JAWORSKI Kazimierz Andrzej

1897-1973

Pseudonimy i kryptonimy: Caius; Flamen; Helena Lutycka; J.K.A.; Jotka; K.A.J.; kaj; kaj.; kaj-; -kaj-; (kaj); Kaj; -Kaj-; (Kaj.); KAJ; -KAJ-; Kajot; (kj); Oskar Oskard; S.O.; (s.or.); S.Or.; (S.Or.); (st.or.); (st-or); St.Or.; Stefan Orczyk; X; X.Rovaj; X. Rovay; X.ROVAY. 

Załoga nr 1 (wspólnie z F. Araszkiewiczem, M. Bechczyc-Rudnicką, K. Bielskim i W. Gralewskim).

Poeta, tłumacz, pedagog, wydawca, publicysta.

Urodzony 28 listopada 1897 w Siedliszczu pod Chełmem jako syn lekarza i społecznika Edwarda Jaworskiego i Marii ze Smoleńskich, wokalistki. Wczesną edukację odebrał od prywatnych nauczycieli (m.in. uczył się francuskiego, niemieckiego i rosyjskiego), potem uczęszczał do szkoły elementarnej w Lublinie i Chełmie (1906-8). Po nieudanym epizodzie w tzw. Szkole Lubelskiej Filologicznej (Szkoła Lubelska Filologiczna), naukę kontynuował w gimnazjum w Chełmie (1909-15), gdzie m.in. rozwinął znajomość rosyjskiego. W 1915 został ewakuowany wraz z matką (ojciec zmarł w 1913), w głąb Rosji. Ostatnią klasę gimnazjum ukończył z wyróżnieniem w Sumach na Ukrainie (1916), a następnie przez dwa lata studiował medycynę na uniwersytecie w Charkowie (Uniwersytet w Charkowie 1916-18). W trakcie wojennej tułaczki zaczął się interesować literaturą rosyjską i ukraińską, a także sztuką przekładu. Już w 1918 próbował przekładać poezję rosyjską na polski (wiersze Igora Siewierianina i Siergieja Jesienina). Po przerwaniu nauki w Charkowie wrócił do Polski i zaczął studiować filologię polską na Uniwersytecie Lubelskim (Uniwersytet Lubelski 1919-23, z przerwą na służbę wojskową w 1920). W 1921 został nauczycielem języka polskiego w chełmskim Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim (Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie; pełne kwalifikacje nauczycielskie uzyskał w 1928). Wspierał swoich uczniów w ich próbach literackich (w 1925 stworzył Szkolne Koło Literackie im. S. Żeromskiego, wydające do 1929 własne czasopismo – Pióro). Od początku lat dwudziestych, pod wypływem działalności translatorskiej Juliana Tuwima, zaczął regularnie tłumaczyć rosyjskich twórców, początkowo głównie Konstantina Balmonta i Teodora Sołoguba. Do jego ulubionych rosyjskich autorów należeli Aleksander Błok (przekłady od 1923), Fiodor Tiutczew, a także Walerij Briusow. Dzięki przekładom Briusowa zapoznał się z wierszami Paula Verlaine’a i Emila Verhaerena, które po przetłumaczeniu na polski publikował na łamach „Robotnika” (Robotnik nr 11-12; w numerze 11 miał miejsce jego debiut  translatorski – przekład wiersza pt. Modlitewnie E. Verhaerena). Próbował tłumaczyć prozę rosyjską, m.in. Ilję Erenburga (Przegląd Lubelsko-Kresowy, 1924-25). W 1926 poślubił Antoninę Monczakowską, nauczycielkę, a w 1928 przyszedł na świat ich syn Marek Adam. Korzystając z wakacyjnych wyjazdów do rodzinnego domu żony w Wojniłowie (woj. stanisławowskie), starał się pogłębiać znajomość ukraińskiego i literatury ukraińskiej. Przekłady wierszy Sergieja Jesienina publikował w dodatku literackim „Gazety Polskiej” (Gazeta Polska 1928-30) oraz w „Głosie Literackim” (Głos Literacki 1929-30). W latach 1925-30 dwukrotnie podróżował do Włoch i Francji. Zaczął uczyć się włoskiego, początkowo głównie w celach turystycznych. Nabyte umiejętności wykorzystywał w nielicznych przekładach z włoskiego oraz francuskiego, które publikował potem m.in. w „Kamenie” od 1933 (Kamena). W 1929 wszedł w skład Zarządu chełmskiego Koła Związku Wszechsłowiańskiego (Koło Związku Wszechsłowiańskiego; kierował sekcją literacką). Zaangażowaniu w działalność tej organizacji, nastawionej na zbliżenie towarzyskie i kulturowe Polaków, Rosjan i Ukraińców, przypisuje się wpływ na jego aktywność translatorską, szczególnie w zakresie literatur słowiańskich. W 1933 został współzałożycielem chełmskiej „Kameny” (Kamena), którą kierował jeszcze w okresie powojennym, kładąc nacisk na popularyzację literatur słowiańskich, także za pośrednictwem przekładów. W tym czasie rozwinął więź z literaturą rosyjską, tłumaczył utwory Aleksandra Puszkina, zamieszczając ich duży zbiór na łamach „Kameny” (Kamena 1937). Jego przekłady z poezji i prozy rosyjskiej (w tym z okresu radzieckiego) ukazywały się w „Robotniku” (Robotnik 1923-34), „Przeglądzie Lubelsko-Kresowym” (Przegląd Lubelsko-Kresowy 1924-25), „Nowym Życiu” (Nowe Życie 1924-25), „Prawie Ludu” (Prawo Ludu 1928), „Głosie Prawdy” (Głos Prawdy 1928-29), „Gazecie Polskiej” (Gazeta Polska 1929-30), „Głosie Literackim” (Głos Literacki 1929-30), „Pamiętniku Lubelskim” (Pamiętnik Lubelski 1931-34), „Gazecie Literackiej” (Gazeta Literacka 1933-34), „Poprostu” (Poprostu 1935), „Tygodniku Artystów” (Tygodnik Artystów 1934-35), „Zet” (Zet 1933-36), „Na szerokim świecie” (Na szerokim świecie 1936) oraz „Ateneum” (Ateneum 1938). Popularyzował je też w licznych odczytach o literaturze rosyjskiej, wygłaszanych w Chełmie i Lublinie. W 1934 zainicjował wydawanie Biblioteki „Kameny”, publikując w ramach serii także własne przekłady S. Jesienina, A. Błoka i Nikołaja Gronskiego. Sięgające czasów jego młodości kontakty z twórczością ukraińską zaowocowały pierwszymi przekładami Pawła Tyczyny na polski (1933-34), publikowanymi w Zet i „Biuletynie Polsko-Ukraińskim” (Biuletyn Polsko-Ukraiński). Tłumaczenia z ukraińskiego drukował też w „Sygnałach” (Sygnały), a przede wszystkim w „Kamenie” (Kamena 1933-62), często w kolumnie pt. Poezja ukraińska w spolszczeniu Kazimierza Andrzeja Jaworskiego, obok  informacji o twórcach i dziejach literatury ukraińskiej. Przy tłumaczeniu z tego języka początkowo opierał się na znajomości rosyjskiego. W 1936 jego dorobek dopełniły przekłady z łotewskiego (za pośrednictwem tłumaczenia francuskiego), a w 1938 z esperanto. Nawiązał też korespondencję z poetką łotewską Olgą Dauksztą. W 1936-37 próbował przekładów ze słowackiego, publikując następnie poezje m.in. Jána Smreka, Vítězslava Nezvala w „Kamenie” (Kamena) oraz w 1938 w „Przemianach” (Przemiany), „Tygodniku Ilustrowanym” (Tygodnik Ilustrowany) i „Kurierze Porannym” (Kurier Poranny). Zainspirowały go do tego wyprawy na Słowację, podejmowane w czasie regularnych wyjazdów wakacyjnych w Tatry. Jednocześnie uczył w chełmskich liceach, udzielał się społecznie i literacko, publikując też własne wiersze. Kontakt z Antonim Madejem, tłumaczem z czeskiego i słowackiego, dał mu lepszą orientację w literaturze tego regionu Europy. W 1939 opublikował pierwsze przekłady z białoruskiego w „Sygnałach” (Sygnały) i w „Skawie” (Skawa). Po wybuchu wojny zaangażował się w tajne nauczanie. Aresztowany przez gestapo w 1940, trafił najpierw do więzienia na zamku lubelskim, a następnie do obozu Sachsenhausen. Tu w kontaktach z więzionymi studentami pogłębił znajomość czeskiego i literatury czeskiej. Zwolniony z obozu na początku 1942, zatrzymał się u rodziny w Sawinie. We wrześniu 1944 wrócił do nauczania w Liceum Pedagogicznym w Chełmie, a wkrótce do redagowania „Kameny” (Kamena) i pracy translatorskiej. Wydał specjalny zeszyt „Kameny” (Kamena) z antologią poezji A. Błoka (1945) oraz publikował teksty o literaturze rosyjskiej i radzieckiej i jej twórcach (czasami pod pseudonimem Stefan Orczyk i wraz ze swoimi przekładami). W latach 1948-64 przekładał liczne powieści i opowiadania pisarzy okresu radzieckiego, niektóre wielokrotnie. Pod wpływem dwóch wyjazdów do Czechosłowacji (w 1948 – gdy odwiedził Pragę i Brno i w 1954 – gdy poznał Ostrawę i Bratysławę) zaczął systematycznie tłumaczyć ze słowackiego i czeskiego (utwory Františka Halasa, V. Nezvala, J. Smreka, a także Jiříego Wolkera, z którego twórczością zetknął się już w Sachsenhausen). Podczas tych podróży poznał osobiście Halasa, Nezvala i Smreka (korespondował z nim już przed wojną), co miało wielkie znaczenie dla jego aktywności translatorskiej. Efektem pierwszego wyjazdu był tom „Kameny” z jego przekładami czeskiej poezji (1950). Po zakończeniu pracy w szkole (1949), zamieszkał w Lublinie i poświęcił się pracy literackiej. W 1950 wszedł w skład Sekcji Przekładów lubelskiego Oddziału Związku Literatów Polskich (Związek Literatów Polskich ZLP), zwanej „Załogą Nr 1” i zajmującej się tłumaczeniami pisarzy radzieckich. W latach 1953-64 był kierownikiem artystycznym lubelskich oddziałów „Artosu” („Artos") i „Estrady” („Estrada”), przekładając dla nich rosyjskie piosenki i wiersze, a także przygotowując skecze, m.in. w oparciu o opowiadania Antona Czechowa. Prowadził działy literackie w „Kurierze Lubelskim” (Kurier Lubelski) i „Sztandarze Ludu” (Sztandar Ludu 1945-52).  Obok przekładów z ukraińskiego, publikował nadal tłumaczenia z francuskiego (głównie wiersze Guillaume’a Apollinaire’a i Jacques’a Prévert’a). Sięgał też po inne literatury (częściowo już przed wojną), korzystając często z przekładów rosyjskich i francuskich (tłumaczył twórców angielskich, amerykańskich, belgijskich, bułgarskich, duńskich, fińskich, litewskich, rumuńskich, węgierskich, włoskich), zamieszczając ich przekłady m.in. w „Kamenie” (Kamena), a pod koniec życia zaczął tłumaczyć poetów armeńskich, azerbejdżańskich, gruzińskich, perskich (także w oparciu o przekłady na rosyjski bądź francuski). W okresie powojennym jeździł z popularyzatorskimi prelekcjami po Polsce; dużo też podróżował za granicę: do Moskwy i Leningradu (1960), do Lwowa (1961), na Węgry i do Rumunii, często z odczytami o  literaturze.  Otrzymał wiele nagród i wyróżnień (pierwsze jeszcze przed wojną), w tym za działalność translatorską, m.in. za przekłady z poezji czeskiej i słowackiej nagrodę czechosłowackiego Ministerstwa Informacji (1948), a za tłumaczenia sztuk radzieckich literacką nagrodę Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie na rok 1950. Intensywna praca doprowadziła do pogorszenia się jego stanu zdrowia. Zmarł 6 września 1973 w Lublinie (na zawał i wylew); pochowany tamże na cmentarzu przy ul. Lipowej. 

