POMERANC Berl

1901-1942

Inna poświadczona forma imienia i nazwiska: Ber Pomerantz.

Poeta, tłumacz.

Urodzony w 1901 lub 1902 [1] w miejscowości Odryżyn, zlokalizowanej na zachód od Pińska (obecnie w sąsiedztwie granicy białorusko-ukraińskiej) w rodzinie żydowskiej; personalia rodziców pozostają nieznane. Jego pierwszym językiem był zapewne jidysz, w dzieciństwie nauczył się też hebrajskiego i rosyjskiego. Wcześnie zainteresował się literaturą tworzoną w tych językach. Tuż po 1917 przeniósł się z rodziną do Janowa na Polesiu. Uczęszczał do hebrajskiego seminarium nauczycielskiego, a także konserwatorium muzycznego w Wilnie (grał profesjonalnie na skrzypcach). Wówczas opanował język polski. Po zakończeniu edukacji wrócił do Janowa, gdzie nauczał m.in. języka hebrajskiego w szkole kierowanej przez Żydowskie Stowarzyszenie Oświatowo-Kulturalne „Tarbut”. Współpracował z różnymi czasopismami hebrajskimi, zarówno wydawanymi w Polsce (Kolot, Reszit, Tchumim, Sefer Ha-szana Li-Jehudej Polanja, Ha-tkufa), jak i w Palestynie (Giljonot, Dawar). Publikował tam swoje wiersze, a także artykuły o literaturze i recenzje książek. Był współredaktorem periodyków popularyzujących literaturę hebrajską: „Reszit” (od 1932, razem z Malkielem Lusternikiem) oraz „Tchumim” (1937-1938, wspólnie z M. Lusternikiem, Icchakiem Lamdanem i Natanem Ekiem). Przed drugą wojną światową wydał dwa tomiki swoich wierszy (1935, 1939W początkach lat trzydziestych przeniósł się do Warszawy. Problemy finansowe skłoniły go do zajęcia się przekładami. Tłumaczył głównie z polskiego, ale też z jidysz, na hebrajski. W 1935 założył rodzinę, urodził mu się syn. W 1937 opublikował w periodyku „Tchumim” (Obszary), dokonany wspólnie z Salomonem Dykmanem i M. Lusternikiem, przekład na hebrajski stanc Aleksandra Puszkina. Zaczął też tłumaczyć twórczość Stanisława Wyspiańskiego; przełożył na hebrajski „Wesele” wydane w 1938 z jego posłowiem i komentarzami. Przed 1939 przetłumaczył też na hebrajski „Daniela” i „Sędziów”, ale oba przekłady zaginęły. Na jego dorobek tłumaczeniowy składają się też przekłady opowiadań Janusza Korczaka oraz wierszy Jana Lechonia. W sprawach tłumaczeniowych korespondował z Yakovem Rabinowiczem, Icchakiem Lamdanem czy hebrajskim poetą M. Lusternikiem. Znał się też z tłumaczem Salomonem Dykmanem. Na krótko przed wybuchem II wojny światowej próbował wyemigrować z Polski do Palestyny, jednak nie otrzymał zgody władz brytyjskich. Wyjechał do Janowa, aby zobaczyć się z matką; tam zaskoczył go wybuch wojny. Ukrywał się w lasach janowskich i bezskutecznie próbował wrócić do Warszawy. Ostatecznie wraz z grupą innych ukrywających się Żydów został schwytany przez Niemców i rozstrzelany. Według niektórych źródeł miało to miejsce już w 1940 (M.S. Szwabowicz), według innych dopiero w grudniu 1942 (tak np. R. Löw). Miejsce pochowania pozostaje nieznane. 

Spuścizna translatorska B. Pomeranca uległa rozproszeniu lub zniszczeniu podczas wojny. Zachowały się fragmenty korespondencji z różnymi osobami, np. z M. Lusternikiem, Y. Rabinowiczem czy I. Lamdanem (przechowywane aktualnie w Archiwum Gnazim w Tel Awiwie). Jego portrety rysowane węglem i ołówkiem przez Gelę Szeksztajn-Lichtensztajn (1907-43) zachowały się dzięki Archiwum Ringelbluma (aktualna sygn. muzealna ŻIH: A-949 i A-985/141).

[1] Ryszard Löw jako datę jego urodzin podaje rok 1901, nie wykluczając jednak kategorycznie późniejszej daty (1902). Do tej ostatniej daty skłania się też Magda Sara Szwabowicz. Z kolei w innych biogramach Pomeranca pojawia też rok 1900 jako data jego narodzin, por. https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/pomerantz-berl.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA 

1. S. Wyspiański: Ha-chatuna. Drama be-szalosz maʻarachot. Tirgem mi-polanit B. Pomeranc. Warsza: Hocaʼat Awraham Josef Sztibel 1938, 223 s. Wydanie następne: Jeruszalajim: Mosad Bialik 2021.   

