CZUBEK Jan

Kryptonimy: J.C.; J.Cz.; J…; Cz…

Tłumacz, edytor, historyk literatury.

Urodzony 12 maja 1849 we wsi Baczków (powiat bocheński) w rodzinie chłopskiej; syn Jana Czubka i Wiktorii z Barbackich. Uczęszczał do Cesarsko-Królewskiego (c.k.) Gimnazjum w Bochni (Cesarsko-Królewskie (c.k.) Gimnazjum w Bochni). Następnie kontynuował naukę w c.k. Gimnazjum św. Anny w Krakowie (Cesarsko-Królewskie Gimnazjum św. Anny w Krakowie) i c.k. Gimnazjum w Tarnowie (Cesarsko-Królewskie Wyższe Gimnazjum w Tarnowie). Gimnazjum tarnowskie ukończył w 1869. Studia odbył w 1869-72 na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego), a po ich ukończeniu pracował jako zastępca nauczyciela w gimnazjach: w Stanisławowie (1872) i Bochni (1873-75). W 1875 został mianowany nauczycielem rzeczywistym i w latach 1875-77 nauczał języka polskiego, greckiego i łacińskiego w c.k. Gimnazjum w Tarnowie (Cesarsko-Królewskie Wyższe Gimnazjum w Tarnowie). Od 1877 do 1903 uczył języka łacińskiego i greckiego w Gimnazjum św. Anny w Krakowie (Cesarsko-Królewskie Gimnazjum św. Anny w Krakowie). Równocześnie zajmował się twórczością translatorską i edytorstwem naukowym. Tłumaczył z łaciny, greki i rosyjskiego. Przekładał zarówno utwory liryczne, dramaty, jak teksty dokumentarne. Debiutował przekładem Edypa w Kolonie Sofoklesa (1876). W 1877 i 1879 odbył podróże do Włoch, w 1886 zwiedził Grecję. W 1889 poślubił Augustynę Przeworską. Od 1879 był stałym współpracownikiem Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie (Komisja Językowa Akademii Umiejętności w Krakowie), a w 1902 został członkiem korespondentem Wydziału Filologicznego (Wydział Filologiczny Akademii Umiejętności w Krakowie) oraz sekretarzem Komisji do Badań w Zakresie Historii Literatury i Oświaty w Polsce (Komisja do Badań w Zakresie Historii Literatury i Oświaty w Polsce). W 1903 objął stanowisko bibliotekarza Akademii Umiejętności (Polska Akademia Umiejętności), na którym pracował do wybuchu I wojny światowej, publikując katalogi rękopisów zbiorów prywatnych i zbiorów własnych Akademii. W 1903-13 był redaktorem „Przewodnika Bibliograficznego”, w 1914-19 jego kontynuacji pt. „Bibliografia Polska”. Jako autor artykułów, głównie o literaturze staropolskiej, współpracował z wieloma pismami i wydawnictwami naukowymi, m.in. „Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce” (od 1894) (Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce), „Rozprawami Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny” (1898-1900) (Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny),  „Pamiętnikiem Literackim” (1903-13) (Pamiętnik Literacki). W 1918 roku został członkiem zwyczajnym Polskiej Akademii Umiejętności (Polska Akademia Umiejętności). Zmarł 15 lipca 1932 w Krakowie; pochowany tamże na Cmentarzu Rakowickim.

Korespondencja i materiały tłumacza znajdują się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA 

1. Sofokles: Edyp w Kolonie. Przekład: J. Czubek. W: Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum w Tarnowie za rok szkolny 1876. Tarnów 1876. Wydanie osobne: Tarnów: Drukarnia Józefa Styrny 1876, 69 s. Wystawienie: Kraków, Amatorskie Koło Miłośników Dramatu Klasycznego przy Uniwersytecie Jagiellońskim 1917. 

Tytuł oryginału: Oidipous epi Kolōnōi.

Recenzje: 

1. [L. KUBALA] L.K. „Przegląd Krytyczny” 1876 nr 11.

