WAŻYK Adam

1905-1982

Pierwotne imię i nazwisko: Ajzyk Wagman.

Pseudonimy i kryptonimy: A.W.K.; awk; awk.; (awk); f.l.; - pseudonimy używane przez innych autorów: Dr J.P. Zajączkowski; Kandyd; rkm.

Poeta, prozaik, eseista, tłumacz.

Urodzony 17 listopada 1905 [1] w Warszawie w zasymilowanej, inteligenckiej rodzinie żydowskiej; syn Beniamina Wagmana, radcy hipotecznego [2] i Chany z Jesionowskich; brat Saula Wagmana, poety, publicysty i tłumacza oraz Chaima Lejby (znanego jako Leon Trystan i używającego pseudonimu „Bagrationi”) aktora, reżysera i publicysty filmowego. Pierwsze etapy edukacji odbywał w trybie nauczania domowego. Od 1916 uczęszczał do Gimnazjum Męskiego Stefana Żuchowskiego w Warszawie (Gimnazjum Męskie Stefana Żuchowskiego), w którym zdobył m.in. dobrą znajomość języka francuskiego i łacińskiego; w 1924 zdał maturę i w tymże roku podjął studia na Uniwersytecie Warszawskim (UW; Uniwersytet Warszawski), pierwszym wyborem było prawo, a w 1929-32 matematyka; studiów nie ukończył. W 1926 otrzymał powołanie do wojska; decyzją Komisji Poborowej został uznany „jako zdolny do służby wojskowej w pospolitym ruszeniu bez broni”. Twórczość literacką rozpoczął pod przybranym imieniem i nazwiskiem: Adam Ważyk; debiutował w 1922 wierszem pt. Hiacynt, opublikowanym w miesięczniku „Skamander” (nr 27; Skamander). Od 1924 był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP Związek Zawodowy Literatów Polskich, od 1949 Związku Literatów Polskich ZLP Związek Literatów Polskich). W 1924-25 należał do redakcji czasopisma „Almanach Nowej Sztuki” (Almanach Nowej Sztuki); na jego łamach debiutował jako tłumacz przekładami wierszy Guillaume’a Apollinaire’a pt. Noc kwietniowa 1915 i Strefa oraz jako prozaik opowiadaniem Adolf i narcyz (1925 nr 1). Nadto publikował tu recenzje, wiersze, prozę i kolejne przekłady poezji z języka francuskiego. W latach 1924-25 własne prace zamieszczał również w lubelskim miesięczniku literackim „Reflektor” (Reflektor). W 1927 rozpoczął działalność jako krytyk przekładu recenzją Antologii nowej liryki francuskiej w opracowaniu i tłumaczeniu Anny Ludwiki Czerny („Zwrotnica” nr 11; Zwrotnica). Współpracował z działem literackim dwujęzycznego periodyku „L'Art Contemporain - Sztuka Współczesna” (L'Art Contemporain - Sztuka Współczesna), gdzie drukował w latach 1929-30 własne utwory i przekłady z literatury francuskiej. W 1933 został, na krótko, aresztowany pod zarzutem przynależności do Komunistycznej Partii Polski (KPP; Komunistyczna Partia Polski (KPP)). Po wybuchu II wojny światowej wraz z grupą uciekinierów z centralnej Polski dotarł do zajętego przez przez wojska radzieckie Lwowa. We wrześniu 1940 został członkiem Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy (Związek Radzieckich Pisarzy Ukrainy). Teksty własne (artykuły, wiersze) i przekłady z języka rosyjskiego, ukraińskiego i francuskiego (m.in. Aleksandra Puszkina, Tarasa Szewczenki, Julesa Vallèsa) zamieszczał w dzienniku „Czerwony Sztandar” (1939-41; Czerwony Sztandar) wydawanym we Lwowie przez okupacyjne władze sowieckie, oraz w periodyku „Nowe Widnokręgi” (Nowe Widnokręgi), funkcjonującym jako organ Związku Pisarzy Radzieckich Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (1941-46). Wiadomość o wkroczeniu wojsk niemieckich do Lwowa, w czerwcu 1941, otrzymał w trakcie urlopu na Krymie, skąd bezpośrednio ewakuował się w głąb ZSRR m.in. do Kujbyszewa. Publikował nadal w „Nowych Widnokręgach”, przygotowywał polskie audycje literackie dla rozgłośni radiowych w Saratowie i Kujbyszewie. Od 1943 należał do Związku Patriotów Polskich (ZPP; Związek Patriotów Polskich) w Moskwie. Podczas pobytu w ZSRR nawiązał też współpracę z tygodnikiem „Wolna Polska” (1943; Wolna Polska). W 1942-44 był oficerem politycznym w Pierwszej Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki w ZSRR (Pierwsza Dywizja Piechoty im. T. Kościuszki); pełnił m.in. obowiązki kierownika literackiego Teatru Żołnierza Pierwszego Korpusu Sił Zbrojnych w ZSRR (Teatr Żołnierza Pierwszego Korpusu Sił Zbrojnych w ZSRR, później Teatr Pierwszej Armii Wojska Polskiego Teatr Pierwszej Armii Wojska Polskiego). W 1944 wraz z Pierwszą Armią Wojska Polskiego wrócił do Polski i na kilka miesięcy osiedlił się w Lublinie. We września tegoż roku wszedł w skład tymczasowego zarządu ZZLP w Lublinie (do 1945). Został członkiem Polskiej Partii Robotniczej (PPR Polska Partia Robotnicza (PPR); od 1948 PZPR Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR)). W 1945 zamieszkał w utworzonym przez koncern Czytelnika Domu Literatów w Łodzi. Współpracował z tygodnikami „Odrodzenie” (1944-49; Odrodzenie) oraz „Kuźnica” (1945-50, od 1946 członek redakcji Kuźnica). W 1949 objął stanowisko prezesa Oddziału Łódzkiego ZLP (Oddział Łódzki Związku Literatów Polskich); w tymże roku przeprowadził się na stałe do Warszawy. Od 1930 należał do Polskiego PEN Clubu (Polski PEN Club); w 1950 otrzymał nagrodę tego stowarzyszenia za całokształt twórczości translatorskiej. Od czerwca 1950 do sierpnia 1954 pracował jako redaktor naczelny miesięcznika „Twórczość” (Twórczość); publikując w nim oraz w „Nowej Kulturze” (Nowa Kultura (PRL))wiersze, artykuły, recenzje i przekłady. W 1953 otrzymał Nagrodę Państwową II stopnia za twórczość poetycką i przekłady w dziedzinie poezji [3]. Pod koniec 1954 w wyniku narastających konfliktów z Podstawową Organizacją Partyjną PZPR przy ZLP został pozbawiony stanowiska redaktora naczelnego „Twórczości” (od września 1954 do lutego 1955 pismo podpisywał zespół redakcyjny). W sierpniu 1955 na łamach „Nowej Kultury” (nr 34) opublikował Poemat dla dorosłych, krytykujący rzeczywistość Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL), a jednocześnie będący literacką zapowiedzią odwilży 1956. W 1957 włączył się w prace zespołu organizacyjnego miesięcznika „Europa” (Europa); w tymże roku wystąpił z PZPR w związku z zawieszeniem pisma przez władze i wstrzymaniem druku pierwszego numeru. Kontynuował twórczość literacką i przekładową, ogłaszając artykuły, wiersze, opowiadania oraz tłumaczenia z literatury łacińskiej (Horacy), francuskiej i rosyjskiej w „Twórczości” (1959-82; podp. też awk), „Nowej Wsi” (1960-68; Nowa Wieś) i „Życiu Literackim” (1963-66; Życie Literackie), „Dialogu” (1964-66; Dialog), „Poezji” (1972-75; Poezja) i „Literaturze” (1974-76; Literatura). W 1962 przebywał na stypendium Fundacji Forda we Francji i we Włoszech. W marcu 1964 został jednym z sygnatariuszy Listu 34, pisarzy i uczonych w obronie wolności słowa. W styczniu 1976 podpisał tzw. Memoriał 101 w proteście przeciw projektowanym zmianom w Konstytucji PRL. W 1978 otrzymał nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku (za 1977). W sierpniu 1980 podpisał się pod tzw. „Apelem 64” uczonych, pisarzy i publicystów skierowanym do władz komunistycznych o nawiązanie dialogu ze strajkującymi robotnikami Stoczni Gdańskiej. Odznaczony m.in. Krzyżem Grunwaldu III Klasy (1945), Złotym Krzyżem Zasługi (1946), Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1949), Krzyżem Kawalerskim (1945), Krzyżem Komandorskim (1955) i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą (1980) Orderu Odrodzenia Polski. 

