HIRSZHORN Samuel

HIRSZHORN Samuel

1876-1942

Pseudonimy i kryptonimy: Sat. Hum., S.H. 

Dziennikarz, działacz polityczny, tłumacz. 

Urodzony w Słonimiu koło Grodna (obecnie Białoruś) w 1876 [data dzienna nieznana], w zamożnej częściowo zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Personalia jego rodziców pozostają nieznane. Z domu rodzinnego wyniósł znajomość jidysz i zapewne języka polskiego, może też rosyjskiego. Po przenosinach do Warszawy w 1889 ukończył Szkołę Handlową (Szkoła Handlowa) z polskim językiem wykładowym. Od wczesnych lat młodzieńczych pasjonował się ideą syjonistyczną, jak też kulturą i językiem polskim. W początkach XX wieku zaczął rozwijać karierę dziennikarską. Współpracował, często jako redaktor, a także wydawca, z różnymi polskimi i żydowskimi czasopismami: „Kolcami” (Kolce), „Sowizdrzałem” (Sowizdrzał), „Głosem Żydowskim” (Głos Żydowski, Moriah, „Opinią” (Opinia), „Przeglądem Codziennym” (Przegląd Codzienny), „Naszym Kurierem” (Nasz Kurier), „Naszym Dziennikiem” (Nasz Dziennik), „Warszewer Tagebłat” (Warszewer Tagebłat), Der Moment, Unzer Ekspres, Hajnt czy Dos Fołk i Ojfboj. Publikował tam artykuły o tematyce politycznej, recenzje literackie, polemiki, felietony, utwory satyryczne, a także poezje (pod pseudonimem Sat. Hum). Jako tłumacz debiutował zapewne w 1907 przekładem z hebrajskiego na polski dzieła Chaima Nachmana Bialika Powieść o pogromie (podpisana: Sat. Hum). Przekładał też na język polski wiersze Jeana Pierre’a de Bérangera, które ukazywały się w prasie (np. Dzień zaduszny opublikowany w „Kolcach” 1910 nr 44). Tłumaczył również z języka rosyjskiego. Specjalizował się w przekładzie poezji, ale sporadycznie sięgał też po prozę. Aktywnie uczestniczył w polskim życiu politycznym, m.in. współtworząc w 1916 Żydowskie Stronnictwo Ludowe (Fołks-Partaj), z którego list w 1919 został wybrany posłem na Sejm Ustawodawczy. Jako poseł udzielał się w ramach komisji spółdzielczej. W 1922 bez powodzenia kandydował do Sejmu i Senatu z list Żydowskiego Demokratycznego Bloku Ludowego. Należał do klubu Tymczasowej Żydowskiej Rady Narodowej (Tymczasowa Żydowska Rada Narodowa). W 1916-27 był radnym miejskim Warszawy. W 1923 wraz z Jakubem Appenszlakiem i Natanem Szwalbe założył dziennik dla społeczności żydowskiej Nasz Przegląd i współpracował z nim aż do 1939. Po wybuchu II wojny i utworzeniu getta w Warszawie, znalazł się za jego murami. W tym okresie prowadził dziennik, który został przekazany do Podziemnego Archiwum Getta (rękopis zaginął). Wraz z Adamem Czerniakowem próbował też stworzyć gazetę, która mogłaby konkurować z kolaborancką „Gazetą Żydowską”. Ze związku z Zofią miał syna Aleksandra (oboje zginęli podczas okupacji). Zmarł śmiercią samobójczą, najprawdopodobniej w sierpniu 1942, zażywając truciznę podczas wielkiej akcji likwidacyjnej getta (lub podczas akcji policyjnej w maju czy też 28 maja 1942). Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie.

Spuścizna tłumacza uległa rozproszeniu lub zniszczeniu podczas II wojny światowej.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA 

1. Ch.N. Bialik: Powieść o pogromie. Poemat. Przełożył z hebrajskiego Sz. Hirszhorn. Warszawa: „Głos Żydowski” 1907, 16 s.  

Recenzja:

[b.a.]. „Izraelita” 1907 nr 30.

2. M. Rosenfeld: Pieśni z ghetta. Z upoważnienia autora przełożyli z żydowskiego A.T. i [S. Hirszhorn] S.H. Warszawa: [b.w.] 1908, 92 s. 

