BIRNBAUM Mieczysław

BIRNBAUM Mieczysław 

1889-1940 

Imię metrykalne: Markus.

Pseudonim: Mieczysław Binom.

Publicysta, pisarz, tłumacz.

Urodzony 10 czerwca 1889 w Częstochowie w zasymilowanej inteligenckiej rodzinie żydowskiej; syn Abrahama Ber Birnbauma, muzyka,  publicysty, pedagoga, i Chindy Gołdy z Ejzenbergów (rozwód w 1898); brat Stelli Estery Birnbaum, śpiewaczki, brat przyrodni Heleny Gruszeckiej, aktorki; stryj Jerzego Pomianowskiego, pisarza i tłumacza. W 1901 rozpoczął naukę w Gimnazjum Rządowym Męskim w Piotrkowie Trybunalskim (Gimnazjum Rządowe Męskie w Piotrkowie Trybunalskim). W 1905 uczestniczył w strajku szkolnym, za co został wydalony bez prawa powrotu do uczelni rządowych. W 1907 złożył egzamin maturalny jako ekstern. Sympatyzował z Socjaldemokracją Królestwa Polskiego i Litwy, następnie działał w PPS-Frakcji Rewolucyjnej (Frakcja Rewolucyjna PPS). W sierpniu 1907 został aresztowany za udział w organizacjach socjalistycznych. W więzieniach przebywał – z krótkimi przerwami – do grudnia 1910. Karę zesłania zamieniono mu na służbę wojskową; wcielony został do wojska rosyjskiego, służył w nim z pozbawieniem cenzusu, jako szeregowiec, do 1917. W tymże roku włączył się w tworzenie przez Naczelny Polski Komitet Wojskowy jednostek wojska polskiego na wschodzie, szczególnie II Korpusu Polskiego w Rosji. Jako jeden z trzech wysłanników generała Józefa Hallera, negocjował z rządem Rosji radzieckiej (RFSRR) ewakuację II Korpusu, na co bolszewicy nie wyrazili zgody, a spowodowało rozbicie Korpusu przez Niemców w bitwie pod Kaniowem, w której brał udział. Następnie współorganizował 4 Dywizję Strzelców Polskich (4. Dywizja Strzelców Polskich) i współpracował z Polską Organizacją Wojskową (POW) (Polska Organizacja Wojskowa) na Ukrainie. W 1918 aresztowany przez Ukraińców, uciekł z niewoli. W tymże roku został szefem wydziału politycznego II Oddziału Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (II Oddział Sztabu Generalnego Wojska Polskiego). Po powrocie do kraju w październiku 1919 pracował jako kierownik Wydziału Politycznego II Oddziału Ministerstwa Spraw Wojskowych (Wydział Polityczny II Oddziału Ministerstwa Spraw Wojskowych). Podczas wojny polsko-bolszewickiej był emisariuszem marszałka Józefa Piłsudskiego. Jako przedstawiciel Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego (Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego) uczestniczył w tajnych negocjacjach polsko-bolszewickich w Mikaszewiczach. Brał udział w charakterze eksperta w rozmowach pokojowych w Mińsku i Rydze. W 1920 rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego (UW) (Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Warszawskiego), które po roku przerwał. W 1921 w stopniu porucznika przeszedł na własną prośbę do rezerwy. Zaangażował się działalność dziennikarską i przekładową. Współpracował z „Kurierem Porannym” (Kurier Poranny), „Promieniem” (Promień), „Echem Warszawskim” (Echo Warszawskie) i kilkoma agencjami prasowymi. W 1926 debiutował jako tłumacz przekładem opowiadania Izaaka Babla Konkin i tomu opowiadań Antoniego Czechowa Partia winta. Pod koniec lat 20. opublikował szereg przekładów z nowelistyki rosyjskiej okresu sowieckiego. W latach 30. zainteresował się XIX-wieczną angielską powieścią podróżniczą, którą przekładał, korzystając najprawdopodobniej z translacji rosyjskich. Od końca 1927 pracował jako kierownik biura prasowego Sekretarza Generalnego w Bezpartyjnym Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) (Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem); od 1932 także w biurze prasowym Dyrekcji Polskiego Monopolu Tytoniowego (Polski Monopol Tytoniowy). Był żonaty z Kazimierą Drabik; w 1931 urodził się ich syn Krzysztof Bolesław. Odznaczony m.in. Medalem Międzyalianckim (Médaille Interalliée) (1918), dwukrotnie Krzyżem Walecznych (1920: za udział w wojnie polsko-bolszewickiej; 1941: za udział w kampanii wrześniowej), Złotym Krzyżem Zasługi za zasługi na polu pracy narodowej i społecznej (1929), Krzyżem Niepodległości (1932) Orderem Virtuti Militari 5 klasy za całokształt działalności niepodległościowej  (1932). Uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939; został aresztowany przez NKWD i osadzony w obozie jenieckim w Kozielsku. 23 lub 24 kwietnia 1940 został rozstrzelany w Katyniu i tam pogrzebany; od 28 lipca 2000 spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu. W 2007 pośmiertnie awansowany na stopień kapitana. 

