך" (1923). במחצית הראשונה של שנות ה-20, בעקבות טרגדיה אישית (מות בתו היחידה), הוא התיישב עם אשתו בכפר הנאצ'ובקה (Ганачівка) ליד סווירז' (מחוז לבוב), שם רכש חווה קטנה. זמן רב הוא לא כתב שירה והתנתק מהעולם. בתקופה זו הוא עסק בתרגום ותרגם ליידיש את יצירות המופת של הספרות העולמית: Torquato Tasso מאת י.ו. פון גתה (1923 – פרסום תרגומו הראשון) ולכאורה Buch der Lieder מאת ה. היינה (יצא לאור בשנת 1939?; אבד). משנות העשרים הוא עבד על התרגום ליידיש של Pan Tadeusz מאת אדם מיצקביץ', שבסופו של דבר יצא לאור בשנת 1939. הוא עבד גם על התרגום ליידיש של האיליאדה מאת הומרוס, אך התרגום לא פורסם. בשנים 1931-1929 הוא שיתף פעולה עם כתב העת הספרותי "צושטייער" שיצא לאור בלבוב. הוא גם הביע את דעתו בנושאים הקשורים ללאומיות יהודית ולהקמת מדינת ישראל. מלחמת העולם השנייה מצאה אותו בלבוב. לאחר שהעיר נכבשה על ידי כוחות סובייטים, הוא יצר קשרים הדוקים עם השלטון החדש. הוא עמד בראש מדור הסופרים הכותבים ביידיש באגודת הסופרים והעיתונאים האוקראינית שזה עתה הוקמה. הוא לקח חלק פעיל בהפצת התעמולה הסובייטית, אך במקביל ניסה לתמוך בסופרים שהגיעו ללבוב. בשנת 1940 הוא השתתף בארגון חגיגות לרגל 85 שנה למותו של א. מיצקביץ'. תאריך ונסיבות מותו אינם ברורים. לפי עדויות אחדות (למשל של מנדל זינגר) הוא נורה בפקודת השלטון הסובייטי בשנת 1941 ולפי ב. מארק הוא שרד את כניסת הגרמנים ללבוב, נשלח לגטו ונפטר בזמן השמדת יהודי לבוב בשנת 1942 (במחנה ביאנוב?). לפי  Polski słownik judaistycznyהוא נהרג זמן קצר לאחר כניסת הגרמנים ללבוב, במהלך הפוגרומים של תושבי העיר היהודים (הגרמנים הסיתו לאלימות). מקום קבורתו אינו ידוע.

מורשת המתרגם פוזרה או הושמדה.

תרגומים מפולנית

1. א. מיצקעװיטש: פאן טאדעוש. תרגם ד. קעניגסבערג. למברג: 1939, 354 עמ'.

במקור: Pan Tadeusz 

מילונים וביבליוגרפיות

1. B. COHEN: Leksikon fun der Nayer Yidisher Literatur. Vol. 8. New York 1981. 

2. M. NAIMSKA, R. ŻEBROWSKI. In: Polski Słownik Judaistyczny. Vol. 1. Kraków 2012.  

טרסה ראצ'קה-יזיורסקה