- /
- Osoby
- /
- BERENT Wacław
BERENT Wacław
1873-1940
Imiona metrykalne: Wacław Karol.
Pseudonimy i kryptonimy: S.A.M.; W.B.; Wcł. Rawicz; Wł. Rawicz.
Powieściopisarz, eseista, tłumacz.
Urodzony 28 września 1873 w Warszawie w rodzinie mieszczańskiej pochodzenia niemieckiego; syn Karola Berenta, znanego warszawskiego optyka, i Pauliny z domu Deike (zmarła w 1878). Początkowo pobierał naukę w domu, gdzie opanował języki: niemiecki, francuski, rosyjski, a następnie po krótkim okresie nauki w gimnazjum rosyjskim przeniósł się w 1885 do prywatnego gimnazjum Wojciecha Górskiego (Prywatne Gimnazjum Wojciecha Górskiego). Znał także łacinę, angielski i włoski. W 1890, bez matury filologicznej, wyjechał do Zurychu. Tam rozpoczął studia przyrodnicze i dołączył do grupy polskich studentów-socjalistów sympatyzujących z Socjaldemokracją Królestwa Polskiego i Litwy. Po roku przeniósł się na uniwersytet w Monachium (Uniwersytet w Monachium). W 1893 wrócił do Zurychu, gdzie kontynuował studia, a także podjął pierwsze próby literackie. W tym okresie zainteresował się filozofią Fryderyka Nietzschego, która silnie wpłynęła na jego poglądy i twórczość. W 1894 debiutował jako prozaik opowiadaniem Nauczyciel, zamieszczonym w „Ateneum” (Ateneum t. 1) pod pseudonimem Wł. Rawicz, oraz polemizującą z filozofią pozytywizmu powieścią Fachowiec, ukazującą się w odcinkach na łamach „Gazety Polskiej” (Gazeta Polska 1894 nr 188-198, 1895 nr 1-38). W 1895 obronił pracę doktorską z ichtiologii pt. Zur Kenntnis des Parablattes und Keimblätterdifferenzirung im Ei der Knochenfische, wydaną w 1896 w Jenie. W 1897 przez semestr był studentem nadzwyczajnym na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego). W trakcie studiów i po ich ukończeniu podróżował po Europie. Wielokrotnie odwiedzał Niemcy, Szwajcarię, Austro-Węgry, Francję oraz Włochy. Mieszkał w Monachium, Krakowie, Paryżu czy Wiedniu. W 1901 zadebiutował w „Chimerze” (Chimera t. 4 z. 10-11-12) przekładem fragmentu Tako rzecze Zaratustra, który przetłumaczył w 1894. Z pismem współpracował do 1907, publikując tam powieści, artykuły i przekłady, m.in. Upaniszady. W 1905 na jej łamach ukazał się jego artykuł Źródła i ujścia nietzscheanizmu, stanowiący wstęp do edycji dzieł zebranych Nietzschego, które z inicjatywy Berenta wydał Jakub Mortkowicz w latach 1905-12. W 1911 roku był związany z „Miesięcznikiem Literackim i Artystycznym” (Miesięcznik Literacko-Artystyczny). Po 1916 osiadł w Warszawie. W latach 1920-21 należał do redakcji „Nowego Przeglądu Literatury i Sztuki” (Nowy Przegląd Literatury i Sztuki). W 1924 redagował serie wydawnicze Opowieści Zwięzłe. Biblioteczka Przekładów oraz Błękitną Biblioteczkę. W obu ogłosił kilka własnych przekładów. W 1925 wszedł w skład, a od 1926 pełnił funkcję sekretarza, Straży Piśmiennictwa Polskiego (Straż Piśmiennictwa Polskiego), która przygotowała projekt utworzenia Polskiej Akademii Literatury. W latach 1929-30 był redaktorem naczelnym „Pamiętnika Warszawskiego” (Pamiętnik Warszawski). W 1929 otrzymał Nagrodę Literacką miasta Warszawy za całokształt twórczości. W latach 1929-33 uczestniczył w obradach Sądu Koleżeńskiego oraz w pracach Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich w Warszawie (Towarzystwo Literatów i Dziennikarzy Polskich). W 1933 otrzymał państwową nagrodę literacką za Wywłaszczenie muz i został dożywotnim członkiem Polskiej Akademii Literatury (Polska Akademia Literatury). Odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim (1923) oraz Krzyżem Komandorskim (1933) Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 20 listopada 1940 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Powązkowskim.
