KENIGSBERG Dowid

1891-1941/1942

Poeta, tłumacz

Urodzony 27 grudnia 1891[1] w Busku (obecnie Ukraina, obwód lwowski). Personalia rodziców pozostają nieznane. Uczęszczał do klasycznego gimnazjum w Brodach, gdzie od roku 1906/1907 wykładowy język niemiecki zastępowano w coraz większym stopniu językiem polskim. Przez pewien czas pobierał nauki także w gimnazjum w Czerniowcach. W okresie gimnazjalnym nauczył się starożytnej greki i łaciny; doskonale znał także polski i niemiecki. Jako poeta debiutował około 1909/1910. Swoje utwory pisywał początkowo po polsku i niemiecku, dopiero później rozwinął twórczość w jidysz. Wczesne wiersze publikował m.in. na łamach Lemberger Togbłat . W 1911-13 przebywał we Lwowie, gdzie pracował jako księgowy. Podczas I wojny światowej służył w austriackiej artylerii. Został ranny. Po zakończeniu wojny kontynuował twórczość pisarską, publikując w Wiedniu i Warszawie, m.in. w czasopismach Najer żurnal (1913-14), Kritik (1920), Ringen (1921), czy wreszcie Warszewer almanach (1923). Pod wpływem osobistej tragedii (śmierci jedynej córki), osiadł w pierwszej połowie lat dwudziestych wraz z żoną we wsi Hanaczówka (Ганачівка) koło Świrza (obwód lwowski), gdzie nabył niewielkie gospodarstwo rolne. Na dłuższy czas zrezygnował z uprawiania poezji i odciął się od świata. W tym okresie zajął się natomiast translatoryką, tłumacząc na jidysz arcydzieła światowej literatury: Torquato Tasso J.W. Goethego (1923 – debiut tłumaczeniowy) i rzekomo Buch der Lieder H. Heinego (wyd. 1939?; zaginiony). Od lat dwudziestych pracował nad przekładem na jidysz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, wydanego drukiem w 1939. Pracował także nad tłumaczeniem Iliady Homera na jidysz, ale przekład nie został ostatecznie opublikowany. W latach 1929-31 współpracował z wydawanym we Lwowie periodykiem literackim Cusztajer. Zabierał także głos w sprawach związanych z żydowskim nacjonalizmem i stworzeniem państwa izraelskiego. Druga wojna światowa zastała go we Lwowie. Po zajęciu miasta przez wojska radzieckie nawiązał ścisłe kontakty z nową władzą. Przewodniczył sekcji pisarzy jidysz w nowopowstałym ukraińskim Związku Pisarzy i Dziennikarzy (Związek Pisarzy i Dziennikarzy). Brał aktywny udział w szerzeniu sowieckiej propagandy, ale jednocześnie starał się wspierać przybywających do Lwowa literatów. W 1940 uczestniczył w organizacji obchodów mickiewiczowskich. Niejasna pozostaje data i okoliczności jego śmierci. Niejasna pozostaje data i okoliczności jego śmierci. Według niektórych relacji (np. Mendla Zingera)[2] został rozstrzelany z rozkazu władz sowieckich w 1941, według B. Marka[3] – przeżył wkroczenie Niemców do Lwowa, trafił do getta i zginął podczas eksterminacji lwowskich Żydów w 1942 (w obozie w Janowie?[4]); Polski słownik judaistyczny podaje, że zginął wkrótce po wkroczeniu Niemców do Lwowa, podczas wywołanych i podsycanych przez nich pogromów żydowskich mieszkańców miasta; miejsce pochowania nieznane.

Spuścizna tłumaczeniowa Kenigsberga uległa rozproszeniu bądź zniszczeniu.   

[1] M.in. w Polskim słowniku judaistycznym pojawia się też inna data urodzenia Kenigsberga – rok 1889.

[2] M. Zinger, Dovid kenigsberg, Haifa 1965.

[3] B. Mark, Umgekumene shrayber fun di getos un lagern (Murdered writers from the ghettos and camps) Warsaw 1954, s. 205.

[4] Takie miejsce jego śmierci podaje np. autor biogramu: Sol Liptzin w Encyclopaedia Judaica, Vol. 12, Detroit [et al.] 2007 (2nd edition), s. 252-253 (autor biogramu: Sol Liptzin).