Rękopisy jego przekładów oraz korespondencja z pisarzami i tłumaczami przechowywane są w Muzeum Literackim im. J. Czechowicza w Lublinie oraz Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie. 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. S. Jesienin: Wybór poezji. (Seria pierwsza). Z rosyjskiego przełożył K.A. Jaworski. Okładkę projektował Z. Waśniewski. [Chełm]: M.J. Bromfeld 1931, 32 s. Biblioteka „Kameny”, nr 1. 

2. G. Simenon: Tajemniczy sobowtór. Powieść sensacyjna. Przekład autoryzowany [K.A. Jaworski] S.O. Poznań: Drukarnia Polskiej Spółki Akcyjnej 1933, 208 s. Biblioteka „Kuriera Poznańskiego”. 

Tytuł oryginału: Pietr Le Letton. 

3. A. Błok: Ogród słowiczy i inne poezje. Z rosyjskiego spolszczył K.A. Jaworski. [4 wkładki linorytowe Z. Waśniewskiego]. Chełm 1934, 24 s. Biblioteka „Kameny”, nr 2.  

4. S. Jesienin: Spowiedź chuligana i inne poezje. Z rosyjskiego spolszczył K.A. Jaworski. Przedmowa S. Kułakowski. Linoryty Z. Waśniewski. [Chełm] 1935 [i.e. 1934], 47 s. Biblioteka „Kameny”, nr 3.  

Tytuł oryginału: Ispoved huligana.

Recenzje:

1. P. HULKA-LASKOWSKI. „Nowa Książka” 1938, z. 2, s. 100.

2. [J. CZECHOWICZ] H. ZASŁAWSKI. „Zet” 1935/1936 nr 1, s. 2.

5. A. Błok: Wiersze włoskie. Z rosyjskiego spolszczyli: K.A. Jaworski i J. Łobodowski. Linoryty Z. Waśniewski. [Chełm] 1935, 32 s. Biblioteka „Kameny”, nr 4. 

Tytuł oryginału: Italjanskije stihi. 

6. M. Gronskij: Belladonna. [Poemat]. Z rosyjskiego spolszczył K.A. Jaworski. Przedmowa: J. Iwask. Linoryty Z. Waśniewski. [Chełm] 1936, 32 s. Biblioteka „Kameny”, nr 6.  

Tytuł oryginału: Belladonna.

7. [J. Čietek] J. Smrek: Wybór poezji. Z upoważnienia autora ze słowackiego spolszczył K.A. Jaworski. Chełm Lubelski 1938, 16 s. Mała Biblioteka „Kameny”. 

8. J. Przyborowski: Dalsze drogi ludzkości w świetle wskazań najstarszej filozofii, dążeń nauki i współczesnych form życia międzynarodowego. Przełożył z esperanta [K.A. Jaworski] Jotka, kandydat nauk matematyczno-fizycznych (przekład autoryzowany). Warszawa: J. Przyborowski 1938, 30 s.  

Tytuł oryginału: Nia vojo. Aktualna problemoj de moderna internacia vivo kaj laboro.

9. F. Tiutczew: Wiersze wybrane. Przełożył K.A. Jaworski, T. Stępniewski, J. Tuwim. Pod redakcją K.A. Jaworskiego i K.W. Zawodzińskiego. Łódź-Wrocław: Wydawnictwo Władysława Bąka 1948, 175 s.   

W przekładzie K.A. Jaworskiego 95 utworów. 

Recenzje: 

1. a.k.: Liryka Tiutczewa. „Słowo Powszechne” 1949 nr 294. 