Archiwum Wacława Berenta zaginęło podczas II wojny światowej. Dwa rękopisy jego utworów znajdują się w zbiorach Biblioteki Narodowej, a pojedyncze zespoły jego korespondencji w Archiwum J.Z. Pachońskiego, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Bibliotece Jagiellońskiej, Bibliotece PAN w Krakowie, Bibliotece XX. Czartoryskich w Krakowie, Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego, Bibliotece Polskiej w Paryżu, Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu, Muzeum im. J. Iwaszkiewicza w Stawisku, Bibliotece Publicznej Miasta Stołecznego Warszawy, Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie, Muzeum Narodowym w Warszawie, zbiorach Jana Krzyżanowskiego w Warszawie, Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Muzeum Jana Kasprowicza na Harendzie w Zakopanem, Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem.
TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA
1. Ch.D. Grabbe: Żart, satyra, ironia i głębsze znaczenie. Komedia w 3 aktach. Przełożył W. Berent. „Chimera” 1901 t. 2 z. 6, s. 463-497; t. 3 z. 7-8, s. 41-102. Wystawienia: teatralne: Reżyseria: B. Leśmian. Warszawa, Teatr Artystyczny 1911; radiowe: Reżyseria: Z. Kopalko. Polskie Radio 1969.
Tytuł oryginału: Scherz, Satire, Ironie und tiefere Bedeutung.
Wystawienia następne – zob. na stronie [https://www.encyklopediateatru.pl/wyszukaj?type=&search=%C5%BCart+satyra+i+g%C5%82%C4%99bsze+znaczenie].
2. F. Nietzsche: Tako rzecze Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo. [Powieść filozoficzna]. Przełożył W. Berent. Warszawa: J. Mortkowicz 1906, 458 s. Dzieła Fryderyka Nietzschego, t. 1. Wydania następne: tamże: wydanie tanie, całkowite [1908], wydanie 3 przejrzane i ponownie porównane z oryginałem 1913; Wydanie nowe, przejrzane, przekład i wstęp W. Berenta. Toruń: Ignis [1922]; Kraków: [b.w. 1981]; Warszawa: [Warexpo, 1981]; t. 1. Warszawa: Kolegium Otryckie 1981; Warszawa: bis 1990. Dzieła Fryderyka Nietzschego; Gdynia: Tenet 1991; Poznań: Zysk i S-ka 1995. Seria z Orką, tamże: 1998, 2000. Seria z Orką; Warszawa: De Agostini: we współpracy z Ediciones Altaya Polska 2002. Arcydzieła Wielkich Myślicieli; wydanie poprawione i uzupełnione Kęty: Antyk 2004. Biblioteka Europejska; Poznań: Zysk i S-ka 2005. Seria z Orką; Poznań: Vesper 2006; T. 1-2. Koszalin: Kurtiak i Ley, Wydawnictwo Artystyczne 2007. Piękne książki [wydanie bibliofilskie]; Wydanie uzupełnione i poprawione. Warszawa: Hachette Livre Polska 2008. Biblioteka Filozofów; Kraków: Vis-à-vis Etiuda 2010. Meandry Kultury; Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska [2011]; [b.m.]: Masterlab 2013; pt. Tako rzecze Zaratustra. Wydanie 2 Kraków: Vis-à-vis Etiuda 2014. Meandry Kultury; wydanie 1 w tej edycji Poznań: Zysk i S-ka 2014; Wydanie 2 (!) Kraków: Vis-à-vis Etiuda 2015. Meandry Kultury, tamże: 2016. Meandry Kultury, 2017. Meandry Kultury, wydanie 3 2019. Seria z Kalliope: od Platona do Nietzschego.