Był dwukrotnie żonaty. Pierwsze małżeństwo zawarł z Gitełą (Gizelą)  Szejnman (ca 1930), malarką, która zginęła w obozie Bergen Belsen prawdopodobnie w 1944; w 1948 ożenił się z Marianną Krawczyk, aktorką; z tego związku miał dwie córki: Katarzynę, malarkę (1949-2015) i Małgorzatę, biolożkę ( 1953-2019).

Zmarł 13 sierpnia 1982 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera C 37).

Archiwum tłumacza znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie, zdeponowane w Archiwum Adama Ważyka. Rozproszone listy znajdują się także w BN w osobnych kolekcjach m. in. Aliny Kowalczykowej, Nałkowskich, Czesława Miłosza. 

[1] Data według Spisu pochowanych na Powązkach Wojskowych w kwaterze C 37. Link do strony: http://www.cmentarzekomunalne.com.pl/mapa/mapa.php?cment=PWZKI&rzad=8&kwatera=C%2037&grob=3&dane=+imie=+nazwisko=Wa%C5%BCyk+check_nazwisko=on+check_ur=+rok=1800+miesiac=1+dzien=1+rok2=2020+miesiac2=6+dzien2=6+check_zg=+rok_zg1=1800+miesiac_zg1=1+dzien_zg1=1+rok_zg2=2020+miesiac_zg2=6+dzien_zg2=6+cmentarz=powazkowski#kotwica

[2] Wypowiedź A. Ważyka, w: Errata do biografii – Adam Ważyk na platformie TVP Historia. Link: https://vod.tvp.pl/programy,88/errata-do-biografii-odcinki,318765/odcinek-23,S01E23,318784

[3] Nagrody państwowe za rok 1953, „Dziennik Polski” 1953 nr 173.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. G. Apollinaire: Heretyk i S-ka. Opowieści. W przekładzie A. Ważyka. Warszawa: Skład Główny w Warszawskiej Spółce Wydawniczej Orient R.D.Z. East 1928, 232 s. Wydanie następne: Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958.

Tytuł oryginału: L’ hérésiarque et c-ie.

Tytuły oryginałów: Le passant de Prague; L’amfhion faux-messie ou histoires et aventures du baron d’Ormesan; La serviette des poètes; La disparition d’Honoré Subrac; Le matelot d’Amsterdam; L’otmika; La rose de Hildesheim ou les trésors des Rois Mages; Histoire d’une famille vertueuse, d’une hotte et d’un calcul; Le juif latin; Les pèlerins piémontais; Simon Mage; Trois histoires de châtiments divins; Le sacrilege; L’infaillibilité; L’hérésiarque.

Zawiera przekłady opowiadań: Przechodzień z Pragi; Amfon Mesjasz Fałszywy albo Zdarzenia i dzieje Barona d’Ormesana; Serwetka poetów; Zniknięcie Honoriusza Subraca; Marynarz z Amsterdamu; Otmika; Róża Hildesheimu czyli Skarby Królów Magów; O cnotliwej rodzinie, koszu i kamieniu; Żyd łaciński; Pielgrzym z Piemontu; Szymon Czarnoksiężnik; Trzy opowieści o karze boskiej; Świętokradca; Nieomylność; Herezjarcha.

