SOKOLICZ Antonina

1879-1942

Właściwe nazwisko: Merklowa.

Pseudonimy i kryptonimy: a.s.; A.S.; Artur H. Tucholski; Artur Tucholski; E. Falkowski; Eduard Falkovskij; Edward Falkowski; Elisabeth Maria Gaertner; Guèpe.

Powieściopisarka, autorka utworów dramatycznych, publicystka, tłumaczka.

Urodzona 13 czerwca 1879 w Szczercowie (powiat łaski); córka Antoniego Chlewskiego, oficjalisty dworskiego, i Elżbiety Marii z Gaertnerów. Początkowo odbierała edukację domową, następnie uczyła się w siedmioklasowej prywatnej pensji Julii Jezierskiej w Łodzi (Prywatna pensja Julii Jezierskiej), którą ukończyła w 1896. Pracowała później jako nauczycielka w domach prywatnych. Od 1899 kontynuowała naukę w łódzkiej szkole dramatycznej Karola Kopczewskiego (Łódzka szkoła dramatyczna Karola Kopczewskiego). W 1901-08 występowała jako aktorka (pod pseudonimem Sokolicz) na scenach prowincjonalnych w Busku, Kaliszu, Lublinie, Sosnowcu, Dąbrowie Górniczej, Piotrkowie, Płocku, Lwowie, Poznaniu, Kijowie i Mińsku; śpiewała także w operetce. W 1902 wstąpiła do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) (Polska Partia Socjalistyczna (PPS)), a od 1904 współpracowała z Organizacją Bojową PPS (Organizacja Bojowa PPS). Uczestniczyła w rewolucji 1905 jako kurierka i kolporterka pism partyjnych; w tymże roku została aresztowana i osadzona w więzieniu w Suwałkach. Po zwolnieniu, zmuszona do opuszczenia Królestwa Polskiego, wyjechała do Galicji i przebywała kolejno w Krakowie, Lwowie i Zakopanem; nawiązała znajomości z emigrantami politycznymi z Królestwa. W 1906/07 była aktorką Teatru Ludowego w Krakowie (Teatr Ludowy w Krakowie), a w 1908 w Poznaniu; w późniejszych latach porzuciła karierę aktorską. W 1908 wyjechała do Paryża; przez niemal rok jako wolna słuchaczka studiowała historię i nauki społeczne na Sorbonie (Sorbona). W 1909 zamieszkała w Poznaniu. W tymże roku zadebiutowała szkicem pt. Juliusz Słowacki oraz przekładem francuskiej farsy Maurice’a Charlesa Hennequina i Paula Bilhauda pt. Najlepsza z kobiet, wystawionym w tymże roku we Lwowie. Pisała utwory dramatyczne, przeznaczone głównie dla zespołów amatorskich, wystawiane od 1911 we Lwowie, Krakowie i Sosnowcu. W 1912 wróciła do Galicji. Wstąpiła do Frakcji Rewolucyjnej PPS (Frakcja Rewolucyjna PPS) i współtworzyła ugrupowanie PPS-Opozycja (PPS-Opozycja). Po wybuchu I wojny światowej, w sierpniu 1914 została wysłana jako kurierka Komendy Legionów (Komenda Legionów) do Warszawy. W listopadzie 1914 wyjechała do Rosji. Zajęła się pracą społeczną wśród Polaków na Kaukazie, Syberii i w Mandżurii; znalazła się w Harbinie i Szanghaju. Wygłaszała odczyty i organizowała wieczory literackie. W 1917 uczestniczyła w wydarzeniach rewolucji październikowej. W 1917-18 publikowała artykuły w „Głosie Robotnika i Żołnierza” (Głos Robotnika i Żołnierza), gazecie Frakcji Rewolucyjnej PPS, wydawanej w Petersburgu. W 1918 powróciła do kraju i zamieszkała w Warszawie. Wyszła za mąż za Ludwika Merkla, inżyniera architekta. Poświęciła się pracy literackiej. W 1918 znalazła się wśród założycieli Spółdzielni Wydawniczej „Książka” (Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”). Współpracowała z tygodnikiem „Kultura Polski” (1918) (Kultura Polski), tygodnikiem „Na posterunku” (1918) (Na posterunku) i dziennikiem „Naprzód” (1918-19) (Naprzód). Wygłaszała odczyty w Klubie Proletariackim (Klub Proletariacki). W 1919 prowadziła zespół recytatorski przy Bezpartyjnym Klubie Młodzieży Robotniczej „Ognisko” w Warszawie (Bezpartyjny Klub Młodzieży Robotniczej „Ognisko”), przekształcony następnie w Koło Dramatyczne „Scena i Lutnia Robotnicza”. Od wczesnych lat 20. należała do Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP) (Związek Zawodowy Literatów Polskich). W tym czasie rozwinęła też działalność przekładową z języka angielskiego. Była inicjatorką i działaczką Uniwersytetu Ludowego (Uniwersytet Ludowy) (do czasu jego zamknięcia w 1924). Od 1922 pełniła funkcję sekretarza, a także uczestniczyła w akcjach artystycznych i odczytowych uniwersyteckiego Koła Naukowo-Artystycznego (Koło Naukowo-Artystyczne), które kontynuowało działalność rozwiązanej przez władze „Sceny i Lutni Robotniczej”. W tymże roku doprowadziła do utworzenia Komisji Filmowej