Wydania elektroniczne:
Audiobook: Czyta: T. Piotrkowicz. [b.m.] Biblioteka Akustyczna 2020, plik w formacie mp3.
E-book: m.in. Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska 2011; [b.m.]: Masterlab 2013, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI.
Tytuł oryginału: Also sprach Zarathustra: ein Buch für Alle und Keinen.
Recenzje i omówienia:
ADAM R. „Krytyka” 1906 t. 1.
W. MORACZEWSKI. „Krytyka” 1906 t. 1.
C. J. [C. JELLENTA]: Nietzsche po polsku. „Dziennik Poznański” 1908 nr 187.
S. FRYCZ. „Przegląd Filozoficzny” 1911 z. 2.
S. PIEŃKOWSKI: Nie tak mówił Zaratustra. „Gazeta Warszawska” 1922 nr 239.
S. PIEŃKOWSKI: Jedwabiste zające i lisy biurkowe. „Myśl Narodowa” 1934 nr 11.
O. LEWICKA: „Also sprach Zarathustra” übertragen von Wacław Berent – eine jungpolnische Fassung der Nietzscheanischen Dichtung oder ein selbständiges literarisches Werk? Versuch einer Übersetzungsanalyse. „Germanica Wratislaviensia” 1997 nr 119.
S. LISIECKA, Z. JASKUŁA: Od tłumacza. W: F. Nietzsche: Tak rzekł Zaratustra. Przełożyli S. Lisiecka, Z. Jaskuła. Warszawa 1999.
M. CIESZKOWSKI: „Tako rzecze Zaratustra” czy „Tak rzekł Zaratustra” – uwag kilka o polskich tłumaczeniach niepokornego tekstu. W: Recepcja, Transfer, Przekład. T. 2. Redakcja J. Koźbiał. Warszawa 2004.
Z. JASKUŁA: Polskie przypadki „Zaratustry”. „Tygiel Kultury” 2005 nr 10/12.
3. F. Nietzsche: Z psychologii sztuki. Przełożył i uzupełnił dopiskami W. Berent. „Chimera” 1902 z. 17, s. 214-237; z. 18, s. 384-405. Przedruk w: W. Berent: Pisma rozproszone; Listy. Kraków 1992, s. 100-126.
Zbiór aforyzmów F. Nietzschego dotyczących sztuki. W dopiskach obszerne uwagi W. Berenta na temat przekładu.
Omówienie:
J.T. BAER: Nietzsche and Polish modernism. „The Polish Review” 1993 nr 1.
4. J.W. Goethe: Gawęda o duchach oraz Historia moralna. Z „Gawęd uchodźców niemieckich 1794-1795”. Przełożył W. Berent. Warszawa: B. Rudzki 1924, 95 s. Opowieści Zwięzłe. Biblioteczka Przekładów, t. 9. Wydanie następne: Sandomierz: Armoryka 2019.
Wydania elektroniczne:
E-book: Sandomierz: Armoryka 2019, plik tekstowy w formacie PDF.
Tytuł oryginału: Unterhaltungen deutscher Ausgewanderten.
5. K. Hamsun: Włóczęga. [Opowiadania]. Przełożył W. Berent. Warszawa: B. Rudzki 1924, 98 s. Opowieści Zwięzłe. Biblioteczka Przekładów, t. 6.
Tytuły oryginału: Vaganondsdager; På bankerne.
Zawiera również: Na ławicach.
6. L. Hearn: Historia gejszy oraz Mniszka i Żona. Ze zbiorku „Kokoro”. [Opowiadania]. Przełożył W. Berent. Ozdobił J. Hollak. Warszawa: J. Sidorowski 1924, 108 s. Biblioteczka Błękitna, t. 1.