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA Z JĘZYKA POLSKIEGO

1. A. Mickiewicz: Pan Tade’usz. Przełożył D. Kenigsberg. Lemberg: s.n. 1939, 354 s. 

Tytuł oryginału: Pan Tadeusz. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. B. COHEN: Leksikon fun der Nayer Yidisher Literatur. T. 8. New York 1981. 

2. M. NAIMSKA, R. ŻEBROWSKI. W: Polski Słownik Judaistyczny. T. 1. Kraków 2012.  

קניגסברג דויד 

1941/1942-1891

משורר, מתרגם

נולד ב-27 בדצמבר 1891 בבוסק (כיום אוקראינה, מחוז לבוב). שמות הוריו אינם ידועים. הוא למד בגימנסיה הקלאסית בברודי, שבה החל משנת הלימודים 1906/1907 שפת ההוראה הייתה בעיקר פולנית ופחות גרמנית. זמן קצר הוא למד גם בגימנסיה בצ'רנוביץ. בתקופה זו הוא למד יוונית עתיקה ולטינית; זאת ועוד הוא שלט בפולנית וגרמנית. הוא החל לכתוב שירים בסביבות 1909/1910, קודם בפולנית ובגרמנית ורק מאוחר יותר ביידיש. שיריו המוקדמים פורסמו בין היתר ב"לעמבערגער טאגבלאט". בשנים 1913-1911 הוא התגורר בלבוב, שם עבד כרואה חשבון. במהלך מלחמת העולם הראשונה הוא שירת בחיל התותחנים בצבא האוסטרו-הונגרי ונפצע. לאחר תום המלחמה הוא המשיך לכתוב ולפרסם בכתבי עת  של ווינה וורשה, בין השאר ב"נאייער זשורנאל" (1914-1913), "קריטיק" (1920), "רינגען" (1921) ו"ווארשאווער אלמאנאך" (1923). במחצית הראשונה של שנות ה-20, בעקבות טרגדיה אישית (מות בתו היחידה), הוא התיישב עם אשתו בכפר הנאצ'ובקה (Ганачівка) ליד סווירז' (מחוז לבוב), שם רכש חווה קטנה. זמן רב הוא לא כתב שירה והתנתק מהעולם. בתקופה זו הוא עסק בתרגום ותרגם ליידיש את יצירות המופת של הספרות העולמית: Torquato Tasso מאת י.ו. פון גתה (1923 – פרסום תרגומו הראשון) ולכאורה Buch der Lieder מאת ה. היינה (יצא לאור בשנת 1939?; אבד). משנות העשרים הוא עבד על התרגום ליידיש של Pan Tadeusz מאת אדם מיצקביץ', שבסופו של דבר יצא לאור בשנת 1939. הוא עבד גם על התרגום ליידיש של האיליאדה מאת הומרוס, אך התרגום לא פורסם. בשנים 1931-1929 הוא שיתף פעולה עם כתב העת הספרותי "צושטייער" שיצא לאור בלבוב. הוא גם הביע את דעתו בנושאים הקשורים ללאומיות יהודית ולהקמת מדינת ישראל. מלחמת העולם השנייה מצאה אותו בלבוב. לאחר שהעיר נכבשה על ידי כוחות סובייטים, הוא יצר קשרים הדוקים עם השלטון החדש. הוא עמד בראש מדור הסופרים הכותבים ביידיש באגודת הסופרים והעיתונאים האוקראינית שזה עתה הוקמה. הוא לקח חלק פעיל בהפצת התעמולה הסובייטית, אך במקביל ניסה לתמוך בסופרים שהגיעו ללבוב. בשנת 1940 הוא השתתף בארגון חגיגות לרגל 85 שנה למותו של א. מיצקביץ'. תאריך ונסיבות מותו אינם ברורים. לפי עדויות אחדות (למשל של מנדל זינגר) הוא נורה בפקודת השלטון הסובייטי בשנת 1941 ולפי ב. מארק הוא שרד את כניסת הגרמנים ללבוב, נשלח לגטו ונפטר בזמן השמדת יהודי לבוב בשנת 1942 (במחנה ביאנוב?). לפי  Polski słownik judaistycznyהוא נהרג זמן קצר לאחר כניסת הגרמנים ללבוב, במהלך הפוגרומים של תושבי העיר היהודים (הגרמנים הסיתו לאלימות). מקום קבורתו אינו ידוע.