na Uniwersytecie Ludowym (Komisja Filmowa (Uniwersytet Ludowy))oraz otwarcia w Warszawie kinematografu robotniczego „Lux” („Lux” (kinematograf robotniczy)). W tym czasie wstąpiła do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPP) (Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (KPRP)). W 1922 kandydowała do senatu z listy komunistycznego Związku Proletariatu Miast i Wsi (Związek Proletariatu Miast i Wsi). Współpracowała z pismem „Kultura Robotnicza” (1922-23) (Kultura Robotnicza), legalnym organem Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, a po jego zawieszeniu z „Nową Kulturą” (1923-24) (Nowa Kultura). Wiosną 1923 wyjechała do Stanów Zjednoczonych z ramienia Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR) (Międzynarodowa Organizacja Pomocy Rewolucjonistom (MOPR)); wygłaszała odczyty polityczne i literackie w środowiskach polonijnych, m.in. w Detroit, Chicago, Rochester i Fulton. Swój pobyt relacjonowała na łamach „Nowej Kultury” (1924, nr 11, 13, 14). W styczniu 1924 wróciła do kraju. W 1926 ponownie wyjechała do USA na zaproszenie tygodnika Sekcji Polskiej Komunistycznej Partii USA „Trybuna Robotnicza”; mobilizowała opinię robotników pochodzenia polskiego dla obrony więźniów politycznych, a także nawiązała współpracę z polskim teatrem robotniczym w Nowym Jorku. W tym samym czasie zawarła znajomość z Uptonem Sinclairem, którego utwory tłumaczyła od 1922. W 1927-28 przebywała w Warszawie i kontynuowała działalność przekładową. Od 1927 nieoficjalnie wspierała działalność Stowarzyszenia Lokatorów Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej „Szklane Domy” (Stowarzyszenie Lokatorów Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej „Szklane Domy”). W 1928 wyjechała do Kanady; próbowała zakładać organizacje MOPR w środowiskach polonijnych. Przebywała krótko w Związku Radzieckim. W 1929 wróciła do kraju i podjęła intensywną pracę literacką i przekładową. Po zamknięciu Spółdzielni Wydawniczej „Książka”, na polecenie KPP, założyła wraz z Janem Hemplem lewicowe wydawnictwo Tom (Tom (wydawnictwo)); w 1931-37 pełniła funkcję jego kierowniczki. 30 września 1932, w czasie wakacyjnego pobytu na Lubelszczyźnie, została aresztowana i osadzona w więzieniu lubelskim; po interwencji męża przewieziono ją na warszawski Pawiak. W 1933 opublikowała debiut powieściowy pt. Świat twardych ludzi, pseudoprzekład podpisany pseudonimem Elisabeth Maria Gaertner, dokonany przez fikcyjnego tłumacza Edwarda Falkowskiego. W 1934 po raz kolejny wyjechała do Stanów Zjednoczonych. W obliczu groźby uwięzienia po powrocie do kraju, w drodze powrotnej zatrzymała się w Czechosłowacji. Publikowała na łamach czasopisma „Lewar” (1935) (Lewar). Wiosną 1935 spędziła kilka tygodni w Paryżu, a następnie wyjechała do Kanady. Wygłaszała prelekcje w ośrodkach polonijnych, m.in. na zaproszenie Polskiego Towarzystwa Robotniczo-Farmerskiego. Po powrocie do kraju w lipcu 1936 została aresztowana za działalność propagandowo-agitacyjną za granicą i osadzona na Pawiaku; w listopadzie 1936 o jej uwolnienie apelowali obradujący w San Francisco pisarze amerykańscy, m.in. U. Sinclair, oraz organizacje polonijne. W 1937 spędziła kilka miesięcy w Zakopanem z powodu problemów zdrowotnych. Ograniczyła swoją aktywność polityczną na rzecz pracy pisarskiej i przekładowej. Po wybuchu II wojny światowej przebywała w Warszawie. Nie podjęła działalności przekładowej, ale kontynuowała pracę literacką. Wiosną 1940 współzałożyła konspiracyjne Towarzystwo Przyjaciół Związku Radzieckiego (Towarzystwo Przyjaciół Związku Radzieckiego), włączone później do organizacji „Sierp i Młot”; współpracowała z pismem „Zwyciężymy” (Zwyciężymy), konspiracyjnym organem Towarzystwa. Pisała artykuły do biuletynu radiowego „Wieści ze świata” (Wieści ze świata). W 1941, po śmierci męża, spędziła kilka miesięcy w Miechowie, ukrywając się przed gestapo. Po powrocie do Warszawy zaangażowała się w działalność powstałej w styczniu 1942 Polskiej Partii Robotniczej (Polska Partia Robotnicza (PPR)). 28 kwietnia 1942 została aresztowana przez gestapo i osadzona na Pawiaku. 26 listopada została wywieziona do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Zmarła tamże 20 grudnia 1942; miejsce pochowania nieznane.