2. Z. LICHNIAK: Tiutczew po polsku. „Dziś i Jutro” 1949 nr 13 

3. Cz. ZGORZELSKI: Tiutczew po polsku. „Kamena” 1953, nr 1-2.  

10. I. Turgieniew: Wiosenne wody; Pierwsza miłość. [Opowiadania]. Tłumaczył z rosyjskiego K.A. Jaworski. Warszawa: Wiedza 1948, 251 s. Wydania następne: wydanie 2 Warszawa: Książka i Wiedza 1950; wydanie 3 Kraków: Wydawnictwo Literackie 1994. ABC – Klasyka dla każdego

Wydanie osobne opowiadania Pierwsza miłość: Warszawa: Książka i Wiedza 1968, 98 s. Koliber.

Wydania osobne opowiadania Wiosenne wody: Wydanie 4 Warszawa: Książka i Wiedza 1974, 209 s. Koliber, nr 12; Warszawa: Dom Wydawniczy Szczepan Szymański 1992. Arcydzieła Literatury Rosyjskiej. Przedruk w: I. Turgieniew: Dzieła wybrane. T. 2. Warszawa 1966.

Wydania poszczególnych opowiadań w tomach: Pierwsza miłość i inne opowiadania. [Tłumaczyli K.A. Jaworski, J. Guze, P. Hertz]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956. Z pism I. Turgieniewa; Wiosenne wody i inne opowiadania. [Tłumaczyli K.A. Jaworski et al.] Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956. Z pism I. Turgieniewa.

Tytuł oryginału: Pervaâ lûbov’; Vešnie vody. 

11. S. Bielajew: Władca błyskawic. [Powieść]. „Sztandar Ludu” 1949 nr 354-359, 1950 nr 2-75. 

Tytuł oryginału: Vlastelin molnij. 

12. V. Dyk: Szczurołap. [Powieść]. Przełożył K.A. Jaworski. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, 114 s.  Przedruk zob. poz. 43. 

Tytuł oryginału: Krysař. 

13. K. Paustowski: Kolchida. [Powieść]. Przełożył K.A. Jaworski. Rysunki wykonała L. Bielska-Tworkowska. Warszawa: Wiedza 1949, 177 s. Wydanie następne: wydanie 2 Warszawa: Książka i Wiedza 1950. Biblioteka Trybuny Robotniczej, nr 14; Biblioteka „Gazety Krakowskiej”, nr 4, tamże: wydanie 3 1951, wydanie 5 [!] 1951, wydanie 6 1952; wydanie 7 ze wstępem G. Pauszer-Klonowskiej Warszawa: Iskry 1953; tamże: wydanie 8  1954, wydanie 9 1958; wydanie 10 Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej.

Tytuł oryginału: Kolhida. 

14. I. Wasilenko: Artiomka w cyrku. [Opowiadanie dziecięce]. Przełożył z języka rosyjskiego K.A. Jaworski. [Ilustrowała St. Dretler-Flin]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1949, 77 s. Wydania następne tamże: wydanie 2 1950 [i.e. 1951]. Moja Biblioteczka wydanie 2 [!] 1952, wydanie 4 [!] pt. Artiomka. [Ilustrował J. Grabiński] 1955. Por. też poz. 18.

Tytuł oryginału: Artiomka w cyrkie. 

15. W. Dychowiczny i M. Słobodskoj: Trzy razy nie. Komedia satyryczna w 3 aktach. Wystawienie: Reżyseria: M. Chmielarczyk. Lublin, Teatr im. J. Osterwy 1950. 

Tłumaczenie wspólne z innymi członkami zespołu literackiego Załoga nr 1. 

Tytuł oryginału: Woskresienie w ponied’elnik.

16. A. Korniejczuk: Kalinowy gaj. Komedia w 3 odsłonach. Wystawienie: Reżyseria: P. Bem. Lublin, Teatr im. J. Osterwy 1951. 

Tłumaczenie wspólne z innymi członkami zespołu literackiego Załoga nr 1. 

Tytuł oryginału: Kalinovaâ roŝa.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl

17. B. Gorbatow: Arktyka na co dzień. [Opowiadanie]. Tłumaczył K.A. Jaworski. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 333 s. Wydanie następne: wydanie 2 tamże 1951. Biblioteka Gazety Poznańskiej, nr 17; wydanie 3 Warszawa: Iskry 1955. 

Tytuł oryginału: Obyknovennaâ Arktika.

18. I. Wasilenko: Artiomka i uczniowie. [Powieść dla dzieci]. Przełożył z rosyjskiego K.A. Jaworski. Warszawa: Nasza Księgarnia 1950, 77 s. Wydanie następne tamże: wydanie 2 1951, wydanie 2 [!] 1952. Zob. też poz. 14.

Tytuł oryginału: Artiomka u gimnazistow. 

19. I. Wasilenko: Czarodziejska szkatułka. [Opowiadanie dla dzieci]. Przełożył z rosyjskiego K.A. Jaworski. Ilustracje J. Charkiewicza. Warszawa: Nasza Księgarnia 1950, 48 s. Wydanie następne tamże: wydanie 2 1950, wydanie 3 1954, [wydanie 4] 1968. 

Tytuł oryginału: Vol’šebnaâ škatulka. 

20. I. Mieńszykow, B. Gorbatow: Na północy. [Opowiadania]. Przełożył S.K. i K.A. Jaworski. Ilustracje: S. Cieloch. Warszawa: Książka i Wiedza 1951, 126 s. Biblioteczka Literatury Radzieckiej, nr 5.

W przekładzie K.A. Jaworskiego: Wielka woda.  

Tytuł oryginału: Bol’šaâ voda.

21. A. Hercen: Rzeczy minione i rozmyślania. [Pamiętnik]. T. 2-3. Przełożył K.A. Jaworski. Warszawa: Książka i Wiedza 1952, 438 + 368 s. 

Tomy 1, 4-5 w przekładzie E. i W. Słobodników oraz J. Wyszomirskiego. 

Tytuł oryginału: Byloe i dumy. 

22. I. Gonczarow: Urwisko. [Powieść]. Przełożył z języka rosyjskiego K.A. Jaworski. Pod redakcją i z przypisami Z. Fedeckiego. Ilustracje N.I. Witinga. Posłowie: J. Elsberg. Posłowie przełożył J. Elsberg. Warszawa: Książka i Wiedza 1952, 838 s. 

Tytuł oryginału: Obryv. 

23. Ludzie dalekiej północy. Opowiadania. Z języka rosyjskiego tłumaczyli K.A. Jaworski, S. Laskowska i H. Stempelberg. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 91 s. Biblioteka Żołnierza. Seria 1. Popularne Utwory Literackie, nr 58.

Tu w przekładzie K.A. Jaworskiego: Powrót Satanau i Wódz Tajan. 

Tytuły oryginałów: Vozvraščenije Satanau, Tajan-načal’nik. 

24. V. Nezval: Pieśń pokoju. [Poemat]. Tłumaczył z oryginału czeskiego K.A. Jaworski. Warszawa: Książka i Wiedza 1952, 22 s. 

Tytuł oryginału: Zpiev miru. 

25. S. Toka: Słowo arata. [Powieść]. Przełożył z języka rosyjskiego K.A. Jaworski. Warszawa: Książka i Wiedza 1952, 184 s. Literatura Narodów Związku Radzieckiego.

Tytuł oryginału: Slovo arata. 

Oryginał w języku tuwińskim.

26. W. Spiridonow: Szlakiem śmiałych. [Powieść dla dzieci]. Przełożył K.A. Jaworski. Warszawa: Iskry 1955, 204 s. 

Tytuł oryginału: Doroga smelyh.

27. V. Nezval: Manon Lescaut sceny 3, 4, 5, 6 i 7 obrazu I (fragment przełożonej w całości sztuki). Tłumaczył K.A. Jaworski. „Kamena” 1955, nr 3-4. Wystawienie: Reżyseria: Z. Tobiasz. Szczecin, Teatr  Polski 1966.  Przedruk zob. poz. 40.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl

28. I. Wasilenko: Zaczarowane widowisko. [Powieść dla młodzieży]. Ilustracje: J. Grabiański. Warszawa: Nasza Księgarnia 1956, 121 s. 

Tytuł oryginału: Zakolodovannyj spektakl.