2. A. BRANDOWSKI. „Warta” 1883 nr 472-473.

2. Sofokles: Antygona. Tragedia. Przekład: J. Czubek. Kraków: Nakładem Tłumacza 1881, 53 s. Wystawienie: Kraków, Teatr Krakowski 1888.

Tytuł oryginału: Antigonī.

Recenzje:

1. A. BRANDOWSKI. „Warta” 1883 nr 472-473.

2. [T. JESKE-CHOIŃSKI] T. CHOIŃSKI: Ziarna i plewy. „Niwa” 1883 t. 24.

3. Lirycy greccy (doby klasycznej). Przekład: J. Czubek. Słówko do czytelnika: [J. Czubek] J.C. „Przegląd Polski” 1882 z. 5-6, 1883 z. 7. Wydanie osobne: Kraków: Drukarnia „Czasu” Fr. Kulczyckiego i Sp. 1882, 115 s. Wydanie redakcji „Przeglądu Polskiego”.

Recenzje:

1. A. BRANDOWSKI. „Warta” 1883 nr 472-473.

2. K. KASZEWSKI. „Kłosy” 1883 nr 938. 

4.  Pamiętniki Murawiewa. Z tekstu rosyjskiego ogłoszonego w czasopiśmie „Russkaja Starina”. Przełożył [J. Czubek] J.Cz. „Przegląd Polski” 1883 z. 2-3, 5. Wydanie osobne pt. Pamiętniki hr. Michała Mikołajewicza Murawiewa („Wieszatiela”) (1863-1865) pisane w r. 1866. Tłumaczone z oryginału rosyjskiego przez [J. Czubka] J…Cz…. Z przedmową St. Tarnowskiego. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska 1896, 161 s. Wydania następne: tamże: wydanie 2 1899, wydanie 3 1902; pt. Pamiętniki Michała Mikołajewicza Murawiewa „Wieszatiela” 1863-1865. Tłumaczone z oryginału rosyjskiego. Z ilustracjami. Warszawa: Księgarnia E. Wende i S-ki [1916];  Tłumaczone z oryginału rosyjskiego przez [J. Czubka] J… Cz……... Z przedmową St. Tarnowskiego. Włochy: Nakładem Kultury i Prasy 2 Korpusu 1945. Biblioteka Orła Białego.

Pierwodruk przekładu z 1883 w z. 2 został opatrzony: Przedmową tłumacza [sygnowaną J.. Cz…….] oraz Przedmową St. Tarnowskiego. 

W wydaniu z [1916] brak nazwiska tłumacza, choć tekst wstępu [tu podpisanego: Tłumacz] jest tożsamy z wydaniem z 1896 sygnowanym przez J.. Cz…….. 

Tytuł oryginału: Zapiski. 

5.  Sofokles: Król Edyp. Tragedia. W: Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazjum Nowodworskiego czyli św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1890, s. 1-43. Wydanie osobne: Przekład: J. Czubek. Kraków: G. Gebethner i Spółka 1890, 43 s.

Uwaga na stronie tytułowej przekładu w Sprawozdaniu Dyrektora: brak nazwiska tłumacza.

Tekst wedle wydania: Sophokles König Oedipus. Für den Schulgebrauch erklärt von Gustav Wolff. Zweite Auflage bearbeitet von Ludwig Bellermann. Leipzig 1876. Układ metryczny chórów wedle wydania: Sophokles König Oedipus. Für den Schulgebrauch erklärt von Georg Kern. Gotha 1884. 

Tytuł oryginału: Oidipous Tyrannos.

6. Homera Ilias. Przekład: J. Czubek. Słowo wstępne K. Morawskiego. Powstanie 1892-1921. Warszawa: Nakładem Gebethnera i Wolfa 1921, 558 s. Wydanie następne Kraków: Gebethner i Spółka [ca 1925].