Archiwum tłumaczki znajduje się w Archiwum Akt Nowych.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. M.Ch. Hennequin, P. Bilhaud: Najlepsza z kobiet. Farsa w 3 aktach. [Tłumaczyła A. Sokolicz]. Wystawienie: Lwów, Teatr Miejski 1909.

Tytuł oryginału: La Meilleure des Femmes.

Rękopis przekładu w Bibliotece Śląskiej w Katowicach. Egzemplarze teatralne w Bibliotece Śląskiej w Katowicach i w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu.

2. L. Lisienko: Pewnego wieczoru... Dramat rewolucyjny w 2 aktach z życia zesłańców politycznych na Syberii. [Tłumaczyła A. Sokolicz]. Wystawienie: Reżyseria: A. Sokolicz [?]. Warszawa, Scena i Lutnia Robotnicza ca 1919-1921.

Tytuł oryginału nie udało się ustalić.

Tekst przekładu w Archiwum Akt Nowych.

Informacja o przekładzie za: J. Kozłowski: Życie teatralne proletariatu polskiego 1878-1914. Kraków 1982.

Informacja o wystawieniu za: B. Michalczyk: Scena i Lutnia Robotnicza. „Didaskalia. Gazeta Teatralna” 2021 nr 165.

3. A. Saksagońska: Tajga szumi. Obrazek sceniczny z życia zesłańców syberyjskich. Fragment dramatu w 1 akcie. [Tłumaczyła A. Sokolicz]. Wystawienie: Reżyseria: A. Sokolicz [?]. Warszawa, Scena i Lutnia Robotnicza 1920.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

Tekst przekładu znajduje się w Archiwum Akt Nowych. 

Informacja o przekładzie za: J. Kozłowski: Życie teatralne proletariatu polskiego 1878-1914. Kraków 1982.

Informacja o wystawieniu za: K. Woźniakiewicz. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXXIX. Warszawa 1999-2000; B. Michalczyk: Scena i Lutnia Robotnicza. „Didaskalia” 2021 nr 165.

Możliwe, że jest to utwór własny A. Sokolicz, podpisany pseudonimem (por. M. Szulkin: Antonina Sokolicz. [b.m.:] Komitet Obchodu 75. Rocznicy Urodzin A. Sokolicz 1955).

4. U. Sinclair: Jimmie Higgins. [Powieść]. Przekład z angielskiego [A. Sokolicz]. Warszawa: Książka 1922, 359 s.

Tytuł oryginału: Jimmie Higgins.

Przekład anonimowy.

5. M. Twain: Historia podwójnie detektywna czyli Stillman contra Scherloc Holmes. Tłumaczył [!] [A. Sokolicz] A.S. Warszawa: Książki Ciekawe [1922], 102 s. Książki Ciekawe, 18.

Tytuł oryginału: A double barrelled detective story.

Na karcie tytułowej pseudonim tłumaczki.