29. V. Nezval: Edison. [Poemat]. Autoryzowany przekład z czeskiego K.A. Jaworskiego. Chełm Lubelski 1957, 13 s. Mała Biblioteka Kameny. 

Tytuł oryginału: Edison. 

30. N. Agniwcew: Moje piosenki. Wybór. Przełożył K.A. Jaworski. Lublin: s.n. 1959, 15 s. Mała Biblioteka Kameny. 

Tytuł oryginału: Moi pesenki. 

31. W. Iwanow: Sonety zimowe. Przełożył K.A. Jaworski. Lublin: s.n. 1959, 14 s. Mała Biblioteka Kameny, Dodatek do nr 4, 5. 

Tytuł oryginału: Zimnie sonety.

32. K.A. Jaworski: Stopy czasu. [Wiersze]. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1961, 280 s. 

Tu także przekłady K.A. Jaworskiego z literatury rosyjskiej, czeskiej i słowackiej autorów: M. Jazykow, T. Tiutczew, A. Błok, S. Jesienin, W. Majakowski, S. Szczypaczow, S. Kostka Neumann, K. Toman, J. Hora, F. Šrámek, J. Wolker, F. Halas, V. Nezval, J. Seifert, V. Závada, F. Nechvátal, J. Smrek (J. Ćietek). 

33. I. Wasilenko: Głodomorek. [Powieść dla młodzieży]. Przełożył z rosyjskiego K.A. Jaworski. Ilustracje: L. Janecka. Warszawa: Nasza Księgarnia 1964, 478 s. 

Tytuł oryginału: Žizn’ i priklûčeniâ Zamoryša. 

34. O. Luts: Wiosna. Obrazki z życia szkolnego. [Powieść dla młodzieży]. Z rosyjskiego przekład w nieznacznym skróceniu spolszczył K.A. Jaworski. Ilustracje: L. Janecka. Warszawa: Nasza Księgarnia 1968, 323 s. 

Tytuł oryginału: Kevade. 

Oryginał estoński tłumaczony z rosyjskiego. 

35. G. Gozzi: Król Jelonek. [Utwór sceniczny]. Przekład i adaptacja K.A. Jaworski. Wystawienie: Reżyseria: K. Sznerr. Koszalin-Słupsk, Bałtycki Teatr Dramatyczny im. J. Słowackiego 1971.

Tytuł oryginału: Il Re cervo. 

36. Od Łomonosowa do Jewtuszenki. [Wiersze]. Wybór i przekład K.A. Jaworski. Redakcja: T. Kłak. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1972, 697 s. Pisma, t. 2. 

37. Przekłady poezji ukraińskiej, białoruskiej i narodów kaukaskich. [Wybór i przekład] K.A. Jaworski. Redakcja: M. Lesiów. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1972, 450 s. Pisma, t. 3. 

Zawiera przekłady K.A. Jaworskiego autorów: T. Szewczenko, I. Franko, Łesia Ukrainka, O. Fedkowicz, O. Makowej, O. Ołeś, P. Tyczyna, M. Rylski, M. Bażan, J. Płużnyk, D. Falkiwski, M. Zerow, A. Małyszko, M. Nahnybida, B.I. Antonycz, J. Małaniuk, O. Olżycz, Ś. Hordynski, A. Szmyhelski, R. Bratuń, D. Pawłyczko, I. Dracz, W. Korotycz, R. Łubkiwski, W. Łazaruk, I. Huszczak, W. Łuczuk, J. Hucało, M. Romanczenko, L. Kostenko, H. Hordasewicz, W. Jarynycz, W. Złenko, A. Kaminczuk, W. Myśko, I. Nyzowyj, J. Kupała, J. Kołas, M. Bahdanowicz, A. Aleksandrowicz, J. Puszcza, P. Brouka, M. Wasilok, A. Kulaszou, M. Maszara, N. Arsieniewa, M. Tank, M. Kałaczynski, K. Kirejenka, S. Dziarhaj, N. Hilewicz, Ch. Życzka, K. Cwirka, R. Baradulin, J. Swirka, D. Biczel-Zahnietawa, A. Barski, O. Tumanian, A. Isaakian, W. Terian, O. Sziraz, N. Zarian, G. Emin, N. Chazri, I. Noneszwili, M. Kwliwidze, R. Gamzatow, K. Kulijew.    

38. Przekłady poezji czeskiej i słowackiej. Red.: T. Kłak. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1972, 494 s. Pisma, t. 4. 

Zawiera przekłady K.A. Jaworskiego autorów: K. Sabina, S. Čech, A.E. Mužik, P. Bezruč (V. Vašek), F.X. Šalda, S. Kostka Neumann, V. Dyk, F. Šrámek, K. Toman (A. Bernašek), F. Gellner, O. Fischer, J. Kolman Cassius, R. Weiner, J. Hořejši, J. Bednář, J. Hora, M. Pujmanova, K. Biebl, J. Čarek, J. Wolker, V. Nezval, F. Branislav, F. Halas, J. Seifert, O. Scheinpflugová, F. Nechvátal, V. Závada, V. Holan, F. Hrubin, O. Mikulášek, J. Urbánková, K. Bednář, H. Bonn, J. Pilař, J. Kainar, J. Orten (J. Ohrenstein), J. Hauková, I. Fleischmann, M. Vacik, M. Kundera, A.H. Škultéty, S.H. Vajanský, P. Záboj Hostinský, J. Smrek (J. Čietek), E.B. Lukáč, L. Ondrejov, J.R. Poničan, F. Král’, D. Okáli, J. Nižnánsky, L. Novomeský, F. Hečko, A. Plávka, M. Hal’amová, J. Kostra, P. Horov, R. Fabry, K. Bednová, P. Bunčák, J. Labath, S. Žáry, V. Reisel, C. Štitnický, M. Lajčiak, V. Mihálik.  

39. Przekłady poezji romańskiej. Rubajjaty Omara Chajjama. [Z języka francuskiego i włoskiego]. Redakcja: J. Kaliszuk. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1972, 217 s. Pisma, t. 5. 

Zawiera przekłady K.A. Jaworskiego autorów: A. Chartier, Ch. d’Orleans, M. de Valois, C. Marot, A. Jamyn, J. Davy du Perron, N. Vauquelin de Yveteaux, D. Sanguin de Saint-Pavin, J. Vallée des Barreaux, T. L’Hermite, P. Scarron, P.J. Béranger, V. Hugo, G. de Nerval, A. de Musset, Ch. Cros, P. Verlaine, J.A. Rimbaud, É. Verhaeren, J. Moréas, H. de Régnier, Ch. Fuster, F. Jammes, L. Lefebvre, F. Gregh, A. de Noailles, M. Jacob, Ch.F. Ramuz, G. Apollinaire, F. Hellens, J. Supervielle, F. Mauriac, L. Vérane, P. Géraldy, F. Carco, B. Cendrars, T. Derême, I. Goll, J. Cocteau, P. Eluard, L. Aragon, J. Cassou, L. Jaques, J. Prévert, G. Audisio, R. Desnos, O.J. Périer, C. Sernet, J. Follain, R. Michaël, A. Frénaud, P. Patocchi, S. Sicaud, L. Decaunes, A. Verdet, A. Hébert, M. Alyn, A. Sofffici, E. Pea, U. Saba, P. Jahier, A. Palazzeschi, S. Corazzini, L. Folgore, G. Ungaretti, O. Chajjam. 

40. Przekłady prozy czeskiej i dramatu. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1973, 350 s. Pisma, t. 11. 

Zawartość: Proza: V. Dyk: Szczurołap [poz. 12]; Nieszczęsny pomysł Jana Bukszpana; K. Ćapek: W boskiej dłoni. — Dramat: J. Wolker: Najwyższa ofiara; V. Nezval: Manon Lescaut [poz. 27].

41. K.A. Jaworski: Rzeczy różne wierszem i prozą. Redakcja J. Kaliszuk. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie. 1974, 410 s. Pisma, t. 12.