Tytuł oryginału: Kokoro. Hints and echoes of Japanese inner life.
Zawartość: Historia gejszy Kimiko; Mniszka z klasztoru Amidy; Haru. Historia małżonki.
7. L. Hearn: Opowieści niesamowite i upiorne. Ze zbiorku „Kwaidan”. Przełożył W. Berent. Warszawa: J. Sidorowski 1924, 102 s. Biblioteczka Błękitna, t. 2.
Tytuł oryginału: Kwaidan. Stories and studies of strange things.
Zawartość: Zaślubiny po śmierci; Pożeracz zmarłych; Dyplomacja kata; Tajemnica nieboszczki; Sen, Kraina Szczęśliwości.
8. G. de Maupassant: Baryłeczka. [Opowiadanie]. Przełożył W. Berent. Warszawa: B. Rudzki 1924, 96 s. Opowieści Zwięzłe. Biblioteczka Przekładów, t. 5. Przedruk w: Wieczory medańskie. [Opowiadania]. Przełożyli W. Berent, H. Kowzan, T. Kowzan. Opracował i opatrzył wstępem T. Kowzan. Wrocław: Ossolineum 1962.
Tytuł oryginału: Boule de Suif.
We wstępie T. Kowzana omówienie m.in. przekładu W. Berenta.
9. R. Rolland: Żywot Michała Anioła. [Biografia]. Przełożył W. Berent. [Poezje Michała Anioła w przekładzie L. Staffa]. Warszawa: Wydawnictwo B. Rudzki 1924, 219 s.
Tytuł oryginału: Vie de Michel-Ange.
10. Stendhal: Z kronik włoskich. Vittoria Accoramboni oraz Księżna de Paliano. [Opowiadania]. Przełożył W. Berent. Warszawa: B. Rudzki 1924, 118 s. Opowieści Zwięzłe. Biblioteczka Przekładów, t. 3.
Tytuły oryginału: Chroniques italiennes. La Duchesse de Palliano; Vittoria Accoramboni, duchesse de Bracciano.
11. H. Ibsen: Wróg ludu. Sztuka w pięciu aktach. Przełożył W. Berent. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska” [1926], 124 s. Wielka Biblioteka, nr 120. Wystawienie: Reżyseria: J. R. Bujański, Warszawa, Teatr Kameralny 1933.
Tytuł oryginału: En folkefiende.
Wystawienia następne – zob. na stronie [http://www.encyklopediateatru.pl/przedstawienie/69212/wrog-ludu].
12. Ch. Kingsley: Heroje, czyli klechdy greckie o bohaterach. [Opowiadania]. Przełożył W. Berent. Ilustracje i okładka: Studio Lewitt i Him. Warszawa: Gebethner i Wolff 1926, 188 s. Wydania następne: tamże: wydanie 2 1933, wydanie 3 1935, wydanie 4 1938, wydanie 5 1950; Wydanie nowe, przejrzane przez A. Wróblewską. Ilustrował Cz. Wielhorski. Warszawa: Iskry 1953, tamże: 1957, 1967, wydanie 3 [!] 1986; pt. Greckie bajanie… czyli Trzy najpiękniejsze opowieści o bohaterach mitologii. Warszawa: Ethos [2000], tamże: [ca 2002]; Herosi, czyli Klechdy greckie o bohaterach. Ilustrował M. Szajkowski. Poznań: Zysk i S-ka 2013.
Tytuł oryginału: The heroes: or, Greek fairy tales for my children.
Krytyka przekładu
W sprawie przekładu: Upaniszady: Kena, Isa oraz fragment z Wielkiej Aranyaki. „Chimera” 1907 t. 10 z. 28-30 s. 284-287. Przedruk w tegoż: Pisma rozproszone; Listy. 1992 s. 192-195.