Przedruk opowiadania „Zniknięcie Honoriusza Subraca” w antologii: Opowieści niesamowite. (1), Literatura francuska. Wybór i wstęp J. Parvi. Posłowie: M. Płaza. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2018, wydanie 2 tamże 2020.

Recenzja:

[J. PODHALICZ] j.p. „Głos Literacki” 1928 nr 16.

 2. A. Malraux: Dola człowiecza = La condition humaine. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożył A. Ważyk. Warszawa: Nowości Literackie. 1935 [i.e. 1934], 343 s. Wydania następne:  Warszawa: Czytelnik 1957. Nike; wydanie 2 [!] Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1965. Powieści XX Wieku; wydanie 3 Kraków: Wydawnictwo Literackie 1972. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej; Opracowanie J. Heisteina Wrocław; Kraków: Ossolineum 2001. Biblioteka Narodowa, II, 250.

Recenzje:

1. Z. GRABOWSKI: Piekło chińskie. „Kurier Literacko Naukowy” 1935 nr 27.

2. W. TYSZKOWA: Literatura francuska. „Rocznik Literacki 1934” wyd. 1935.

3. [H. BOROWIKOWA] Jerzy Marlicz: Wielorakie oblicza rewolucji. „Pion” 1936 nr 29.

3. A. Malraux: Zdobywcy. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożył A. Ważyk. Warszawa: Rój 1936 [i.e.1935], 250 s.

Tytuł oryginału: Les conquérants.

Recenzja:

B. DUDZIŃSKI: Malraux i jego „czerwona” twórczość. „Robotnik” 1936 nr 46.

4. I. Némirovsky: Kariera. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożył [A. Ważyk] J.P. Zajączkowski. Warszawa: Rój 1937, 237 s.

Tytuł oryginału: La Proie.

5. I. Némirovsky: Maska młodości. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożył [A. Ważyk] J.P. Zajączkowski. Warszawa: Rój 1937 [i.e. 1936], 246 s.

Tytuł oryginału: Jézabel.

6. G. Simenon: Floreana. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożył [A. Ważyk] J.P. Zajączkowski. Warszawa: Rój 1938, 265 s.

Tytuł oryginału: Ceux de la soif.

7. G. Simenon: Zbieg. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożył [A. Ważyk] J.P. Zajączkowski. Warszawa: Rój 1938, 214 s.

Tytuł oryginału: L’Évadé.

8. P. Tyczyna: Jasio Telesik. Bajka. Z ukraińskiego przełożył A. Ważyk. Ilustracje i okładkę projektował M. Rojtman. Kijów; Lwów: Państwowe Wydawnictwo Mniejszości Narodowych URSR 1941, 16 s.

Tytuł oryginału: Ivasik Teljesik.

9. A. Puszkin: Eugeniusz Oniegin. [Poemat]. Przełożył A. Ważyk. Warszawa: Książka i Wiedza 1952, 429 s. Wydania następne: wydanie 2 Ilustrował J.M. Szancer. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1954, tamże: wydanie 2 [!] Posłowie i przypisy opracował M. Toporowski 1956, wydanie z podtytytułem: Romans wierszem. Wstęp, aneks, przypisy: M. Toporowski 1959. Biblioteka Szkolna, wydanie 6 Ilustrował A. Kurkowski 1962, wydanie 7 Rozdział 10 przełożył oraz wstęp napisał M. Toporowski 1964; wydanie 2 [!] zmienione z podtytułem: Romans wierszem. Wstęp i przypisy: R. Łużny. Wrocław: Ossolineum 1970. Biblioteka Narodowa II, 35; wydanie 8 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1973; wydanie z podtytułem: Romans wierszem. Przełożył: J. Tuwim, A. Ważyk. Posłowie: R. Łużny. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1977; wydanie 9 [rozdział X przełożył M. Toporowski]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1982. Seria Kieszonkowa PIW; wydanie 3 [!] z podtytułem: Fragmenty. Przełożył z rosyjskiego J. Tuwim, A. Ważyk. [Opracował] R. Łużny. Warszawa: Współpraca 1988; wydanie 3 poprawione i uzupełnione z podtytułem: Romans wierszem. Wstępem i przypisami opatrzył R. Łużny. Wrocław: Ossolineum 1993. Biblioteka Narodowa II, 35; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1994. Lektury; wydanie z podtytułem: Romans wierszem. Przełożyli: J. Tuwim i A. Ważyk. Warszawa: Prószyński i S-ka 2000. Klasyka Powieści. Przedruk w: Dzieła wybrane. T. 3. Warszawa 1953, wyd. 2 tamże 1956 [zob. Prace redakcyjne poz. 13].

Tytuł oryginału: Evgenij Onegin.

Recenzje i omówienia: 

1. L. FLASZEN: Oniegin na czworo przełożony. „Życie Literackie” 1952 nr 23.

2. S. POLLAK: Nad nowym przekładem „Eugeniusza Oniegina”. „Nowa Kultura” 1952 nr 50.

3. A. SANDAUER: Nowy przekład. „Życie i Kultura” 1952 nr 41.

4. M. GRABOWSKA: W sprawie polskiego przekładu „Eugeniusza Oniegina”. „Nowa Kultura” 1953 nr 32.

5. A WAŻYK: O pracy nad przekładem „Oniegina”. W: O sztuce tłumaczenia. Wrocław 1955 s. 377-81.

6. E. KRÓL: Polski przekład „Eugeniusza Oniegina” jako problem teoretyczny. „Studia z Filologii Rosyjskiej i Słowiańskiej” 1982 t. 9.