6. U. Sinclair: Rdzenny Amerykanin czyli Dzieje prawdziwego patrioty. [Powieść]. [Tłumaczyła A. Sokolicz]. Warszawa: Książka [1923], 282 s. Por. poz. 22.

Tytuł oryginału: 100%. The story of a patriot.

Przekład anonimowy. Atrybucja na podstawie katalogu elektronicznego Biblioteki Narodowej w 2023.

7. E. O’Neill: Pierwszy człowiek. Sztuka w 4 aktach. Tłumaczyła A. Sokolicz-Merklowa. Wystawienie: Reżyseria: E. Żytecki. Lwów, Teatr Miejski 1925.

Tytuł oryginału: The first man.

Egzemplarz teatralny w Bibliotece Śląskiej w Katowicach.

8. J. London: John Barleycorn. Powieść. Przekład autoryzowany A. Sokolicz. T. 1-2. Warszawa: E. Wende i Spółka 1926, 158 + 126 s. Wydania następne: Poznań: Wielkopolska Księgarnia Wydawnicza 1949; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1950; wydanie 2 [!] Warszawa: Wydawnictwo CM 2019, 206 s. CM Klasyka. Klasyka Literatury Amerykańskiej. Przedruk zob. poz. 23.

Tytuł oryginału: John Barleycorn or Alcoholic memoirs.

9. L. Vollmer: Słońce wschodzi. Sztuka w 4 aktach. Tłumaczyła A. Sokolicz-Merklowa. Wystawienie: Toruń, Teatr Miejski 1926.

Tytuł oryginału: Sun-up.

Egzemplarze teatralne w Bibliotece Śląskiej w Katowicach.

10. U. Sinclair: Kryminalista. The second-story man. [Utwór dramatyczny w 1 akcie]. Tłumaczyła A. Sokolicz. Warszawa: Książka 1928 [antydat. 1927], 21 s. Wydanie następne: Przedmowa: K. Lapter. Warszawa: Książka i Wiedza 1949. Biblioteczka Świetlicowa / Komisja Centralna Związków Zawodowych w Polsce, nr 29.

11. U. Sinclair: Boston. Współczesna powieść historyczna. Tłumaczenie A. Sokolicz. Cz. 1-4. Warszawa: „Książka” 1929, 171 + 175 s. (cz. 1-2), Warszawa: Rój 1931 [antydatowane 1930], 184 + 169 s. (cz. 3-4). Wydania następne: Warszawa: Książka i Wiedza 1949, tamże wydanie 2 [!] 1957.

Tytuł oryginału: Boston.

12. U. Sinclair: Kataklizm w roku 2000-ym. [Powieść]. Z upoważnienia autora tłumaczyła A. Sokolicz. Warszawa: Rój 1930, 197 s.

Tytuł oryginału: The millennium. A comedy of the year 2000.

13. U. Sinclair: Nafta. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożyła A. Sokolicz. T. 1-2. Warszawa: Rój 1930 [antydatowane 1929], 407 + 307 s. Wydania następne: Łódź: Książka 1946; wydanie 2 [!] Warszawa: Książka 1949.

Tytuł oryginału: Oil!

14. U. Sinclair: Król Węgiel. Powieść osnuta na tle wydarzeń w zagłębiu węglowym w Colorado. Przekład autoryzowany A. Sokolicz. Warszawa: Rój 1931 [antydatowane 1930], 459 s. Wydania następne: Łódź: Książka 1947; wydanie 2 [!] Warszawa: Książka 1948, tamże wydanie 3 1948. 

Tytuł oryginału: King Coal.

Wydanie osobne fragmentu pt. Walka w kopalni. Z powieści Uptona Sinclaira „Król Węgiel” w przekładzie A. Sokolicz wybrała i opracowała J. Skarżyńska. Ilustrował W. Kalicki. Warszawa: Wydawnictwo „Prasa Wojskowa” 1949, 150 s. Biblioteka Żołnierza. Seria 1. Popularne Wypisy Literackie, 2.

15. U. Sinclair: Mokra parada. [Powieść]. Przekład autoryzowany A. Sokolicz. [T. 1.] Warszawa: Rój 1932, 327 s.

Tytuł oryginału: The wet parade.

Dalszy ciąg pt. Służba państwowa zob. poz. 16.

16. U. Sinclair: Służba państwowa (Federal service). [Powieść]. Przekład autoryzowany A. Sokolicz. [T. 2]. Warszawa: Rój 1932, 367 s.