Tytuł oryginału: Dos Liderbuch.

Zawartość: Pieśni narodu, Pieśni życia.

3. P.J. de Béranger: Piosenki. Wybór przekładów polskich. Układ W. Nawrockiego. Słowo wstępne J. Lorentowicza. T. 1. Warszawa, Łódź: Tow. Akc. S. Orgelbranda. Synów. Składy Główne: E. Wende i Spółka, L. Fiszer [1914], 205 s. Muzyczna Biblioteka Literacko-Artystyczna.

W przekładzie S. Hirszhorna utwory: Niech się tak stanie; Przyjaciel do wszystkiego; Stary kawaler; Przyszły wiek; Stare mundury, stare galony; Nowoczesny Dyogenes; Trąćmy się; Kotka; Gawęda sąsiedzka; Po troszeczku; Marysia; Markietanka; Frania; Bóg dobrych ludzi; Wielebni ojcowie; Sto talarów; Dobrana para; Zakatarzony; Słowiki; Arystokrata; Nieprawomyślne piosenki; Winobranie.

4. P.J. de Béranger: Piosenki. Wybór przekładów polskich. Układ W. Nawrockiego. Słowo wstępne J. Lorentowicza. T. 2. Warszawa, Łódź: Tow. Akc. S. Orgelbranda. Synów. Składy Główne: E. Wende i Spółka, L. Fiszer [1914], 195 s. 

W przekładzie S. Hirszhorna utwory: Nebukad-Nezar; Przedmowa do pieśni; Denucyacya; Mój kawał; Pieśń o rożnie; Nieskończenie mali; Mucha; Mój pomnik; Pięć pięter; Ruda Żanna. 

5. Antologia poezji żydowskiej. Przełożył i zebrał S. Hirszhorn. Warszawa: Bracia Lewin-Epstein i S-ka 1921, 262 s.   

6. A. Almi: Legendy żydowskie o powstaniu 1863 r. Przełożył S. Hirszhorn. Warszawa: E. Gitlin 1929, 85 s. 

PRACE REDAKCYJNE

R. Gutman, S. Hirszhorn: Wypisy polskie dla dzieci żydowskich z licznymi ilustracjami w tekście. Wydanie 2 poprawione. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Szkoła” 1918, 232 s.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. R. ŻEBROWSKI. [Hasło w:] Polski Słownik Judaistyczny. T. 1. Kraków 2012.  

2. M. SMOGORZEWSKA. [Hasło w:] Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik biograficzny. T. 2. Warszawa 2000.    

HIRSZHORN Samuel

1876-1942

Pseudonyms and cryptonyms Sat. Hum., S.H.

Journalist, political activist, and translator.

Born in Słonim [Slonim] near Grodno (now Belarus) in the Russian Empire in 1876 [exact date unknown]. He was born into a well-off, partly-assimilated Jewish family. Details of his partners are unknown. He learned Yiddish at home and most probably also Polish, as well as possibly Russian. After moving to Warsaw in 1889, he completed his schooling at a Trade School (Szkoła Handlowa) with Polish as the language of instruction. He fascinated by Zionist ideas from a young age, while also demonstrating passion for Polish language and culture. In the early twentieth century, he began a career as a journalist. He collaborated with various Polish and Jewish periodicals, often as an editor and sometimes as a publisher: Moriah, Opinia, Przegląd Codzienny, Nasz Kurier, Nasz Dziennik, Warszewer Tageblat, Der Moment, Unzer Ekspres, Hajnt, Dos Folk and Oyfboy. He contributed political pieces, literary reviews, polemics, column pieces, satirical texts and poetry (under the pen name Sat. Hum) to them. He made his debut as a translator most probably in 1907 with a translation from Hebrew into Polish of Hayim Nahman Bialik’s epic poem Powieść o pogromie [English: In the City of Slaughter]. The translation appeared under the pen name Sat. Hum. He also translated into Polish the poetry of Jean Pierre de Béranger, with the translations appearing in the press (“Dzień zaduszny” [All Souls Day], for example, appeared in Kolce, no. 44, 1910). He also translated from Russian. He specialized in translations of poetry but occasionally also turned to prose pieces. He was active in Polish political life, including as co-founder of the Jewish People’s Party (Folkspartei). He stood for the party in the 1919 elections and was elected as a representative to the Polish parliament and constituent assembly (Sejm Ustawodawczy). As a parliamentarian, he was involved in the parliament’s cooperative commission. He stood unsuccessfully in the 1922 parliamentary and Sejm elections as a candidate of the Jewish Democratic People’s Block (Żydowski Demokratyczny Blok Ludowy). He was a member of the club of the Temporary Jewish National Council. From 1916 to 1927, he was a city councillor in Warsaw. In 1923, alongside Jakub Appenszlak and Natan Szwalbe, he co-founded Nasz Przegląd, a daily newspaper for the Jewish community, collaborating with the publication until 1939. Following the outbreak of World War II and the formation of the Warsaw ghetto, he was held inside it. During this period, he kept a diary that was transferred to the Underground Ghetto Archive (the manuscript was lost). Together with Adam Czerniaków, he attempted to create a newspaper to rival the collaborationist Gazeta Żydowska. He had a son, Aleksander, from a relationship with Zofia. She and their son both died during the occupation. Hirszhorn died by suicide, most probably in August 1942, taking poison during the largest-scale liquidation of the ghetto (alternatively: he died already in May, perhaps 28 May 1942, during a police action). His symbolic grave is located at the Jewish cemetery on Okopowa Street in Warsaw.