7. M. RYCHLEWSKI: Tuwim kontra Ważyk, czyli „Oniegin” w służbie socjalizmu. „Polonistyka” 2000 nr 6.

10. O W.I. Leninie. Zbiór recytacji i pieśni w 30-tą rocznicę śmierci W.I. Lenina. Tłumaczył A. Ważyk et al. Poznań: Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej [1954], 45 s.

11. Lenin. Wiersze, pieśni, fragment prozy i dramatów. Wyboru dokonali N. Kołomejczyk i A. Naborowska. Tłumaczyli A. Ważyk et al. Uwagi inscenizacyjne: G. Lipszyc. Warszawa: Czytelnik 1956, 323 s. Biblioteka Świetlicowa „Czytelnika”.

12. Zeszyt wierszy francuskich. Przekłady. Wybrał i przełożył [i wstępem opatrzył] A. Ważyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, 167 s.

Zawiera wiersze autorów: V. Hugo; G. de Nerval; Ch. Baudelaire; J. Vallès; A. Rimbaud; G. Mallarmé; Saint-Pol-Roux; E. Verhaeren; P. Claudel; G. Apollinaire; M. Jacob; J. Cocteau; J. Supervielle; P. Éluard; L. Aragon. 

Recenzje: 

1. M. DĄBROWSKI: Francuzi. „Sztandar Młodych” 1956 nr 252.

2. H. ELZENBERG. „Rocznik Literacki 1956” wyd. 1957.

3. M. GŁOWIŃSKI: Od Wiktora Hugo do Aragona. „Nowiny Literackie i Wydawnicze” 1957 nr 6.

13. B. Cendrars: Poezje. Redagował [i wstępem opatrzył] A. Ważyk. [Przełożyli: J. Hartwig, A. Ważyk]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1962, 144 s. Biblioteka Poetów.

Recenzje:

1. A. MIĘDZYRZECKI. „Nowe Książki” 1962 nr 9.

2. A. SŁUCKI. „Przegląd Kulturalny” 1962 nr 23.

14. Od Rimbauda do Eluarda. [Poezje]. Wybór [i tłumaczenie] A. Ważyka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964, 278 s.; wydanie 2 przejrzane i rozszerzone. Warszawa: Czytelnik 1973.

Zawiera wiersze autorów: G. Apollinaire; B. Cendrars; P. Éluard; V. Hugo; S. Mallarmé; G. de Nerval; J.A. Rimbaud.

Recenzje:

1. Z. BIEŃKOWSKI: Imponujący minimalizm. „Twórczość” 1965 nr 5.

2. J. TRZNADEL: Propozycja Ważyka. „Twórczość” 1965 nr 6. 

3. M. GŁOWIŃSKI: Ważyk, kubizm i wielcy Francuzi. „Nowe Książki” 1966 nr 2.

15. G. Nerval: Zwierzenia Mikołaja Restifa. [Powieść]. Przełożył i posłowiem opatrzył A. Ważyk. Warszawa: Czytelnik 1970, 214 s.

Tytuł oryginału: Les confidences de Nicolas.

16. A Puszkin: Poezje wybrane. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył M. Jastrun. Opracowanie graficzne: W. Chrucki. Nota biograficzna: J. Bandrowska-Wróblewska. Autorzy przekładów: A. Mickiewicz, A. Ważyk [et. al.]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1971, 164 s. Biblioteka Poetów (Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza).

17. Horacy: Do Leukonoe. Dwadzieścia dwie ody. Przełożył A. Ważyk. Warszawa: Czytelnik 1973, 61 s. Wydania następne pt. Dwadzieścia dwie ody. Opracował S. Stabryła. Wrocław; Kraków: Ossolineum 1991. Biblioteka Narodowa II, 232; Wrocław: Ossolineum; Warszawa: we współpracy z De Agostini Polska 2004. Arcydzieła Kultury Antycznej. 

Teksty w języku polskim i łacińskim.

Tytuł oryginału: Laudabunt alii claram Rhodon aut Mitylenem.

Recenzje i omówienia: 

1. Z. CIERNIAKOWA: Nad Ważykowym Horacym. „Twórczość” 1974 nr 6.

2. S. KOŁODZIEJCZYK. Literatura obca w przekładach polskich. „Rocznik Literacki 1973” wyd. 1975.

3. D. SUTKOWSKA: Przekłady Horacego w praktyce translatorów łacińskich. „Bieżuńskie Zeszyty Historyczne” 2023 nr 37.

18. Surrealizm. Teoria i praktyka literacka. Antologia. Teksty wybrał, przełożył i przedmową opatrzył A. Ważyk. Warszawa: Czytelnik. 1973, 373 s. Wydanie 2 tamże 1976. 

Zawiera teksty autorów: L. Aragon; J. Arp; J.A. Boiffard; A. Breton; A. Césaire; R. Char; J. Delteil; R. Desnos; P. Éluard; J. Gracq; M. Leiris; B. Péret; P. Soupault; T. Tzara; R. Vitrac.

Recenzje: 

1. M. BARANOWSKA. „Nowe Książki” 1973 nr 24.

2. Z. BIEŃKOWSKI. „Twórczość” 1973 nr 8.

3. J. ROGOZIŃSKI: Preteksty. „Literatura” 1973 nr 26.

19. G. Apollinaire: Wybór poezji. Opracował J. Kwiatkowski. Przełożyli: M. Baterowicz, A. Bederski, A. Ważyk [et al]. Kraków: Ossolineum 1975, 498 s. Biblioteka Narodowa II, 176.

Recenzja:

S. STANUCH. „Dziennik Polski” 1975 nr 178.

20. B. Cendrars: Poezje wybrane. Wyboru dokonał i przedmową opatrzył A. Ważyk. [Przełożyli: J. Hartwig, A. Ważyk]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1977, 139 s. Biblioteka Poetów. 

21. Wybór przekładów. [Poezje]. Przekłady z języka łacińskiego, francuskiego, rosyjskiego i posłowie: A. Ważyk.  Warszawa: Czytelnik 1979, 367 s.