Ciąg dalszy powieści pt. Mokra parada zob. poz. 15.

17. U. Sinclair: Sylwia. [Powieść]. Przekład autoryzowany A. Sokolicz. Warszawa: Rój 1932, 327 s. Dzieła XX Wieku. Wydanie następne: tamże 1934. Biblioteka Powieściowa „Roju”, nr 2; Rój. Nowa Seria.

Tytuł oryginału: Sylvia. A novel.

18. U. Sinclair: Z kryzysu jest wyjście! Perspektywy amerykańskie.  Autoryzowany przekład A. Sokolicz. Warszawa: Skład główny Księgarni „Tom” 1933, 108 s.

Tytuł oryginału: The way out. What lies ahead of America.

Eseje polityczne w formie listów do fikcyjnego adresata.

19. U. Sinclair: Zawrotna kariera Amerykanina. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożyła A. Sokolicz. Warszawa: Rój 1933, 369 s.

Tytuł oryginału: Mountain City.

20. U. Sinclair: Pielgrzymka miłości. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożyła A. Sokolicz. [T. 1]. Warszawa: Rój 1935 [antydat. 1934], 285 s.

Tytuł oryginału: Love’s pilgrimage.

Ciąg dalszy pt. W niewoli miłości zob. poz. 21.

Recenzja:

Z. KUCHARSKI. „Pion” 1935 nr 16.

21. U. Sinclair: W niewoli miłości. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożyła A. Sokolicz. [T. 2]. Warszawa: Rój 1935, 356 s.

Ciąg dalszy powieści pt. Pielgrzymka miłości zob. poz. 20.

22. U. Sinclair: 100%. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożyli A. Sokolicz i M. Kwiatkowski. Warszawa: Rój 1936, 329 s. Por. poz. 6.

Tytuł oryginału: 100%. The story of a patriot.

23. U. Sinclair: Socjalizm na raty. Powieść. Z upoważnienia autora przełożyła A. Sokolicz. Warszawa: Rój 1938, 474 s.

Tytuł oryginału: Co-op. A. novel of living together.

24. J. London: John Barleycorn, czyli Wspomnienia alkoholika; Szkice autobiograficzne; Różne. Przełożyli: T.J. Dehnel, Z. Glinka, W. Lewik, K. Piotrowski, A. Sokolicz. Przekład „Johna Barleycorna” przejrzała i poprawiła Z. Dąbrowska. Warszawa: Iskry 1957, 348 s. Dzieła wybrane pod redakcją K. Piotrowskiego, 10. Wydanie następne: Gliwice: Wydawnictwo „Tekop” 1991. Dzieła wybrane, nr 12. Zob. poz. 8.

Tu w przekładzie A. Sokolicz: John Barleycorn, czyli Wspomnienia alkoholika [poz. 8].

PRACE DOTYCZĄCE LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁA SIĘ TŁUMACZKA

1. Walt Whitman. [Szkic]. Warszawa: Wydawnictwo Związku Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych 1921, 31 s.

2. Jack London. Życie i twórczość. [Szkic]. Warszawa: Skład główny Spółdzielni Księgarskiej „Książka” 1925, 32 s.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

1. Materiały archiwalne z Archiwum Akt Nowych w Archiwum Kobiet IBL PAN– zob. na stronie internetowej https://www.archiwumkobiet.pl/autor/sokolicz-merkel-antonina. [dostęp 26 października 2023 roku]

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.

2. Słownik biograficzny teatru polskiego. T. 1. Warszawa 1973.

3. K. WOŹNIAKOWSKI. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 39. Warszawa 1999-2000.

4. Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945. Warszawa 1988.

5. B. DOROSZ. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny T. 7, 10 (K. BATORA: Uzupełnienia). Warszawa 2001, 2007.

OMÓWIENIA 

1. E. KOZIKOWSKI: Wspomnienie o Antoninie Sokolicz. „Nowiny Literackie” 1948 nr 38, przedruk w: Księga wspomnień 1919-1939. Warszawa 1960, w tegoż: Między prawdą a plotką. Kraków 1961 oraz w tegoż: Łódź i pióro. Łódź 1972.