His archive was either dispersed or destroyed during World War II.

הירשהורן שמואל 

1942-1876

שמות העט: Sat. Hum., S.H.

עיתונאי, פעיל פוליטי, מתרגם

נולד בסלונים ליד גרודנו (כיום בלארוס) בשנת 1876 [תאריך מדויק אינו ידוע], במשפחה יהודית אמידה, מתבוללת בחלקה. שמות הוריו אינם ידועים. בבית הוא למד יידיש וככל הנראה פולנית, אולי גם רוסית. לאחר שהוא עבר לוורשה בשנת 1889, סיים את לימודיו בבית הספר למסחר שבו שפת ההוראה הייתה פולנית. משחר נעוריו הוא התלהב מהרעיון הציוני, כמו גם מהתרבות והשפה הפולנית. בתחילת המאה ה-20 הוא החל לפתח את הקריירה העיתונאית שלו. הוא שיתף פעולה, לעתים תכופות כעורך ומוציא לאור, עם כתבי עת פולניים ויהודיים שונים: "Kolce", "Sowizdrzał", "Głos Żydowski", "Moriah", "Opinia", "Przegląd Codzienny", "Nasz Kurier", "Nasz Dziennik", "ווארשאווער טאגעבלאט", "דער מאמענט", "אונזער אקספרעס", "היינט", "דאס פאלק" ו"אויפבוי". הוא פרסם בהם מאמרים בנושאים פוליטיים, ביקורות ספרותיות, פולמוסים, מסות, יצירות סאטיריות וגם שירים (תחת שם העט Sat. Hum). קרוב לוודאי שתרגומו הראשון שפורסם היה תרגום מעברית לפולנית ליצירותיו של חיים נחמן ביאליק Powieść o pogromie  (הפרסום, שיצא לאור בשנת 1907 תחת שם העט Sat. Hum, כלל את שלושת השירים: על השחיטה, בעיר ההרגה, ידעתי, בליל ערפל). הוא תרגם לפולנית גם שירים מאת פייר ז'אן דה בראנז'ה, שפורסמו בעיתונות (למשל השיר Dzień zaduszny שפורסם ב-"Kolce" 1910, מס' 44). הוא תרגם גם מרוסית. הוא התמחה בתרגום שירה, אך מדי פעם תרגם גם פרוזה. הוא השתתף באופן פעיל בחיים הפוליטיים הפולניים, בין השאר הוא היה בין מייסדי מפלגת העם היהודית (יידישע פאָלקס-פארטיי) בשנת 1916. כנציג המפלגת הוא נבחר כחבר בסיים המחוקק (Sejm Ustawodawczy) בשנת 1919 והיה פעיל בוועדת אגודות שיתופיות. בשנת 1922 הוא היה מועמד לחבר בפרלמנט הפולני (סיים וסנאט) כנציג של גוש העם היהודי הדמוקרטי (Żydowski Demokratyczny Blok Ludowy) אך נכשל בבחירות. הוא השתייך לוועד לאומי זמני. בשנים 1927-1916 הוא היה חבר מועצת העיר בוורשה. בשנת 1923 יחד עם יעקב אפנשלק ונתן שוואלבה הוא ייסד את היומון לקהילה היהודית "Nasz Przegląd" ושיתף איתו פעולה עד שנת 1939. לאחר פרוץ מלחמת העולם השנייה והקמת הגטו בוורשה הוא מצא עצמו בתוכו. בתקופה זו הוא כתב יומן שנמסר לארכיון רינגלבלום אך כתב היד אבד. יחד עם אדם צ'רניאקוב הוא ניסה ליצור עיתון שיוכל להתחרות עם העיתון "Gazeta Żydowska" שפורסם על ידי הנהלת הכיבוש. היה לו בן אלכסנדר (הוא ואימו זופיה נפטרו במהלך המלחמה). הוא נפטר בהתאבדות, ככל הנראה באוגוסט 1942, בלקיחת רעל במהלך האקציה הגדולה (או במהלך פעולת המשטרה במאי 1942). קברו הסמלי נמצא בבית הקברות היהודי ברחוב אוקופובה בוורשה.