Zawiera utwory autorów: I. Anienski; G. Apollinaire; L. Aragon; Ch. Baudelaire; A. Bieły; A. Błok; J. Bodel d’Arras; A. Bréton; B. Cendrars; A. Chénier; J. Cocteau; R. Desnos; P. Éluard; Horacy; V. Hugo; M. Jacob; J. Laforgue; W. Majakowski; S. Mallarmé; G. de Nerval; B. Pasternak; B. Péret; A. Puszkin; P. Revedy; J.A. Rimbaud; Saint-Pol-Roux; Sigogne; W. Sołowiow; P. Soupault; J. Supervielle; T. Tzara; J. Vallès; E. Verhaeren; T. de Viau.

Recenzja:

 [M. JODŁOWSKI] Lector. „Opinie” 1979 nr 6.

22. G. Apollinaire: Wybór poezji. W przekładach z francuskiego A. Ważyka. Warszawa: Czytelnik 1980, 216 s.

Recenzja:

J. PILCH. „Echo Krakowa” 1980 nr 262.

23. M. Jacob: Poematy prozą. Przełożyli z francuskiego J. Hartwig i A. Ważyk. Wybór i posłowie: J. Hartwig. Kraków; Wrocław: Wydawnictwo Literackie 1983, 409 s.

Tekst w języku polskim i francuskim. 

Wybór z: „Le Cornet à dés” 1945; „Derniers poèmes en vers et en prose” 1945.

24. G. Apollinaire: Poezje. Wybór i przekład: A. Ważyk. Kraków: Eventus 2000, 134 s.; Przekłady M. Jastruna, A. Ważyka. Toruń: C&T 2020, 79 s.  

PRACE REDAKCYJNE    

1. W. Majakowski: Wiersze. Wybrał, wstępem i przypisami opatrzył J. Borejsza. Redakcja: J. Borejsza i A. Ważyk. Kijów; Lwów: Państwowe Wydawnictwo Mniejszości Narodowych USRR 1940, 220 s.

2. M. Gorki: Matka. [Powieść]. Przełożyła H. Górska. Do druku przygotował A. Ważyk. Kijów: Państwowe Wydawnictwo Mniejszości Narodowych USRR 1941, 375 s. Wydanie następne: Łódź: Książka 1946; wydanie 2 [!] część 1-2. Warszawa: Książka 1948. 

Tytuł oryginału: Mat’. 

3. P. Tyczyna: Wiersze wybrane. Wybór autora. Redakcja: S. Tudor i A. Ważyk. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Mniejszości Narodowych USRR 1941, 147 s. 

4. Antologia współczesnej poezji francuskiej. Zebrał i opracował A. Ważyk. Warszawa: Wiedza 1947, 230 s. 

Tu również przekłady A. Ważyka.

Zawiera utwory autorów: G. Apollinaire; L. Aragon; Ch. Baudelaire; A. Bertrand; B. Cendrars; P. Claudel; J. Cocteau; T. Corbière; Ch. Cros; T. Derême; G. Duhamel; P. Éluard; I.P. Fargue; A. Gide; M. Jacob; T. Jammes; P.J. Jouve; V. Larband; G. de Lautrêamont; M. Maeterlinck; S. Mallarmé; J. Moréas; G. de Nerval; A. de Noailles; J.A. Rimbaud; Saint-Pol-Roux; Ph. Soupault; J. Supervielle; T. Tzara; P. Valéry; E. Verhaeren; P. Verlaine.

Recenzje:

1. Cz. MIŁOSZ: Wiersze polsko-francuskie. „Odrodzenie” 1947 nr 37.

2. W. ROGOWICZ: Prezentacja poetów francuskich. „Nowiny Literackie”1947 nr 19.

3. M. ŻUROWSKI: Od Aloysiusa Bertranda do Aragona. „Kuźnica” 1947 nr 19. 5. 

5. W. Majakowski: Wiersze wybrane. Opracował i wstępem opatrzył A. Ważyk. Warszawa: Książka 1948, 100 s. Biblioteka Pisarzy Polskich i Obcych; 43. 

Tu również przekłady A.Ważyka. 

6. G. Apollinaire: Wybór poezji. Opracował i przedmową opatrzył A. Ważyk. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, 111 s.

Tu również przekłady A.Ważyka.

Recenzja:

M. PIECHAL: Apollinaire po polsku. „Panorama” (Łódź) 1949 nr 37.

7. W. Majakowski: Wiersze i poematy. Wybór przekładów i opracowanie A. Ważyk. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, 342 s.

Tu również przekłady A.Ważyka.

8. J.A. Rimbaud: Poezje wybrane. Opracował i przedmową opatrzył A. Ważyk. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, 75 s.

Tu również przekłady A.Ważyka.

Recenzje:

1. J. JANOWSKI: Meteor – nad literaturę. „Odrodzenie” 1949 nr 37.

2. W. NATANSON: Proces Rimbauda wnowiony. „Twórczość” 1949 nr 10.

9. J. Dunin-Borkowski: Wybór poezji. Wydał i opracował A. Ważyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1950, 107 s.

Recenzje:

1. M. JANION. „Pamiętnik Literacki” 1951 z. 1.

2. K. WALICKA: J. Dunin-Borkowski i jego poetyka. Wobec nowego wydania A. Ważyka. „Prace Polonistyczne” 1952 t. 10.

10. P. Éluard: Wybór wierszy. Redakcja: A. Ważyk. Przedmowa: J. Kott. Warszawa: Czytelnik 1950, 75 s.

Tu również przekłady A.Ważyka.

Recenzja: 

J. BŁOŃSKI: O wierszach Eluarda. „Życie Literackie” 1951 nr 8.

11. A. Puszkin: Utwory wybrane. Redakcja: Z. Fedecki i A. Ważyk. Warszawa: Czytelnik 1950, 508 s.

W przekładzie A. Ważyka: Eugeniusz Oniegin (wyjątki).