Tu także przekłady i parafrazy autorstwa K.A. Jaworskiego m.in. z literatury rosyjskiej, ukraińskiej, białoruskiej, słowackiej, francuskiej, niemieckiej, esperanto, angielskiej, amerykańskiej, węgierskiej, łotewskiej autorów: A. Puszkin, A. Fet, I. Annienski, D. Mereżkowski, M. Łochwicka, K. Balmont, W. Briusow, A. Błok, T. Sołogub, M. Kuzmin, S. Radłow, M. Gumilow, A. Achmatowa, M. Cwietajewa, Adalis, Kalma, S. Gorodiecki, I. Siewierianin, S. Marszak, W. Chodasiewicz, O. Mandelsztam, B. Pasternak, A. Priszelec, S. Jesienin, E. Bagricki, M. Tichonow, I. Selwiński, A. Gatow, A. Ładiński, D. Knut, B. Popławski, K. Gerszelman, L. Gomolicki, M. Gronski, M. Swietłow, S. Markow, P. Siemynin, A. Gitowicz, A. Jaszyn, L. Ozierow, W. Szefner, W. Fiedorow, K. Lisowski, E. Winokurow, O. Szestinski, W. Cybin, R. Rożdiestwienski, R. Kazakowa, S. Kuzniecowa, S. Sołożenkina, T. Bek, B. Krawciw, L. Kostenko, J. Hucało, M. Tank, N. Hilewicz, V. Nezval, L. Ondrejow, Ch. Cros, J. Moréas, G. Apollinaire, V. Larbaud, H. Heine, L. Zamenhof, K. Kolocsay, M. Boulton, G. Mattos, W. Szekspir, E. A. Poe, E. Lee Masters, C. Sandburg, V. Lindsay, L. Hughes, A. D. Ficke, F. E. Hulme, A. Kreymborg, N. Macleod, E. Ady, Rainis, J. Akuraters, K. Jekabsons, F. Barda, J. Sudrabkalns, E. Adamsons, R. Tagore, F. J. Teureiru, G. Nizami, A. Nawoi, A. Kunabajew, K. Akajew, M. Elebajew, R. Seidow, Z. Israilow, R. Gamzatow, M. Romm, K. Czukowski, M. Rudnycki, G. Stein, W. Kuroczkin, K. Prutkow, M. Agniwcew, S. Michałkow, W. Bachnow, J. Kostiukowski, K. Čapek.  

KRYTYKA PRZEKŁADU 

1. [K.A. Jaworski] -kaj-: „Kamena” 1946 nr 1-3 [recenzja: J. Słowackij: Izbrannoje. Tłumaczył A. Kowalenskij. Moskwa: Hudozestvennaja literatura 1945.]     

2. K.A. Jaworski: Powieść o samym sobie. „Kultura i Życie” 1953 nr 6 [recenzja]. 

 3. [K.A. Jaworski] K.A.J.: Jesienin po polsku. „Kamena” 1955 nr 10-12 [artykuł krytyczny: dotyczy m.in. przekładów wierszy Jesienina publikowanych na łamach „Życia Literackiego”]. 

KORESPONDENCJA W SPRAWACH PRZEKŁADOWYCH

1. Listy Aleksandra Gatowa do Kazimierza Andrzeja Jaworskiego. Wydanie, wstęp i komentarz: M. Chajęcka. „Studia Polono-Slavica-Orientalia” 1984 t. 8. 

2. M. Zielińska: Korespondencja Grigorija Pietnikowa z Kazimierzem Andrzejem Jaworskim. „Studio-Polono-Slavica-Orientalia”1984 t. 8.  

PRACE REDAKCYJNE

1. M. Rylski: Liryki. Wybrał K.A. Jaworski. Ilustrowała D. Staszewska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1960, 31 s. 

Tu także przekłady K.A. Jaworskiego. 

2. J. Czechowicz: Wiersze. Wstęp: R. Rosiak. Wiersze oryginalne zebrali i do druku przygotowali S. Piętak, S. Pollak, J. Śpiewak. Wiersze dla dzieci zebrał i do druku przygotował C. Janczarski. Przekłady z różnych języków zebrał i do druku przygotował K.A. Jaworski. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1963, 511 s. 

PRZEKŁADY NIEPUBLIKOWANE WRAZ Z LOKALIZACJĄ

1. W. Elektorowicz: Wieczór. [Rękopis muzyczny]. Słowa M. Jarykow. Tłumaczył K.A. Jaworski [ca. 1950], Biblioteka Narodowa.  

2. R. Twardowski: 3 sonety pożegnalne: na bas-baryton, perkusję, fortepian i orkiestrę smyczkową. Patrzę jak płyną wody; Zagłada ludzi; Sonet. [Rękopis muzyczny]. Słowa J.D. Perren, J.V. Barreaux, P. de Tyard. 1970, Biblioteka Narodowa.  

W przekładzie K.A. Jaworskiego: Zagłada ludzi.     

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

Ankieta dla IBL PAN 1951, 1964, 1966. 

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. J. STARNAWSKI: Bibliografia literacka Lubelszczyzny. 1944-1954. „Kamena” 1954 nr 1-3.   

2. K. PRUS: Bibliografia przekładów Kazimierza Andrzeja Jaworskiego z poezji rosyjskiej. „Studia Polono-Slavica-Orientalia” 1984 t. 8.

3. W. SZERSZUNOWICZ: Przekłady Kazimierza Andrzeja Jaworskiego z poezji białoruskiej (opis bibliograficzny za lata 1935-1973). „Studia Polono-Slavica-Orientalia” 1985 t. 9. 

4. A.G. GZELLA. W: Słownik biograficzny miasta Lublina. T. 1. Lublin 1993. 

5. [E. GŁĘBICKA] E.G. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 3, 10 (Uzupełnienia). Warszawa 1994, 2007.

6. T. KŁAK. W: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000.

OMÓWIENIA

1. „Archa” (Ołomuniec) 1936 nr 4.

2. M. ŁĘCZYCKA: Adekwatność jest niemożliwa czyli „Od Łomonosowa do Jewtuszenki”. „Poezja” 1972 nr 12. 

3. G. KAMIŃSKA: K.A. Jaworski – tłumacz. „Nowe Książki” 1972 nr 23. 

4. J. BALUCH: Dwie perspektywy oceny przekładu. „Twórczość” 1973 nr 11.

5. G. RAMOTOWSKA: Kazimierz Andrzej Jaworski a przekłady poezji romańskiej. „Nowe Książki” 1973 nr 10.

6. W. SZERSZUNOWICZ: Kazimierz Andrzej Jaworski – jako tłumacz i popularyzator literatur wschodniosłowiańskich. „Zeszyty Naukowo-Dydaktyczne. Uniwersytet Warszawski. Filia w Białymstoku” 1973 nr 6.

7. K. PRUS: Fiodor Tiutczew w przekładach K.A. Jaworskiego. „Slavia Orientalis” 1979 nr 3.  

8. K. PRUS: Kazimierz Andrzej Jaworski – tłumacz, wydawca, popularyzator literatury rosyjskiej. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna 1981, 137 s. 

9. W. SZERSZUNOWICZ: Kazimierza Andrzeja Jaworskiego tłumaczenia prozy rosyjskiej. „Słupskie Prace Humanistyczne” 1981 nr 2.

10. W. SZERSZUNOWICZ: Kazimierz Andrzej Jaworski wobec literatur wschodniosłowiańskich. „Biuletyn Slawistyczny” 1982 nr 7. 

11. J. HRYCKOWIAN: Kazimierz Andrzej Jaworski jako tłumacz poezji ukraińskiej; K. PRUS: Kazimierz Andrzej Jaworski – tłumacz poezji rosyjskiej i radzieckiej. „Studia Polono-Slavica-Orientalia. Acta Litteraria” 1984 t. 8. 

12. W. MICHALSKI: Kazimierz Andrzej Jaworski. 1897-1973. Lublin: Muzeum Okręgowe Oddział im. J. Czechowicza 1985, 57 s.

13. W. SZERSZUNOWICZ: Kazimierz Andrzej Jaworski jako tłumacz i popularyzator poezji białoruskiej. „Studia Polono-Slavica-Orientalia. Acta Litteraria” 1985 t. 9. 