Tytuł oryginału: Wesele. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. A. DYKMAN. W: The IYVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe. Yale 2008. 

OMÓWIENIA 

1. R. DGANI: Ber Pomeranc. Ha-isz we-szirato. Uniwersytet Telawiwski 1988. 

2. R. LÖW: Znaki obecności. Kraków 1995, passim.  

3. M.S. SZWABOWICZ: Hebrajskie życie literackie w międzywojennej Polsce. Warszawa 2019, passim.  

POMERANC Berl      

1901-1942

Alternative documented form his forename and family name: Ber Pomerantz.

Poet, translator.

Born into a Jewish family in 1901 or 1902[1] in Odryżyn [Belarusian: Adryžyn], west of Pinsk, then in the Russian Empire, now on the Belarusian-Ukrainian border. Details of his parents are unknown. His first language was most probably Yiddish, while he also learned Hebrew and Russian during his childhood. In his early years, he already showed great interest in literature written in these language. Shortly after the 1917 revolution, he moved to Janów [Belarusian: Ivanava] in the Polesie region. He attended a Hebrew teaching college as well as the Vilnius [Wilno] music school. He was a professional violin player. During this period, he learned Polish. After completing his education, he returned to Janów, where, among other activities, he taught Hebrew at a school run by the Tarbut Jewish Educational and Cultural Association. He collaborated with various Hebrew-language periodicals, including some published in Poland (Kolot, Reszit, Tchumim, Sefer HaShana Li-Yehudey Polanya and Ha-Tkufa) and in Palestine (Gilyonot and Davar). He also published his poetry in these outlets, as well as articles on literature and book reviews. He was co-editor of periodicals popularizing Hebrew literature, Reszit (from 1932, together with Malkiel Lusternik) and Tchumim (1937/38 alongside Lusternik, Yitzhak Lamdan and Nathan Eki). He published two volumes of poetry before World War II (in 1935 and 1939). He moved to Warsaw in the early 1930s. Financial problems led him to take up translation, primarily from Polish, but also from Yiddish, into Hebrew. In 1935, he started a family and had a son. In 1937, he published a Hebrew translation, created together with Salomon Dykman and Lusternik, of Alexander Pushkin’s poetry. He also started translating the works of Stanisław Wyspiański, with a Hebrew version of his Wesele [The Wedding] appearing in 1938 that including his afterword and commentaries. Before 1939, he managed to translate Wyspiański’s Daniel and Sędziowie [The Judges] into Hebrew, but both texts are now lost. His oeuvre as a translator also includes translations of the short stories of Janusz Korczak and the poetry of Jan Lechoń. As a translator, he maintained correspondence with Yakov Rabinowicz, Icchak Lamdan and the Hebrew-language poet Malkiel Lusternik. He was also acquainted with the translator Salomon Dykman. Shortly before the outbreak of World War II, he attempted to leave Poland for Palestine but did not receive approval from the British authorities. He left for Janów in order to see his mother and encountered the start of the war there. He hid in the nearby forests and attempted unsuccessfully to return to Warsaw. Together with a group of other Jews who were in hiding, he was captured by the Germans and shot dead. According to some sources (M.S. Szwabowicz), this took place in 1940, while others (R. Löw) have argued that this took place in 1942. The location of his grave is unknown.

His archive as a translator has been dispersed or was destroyed during the war. Fragments of his correspondence with various individuals, including Lusternik, Rabinowicz and Lamdan, are held in the Archive of the Gnazim Institute of the Hebrew Writers Association in Israel in Tel Aviv. Portraits of him in charcoal and pencil by Gela Szeksztajn-Lichtensztajn (1907-42) have survived thanks to the Ringelbaum Archive (current call number at the Jewish Historical Institute [ŻIH] in Warsaw: A-949 and A-985/141).

[1] Ryszard Löw gives 1901 as his date of birth without completely ruling out the later date of 1902. This is the year that Sara Szwabowicz also favours. However, in other biographical notes on Pomeranc 1900 is also given as his year of birth: see for example https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/pomerantz-berl.