Pojedyncze dokumenty z archiwum tłumacza znajdują się w zbiorach Centralnego Archiwum Wojskowego oraz w Wojskowym Biurze Historycznym im. gen. K. Sosnowskiego w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. A. Czechow: Partia winta. [Opowiadania]. Przełożył z rosyjskiego [M. Birnbaum] M. Binom. Okładkę projektował S. Norblin. Warszawa: Rój 1926, 156 s.

Wydania elektroniczne:

E-booki: Warszawa: Avia Artis 2017, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI; Konin: Psychoskok, plik tekstowy w formacie MOBI [brak informacji o tłumaczu]; opowiadanie pt. Bezprawie: Avia Artis 2020, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI; København K: Saga Egmont 2020, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI.

Tytuły oryginałów: Sirena; Orden; Razgovor čeloveka s sobakoj; Čtenie, Èkzamen na čin; Ušla; Ženskoe sčast'e; Albom; Tolstyj i tonkij; Narvalsâ; Noč pered sudom; Bratec; Na gvozde; Edinstvennoe sredstvo; Vint; Žalobnaâ kniga; Smert' činovnika; V potёmkah; Bezzakonie; Dva romana: I. Roman doktora; II. Roman reportera; Perežitoe; Gadalŝiki i gadalŝicy; Melûzga; U predvoditelši; Neudačnyj vizit; Dvoe v odnom; Blagodarnyj.

Zawartość: Syrena; Order; Rozmowa z psem; Czytanie. Opowiadanie starego wróbla; Egzamin urzędniczy; Odeszła; Babskie szczęście; Album; Gruby i cienki; Alem wpadł...; Noc przed rozprawą sądową. Opowiadanie podsądnego; Kochający braciszek; Gwóźdź; Jedyny środek; Partia winta; Księga zażaleń; Śmierć urzędnika; Poomacku; Bezprawie; Dwa romanse: 1. Romans lekarza, 2. Romans reportera; Z natury. Szkic psychologiczny; Wróżki i wróżbici. Obrazki przednoworoczne; Drobiazg; Pani marszałkowa; Fatalna wizyta; Dwóch w jednym...; Wdzięczność.

2. I. Babel: Konarmia. [Opowiadania]. Wprowadzenie: J. Pomianowski.   Przełożyli: [M. Birnbaum] M. Binom, Z. Fedecki, J. Nieśpiałowski, S. Pollak, J. Pomianowski,  M. Toporowski, W. Woroszylski. Warszawa: Rój 1926. Wydanie następne: Kraków: Mireki 2008.

Tu w przekładzie M. Birnbauma: Konkin s. 189-193. 

