CZEKALSKI Józef

CZEKALSKI Józef

1865-1906

Imiona metrykalne: Apolinary Antoni Józef.

Kryptonimy: Adam A. Smyk; CE.ZET.E.KA.A.EN; Czekan; …icz; P.S.

Prawnik, działacz społeczny, tłumacz.

Urodzony 17 stycznia 1865 w Radomsku (województwo łódzkie); syn Antoniego Czekalskiego, pomocnika rejenta, i Józefy z Tucholskich herbu Ślepowron1. Uczył się w Łomży, a następnie w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie uczęszczał do Rządowego Gimnazjum Męskiego (Rządowe Gimnazjum Męskie), w którym nauczano po rosyjsku (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego). Maturę uzyskał w 1882. Studiował prawo i historię na Carskim Uniwersytecie Warszawskim (Carski Uniwersytet Warszawski); w 1886 uzyskał stopień kandydata praw, a w 1888 ukończył studia prawnicze. W 1887 ukazał się zbiór jego poezji W kajdanach. W latach 1888-93 odbywał aplikację w sądach rejonowych w Warszawie i Piotrkowie Trybunalskim, w 1893 otrzymał dyplom adwokacki i podjął praktykę w Piotrkowie. Wiersze satyryczne publikował od około 1885 do 1890 pod pseudonimami w czasopismach: Kolce, Mucha, Kurier Świąteczny. Sporadycznie publikował teksty publicystyczne w innych pismach, m.in. „Poradniku Językowym” (Poradnik Językowy) (1904). Zarówno podczas studiów, jak i po ukończeniu nauki działał w nielegalnych, patriotycznych strukturach niepodległościowych prowadzących podziemną działalność edukacyjną. W latach 1888-93 był członkiem Stowarzyszenia „Łączność” (Stowarzyszenie "Łączność"), tajnej organizacji społeczno-polityczno-kulturalnej założonej w Warszawie przez Związek Młodzieży Polskiej „Zet” oraz działał w Warszawskim Kole Oświaty Ludowej (Warszawskie Koło Oświaty Ludowej). W Piotrkowie zaangażował się w oficjalną i konspiracyjną działalność oświatową; współpracował m.in. z uniwersytetem latającym, wykładając polską literaturę i historię. Od 1892 był w zarządzie piotrkowskiego Towarzystwa Dobroczynności (Towarzystwo Dobroczynności). Wraz z żoną, poślubioną w 1892 nauczycielką i działaczką niepodległościową, Józefą Nimfą Zawadzką herbu Brodzic, prowadził bibliotekę konspiracyjną. Od 1894 był członkiem Ligi Narodowej (Liga Narodowa). W 1896 zatrzymano go na granicy zaboru austriackiego i rosyjskiego podczas przewożenia publikacji zakazanych przez cenzurę. Został skreślony z listy adwokatów przysięgłych, w 1898 zesłany wraz z rodziną na cztery lata do Urżumy w guberni wiatskiej (obecnie Rosja, obwód kirowski), po czym przeniesiony do Szabo i Akermanu w guberni besarabskiej (obecnie Białogród nad Dniestrem na Ukrainie). Podczas zesłania zajął się tłumaczeniem z angielskiego i rosyjskiego. Był autorem pierwszego polskiego tłumaczenia Księgi dżungli Rudyarda Kiplinga (wydana pt. Księga puszczy 1900, 1902). Po powrocie do kraju w styczniu 1903 zamieszkał w Łodzi, gdzie został najpierw skarbnikiem, a następnie prezesem zarządu Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego (Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe). Zmarł na gruźlicę 15 marca 1906; pochowany na starym cmentarzu rzymskokatolickim w Piotrkowie Trybunalskim. Miał troje dzieci: Józefa Stanisława (1895-1976), profesora geografii w Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, Antoniego Tadeusza (1898-?), nauczyciela i działacza oświatowego, oraz Marię (1903-1957).

Archiwum tłumacza znajduje się w archiwum rodziny Czekalskich w zasobach Archiwum Państwowego w Poznaniu. 