14. M. ŁESIÓW: Kazimierz Andrzej Jaworski w ukraińskiej pamięci. „Kamena” 1993 nr 3-4.  

15. K. PRUS: Kazimierz Andrzej Jaworski – popularyzator literatur słowiańskich. W: Związki między literaturami narodów słowiańskich w XIX i XX wieku. Lublin 1999.

16. A. CHOMA-SUWAŁA: Poezja Jewhena Małaniuka w przekładach Kazimierza Andrzeja Jaworskiego. „Slavia Orientalis” 2018 nr 3.    

17. U. GIERSZON: Kazimierz Andrzej Jaworski: tłumacz literatury słowiańskiej. „Lublin. Kultura i Społeczeństwo” 2008 nr 3.  

18. W. MICHALSKI: Kazimierz Andrzej Jaworski. Poeta – tłumacz – redaktor 1897-1973. Z wyborem wierszy i tłumaczeń. Chełm: Wydawnictwo TaWa Taurogiński Waldemar 2013, 111 s. 

19. A. CHOMA-SUWAŁA: Kazimierz Andrzej Jaworski – tłumacz poezji Iwana Franki [online] „Pisarze.pl. e-Dwutygodnik Literacko-Artystyczny” 2016 nr 42 . 

20. A. CHOMA-SUWAŁA: Poezja Maksyma Rylskiego w przekładach Kazimierza Andrzeja Jaworskiego. W: Komunikacja międzykulturowa w świetle współczesnej translatologii. Teoretyczne i praktyczne aspekty przekładu literackiego. Olsztyn 2016.  

21. A. CHOMA-SUWAŁA: Poezja Iwana Franki w tłumaczeniach Kazimierza Andrzeja Jaworskiego. W: Ivan Franko i pol’ska kultura. Kiïv 2017.
Kiivs'ki Polonistični Studìï, 2520-2103, t. 29. 

22. A. CHOMA-SUWAŁA: Poezja Mykoły Bażana w tłumaczeniu Kazimierza Andrzeja Jaworskiego. „Lublin. Kultura i społeczeństwo” 2017 nr 7 (70). 

23. A. CHOMA-SUWAŁA: Mykoła Bażań w kręgu literatury polskiej [online] „Pisarze.pl. e-Dwutygodnik Literacko-Artystyczny” 2017 nr 60 (343). 

24. A. CHOMA-SUWAŁA: Poezja Bohdana Ihora Antonycza w polskim przekładzie Kazimierza Andrzeja Jaworskiego; Poezja Pawła Tyczyny w tłumaczeniu Kazimierza Andrzeja Jaworskiego. „Acta Polono-Ruthenica” 2017 t. 22. 

25. A. CHOMA-SUWAŁA: Poezja Łesi Ukrainki w przekładach K.A. Jaworskiego. „Roczniki Humanistyczne” 2019 t. 67 z. 7.    

26. A. CHOMA-SUWAŁA: Kazimierz Andrzej Jaworski w kręgu literatury ukraińskiej. W tejże: Recepcja poezji ukraińskiej przez pisarzy lubelskiego środowiska literackiego w okresie międzywojennym. Próby interpretacji. Lublin 2019. 

ЯВОРСКИЙ Казимеж Анджей  

1897-1973

Псевдонимы и криптонимы: Caius; Flamen; Helena Lutycka; J.K.A.; Jotka; K.A.J.; kaj; kaj.; kaj-; -kaj-; (kaj); Kaj; -Kaj-; (Kaj.); KAJ; -KAJ-; Kajot; (kj); Oskar Oskard; S.O.; (s.or.); S.Or.; (S.Or.); (st.or.); (st-or); St.Or.; Stefan Orczyk; X; X.Rovaj; X. Rovay; X.ROVAY. 

Załoga nr 1 (совместно с Ф. Арашкевичем [F. Araszkiewicz], М. Бехчиц-Рудницкой [M. Bechczyc-Rudnicka], К. Бельским [K. Bielski] и В. Гралевским [W. Gralewski]).

Поэт, переводчик, педагог, издатель, публицист. 