Listy w sprawach przekładowych
z redaktorami wydawnictw i czasopism:
Listy do A. Gmachowskiego, Z. Lubicz Zaleskiego. W: W. Berent: Pisma rozproszone; Listy. Kraków 1992 s. 507-509, 551-552.
z tłumaczami:
Listy do P. Hulki-Laskowskiego, Z. i Z. Jachimeckich, J. Gajkowskiego, B. Hulewicza, J. Iwaszkiewicza, J. i L. H. Morstinów, P. Cazina, J. Effenbergera-Śliwińskiego, J. Ujejskiego. W: W. Berent: Pisma rozproszone; Listy. Kraków 1992 s. 431-434, 440-442, 446-451, 461-462, 466-467, 469-477, 482, 485-489, 495-496, 520-521, 532-534, 542-544, 556, 579-580.
o przekładach:
List do W. Heinricha, W. Rogowiczowej. W: W. Berent: Pisma rozproszone; Listy. Kraków 1992 s. 385-386, 505-506.
Prace redakcyjne
J. Zeyer: Trzy legendy o krucyfiksie. [Opowiadania]. Przełożył [Z. Przesmycki] Miriam. [Redagował W. Berent]. Warszawa: B. Rudzki 1924, 158 s. Opowieści Zwięzłe. Biblioteczka Przekładów, t. 1.
P. Merimée: Lokis. Rękopis profesora Wittembacha. [Opowiadanie] Przełożył L. Staff. [Redagował W. Berent]. Warszawa: B. Rudzki 1924, 96 s. Opowieści Zwięzłe. Biblioteczka Przekładów, t. 2.
A. Villiers de L’Isle-Adam: Vox populi i inne wybrane „Opowieści okrutne”. Wybrał i przełożył [Z. Przesmycki] Miriam. [Redagował W. Berent]. Warszawa: B. Rudzki 1924, 118 s. Opowieści Zwięzłe. Biblioteczka Przekładów, t. 4.
H. Pontoppidan: Straż nocna. [Opowiadanie]. Przełożył L. Staff. [Redagował W. Berent]. Warszawa: B. Rudzki 1924, 155 s. Opowieści Zwięzłe. Biblioteczka Przekładów, t. 7.
W.B. Yeats: Hanrahan rudy. [Opowiadanie]. Przełożył [Z. Przesmycki] Miriam. [Redagował W. Berent]. Warszawa: B. Rudzki 1924, 94 s. Opowieści Zwięzłe. Biblioteczka Przekładów, t. 8.
E. de Amicis: Kamilla. [Opowiadanie]. Przełożył L. Staff. [Redagował W. Berent]. Warszawa: B. Rudzki 1924, 109 s., Opowieści Zwięzłe. Biblioteczka Przekładów, t. 10.
Opracowania ogólne (wybór)
Słowniki i bibliografie
Z. RASZKOWSKA. W: Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego. T.1. Warszawa 1978.
Encyklopedyczny słownik sławnych Polaków. Warszawa 1996.
Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850-1918. A-D. Kraków 1999.
J. GARBACZOWSKA. W: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000.
A. POLAKOWSKA. W: Dawni pisarze polscy. Od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i bibliograficzny. T. 1. Warszawa 2000.
Omówienia
W. STUDENCKI: O Wacławie Berencie. Cz. 1. (1873-1918). Cz. 2. (1918-1940). Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna 1968, 1969, 121 s. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Seria B: Studia i Monografie, nr 21, 25.
H. MUSZYŃSKA-HOFFMANNOWA: W kręgu Berenta. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1986, 211 s.
M. DANIELEWICZOWA: Wacław Berent w żywym wspomnieniu. W tejże: Pierścień z Herkulanum i płaszcz pokutnicy. Szkice literackie. Londyn 1960.
H. MORTKOWICZ-OLCZAKOWA: O Wacławie Berencie. W tejże: Bunt wspomnień. Warszawa 1961.
I.E. RUSEK: Wstęp. W: W. Berent: Fachowiec. Wrocław 2018.