2. M. SZULKIN: Antonina Sokolicz. [b.m.:] Komitet Obchodu 75. Rocznicy Urodzin A. Sokolicz 1955.

3. I. PERKOWSKA-SZCZYPIORSKA: Pamiętnik łączniczki. Warszawa: Czytelnik 1962. Wydania następne tamże: wydanie 2 1964, wydanie 3 1967.

4. D. CHRÓŚCIELEWSKA: W świecie twardych ludzi. Kartki z życia i twórczości Antoniny Sokolicz. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1974.

5. G. IWAŃSKI: Pionierka kultury robotniczej. (W stulecie urodzin A. Sokolicz). „Nowe Drogi” 1979 nr 6.

6. B. KRZYWOBŁOCKA: Antonina Sokolicz. „Mówią Wieki” 1981 nr 4.

7. S. KRÓL: Antonina Sokolicz-Merklowa. Autorka – rewolucjonistka. W tegoż: [Sto jeden] 101 kobiet polskich. Warszawa 1988.

8. J. LIPKO-KONIECZNA: Aktorka, propagandystka, heroina. O teatralnej drodze Antoniny Sokolicz. „Almanach Antropologiczny. Communicare” 2017 t. 6. 

9. A. MACHCEWICZ: Przypadek Antoniny Sokolicz. „Gazeta Wyborcza” 2018 nr 37 dodatek „Ale Historia”.

1879-1942

Real surname: Merklowa.

Pseudonyms and cryptonyms: a.s.; A.S.; Artur H. Tucholski; Artur Tucholski; E. Falkowski; Eduard Falkovskij; Edward Falkowski; Elisabeth Maria Gaertner; Guèpe.

Novelist, playwright, journalist, translator.