1  Za konsultację hasła oraz podanie właściwego nazwiska matki J. Czekalskiego dziękuję jego wnukowi, prof. n. med. dr. hab. Stanisławowi Czekalskiemu.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. R. Kipling: Księga dżungli; Druga księga dżungli. Przełożył J. Czekalski.

[1]. Księga dżungli. Wydanie pt. Księga puszczy. [Zbiór opowiadań]. Z jedenastego wydania angielskiego przełożył J. Czekalski. Z przedmową I. Matuszewskiego. Warszawa: nakład tłumacza, skład główny w księgarni Gebethnera i Wolffa 1900, X + 212 s. Wydania następne: tamże: 1902, 1906 [?]; Chicago, IL: Drukarnia Ludowa Chicago 1907; Chicago [b.w. po 1907]; Warszawa: nakład tłumacza; Gebethner i Wolff; Kraków: G. Gebethner 1913, tamże 1914 [?]; wydanie nowe Tel Aviv-Warszawa: „Przez lądy i morza” na Wschodzie 1944; wydanie pt. Księga dżungli: Warszawa: Buchmann 2014; wydanie [opracowane na podstawie francuskojęzycznej adaptacji] P. Jouberta pt. Księga dżungli. Dzieje Mowgliego. Lublin: Wydawnictwo Paweł Skokowski 1994.

Tytuł oryginału: The Jungle Book.

Tytuły oryginałów opowiadań: Mowgli’s Brothers; Kaa’s Hunting; Tiger! Tiger!; The White Seal; Rikki-Tikki-Tavi; Toomai of Elephants; Her Majesty’s Servants.

Zawartość: Bracia Mowgli’ego; Kaa na polowaniu; Hejże na tygrysa!; Biała foka; Rikki-tikki-tavi; Toomai od Słoni; W służbie Jej Królewskiej Mości.

Recenzja:

1. [H. CEYSINGERÓWNA] H.C.: Sprawozdanie literackie. „Tygodnik Mód i Powieści” 1900 nr 19.

[2].  Druga księga dżungli. Wydanie pt. Druga księga puszczy. [Zbiór opowiadań]. Przełożył J. Czekalski. Warszawa: nakładem tłumacza, Gebethner i Wolff, Kraków: G. Gebethner i spółka 1902, 283 s. Wydania następne: tamże 1906; wydanie nowe Tel Aviv-Warszawa: „Przez lądy i morza” na Wschodzie 1944.

Tytuł oryginału: The Second Jungle Book.

Tytuły oryginałów opowiadań: How Fear Came; The Miracle of Purun Bhagat; Letting in the Jungle; The Undertakers; The King’s Ankus; Quiquern; Red Dog; The Spring Running.

Zawartość: Skąd się wzięła trwoga?; Cud Puruna Bhagata; Wejście puszczy; Grabarze; Ankus królewski; Quiquern; Rude psy; Bieg wiosenny.

Recenzje:

1. [b.a.]. „Przegląd”, Lwów 1902 nr 92.

2. F. JAWORSKI: Z piśmiennictwa i sztuki. „Tydzień” dodatek literacko-naukowy do „Kuriera Lwowskiego” 1902 nr 15.

Wydanie łączne pt. Księga puszczy; Druga księga puszczy. Z jedenastego wydania angielskiego przełożył J. Czekalski. Z przedmową I. Matuszewskiego. Wydanie nowe. Warszawa: Gebethner i Wolff. Kraków: G. Gebethner i Spółka 1917, 326 s. Wydania następne: pt. Księga dżungli; Druga księga dżungli: Posłowie W. Chwalewik. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1965. Biblioteka Arcydzieł, tamże (bez posłowia) 1972. Seria Książek Kieszonkowych PIW-u, 1975/1976, 1982, 1984, 1986; Wstęp: W. Sadkowski. Warszawa: Towarzystwo Upowszechniania Czytelnictwa 1996.

Wydanie opowiadań w wyborze: R. Kipling: Rikki-Tikki-Tavi; Toomai od słoni; Biała Foka. [Opowiadania z Księgi puszczy]. Przełożył J. Czekalski. Wydanie 1 masowe. Warszawa: Książka i Wiedza 1968, 87 s. Koliber. 