12. Wiersze, które lubimy. Antologia. [Opracowali:] J. Kott, A. Ważyk. Warszawa: Czytelnik 1951, 340 s.

Zawiera przedmowę A. Ważyka oraz utwory autorów: A. Asnyk; J. Barszczewski, M. Bartusówna; R. Berwiński; A. Bielowski; M. Biernacki (Rodoć); F. Bohomolec; J. Dunin-Borkowski; K. Brodziński; A. Chodźko; E. Chojecki; B. Czerwieński, F. Drużbacka; S. Garczyński; W. Gomulicki, S. Goszczyński; J. Jasiński; F. Karpiński; S. Klonowic; F.D. Kniaźnin; J. Kochanowski; W. Kochowski; L. Kondratowicz; M. Konopnicka; K. Koźmian; I. Krasicki; Z. Krasiński; T. Lenartowicz; J. Łuszczewska (Deotyma); A. Malczewski; T. Miciński; A. Mickiewicz; J.A. Morsztyn; Z. Morsztyn; D. Naborowski; A.S. Naruszewicz; J.U. Niemcewicz; A. Niemojewski; C.K. Norwid; T.A. Olizarowski; A. Oppman; B. Ostrowska; W. Pol; W. Potocki; J. Prusinowski; K. Przerwa-Tetmajer; M. Rej; M. Romanowski; M. Sęp-Szarzyński; M. Siemieński; J. Słowacki; L. Staff; A. Strzeżowczyk Lewandowicz; Sz. Szymonowicz; J.T. Trembecki; S. Trembecki; S. Twardowski; K. Ujejski; L. Waryński; E. Wasilewski; T.K. Węgierski; S. Witwicki; W. Wolski; S. Wyspiański; F. Zabłocki; J.B. Zaleski; Sz. Zimorowicz; N. Żmichowska.  

Recenzje:

1. M. JASTRUN: Piękna książka. „Nowa Kultura” 1951 nr 29.

2. W. MACIĄG: Nowa antologia poezji polskiej. „Życie Literackie” 1952 nr 3.

13. A. Puszkin: Dzieła wybrane. T. 1-6. Przewodniczący komitetu redakcyjnego: A. Ważyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953-1954. Wydanie [zmienione] 2 tamże 1956.

Tu z udziałem A. Ważyka:

T. 1. Wiersze. [Od redakcji: A. Ważyk. Przypisy: M. Toporowski]. Warszawa 1954, 414 s.  

W wydaniu 2 informacja: Red. tomu: A. Ważyk.

Zawiera także przekłady A. Ważyka.

T. 3. Eugeniusz Oniegin. Przełożył A. Ważyk. Przypisy: L. Gomolicki. 1953, s. 429. Zob. Twórczość przekładowa poz. 9.

14. J. Słowacki: Dzieła wybrane. T. 1-4. Wyboru dokonał A. Ważyk. Ilustrował A. Marczyński. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1954, 311 + 321 + 458 + 420 s.

15. J.A. Rimbaud: Poezje. Redagował A. Ważyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, 142 s. Biblioteka Poetów, wydanie 2 tamże 1969.

Tu również wiersze w przekładzie A.Ważyka.

16. G. Apollinaire: Poezje wybrane. Wybór i przedmowa A. Ważyka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 138 s. Biblioteka Poetów. Wydanie następne: wydanie 2 Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1968. Biblioteka Poetów XX Wieku.

Recenzja:

J. PRZYBOŚ: Apollinaire Ważyka. „Przegląd Kulturalny” 1958 nr 37. 

17. W. Majakowski: Poezje. Redakcja: M. Jastrun, S. Pollak, A. Stern i A. Ważyk. Słowo wstępne: A. Stern. Warszawa: Czytelnik 1957, 770 s. 

Tu również przekłady A.Ważyka. 

Recenzje:

1. J. PRZYBOŚ: Nowy Majakowski. „Przegląd Kulturalny” 1957 nr 46.

2. A. SŁUCKI. „Nowy Tor” 1957 nr 48.

  18. P. Éluard: Wiersze. Redagował A. Ważyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959, 160 s. Biblioteka Poetów. 

Recenzje:

1. A. FRYBESOWA. „Tygodnik Powszechny” 1959 nr 40.

2. A. MIĘDZYRZECKI. „Nowe Książki” 1959 nr 16.

19. W. Majakowski: Poematy. Redakcja: M. Jastrun, S. Pollak, A. Stern, A. Ważyk. Warszawa: Czytelnik 1959, 486 s.

Recenzje:

1. J. DZIARNOWSKA: Horacy i Majakowski. „Trybuna Literacka” 1959 nr 26.

2. J. PRZYBOŚ: Żelazne strofy futurysty. „Przegląd Kulturalny” 1959 nr 25.

20. M. Jacob: Wybór poezji. Przełożyli: J. Hartwig et al. Redakcja oraz przedmowa A. Ważyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, 119 s. Biblioteka Poetów. Wydanie 2 rozszerzone z przedmową tamże 1980.

Tu również m.in. przekłady A.Ważyka.

Recenzje:

1. Z. BIEŃKOWSKI: Z tradycji współczesności. „Kultura” 1965 nr 23.

2. A. MIĘDZYRZECKI. „Świat” 1965 nr 35. 

21. [Posłowie do:] A Robbe-Grillet: Dom schadzek. [Powieść]. Tłumaczyła W. Bieńkowska. Warszawa: Czytelnik 1967, 198 s. Nike. 

Tytuł oryginału: La maison de rendez-vous. 

22. P. Éluard: Poezje wybrane. Wybór i przedmowa A. Ważyka. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydwnicza 1968, 134 s. Biblioteka Poetów XX Wieku.

Tu również przekłady A.Ważyka.