Born on 13 June 1879 in Russian-ruled Szczerców, Łask district; daughter of Antoni Chlewski, a manager of a gentry estate, and Elżbieta Maria née Gaertner. She was initially home schooled before joining the seven-class private finishing school run by Julia Jezierska in Lodz, completing her education there in 1896. She later worked as a private tutor. From 1899, she continued her education at Karol Kopczewski’s drama school in Lodz. Between 1901 and 1908, she was an actress, performing under the stage name Antonina Sokolicz, at regional theatres in Busko, Kalisz, Lublin, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Piotrków, Płock, Lviv (Polish: Lwow), Poznan, Kyiv and Minsk. She also sang in operettas. In 1902, she joined the Polish Socialist Party (PPS), while from 1904 she collaborated with its Combat Organization (Organizacja Bojowa). She was involved in the 1905 revolution as a courier and distributor of party publications. She was arrested that year and imprisoned in Suwalki. Following her release, she was forced to leave the Russian-ruled Kingdom of Poland and moved to Austrian-ruled Galicia, living in Krakow, Lviv and Zakopane. She established contacts with other political exiles from the Kingdom of Poland. In 1906/07, she was an actress at the Ludowy Theatre in Krakow and then in German-ruled Poznan from 1908. During her later years, she gave up acting. She left for Paris in 1908, spending almost a year as an extramural student of history and social sciences at the Sorbonne. She settled in Poznan in 1909. She made her debut the same year with an essay on Juliusz Słowacki and a translation of the French farce La Meilleure des femmes [Polish: Najlepsza z kobiet] by Maurice Charles Hennequin and Paul Bilhaud. She wrote plays that were primarily aimed at amateur theatre companies and perform from 1911 in Lviv, Krakow and Sosnowiec. She returned to Galicia in 1912. She joined the Revolutionary Faction of the PSS and co-founded the PPS-Opposition (Opozycja) group. Following the outbreak of World War I in August 1914, she was delegated as a courier to the Legion Command in Warsaw. In November 1914, she left for Russia. She was involved in social work with Poles in the Caucasus, Siberia and Manchuria, spending time in Harbin, as well as Shanghai. She gave talks and organized literary gatherings. In 1917, she was involved in the events of the October Revolution. She wrote in the PPS Revolutionary Faction’s newspaper Głos Robotnika i Żołnierza, which was published Saint Petersburg, in 1917/18. She returned to Poland in 1918 and settled in Warsaw. She married the architectural engineer, Ludwik Merkel. She subsequently focused on her literary work. She was one of the co-founders of the Książka (Book) Publishing Cooperative. She contributed to the weeklies Kultura Polska and Na posterunku in 1918, as well as the daily Naprzód  in 1918/19. She gave readings at the Proletarian Club [Klub Proletariacki]. In 1919, she ran a recital group at the Ognisko [Hearth] Non-Party Workers’ Youth Club [Bezpartyjny Klub Młodzieży Robotniczej] in Warsaw, which then turned in to the Workers’ Stage and Lute Dramatic Circle [Koło Dramatyczne “Scena i Lutnia Robotnicza”]. She was a member of the Polish Writers’ Trade Union (ZZLP) from the early 1920s. During this period, she became active as a translator from English. She was a founder and activist at the People’s University [Uniwersytet Ludowy] until its closure in 1924. From 1922, she was secretary of the university’s Scientific and Artistic Circle [Koło Naukowo-Artystyczne], also participating in its artistic activities and readings. The Circle continued the activities of the Dramatic Circle, which had been closed down by the authorities. The same year, she initiated the Film Commission at the People’s University and was involved in the opening of the workers’ nickelodeon Lux in Warsaw. She joined the Communist Party of Poland (KPP) around this time. In 1922, she was an candidate in the senate elections for the communist Union of Urban and Rural Proletariat [Związek Proletariatu Miast i Wsi]. She contributed to the periodical Kultura Robotnicza, the legal organ of the Communist Workers’ Party of Poland, in 1922/23. Following the suspension of this periodical, she wrote for Nowa Kultura in 1923/24. In spring 1923, she left for the United States as part of the International Organization for Aid to Revolutionaries (MOPR). She gave political and literary talks in Polish émigré centres in cities including Detroit, Chicago, Rochester and Fulton. She reported on her time in the US in Nowa Kultura (1924, nos 11, 13 and 14). She returned to Poland in January 1924 before returning to the United States in 1926 having been invited by the Trybuna Robotnicza (Workers’ Tribune) Polish Section of the Communist Party of the United States of America. She was involved in mobilizing public opinion among workers of Polish origin in support of political prisoners. She also collaborated with the Polish workers’ theatre in New York. During this period, she became acquainted with Upton Sinclair, translating his works from 1922. She was in Warsaw in 1927/28 and continued to work as a translator. In 1927, she offered unofficial support to the activities of the Tenants Association of the Szklane Domy (Glass Houses) Warsaw Housing Cooperative. She left for Canada in 1928 where she sought to establish a branch of the MOPR among Polish émigrés. She returned to Poland in 1929 and worked intensively on her literary writings and translations. Following the closure of the Książka Publishing Cooperative at the behest of the KPP, she set up the left-wing Tom (Volume) publishing house with Jan Hempel, serving as its director from 1931 to 1937. On 30 September 1932, during a holiday in the Lublin region, she was arrested and held in Lublin prison. Following an intervention by her husband, she was transferred to Warsaw’s Pawiak prison. In 1933, she published her debut novel, Świat twardych ludzi [A World of tough people], a pseudo-translation published under the name Elisabeth Maria Gaertner with Edward Falkowski the supposed translator. In 1934, she left for the United States again. With the threat of arrest hanging over her upon her return to Poland, she stopped in Czechoslovakia on the return journey. She wrote for the periodical Lewar in 1935. In spring of that year, she spend several weeks in Paris before leaving for Canada. She gave talks in Polish émigré centres, including some at the invitation of the Polish Worker and Farmer Union [Polskie Towarzystwo Robotniczo-Farmerskie]. After returning to Poland in July 1936, she was arrested for conducting propaganda and agitation abroad, and imprisoned in the Pawiak jail. In November 1936, Polish organizations as well as US-American writers including Upton Sinclair present at a gathering in San Francisco, called for her release. She spent several months in Zakopane in 1937 owing to health problems. She limited her political activities and focused on writing and translation. She was in Warsaw following the outbreak of World War II. She did not continue translating but was active as a writer. In spring 1940, she founded the clandestine Association of Friends of the Soviet Union [Towarzystwo Przyjaciół Związku Radzieckiego], which was later incorporated into the Hammer and Sickel organization. She contributed pieces to the radio bulletin Wieści ze świata [News from around the world]. Following the death of her husband, she spent several months in Miechów, hiding from the Gestapo, in 1941. After returning to Warsaw, she was involved in the activities of the Polish Workers’ Party (PPR), which was founded in 1942. She was arrested by the Gesatpo on 28 April 1942 and imprisoned in Pawiak jail. On 26 November that year, she was transported to the Auschwitz-Birkenau concentration camp where she died on 20 December 1942. The location of her grave is unknown.

Her active is held in the collections of the Archive of Modern Records (AAN).