פומרנץ ברל (בר) 

1942-1901

משורר, מתרגם

נולד בשנת 1901 או 1902 בכפר אודריז'ין, הנמצא ממערב לפינסק (כיום בסמוך לגבול בלארוס-אוקראינה) במשפחה יהודית; שמות הוריו אינם ידועים. שפתו הראשונה הייתה כנראה יידיש, בילדות הוא למד גם עברית ורוסית. בגיל צעיר הוא התעניין בספרות שנוצרה בשפות אלה. מיד לאחר שנת 1917 הוא עבר עם משפחתו ליאנוב שבפולסיה. הוא למד בסמינר העברי למורים ובקונסרבטוריון למוסיקה בווילנה (ניגן בכינור באופן מקצועי). בתקופה זו הוא למד פולנית. לאחר שהוא סיים את לימודיו, חזר ליאנוב ולימד שם, בין היתר, שפה עברית בבית הספר העברי "תרבות". הוא שיתף פעולה עם כתבי עת עבריים שונים, שיצאו לאור הן בפולין ("קולות", "ראשית", "תחומים", "ספר השנה ליהודי פולניה", "התקופה") והן בארץ ישראל ("גליונות", "דבר"). הוא פרסם בהם שירים וגם מאמרים על ספרות וביקורות ספרים. הוא היה חבר במערכות של כתבי עת על ספרות עברית: "ראשית" (משנת 1932, יחד עם מלכיאל לוסטרניק) ו"תחומים" (1938-1937, יחד עם מ. לוסטרניק, יצחק למדן ונתן עק). לפני מלחמת העולם השנייה פורסמו שני קבצי שיריו (1935, 1939). בתחילת שנות ה-30 הוא עבר לוורשה. בעקבות בעיות כלכליות הוא החל בתרגום. הוא תרגם בעיקר מפולנית (גם מיידיש) לעברית. בשנת 1935 הוא הקים משפחה ונולד לו בן. בשנת 1937 פורסם בכתב העת "תחומים" תרגום לעברית של שירים מאת אלכסנדר פושקין, שהוא הכין יחד עם שלמה דיקמן ומ. לוסטרניק. הוא החל לתרגם גם את יצירותיו של סטניסלב ויספינסקי; הוא תרגם לעברית את המחזה "החתונה" ("Wesele"), שיצא לאור בשנת 1938 (ערך גם הערות ואחרית דבר). לפני שנת 1939 הוא תרגם לעברית גם את Daniel ו-Sędziowie, אך שני התרגומים אבדו. יתר על כן הוא תרגם גם סיפורים מאת יאנוש קורצ'אק ושירים מאת יאן לכון. בענייני התרגום הוא התכתב עם יעקב רבינוביץ', יצחק למדן והמשורר העברי מ. לוסטרניק. הוא הכיר גם את המתרגם שלמה דיקמן. זמן קצר לפני פרוץ מלחמת העולם השנייה הוא ניסה לעלות לארץ ישראל, אך לא קיבל אישור מהשלטונות הבריטיים. כשפרצה המלחמה הוא שהה ביאנוב לשם הגיע לבקר את אימו. הוא הסתתר ביערות של יאנוב וניסה ללא הצלחה לחזור לוורשה. בסופו של דבר, יחד עם יהודים אחרים שגם הסתתרו שם, הוא נתפס על ידי הגרמנים ונורה. לפי מקורות אחדים הוא נהרג כבר בשנת 1940 (מ.ש. שוובוביץ'), לפי אחרים (למשל ר. לב) רק בדצמבר 1942. מקום קבורתו אינו ידוע.

מורשת המתרגם פוזרה או הושמדה במהלך המלחמה. נשמרו קטעי התכתבויותיו עם אנשים שונים, למשל עם מ. לוסטרניק, י. רבינוביץ' וי. למדן (שנמצאים כיום במכון גנזים בתל אביב). דיוקנאותיו שצוירו בפחם ובעיפרון על ידי גלה סקשטיין (1943-1907) נשמרו בארכיון רינגלבלום (מספר באוסף של המכון ההיסטורי היהודי: A-949 ו-A-985/141).

תרגומים

1. ס. ויספינסקי: החתונה. דרמה בשלוש מערכות. תרגם מפולנית ב. פומרנץ. ורשה: הוצאת א.י. שטיבל 1938, 223 עמ'. מהדורה שנייה ירושלים: מוסד ביאליק 2021. 

הכותרת במקור: Wesele

מחקרים כלליים (מבחר)

1. ר. דגני: בר פומרנץ. האיש ושירתו. עבודת גמר באוניברסיטת תל אביב 1988. 

2. R. LÖW: Znaki obecności. Kraków 1995, passim.  

3. M.S. SZWABOWICZ: Hebrajskie życie literackie w międzywojennej Polsce. Warszawa 2019, passim.  

מילונים וביבליוגרפיות

1. A. DYKMAN. In: The IYVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe. Yale 2008. 

טרסה ראצ'קה-יזיורסקה