מורשת המתרגם פוזרה או הושמדה במהלך מלחמת העולם השנייה. 

תרגומים 

1. Ch.N. Bialik: Powieść o pogromie. Poemat. Przełożył z hebrajskiego Sz. Hirszhorn. Warszawa: „Głos Żydowski” 1907, 16 pages.  

ביקורת:

[no author]. „Izraelita” 1907 no. 30.

2. M. Rosenfeld: Pieśni z ghetta. Z upoważnienia autora przełożyli z żydowskiego A.T. i [S. Hirszhorn] S.H. Warszawa: [no publishing house] 1908, 92 pages. 

במקור: דאס לידערבוך

התוכן: Pieśni narodu, Pieśni życia

3. P.J. de Béranger: Piosenki. Wybór przekładów polskich. Układ W. Nawrockiego. Słowo wstępne J. Lorentowicza. Vol. 1. Warszawa, Łódź: Tow. Akc. S. Orgelbranda. Synów. Składy Główne: E. Wende i Spółka, L. Fiszer [1914], 205 pages. Muzyczna Biblioteka Literacko-Artystyczna.

שירים בתרגומו של הירשהורן: Niech się tak stanie; Przyjaciel do wszystkiego; Stary kawaler; Przyszły wiek; Stare mundury, stare galony; Nowoczesny Dyogenes; Trąćmy się; Kotka; Gawęda sąsiedzka; Po troszeczku; Marysia; Markietanka; Frania; Bóg dobrych ludzi; Wielebni ojcowie; Sto talarów; Dobrana para; Zakatarzony; Słowiki; Arystokrata; Nieprawomyślne piosenki; Winobranie.

4. P.J. de Béranger: Piosenki. Wybór przekładów polskich. Układ W. Nawrockiego. Słowo wstępne J. Lorentowicza. Vol. 2. Warszawa, Łódź: Tow. Akc. S. Orgelbranda. Synów. Składy Główne: E. Wende i Spółka, L. Fiszer [1914], 195 pages. 

שירים בתרגומו של הירשהורן: Nebukad-Nezar; Przedmowa do pieśni; Denucyacya; Mój kawał; Pieśń o rożnie; Nieskończenie mali; Mucha; Mój pomnik; Pięć pięter; Ruda Żanna. 

5. Antologia poezji żydowskiej. Przełożył i zebrał S. Hirszhorn. Warszawa: Bracia Lewin-Epstein i S-ka 1921, 262 pages.   

6. A. Almi: Legendy żydowskie o powstaniu 1863 r. Przełożył S. Hirszhorn. Warszawa: E. Gitlin 1929, 85 pages. 

עריכת פרסומים

R. Gutman, S. Hirszhorn: Wypisy polskie dla dzieci żydowskich z licznymi ilustracjami w tekście. Wydanie 2 poprawione. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Szkoła” 1918, 232 pages.

מילונים וביבליוגרפיות

1. R. ŻEBROWSKI. [Entry in:] Polski Słownik Judaistyczny. Vol. 1. Kraków 2012.  

2. M. SMOGORZEWSKA. [Entry in:] Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik biograficzny. Vol. 2. Warszawa 2000.    

טרסה ראצ'קה-יזיורסקה