Родился 28 ноября 1897 в городе Седлище [Siedliszcze] в окрестностях  Хелма [Chełm], сын врача и общественного деятеля Эдварда Яворского и Марии из семьи Смоленских, вокалистки. Образование начал у частных репетиторов (среди прочего, выучил французский, немецкий и русский языки), затем ходил в начальную школу в Люблине и Хелме (1906-8). После неудачного эпизода в т.н. Люблинской филологической школе, продолжал образование  в гимназии в Хелме (1909-15), где среди прочего развил знание русского языка. В 1915 эвакуирован с матерью (отец умер в 1913) в глубь России. С отличием окончил последний класс гимназии в Сумах, Украина (1916), а затем два года изучал медицину в Харьковском университете (1916-18). Во время военных скитаний увлекся русской и украинской литературой, а также переводческим искусством. Уже в 1918 начал переводить русскую поэзию на польский язык (стихи Игоря Северянина и Сергея Есенина). Прервав учебу в Харькове, вернулся в Польшу и начал изучать польскую филологию в Люблинском университете (1919-23, с перерывом на военную службу в 1920). В 1921 стал учителем польского языка в Государственной мужской учительской семинарии [Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskim] в Хелме (окончательное подтверждение учительской квалификации получил в 1928). Поддерживал своих учеников в их литературных начинаниях (в 1925 создал Школьный литературный кружок им. С. Жеромского, который издавал до 1929 собственный периодик „Pióro”). C начала 20-х под влиянием переводческой деятельности Юлиана Тувима начал регулярно переводить русских авторов, первоначально Константина Бальмонта и Федора Сологуба. Его любимыми русскими авторами были Александр Блок (переводил с 1923), Федор Тютчев и Валерий Брюсов. Благодаря переводам Брюсова он познакомился со стихами Поля Верлена и Эмиля Верхарна, которые в переводе на польский публиковал на страницах журнала „Robotnik” (№11-12; в номере 11 был его переводческий дебют  – перевод стихотворения Мольба Э. Верхарна). Пытался переводить российскую прозу, в т. ч. произведения Ильи Эренбурга  („Przegląd Lubelsko-Kresowy”, 1924-25). В 1926 женился на Антонине Мончаковской, учительнице, в 1928 на свет появился их сын Марек Адам. Пользуясь поездками на каникулы в семейный дом жены в Войнилов  [Wojniłów] (Станиславовское воеводство [woj. stanisławowskie]), старался углубить свои познания в украинском языке и украинской литературе. В 1925-30 дважды ездил в Италию и Францию. Начал изучать итальянский язык, первоначально в туристических целях. Приобретенные навыки использовал при немногочисленных переводах с итальянского и французского языков, которые позже публиковал, среди прочего, в периодическом издании „Kamenie” (c 1933). В 1929 вошел в состав правления хелмского отделения Всеславянского союза [Związek Wszechsłowiański] (руководил литературной секцией). Влияние на его переводческую деятельность, особенно в области литературы на славянских языках, приписывают участию в деятельности этой организации, направленной на социальное и культурное сближение поляков, русских и украинцев. В 1933 стал соучредителем хелмского журнала „Kamena”, которым руководил и в послевоенный период, делал акцент на популяризацию литературы на славянских языках, в том числе с помощью переводов. В этот период развил интерес к русской литературе, переводил произведения Александра Пушкина, сборник этих произведений опубликовал на страницах журнала „Kamena” (1937). Его переводы русской прозы и поэзии (в том числе советского периода) публиковались в периодических изданиях: „Robotnik” (1923-34), „Przegląd Lubelsko-Kresowy” (1924-25), „Nowe Życie” (1924-25), „Prawo Ludu” (1928), „Głos Prawdy” (1928-29), „Gazeta Polska” (1929-30), „Głos Literacki” (1929-30), „Pamiętnik Lubelski” (1931-34), „Gazeta Literacka” (1933-34), „Po prostu” (1935), „Tygodnik Artystów” (1934-35), „Zet” (1933-36), „Na szerokim świecie” (1936), а также „Ateneum” (1938). Переводы популяризировал также в многочисленных лекциях по русской литературе, которые читал Хелме и Люблине. В 1934 инициировал публикацию серии Biblioteka „Kameny”, публикуя там собственные переводы С. Есенина, А. Блока и Николая Гронского. Его контакты с украинской литературой еще со времен молодости принесли плоды в виде первых переводов Павла Тычины (укр. Павло Тичина) на польский (1933-34), они публиковались в изданиях „Zet” и „Biuletyn Polsko-Ukraiński”. Переводы с украинского публиковал также в периодическом издании „Sygnały”, но прежде всего в издании „Kamena” (1933-62), часто в колонке Украинская поэзия в польском переводе Казимежа Анджея Яворского [Poezja ukraińska w spolszczeniu Kazimierza Andrzeja Jaworskiego], рядом с информацией об авторах и истории украинской литературы. При переводе с этого языка использовал первоначально знание русского. В 1936 его творческий багаж был дополнен переводами с латышского (через французский), а в 1938 – с эсперанто. Установил контакт с латвийской поэтессой Ольгой Даукштой (лат. Olga Daukšta, польск. Olga Daukszta). В 1936-37 пробовал переводить со словацкого, публикуя в т.ч. поэзию Яна Смрека (Ján Smrek), Витезслава Незвала (Vítězslav Nezval) в издании „Kamena”, а также в 1938 в периодиках „Przemiany”, „Tygodnik Ilustrowany” и „Kurier Poranny”. Его вдохновили на это поездки в Словакию во время регулярных отпусков в Татрах. Преподавал в хелмских средних школах, вел общественную и литературную деятельность, а также публиковал собственные стихи. Контакт с Антонием Мадеем [Antoni Madej], переводчиком с чешского и словацкого языков, помог ему лучше сориентироваться в литературе этого региона Европы. В 1939 опубликовал первые переводы с белорусского языка в изданиях „Sygnały” и „Skawa”. После начала войны занимался подпольным преподаванием. Арестован гестапо в 1940, попал сначала в тюрьму в Люблинском замке, а затем в лагерь Заксенхаузен. Там в общении с заключенными студентами углубил свои знания чешского языка и чешской литературы. Освобожден из лагеря в начале 1942, остался у семьи в деревне Савин [Sawin]. В сентябре 1944 вернулся к преподаванию в Педагогическом лицее [Liceum Pedagogiczne] в Хелме, а вскоре к редактированию ежемесячника „Kamena” и переводческой работе. Издал специальный номер издания „Kamena” с антологией поэзии А. Блока (1945), а также публиковал тексты о русской и советской литературе и ее представителях (периодически под псевдонимом Стефан Орчик [Stefan Orczyk] и вместе со своими переводами). В 1948-64 перевел множество романов и рассказов писателей советского периода, некоторые многократно. Под влиянием двух поездок в Чехословакию (в 1948 он посетил Прагу и Брно и в 1954 побывал в Остраве и Братиславе) начал систематически переводить со словацкого и чешского (произведения Франтишека Галаса [František Halas], В. Незвала, Я. Смрека, а также Иржи Волькера [Jiří Wolker], с творчеством которого познакомился в Заксенхаузене. Во время этих поездок лично познакомился с Галасом, Незвалем и Смреком (вел корреспонденцию с ними еще до войны), что имело большое значение для его переводческого творчества. Эффектом первой поездки был номер журнала „Kamene” с его переводами чешской поэзии (1950). После окончания работы в школе (1949) поселился в Люблине и посвятил себя литературному творчеству. В 1950 году вошел в состав секции переводов люблинского отделения Союза польских писателей [Związek Literatów Polskich (ZLP)], которая называлась „Коллектив № 1” [Załoga Nr 1] и занималась переводом советских писателей. В 1953-64 был художественным руководителем люблинских отделений организаций «Артос» [Artos] и «Эстрада» [Estrada], переводя для них русские песни и стихи, а также готовя скетчи в частности на основе рассказов Антона Чехова. Вел литературные разделы в изданиях „Kurier Lubelski” и „Sztandar Ludu” (1945-52). Вместе с переводами с украинского далее продолжал печатать переводы с французского (главным образом стихи Гийома Аполлинера [Guillaume Apollinaire] и Жака Превера [Jacques Prévert]). Обращался также к другой литературе (частично делал это еще до войны), часто используя для этого русские и французские переводы (переводил английских, американских, бельгийских, болгарских, датских, финских, литовских, румынских, венгерских и итальянских авторов), публикуя их тексты в т.ч. в издании „Kamena”, a к концу своей жизни начал переводить армянских, азербайджанских, грузинских и персидских поэтов (также на основе переводов на русский или французский языки). В послевоенный период ездил с популяризаторскими лекциями по Польше; также часто путешествовал за границу: в Москву и Ленинград (1960), во Львов (1961), в Венгрию и Румынию, часто читая лекции по литературе. Получал множество наград (первая до войны), в т. ч. за свою переводческую работу. За переводы чешской и словацкой поэзии получил премию чехословацкого министерства информации (1948), а за переводы советских пьес — литературную премию воеводского Национального совета в Люблине [Wojewódzka Rada Narodowa w Lublinie] за 1950 год. Интенсивная работа привела к ухудшению его здоровья. Умер 6 сентября 1973 в Люблине (от инфаркта и инсульта); похоронен там же на кладбище на ул. Липовой [ul. Lipowa].  

Рукописи его переводов, а также корреспонденция с писателями и переводчиками хранятся в Литературном музее им. Ю[зефа] Чеховича [Muzeum Literackie im. J. Czechowicza]  в Люблине и в Литературном музее им. А. Мицкевича [Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza] в Варшаве. 

ЯВОРСЬКИЙ Казімеж Анджей

1897-1973

Псевдоніми і криптоніми: Каюс; Фламен; Гелена Лютицька; Й.К.А.; Йотка; К.А.Й.; кай; кай.; кай-; -кай-; (кай); Кай; -Кай-; (Кай.); КАЙ; -КАЙ-; Кайот; (кй); Оскар Оскард; С.O.; (с.ор.); С. Ор.; (С.Ор.); (ст.ор.); (ст-ор); Ст.Ор.; Стефан Орчик; Ікс; Ікс.Ровай; Ікс. Ровай; ІКС.РОВАЙ.

Команда № 1 (разом із Ф. Арашкевичем, М. Бехчиц-Рудніцькою, К. Бєльським і В. Ґралевським).

Поет, перекладач, педагог, видавець, публіцист.