Recenzja:

M. KONARZ. „Teatr Ludowy” 1968 nr 16.

23. G. Apollinaire: Wybór pism. Wybrał, wstępem i notami opatrzył A. Ważyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, 1077 s. Biblioteka Poezji i Prozy.

Tu również przekłady A.Ważyka.

Recenzja:

J. PILCH. „Echo Krakowa” 1980 nr 262.

24. S. Mallarmé: Wybór poezji. Redagował A. Ważyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, 133 s. Biblioteka Poetów.

Tu również przekłady A.Ważyka.

Recenzja:

 J. ZIELIŃSKI. „Nowe Książki” 1980 nr 18.

PRACE DOTYCZĄCE LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ ORAZ KRYTYKA PRZEKŁADU

1. Mickiewicz i wersyfikacja narodowa. Warszawa: Czytelnik 1951, 143 s.

Recenzje:

1. [A. BIERNACKI] (abe): W trosce o tradycje wersyfikacji. „Dziś i Jutro” 1952 nr 7.

2. S. SANDLER. „Twórczość” 1952 nr 1.

3. J. TRZYNADLOWSKI. „Zeszyty Wrocławskie” 1952 nr 2.

4. S. ŻÓŁKIEWSKI. „Nowa Kultura” 1952 nr 5.

5. A. LAM: Teoria i praktyka w poezji. „Życie Literackie” 1953 nr 5.

2. Przemiany Słowackiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955, 78 s. 

Recenzje:

1. P. BEYLIN: Poezja a sprawa chłopska. „Nowe Drogi” 1955 nr 7.

2. L. HERDEGEN: Co sądzę o eseju A. Ważyka pt. Przemiany Słowackiego? „Życie Literackie” 1955 nr 21, przedruk w tegoż: Zadania domowe. Kraków 1956 s. 7-11.

3. Z. LIBERA. „Rocznik Literacki 1955” wyd. 1956.

3. Esej o wierszu. Warszawa: Czytelnik 1964, 127 s.

4. Amfion. Rozważania nad wierszem polskim. Warszawa: Czytelnik 1983, 213 s.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

 TŁUMACZ O SOBIE

1. W pracowniach pisarzy i uczonych. „Odrodzenie” 1946 nr 18.

2. Akta Uniwersytetu Warszawskiego. Wagman Ajzyk. Album Uniwersytetu 18240. Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego.

3. Ankiety dla IBL PAN 1951, 1966.

4. [Materiały do kartoteki współczesnych pisarzy polskich]: [Kwestionariusz Adam Ważyk]. Biblioteka Narodowa.

5. Teczka osobowa Adama Ważyka jako członka ZLP. Biblioteka Donacji Pisarzy Polskich w Warszawie.

WYWIADY 

1. A. MALINIAK: Rozmowy z tłumaczami. Puszkin i Majakowski. „Przyjaźń” 1954 nr 30.

2. Miara wierności. (Z doświadczeń tłumacza). Rozmowa z Adamem Ważykiem. „Nowa Kultura” 1962 nr 16. 

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE  

1. Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Warszawa 1964.

2. A. BIERNACKI. „Rocznik Literacki 1982” wyd. 1983.

3. R. MATUSZEWSKI. W: Literatura Polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000. 

4. [B. MAŁEK] B.M. W: Słownik biograficzny historii Polski. T. 2. Wrocław 2005.

5. [K. BATORA] K.B. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 9, 10 (Uzupełnienia). Warszawa 2004, 2007.

OMÓWIENIA

1. J. MARX: Tłumacz poetów. „Tu i Teraz” 1983 nr 43, 45, 50.  

2. J. WACZKÓW: Gra podobieństw i różnic. „Literatura na Świecie” 1983 nr 4. 

3. W. KRZYSZTOSZEK: Mit niespójności. Twórczość Adama Ważyka w okresie międzywojennym. Warszawa 1985 passim.

1905-1982

Nom et prénom inscrits dans l’acte de naissance : Ajzyk Wagman.

Pseudonymes et cryptonymes : A.W.K. ; awk ; awk. ; (awk) ; f.l. ; - pseudonymes utilisés par d’autres auteurs : Dr J.P. Zajączkowski ; Kandyd ; rkm.

Poète, prosateur, essayiste, traducteur.