2. W. Garszyn: Nowele. Przekład J. Czekalski. Warszawa: A. Heflich 1901, VII + 209 s. Wydanie drugie pt. Czerwony kwiatek. Wybór nowel. Warszawa: Księgarnia Naukowa 1905.

Tytuły oryginałów: Krasnyj  cvetok; Attalea princeps; Četyre dna; Hudožniki; Signal; Trus; Vstreča.

Zawartość: Czerwony kwiatek; Attalea princeps; Cztery dni; Artyści; Sygnał; Tchórz; Spotkanie.

Recenzje:

1. W. BUKOWIŃSKI: Nowele Garszyna. „Prawda” 1901 nr 33, nr 401-402.

2. W. JABŁONOWSKI. „Książka” 1901 nr 7.

3.  D. Mereżkowski: Julian Apostata. [Powieść]. Przełożył [z rosyjskiego] J. Czekalski. Warszawa: Gebethner i Wolff 1901, 404 s. Wydawnictwo „Tygodnika Ilustrowanego”. Wydania następne: Warszawa: Gebethner i Wolff;  Kraków: G. Gebethner  1902; z podtytułem: Śmierć bogów. Białystok: Łuk 1992, 254 s. Biblioteka Rosyjska.

Tytuł oryginału: Smert' bogov. (Ûlian Otstupnik).

Recenzja:

W. JABŁONOWSKI. „Książka” 1902 nr 11.

4. R. Kipling: Ankus królewski. [Opowiadanie z Drugiej księgi puszczy]. Przekład J. Czekalskiego. Warszawa: Gebethner i Wolff, Kraków: G. Gebethner i spółka 1908, s. 56. Biblioteczka Młodzieży Szkolnej. Zob. poz. 1.

5. R. Kipling: Bracia Mowglego. [Opowiadanie z Księgi puszczy]. Przekład J. Czekalskiego. Warszawa: Gebethner i Wolff, Kraków: G. Gebethner i spółka 1908, 34 s. Biblioteczka Młodzieży Szkolnej, nr 13. Wydanie następne: tamże 1918. Zob. poz. 1.

6. R. Kipling: Kaa na polowaniu. [Opowiadanie z Księgi puszczy]. Przekład A. [!] Czekalskiego. Warszawa: Gebethner i Wolff, Kraków: G. Gebethner i spółka 1908, 42 s. Biblioteczka Młodzieży Szkolnej, nr  91. Zob. poz. 1.

7. R. Kipling: Rikki-Tikki-Tavi. [Opowiadanie z Księgi puszczy]. Przekład J. Czekalskiego. Warszawa: Gebethner i Wolff, Kraków: G. Gebethner i spółka 1908, 26 s. Biblioteczka Młodzieży Szkolnej, nr 14. Wydania następne: Warszawa-Lublin-Łódź-Kraków: Nakład Gebethnera i Wolffa; New York: The Polish Book Import Co. Inc. 1918; Warszawa: Gebethner i Wolff 1934. Biblioteczka Uniwersytetów Ludowych i Młodzieży Szkolnej, nr 250 . Zob. poz. 1.

8. R. Kipling: Toomai od słoni. [Opowiadanie z Księgi puszczy]. Przekład J. Czekalskiego. Warszawa: Gebethner i Wolff; Kraków: G. Gebethner i spółka 1908, 31 s. Biblioteczka Młodzieży Szkolnej. Zob. poz. 1.

PRZEKŁADY BŁĘDNIE PRZYPISYWANE JÓZEFOWI CZEKALSKIEMU

1. T.M. Reid: Porwana siostra. [Powieść]. Przekład P.S. Warszawa: Gebethner i Wolff, Kraków: G. Gebethner i Sp. 1878, 188 s. Wydanie następne tamże 1893.

PRZEKŁADY NIEOPUBLIKOWANE WRAZ Z LOKALIZACJĄ

H. Ibsen: Cesarz i Galilejczyk. [Dramat]. Rękopis w Archiwum Państwowym w Poznaniu.

Tytuł oryginału: Kejser og Galilæer.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. W. KARWASIŃSKI. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 4. Kraków 1938.