Народився 28 листопада 1897 року в Седлищі під Холмом, син лікаря і громадського діяча Едварда Яворського та Марії (в дівоцтві – Смоленської), вокалістки. Початкову освіту здобув у приватних учителів (зокр., вивчав французьку, німецьку та російську мови), потім навчався у початкових школах у Любліні й Холмі (1906-8). Після невдалого епізоду в т.зв. Люблінській філологічній школі продовжив навчання в гімназії в Холмі (1909-15), де, зокрема, поглибив знання російської. 1915 року був евакуйований разом із матір’ю (батько помер у 1913 році) вглиб Росії. Останній клас гімназії закінчив із відзнакою в Сумах в Україні (1916), а тоді впродовж двох років вивчав медицину в університеті в Харкові (1916-18). Під час воєнних поневірянь почав цікавитися російською та українською літературами, а також мистецтвом перекладу. Вже у 1918 році пробував перекладати російську поезію на польську мову (вірші Ігоря Сєверяніна та Сергія Єсєніна). Покинувши навчання в Харкові, повернувся до Польщі й почав вивчати польську філологію в Люблінському університеті (1919-23, з перервою на військову службу в 1920 році). 1921 року став учителем польської мови у холмській Чоловічій державній учительській семінарії (повну кваліфікацію вчителя здобув 1928 року) Підтримував своїх учнів у їхніх літературних спробах (у 1925 році створив Шкільний літературний гурток ім. С. Жеромського, який до 1929 року видавав власний часопис – „Pióro”). Від початку 1920-х років, під впливом перекладацької діяльності Я. Тувіма, почав регулярно перекладати російських авторів, спочатку передовсім Костянтина Бальмонта й Теодора Сологуба. До його улюблених російських авторів належали Олександр Блок (переклади з 1923 року), Федір Тютчев, а також Валерій Брюсов. Завдяки перекладам Брюсова познайомився з віршами Поля Верлена й Еміля Верхарна і, переклавши їх польською, опублікував на шпальтах видання „Robotnik” (№ 11-12; у номері 11 відбувся його перекладацький дебют – переклад вірша Молитовно Е. Верхарна). Пробував перекладати російську прозу, зокр., Іллю Еренбурга („Przegląd Lubelsko-Kresowy”, 1924-25). У 1926 році одружився з Антоніною Мончаковською, вчителькою, а 1928 року народився їхній син Марек Адам. При нагоді літніх подорожей до рідного дому дружини у Войнилові (Станіславське воєв.), намагався поглиблювати знання української мови та літератури. У 1925-30 роках двічі подорожував до Італії та Франції. Почав учити італійську мову, спершу передовсім із туристичною метою. Здобуті навички використовував у нечисленних перекладах з італійської та французької мов, які потім надрукував, зокр., у виданні „Kamena” від 1933 року. 1929 року ввійшов до складу правління холмського гуртка Всеслов’янського Союзу (ZW) (очолював літературну секцію). Як уважають, участь у діяльності цієї організації, зорієнтованої на соціальне та культурне зближення поляків, мала вплив на його перекладацьку діяльність, особливо в галузі слов’янських літератур. У 1933 році став співзасновником холмського видання „Kamena”, яку очолював іще в повоєнний період, роблячи наголос на популяризації слов’янських літератур, у тому числі за посередництвом перекладів. У той час він розвинув зв’язок із російською літературою, перекладав твори Олександра Пушкіна, розмістивши велику їх добірку на шпальтах часопису „Kamena” (1937). Його переклади російської поезії та прози (зокрема, радянського періоду) було надруковано у виданнях: „Robotnik” (1923-34), „Przegląd Lubelsko-Kresowy” (1924-25), „Nowe Życie” (1924-25), „Prawo Ludu” (1928), „Głos Prawdy” (1928-29), „Gazeta Polska” (1929-30), „Głos Literacki” (1929-30), „Pamiętnik Lubelski” (1931-34), „Gazeta Literacka” (1933-34), „Poprostu” (1935), „Tygodnik Artystów” (1934-35), „Zet” (1933-36), „Na szerokim świecie” (1936) і „Ateneum” (1938). Він популяризував їх і в численних лекціях про російську літературу, які читав у Холмі та Любліні. У 1934 році ініціював видавничу серію Бібліотеки „Камени” [Biblioteka „Kameny”], друкуючи в рамках серії і власні переклади С. Єсєніна, О. Блока й Миколи Гронського. Плодами контактів із українськими авторами, які сягали часів його молодості, стали перші переклади Павла Тичини на польську (1933-34), надруковані у виданнях „Zet” і „Biuletyn Polsko-Ukraiński”. Також друкував переклади з української у часописі „Sygnały”, а передовсім у виданні „Kamena” (1933-62), часто в рубриці під назвою Українська поезія, яку переклав на польську Казімеж Анджей Яворський [Poezja ukraińska w spolszczeniu Kazimierza Andrzeja Jaworskiego], поруч із інформацією про авторів та історію української літератури. Перекладаючи із цієї мови, він спочатку спирався на знання російської. У 1936 році його доробок поповнили переклади з латиської (за посередництвом французького перекладу), а у 1938 – з есперанто. Також почав листуватися із латиською поеткою Ольгою Даукштою. У 1936-37 роках пробував перекладати зі словацької мови, а відтак друкував поезію, зокр., Яна Смрека, Вітєзслава Незвала в часописі „Kamenа”, а 1938 року – у виданнях „Przemiany”, „Tygodnik Ilustrowany” та „Kurier Poranny”. На це його надихнули словацькі експедиції, які він здійснював під час регулярних поїздок у відпустку в Татри. Водночас він викладав у холмських ліцеях, брав активну участь у громадському та літературному житті, а також публікував власні вірші. Спілкування з Антонієм Мадеєм, перекладачем із чеської та словацької мов, дало йому змогу краще орієнтуватися в літературі цього регіону Європи. У 1939 році опублікував перші переклади з білоруської у виданнях „Sygnały” й „Skawa”. Після початку війни долучився до таємного викладання. Заарештований Гестапо 1940 року, він спочатку потрапив до тюрми в люблінському замку, а потім до табору Заксенгаузен. Тут у контактах із ув’язненими студентами поглибив знання чеської мови та літератури. Звільнений із табору на початку 1942 року, він зупинився у родини в Савині. У вересні 1944 року повернувся до викладання у Педагогічному ліцеї в Холмі, а незабаром – до редагування „Камени” й перекладацької роботи. Видав спеціальний зошит „Камени” з антологією поезії О. Блока (1945) й друкував тексти про російську та радянську літературу і її авторів (часом під псевдонімом Стефан Орчик і разом зі своїми перекладами). У 1948-64 роках перекладав численні романи й оповідання письменників радянського періоду, деякі неодноразово. Під впливом двох поїздок до Чехословаччини (у 1948 році – коли відвідав Прагу й Брно, і у 1954 – коли побував у Остраві й Братиславі) почав систематично перекладати зі словацької та чеської (твори Франтішка Галаса, В. Незвала, Я. Смрека, а також Їржі Волькера, із творчістю якого він познайомився вже у Заксенгаузені). Під час цих подорожей особисто познайомився з Галасом, Незвалом і Смреком (зі Смреком він уже листувався до війни), що мало велике значення для його перекладацької діяльності. Результатом першої поїздки був випуск „Камени” із його перекладами чеської поезії (1950). Завершивши викладати (1949), оселився в Любліні й присвятив себе літературній роботі. 1950 року увійшов до складу Секції перекладів Люблінського відділення Спілки польських письменників (ZLP), відомої як „Команда № 1”, яка займалася перекладами радянських письменників. У 1953-54 роках був художнім директором люблінських відділень організацій „Artos” i „Estrada”, перекладаючи для них російські пісні та вірші, а також готуючи етюди, зокр., спираючись на оповідання Антона Чехова. Завідував літературними відділеннями у виданнях „Kurier Lubelski” і „Sztandar Ludu” (1945-52). Окрім перекладів із української, продовжував публікувати переклади із французької (переважно вірші Гійома Аполлінера й Жака Превера). Звертався і до інших літератур (частково вже до війни), часто використовуючи російські та французькі переклади (перекладав англійських, американських, бельгійських, болгарських, данських, фінських, литовських, румунських, угорських, італійських авторів), вміщуючи їхні переклади, зокр., у часописі „Kamena”, а наприкінці життя почав перекладати вірменських, азербайджанських, грузинських, перських поетів (також спираючись на переклади російською або французькою). У повоєнний період їздив із популяризаторськими лекціями Польщею; також багато подорожував за кордон: до Москви й Ленінграда (сьогодні Санкт-Петербург, 1960), до Львова (1961), до Угорщини та до Румунії, часто з лекціями про літературу. Отримав багато нагород та відзнак (перші ще до війни), зокрема за перекладацьку діяльність, м.ін. за переклади з чеської та словацької поезії премію чехословацького Міністерства інформації (1948), а за переклади радянських творів – літературну премію Воєводської національної ради в Любліні за 1950 рік. Інтенсивна робота спричинилась до погіршення його стану здоров’я. Помер 6 вересня 1973 року в Любліні (від серцевого приступу та інсульту); похований там же на кладовищі на вул. Липовій.

Рукописи його перекладів та листування з письменниками й перекладачами зберігається в Літературному музеї ім. Ю. Чеховича в Любліні та в Музеї літератури ім. А. Міцкевича у Варшаві.