Wydania fragmentów przekładu: pt. Homera Iliady pieśń I. W: Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazjum Nowodworskiego czyli św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1892. Kraków 1892 s. 2-16], odbitka  Kraków: W.L. Anczyc 1892, 16 s.; pt. Iliady pieśń VI.  „Eos” 1900 z. 1, odbitka Lwów: [b.w.] [1900], 12 s.; pt. Iliady pieśń VII. W: Księga pamiątkowa ku uczczeniu 25-letniej działalności nauczycielskiej w Uniwersytecie Lwowskim Radcy Dworu prof. dra Ludwika Ćwiklińskiego. Lwów 1902, odbitka Lwów: Nakładem autora 1902, 13 s. [na okładce w miejscu autora nazwisko tłumacza; pt. Iliady pieśń V. W: Pamiątkowa księga 1866-1906. Prace byłych uczniów Stanisława hr. Tarnowskiego ku uczczeniu 35-lecia jego nauczycielskiej pracy. T. 1. Kraków 1904.

Tytuł oryginału: Ilias.

Recenzje:

1. I. CHRZANOWSKI: Nowy przekład Iliady. „Tygodnik Ilustrowany” 1921 nr 38.

2. J. GOŁĄBEK. „Rzeczpospolita” 1921 nr 274 wyd. wieczorne.

3. [P. GRZEGORCZYK] P.G. „Placówka Kultury i Sztuki” 1921 z. 11.

4. J. KALLENBACH: Iliada polska. „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1921 nr 351.

5. T. SINKO: Nowy przekład Iliady. „Czas” 1921 nr 75,  polemika: J. CZUBEK: O „chłopskiej” i o „pańskiej” Iliadzie słów kilka. „Przegląd Humanistyczny” 1922 z. 2/3; T. SINKO. O charakter Iliady. „Przegląd Humanistyczny” 1923 z. 1/2; J. CZUBEK: O „charakter” czy przekład Iliady? „Przegląd Humanistyczny” 1923 z. 1/2. 

7.  R. Heidenstein: Pamiętniki wojny moskiewskiej w 6 księgach. Tłumaczył J. Czubek. Lwów: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych 1894, 312 s. Biblioteka dla Młodzieży, t. 11. Wydanie następne: Warszawa: Książka i Wiedza 2017, 319 s. Opracowali i wydali J. Byliński i W. Kaczorowski. Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża 2017, 269 s. 

Tytuł oryginału: De bello Moscovitico commentariorum libri sex, 1584.

8. Poezje Katulla. Ilustrował W. Tetmajer. Kraków: Nakładem tłumacza. Druk: W.L. Anczyc i Spółka 1898, 134 s.

Pełne nazwisko autora: Gaius Valerius Catullus. 

9. M. Waleriusa Marcjalisa epigramów ksiąg XII. Powstanie przekładu 1900-1908. Przekład: J. Czubek. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności 1908, 459 s. Biblioteka Przekładów z Literatury Starożytnej nr 3.

Wydania fragmentów: [Wybór z ksiąg XI i XII]. W: Almae Matri Jagellonicae qui ab ipsa multa olim in litteris perceperant quinque saecula feliciter peracta hoc munusculo oblato gratulantur. Lwów 1900; [Wybór z księgi I]. „Eos” 1900 z. 1; [Wybór z księgi II]. „Eos” 1901 z. 2. 

Pełne nazwisko autora: M. Valerius Martialis.

Recenzja:

W. WĄSIK. „Książka” 1909 nr 2.

10. Q. Horatius Flaccus: Wybór poezji. T. 1. Pieśni i jamby. T. 2. Satyry i listy. Przekład: J. Czubek. Słowo wstępne: K. Morawski. Warszawa: Gebethner i Wolff 1923-1924, 184 + 152 s. Wybór Pisarzów Polskich i Obcych dla Domu i Szkoły, nr 26-27. Wydanie następne tamże 1933. Biblioteczka Uniwersytetów Ludowych i Młodzieży Szkolnej, nr 256-257. 

Recenzja:

M. ASSANKA-JAPOŁŁ: Największy z liryków rzymskich po polsku. „Praca” 1924 nr 25.

11. Q. Horatius Flaccus: Poezje. Pieśni – jamby – satyry – listy. Przekład: J. Czubek. Słowo wstępne: K. Morawski. Wydanie zupełne. Warszawa: Gebethner i Wolff 1924, 496 s. 