מורשת המתרגם פוזרה או הושמדה.

תרגומים מפולנית

1. א. מיצקעװיטש: פאן טאדעוש. תרגם ד. קעניגסבערג. למברג: 1939, 354 עמ'.

במקור: Pan Tadeusz 

מילונים וביבליוגרפיות

1. B. COHEN: Leksikon fun der Nayer Yidisher Literatur. Vol. 8. New York 1981. 

2. M. NAIMSKA, R. ŻEBROWSKI. In: Polski Słownik Judaistyczny. Vol. 1. Kraków 2012.  

טרסה ראצ'קה-יזיורסקה

KENIGSBERG Dowid

1891-1941/1942

Poet, translator.

Born on 27 December 1891[1] in Austrian-ruled Busko (now Lviv region of Ukraine). Details regarding his parents are unknown. He attended the Classical grammar school in Brody where from 1906/07 Polish increasingly replaced German as the language of teaching. For a time, he was also a pupil at the grammar school in Chernivtsi. While at secondary school, he learned Ancient Greek and Latin, while he also had fluent command of Polish and German. He made his debut as a poet around 1909/10. He initially wrote in Polish and German, before later producing poetry in Yiddish. His early poems appeared in periodicals including the Lemberger Togblat. He was in Lwow [Ukrainian: Lviv] from 1911 to 1913, where he worked as a bookkeeper. During World War I, he served in the Austrian artillery and was wounded. After the end of the war, he remained active as a writer, publishing in Vienna and Warsaw, contributing to periodicals including Nayer Zhurnal (1913-14), Kritik (1920), Ringen (1921) and Warszewer Almanach (1923). Impacted by a personal tragedy – namely the death of one of his daughters – he and his wife settled in the mid-1920s in the village of Hanaczówka (Ганачівка) near Svirzh [Polish: Świrz] in the Lviv district, where he had acquired a small farm. He gave up writing period for a long period and cut himself off from the world. During this period he instead focused on translation, creating Yiddish versions of masterpieces of world literature: Goethe’s play Torquato Tasso – with which he made his debut as a translator in 1923, and most probably also Heinrich Heine’s Buch der Lieder [Book of Songs] – which was most likely published in 1939 but is now lost. In the 1920s, he began working on a Yiddish translation of Adam Mickiewicz’s Pan Tadeusz, which appeared in 1939. He also worked on a Yiddish translation of Homer’s Illiad, which was ultimately never published. Between 1929 and 1931, he collaborated with the Lwow-based literary periodical Cusztajer. He was also an active proponent of Jewish nationalism and the formation of an Israeli state. He was in Lwow at the outbreak of World War II. Following the Soviet occupation of the city in September 1939, he established close contact with the new authorities. He was head of the Yiddish writers’ section at the new Ukrainian Union of Writers and Journalists. He was actively involved in disseminating Soviet propaganda while at the same time seeking to provide support to writers who had recently arrived in Lwow. He was involved in organizing events celebrating Mickiewicz in 1940. The circumstances of his death remain unclear, as does the exact date. According to some reports, for example Mendel Zinger’s,[2] he was killed by firing squad at the orders of the Soviet authorities, while according to B. Mark[3] he survived the initial entry of German troops into Lwow, was put in the ghetto and died during the extermination of Lwow Jews in 1942 (at the camp in Janów ?[4]). Polski słownik judaistyczny [The Polish Dictionary of Jewish Studies], meanwhile, states that he died shortly after the German invasion of Lwow during pogroms against the Jewish population of the cities. His place of burial is unknown.

His archive was either destroyed or dispersed.

[1] Other sources, including Polski słownik judaistyczny [The Polish Dictionary of Jewish Studies] gives another year of birth for Kenigsberg – namely 1889.

[2] M. Zinger, Dovid Kenigsberg, Haifa 1965.

[3] B. Mark, Umgekumene shrayber fun di getos un lagern (Murdered writers from the ghettos and camps) Warsaw 1954, s. 205.

[4] This is the location of death given by Sol Liptzin who wrote the biographical entry on Kenigsberg in Encyclopaedia Judaica, vol. 12, Detroit [et al.] 2007 (2 nd edition), pp. 252-253 (author of the biographical entry: Sol Liptzin).