2. M. KWIATKOWSKA. W: Słownik pracowników książki polskiej. Suplement II. Warszawa 2000.

OMÓWIENIA

1. [b.a.]. „Biblioteka Warszawska” 1906. T. 2.

2. [b.a.]. „Tydzień” 1906 nr 11.

3. [b.a.]. Czekalski Józef. „Tygodnik Ilustrowany” 1906 nr 19.

Niezwykli od pokoleń. Rodzina Czekalskich w służbie Ojczyźnie. [Wystawa]. Poznań: Archiwum Państwowe w Poznaniu 2.10.2020-30.11.2020.

CZEKALSKI Józef

1865-1906

Birth names: Apolinary Antoni Józef.

Cryptonyms: Adam A. Smyk; CE.ZET.E.KA.A.EN; Czekan; …icz; P.S.

Lawyer, social activist, translator.

Born on 17 January 1865 in Russia-ruled Radomsko (now in the Lodz voivodeship); son of the notary assistant Antoni Czekalski and Józefa née Tucholska de Ślepowron. He attended school in Łomża and then in Piotrków Trybunalski as a pupil of the State Secondary Boys School with teaching in Russian (today the school is the Bolesław Chrobry Grammar School). He completed his advanced secondary education in 1882. He studied law and history at the Imperial University of Warsaw, graduating with a first law degree (candidate level) in 1886 before receiving a full degree in 1888. His poetry volume W kajdanach [In shackles] appeared in 1887. Between 1888 and 1893, he performed legal traineeships at regional courts in Warsaw and Piotrków Trybunalski, while in 1893 he qualified as a lawyer and had an internship in Piotrków. Between 1885 and 1890, he published satirical poems using pseudonyms in the periodicals “Kolce”, “Mucha”, and “Kurier Świąteczny”. He occasionally published journalistic pieces in other periodicals, including “Poradnik Językowy” (1904). Both during his studies and after graduating, he was active in illegal patriotic structures that supported Polish independence and provided underground educational activities. Between 1888 and 1893, he was a member of the Łączność (Connection) Association, a secret socio-political-cultural organization founded in Warsaw by the Zet Union of Polish Youth (Związek Młodzieży Polskiej “Zet”) and in the Warsaw Popular Education Society (Warszawskie Koło Oświaty Ludowej). In Piotrków, he was active in both official and underground education activities, collaborating with, among other organizations, the flying university where he lectured on Polish literature and history. From 1892, he was a member of the board of the Piotrków Charity Society (Towarzystwo Dobroczynności). Together with his wife, the teacher and independence activist Jóżefa Nimfa Zawadzka de Brodzic whom he married in 1892, he ran an underground library. He joined the National League (Liga Narodowa) in 1894. He was arrested at the border between the Austrian and Russian partitions of Poland in 1896 for transporting publications banned by censors. He was removed from the list of sworn lawyers and in 1898 deported along with his family to Urzhum in the Vyatka Governorate (now Kirov oblast, Russia), before subsequently being transferred to Shabo and Akkerman (now Bilhorod-Dnistrovskyi, Ukraine) in the Bessarabian Governorate (now Odesa oblast, Ukraine). While in exile, he focused on translating from English and Russian into Polish. He authored the first Polish translation of Rudyard Kipling’s The Jungle Book [published as Księga puszczy in 1900 and 1902; now better known as Księga dżungli]. Following his return to Poland in 1903, he settled in Lodz, where he was initially treasurer and then chair of the board of the Loan and Savings Society (Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe). He died of tuberculosis on 15 March 1906 and is buried at the Old Roman Catholic Cemetery in Piotrków Trybunalski. He had three children: Józef Stanisław (1895-1976) who became professor of geography at the Adam Mickiewicz University in Poznan; Antoni Tadeusz (1898-?), who was a teacher and education activist; and Maria (1903-1957).

His archive is held in the Czekalski family archive and in the collections of the State Archive in Poznan.