Recenzje:

1. I. CHRZANOWSKI. „Rzeczpospolita” 1924 nr 235.

2. J. N. MILLER: Aere perennius… „Wiadomości Literackie” 1924 nr 36.

3. S. SELIGA. „Przegląd Humanistyczny” 1924, z. 1.

4. S. SREBRNY. „Przegląd Warszawski” 1925 nr 42. 

12. Trzej satyrycy rzymscy. Quintus Horatius Flaccus, Aulus Persius Flaccus, Decimus Iunius Iuvenalis. Przekład: J. Czubek, J. Sękowski. Wstęp i komentarz: L. Winniczuk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959, 289 s.

W przekładzie J. Czubka satyry Horacego.

PRZEKŁADY NIEOPUBLIKOWANE WRAZ Z LOKALIZACJĄ

1. Herodot: Historia. Księga VIII, IX. Rękopis. Biblioteka Jagiellońska, akc. 76/59.

2. Gaius crispus Salustius: Wojna. Katylina. Rękopis. Biblioteka Jagiellońska, akc. 79/59.

3. Ksenofont: Cyropedia. Rękopis. Biblioteka Jagiellońska, akc. 78/59.

4. P. Ovidius Naso: Ars amatoria. Rękopis. Biblioteka Jagiellońska, akc. 77/59.

KRYTYKA PRZEKŁADU

1. J. Czubek: O tłumaczeniu. Kilka uwag i myśli. W: Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazjum Nowodworskiego czyli św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1884. Kraków 1884 s. 1-76. Wydanie osobne: Kraków: Nakładem Funduszu Szkolnego 1884, 74 s.

Recenzja:

[b.a.]. „Tygodnik Ilustrowany” 1884 nr 103.

EDYCJE PRZEKŁADÓW

1. L. Ariosto: Orland szalony. Przekładnia P. Kochanowskiego. Wydał J. Czubek. T. 1-3. Kraków: Akademia Umiejętności 1905. XCIV + 379 + 456 + 474. Biblioteka Pisarzów Polskich, nr 50-52.

Tytuł oryginału: Orlando furioso.

2. Publius Ovidius Naso: Przemiany. Przekład B. Kicińskiego. Opracował i wydał J. Czubek. Życie i poezja Owidiusza przez K. Morawskiego. Warszawa; Kraków; Lublin; Łódź; Poznań: Gebethner i Wolff ; New York: The Polish Book Importing CO [ca 1923], 285 s. Wybór Pisarzów Polskich i Obcych dla Domu i Szkoły, nr 25. 

Tytuł oryginału: Metamorphoseon libri.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

TŁUMACZ O SOBIE:

J. CZUBEK. „Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie” 1901-1902. 

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. I. CHRZANOWSKI. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 4. Kraków 1938. 

2. Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”. T. 13. Literatura pozytywizmu i Młodej Polski. Warszawa 1970. 

3. M. ŚWIĄTECKA. W: Słownik pracowników książki polskiej. Warszawa 1972.

4. K. FIJAŁKOWSKI. W: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000.

5. A. POLAKOWSKA. W: Dawni pisarze polscy. Od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. T. 1. Warszawa 2000.

6. T. BUDREWICZ. W: Słownik biograficzny historii Polski. Wrocław 2005. 

OMÓWIENIA 

1. M. ASSANKA-JAPOŁŁ: Pamięci szlachetnej miary humanisty. „Przegląd Humanistyczny” 1932 nr 2/3.

2. I. CHRZANOWSKI. „Przegląd Pedagogiczny” 1932 nr 27.

3. B. GUBRYNOWICZ. „Pamiętnik Literacki” 1932 nr 1/4. 

4. [T. MIKULSKI] T.M.: Śp. Jan Czubek. „Ruch Literacki” 1932 nr 7. 

5. K. NITSCH: Garść wspomnień zamiast nekrologu. „Język Polski” 1932 nr 4. 

6. M. GOLIAS: Polscy homerydzi i ich krytycy. „Prace Polonistyczne” 1963 nr 19.