Né le 17 novembre 1905 à Varsovie, dans une famille juive assimilée qui faisait partie de l’inteligentsia, il est le fils de Beniamin Wagman, un conseiller hypothécaire et de Chana, née Jesionowska ; il est aussi le frère de Saul Wagman, poète, journaliste et traducteur, et de Chaim Lejba (aussi connu sous le nom de Leon Trystan et sous le pseudonyme « Bagrationi »), acteur, cinéaste et journaliste de cinéma. En 1916, il entre au Gymnase humaniste pour garçons de Stefan Żuchowski à Varsovie ; en 1924, il passe son baccalauréat et commence ses études à l’Université de Varsovie [Uniwersytet Warszawski, UW]. Son premier choix est le droit et dans les années 1929-32, il opte pour les mathématiques. Il ne termine pas ses études. Il commence à écrire en adoptant le prénom et le nom d’Adam Ważyk. Il fait ses débuts en 1922 avec le poème Hiacynt publié dans la revue mensuelle « Skamander » (numéro 27). À partir de 1924, il est membre de l’Union Syndicale des Gens de lettres polonais [Związek Zawodowy Literatów Polskich, ZZLP] qui devient, à partir de 1949, l’Union des Gens de lettres polonais [Związek Literatów Polskich, ZLP]. En 1924-25, il fait partie de la rédaction de la revue « Almanach Nowej Sztuki » ; c’est là qu’il fait ses débuts de traducteur avec des poèmes de Guillaume Apollinaire La nuit d’avril 1915 et Zone et ses débuts de prosateur avec le récit Adolf i narcyz (1925 no 1). Dans cette revue, il publie aussi ses critiques, ses vers, sa prose et d’autres traductions poétiques du français. Dans les années 1924-25, il publie ses ouvrages également dans la revue mensuelle littéraire « Reflektor » de Lublin. En 1927, il commence ses critiques de traduction avec la recension de Antologia nowej liryki francuskiej traduite et dirigée par Anna Ludwika Czerny (« Zwrotnica » no 11). Il collabore avec la section littéraire de la revue bilingue « L'Art Contemporain - Sztuka Współczesna », où il publie, dans les années 1929-30, ses propres ouvrages et des traductions littéraires du français. En 1933, accusé d’être membre du Parti communiste de Pologne [Komunistyczna Partia Polski, KPP], il est brièvement arrêté. Après le déclenchement de la Seconde Guerre mondiale, il se retrouve à Lvov qui est occupé par l’armée soviétique. En septembre 1940, il devient membre de l’Union des écrivains soviétiques d’Ukraine. Il publie ses propres ouvrages (articles, poèmes) et ses traductions du russe, de l’ukrainien et du français (notamment d’Alexandre Pouchkine, de Taras Chevtchenko, de Jules Vallès) dans le journal « Czerwony Sztandar » (1939-41), édité à Lvov par l’occupant soviétique, et dans la revue « Nowe Widnokręgi » (1941-1945), organe de l’Union des écrivains soviétiques de l’URSS. La nouvelle de l’entrée de l’armée allemande à Lvov le surprend pendant ses vacances en Crimée. Il s’enfuit à l’intérieur de l’URSS (notamment, à Kouïbychev). Il continue à publier dans « Nowe Widnokręgi », il crée des émissions littéraires polonaises pour les radios de Saratov et Kouïbychev. À partir de 1943, il est membre de l’Association des Patriotes polonais [Związek Patriotów Polskich, ZPP] de Moscou. Pendant son séjour en URSS, il écrit aussi pour la revue hebdomadaire « Wolna Polska » (1943). Dans les années 1942-44, il est officier politique dans la 1re division d'infanterie « Tadeusz Kościuszko » en USRR , et directeur littéraire du Théâtre du Soldat. En 1944, il rentre en Pologne avec la 1ère Armée polonaise. En septembre de la même année, il devient secrétaire général de la Direction temporaire de la ZZLP à Lublin (jusqu’en 1945). Il devient membre du Parti ouvrier polonais [Polska Partia Robotnicza, PPR ; à partir de 1948, PZPR]. En 1945, il s’installe temporairement à la Maison des gens de lettres à Lodz. Il publie dans les revues hebdomadaires « Odrodzenie » (1944-49) et « Kuźnica » (1945-50, à partir de 1946, il est membre de la rédaction). En 1949, il est président de la Filiale de Lodz de la ZLP. Vers la fin des années 1940, il s’installe à Varsovie. Il est membre du PEN Club polonais ; en 1950, il obtient le prix de cette organisation pour son œuvre de traduction. Entre le juin 1950 et l’août 1954, il est rédacteur en chef de la revue mensuelle « Twórczość ». Il publie ses poèmes, ses articles, ses recensions et ses traductions dans « Twórczość » et « Nowa Kultura ». En 1953, il obtient le Prix littéraire national du 2e degré. À la fin de 1954, suite à des conflits avec une unité du PZPR, il est révoqué du poste du rédacteur en chef de « Twórczość » (entre le septembre 1954 et le février 1955, les numéros de la revue sont signés par l’équipe de la rédaction). En août 1955, dans « Nowa Kultura » (numéro 34), il publie Poemat dla dorosłych, le poème qui critique la réalité de la République populaire de la Pologne et qui constitue une annonce littéraire du dégel de 1956. En 1957, il est parmi les créateurs de la revue mensuelle « Europa », la même année, il quitte le PZPR, suite à la suspension de la revue par les autorités et l’arrêt de l’impression du premier numéro. Il continue à écrire et à traduire, en publiant ses articles, poèmes, récits et traductions du latin (Horace), français et russe dans les revues suivantes : « Twórczość ». (1959-82; parfois en signant awk), « Nowa Wieś » (1960-68) et « Życie Literackie » (1963-66), « Dialog » (1964-66), « Poezja » (1972-75) et „Literatura” (1974-76). En 1962, il séjourne en France et en Italie dans le cadre d’une bourse de la Fondation Ford. En mars 1964, il est un des signataires de la Lettre des 34 écrivains et scientifiques pour la liberté de la parole. En janvier 1976, il signe le Mémoire 101 contre le projet des modifications de la Constitution de la PRL. En 1978, il reçoit le prix de la Fondation Alfred Jurzykowski de New York (pour l’année 1977). En août 1980, il signe l’Appel des 64 savants, écrivains et journalistes adressé aux autorités communistes pour établir un dialogue avec les ouvriers du chantier naval de Gdansk qui se sont mis en grève. Distingué, entre autres, par la Croix de Grünwald 3ème classe (1945), la Croix d’Or du Mérite (1946), l’Ordre de la Bannière du travail 2ème classe (1949), la Croix de Chevalier (1945), la Croix de Commandeur (1955) et la Croix de Commandeur avec étoile (1980) de l’Ordre Polonia Restituta.

Il s’est marié deux fois. Sa première femme est Giteła (Gizela) Szejnman (ca 1930), une peintre morte au camp de Bergen Belsen probablement en 1944. En 1948, il se remarie avec Marianna Krawczyk, une actrice ; de cette union naissent deux filles : Katarzyna, une peintre (1949-2015) et Małgorzata, une biologiste (1953-2019).

Il est mort le 13 août 1982 à Varsovie. Il est enterré dans cette ville, au Cimetière militaire à Powązki.

Les archives du traducteur se trouvent dans le fonds de la Bibliothèque Nationale [Biblioteka Narodowa, BN] de Varsovie, aux archives Adam Ważyk. Des lettres séparées se trouvent également à la BN, dans des collections à part, par exemple celles d’Alina Kowalczykowa, des Nałkowski ou de Czesław Miłosz.