Przedruki przekładu opowiadania Konkin w wyborach utworów I. Babla: Utwory wybrane. Tłumaczyli: [M. Birnbaum] M. Binom, Z. Fedecki, S. Pollak, J. Pomianowski, K. Pomorska, M. Toporowski, W. Woroszylski. Warszawa 1961, tamże: wydanie 3 1964, wydanie 4 1974. Nike; Historia jednego konia. [Opowiadania]. Przełożyli: [M. Birnbaum] M. Binom, S. Pollak, J. Pomianowski, K. Pomorska, M. Toporowski, W. Woroszylski. Wyboru dokonał: Z. Fedecki]. Wydanie 1 w tym wyborze. Warszawa 1983. Nike, wydanie 2 w tym wyborze tamże 1988; I. Babel: Konarmia. Dziennik 1920. Przełożyli: [M. Birnbaum] M. Binom, S. Pollak, J. Pomianowski, K. Pomorska, M. Toporowski, W. Woroszylski. Wrocław: 1999. Biblioteka Klasyki; I. Babel: Utwory zebrane. Wstęp: J. Pomianowski. Warszawa 2012, tamże 2013. 

Wydanie osobne elektroniczne:

E-booki: Opracowanie redakcyjne i przypisy: D. Kowalska, P. Choromańska, P. Ołtusek. Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska 2013. Wolne Lektury, plik tekstowy w formacie PDF, wydanie następne  tamże 2022.

Tytuł oryginału: Konarmiâ.

3. E. Zamiatin: Ludzie jaskiniowi; Smok; Mamaj; Oczy. - I. Babel: Król; List; Sól; Życiorys Pawlenki Matwieja Rodjonycza; Śmierć Dołguszowa; Wdowa; Zdrada; Pieśń; Konkin; Linia i barwa. - L. Sejfulina: Najście. - V. Lidin: Syn człowieczy. - A. Tołstoj: Cuchnący szatan. - A. Jakowlew: Niewdzięczny kot Fomka. - B. Pilniak: Spadkobiercy. - M. Zoszczenko: Niewierny Tomasz; Narzeczony; Godność ludzka; Wypadek. Przełożył [M. Birnbaum] Binom. Warszawa: Rój 1927, 207 s. 

Tytuły oryginałów: Korol; Pis'mo; Sol'; Žizneopisanie Pavličenki; Matveâ Rodionyča; Smert' Dolgušova; Vdova; Izmena; Pesniâ; Konkin; Linâ i cvet; Nečestivyj kot Fomka; Syn čeloveka;  Nasledniki; Nalёt; Tuhlyj d'âvol; Peŝera, Dragon, Mamaj, Glaza; Nesčastnyj slučaj, Foma nevernyj, Ženih, Čelovečeskoe dostoinstvo.

Wydanie 1 zawiera wstęp J. Kaden-Bandrowskiego: Kto pierwszy spostrzeże człowieka.

Wydanie osobne opowiadań E. Zamiatina pt.  Ludzie jaskiniowi i inne opowiadania; Oczy [Przełożył [M. Birnbaum] Binom. Poprawił i uwspółcześnił: M.K.]. Warszawa: WiS* 1986, 24 s.

Zawartość: Ludzie jskiniowi; Smok; Mamaj; Oczy.

Recenzja: 

R. FAJANS: Wśród pisarzy sowieckich. „Polonia” 1927 nr 270 (dodatek literacki nr 39). 

4. J. Berzin: Ford. Powieść z życia „nepmanów” sowieckich. Przełożył [M. Birnbaum] Binom. Okładkę projektował S. Norblin. Warszawa: Rój 1928, 197 s. Biblioteka Powieściowa, 535.

Tytuł oryginału: Ford. Roman.

5. P. Romanow: Serce kobiety. [Opowiadania]. Przełożył [M. Birnbaum] Binom. [Okładkę projektował T. Gronowski]. Warszawa: Rój 1928, 209 s. Wydanie następne: Warszawa: Hachette 2016, tamże 2018. Arcydzieła literatury rosyjskiej.

Tytuły oryginałów: Ètûd; Eё usloviâ; Bolšaâ sem'â; Pis'ma ženŝiny; Bez čerёmuhi; Siren'; Pravo na lûbov'; U paroma.

Zawartość: Serce kobiety; Jej warunki; Wielka rodzina; Listy kobiety; Bez czeremchy; Bez; Prawo do miłości; Przewoźnik.

6. Z motyką na słońce. [Antologia opowiadań]. Przełożył [M. Birnbaum] Binom. Okładkę projektował T. Gronowski. Warszawa: Rój 1928, 240 s. 

Tytuły oryginałów: Otec; Kak eto delalos' v Odesse; Kogda hočetsâ tolknut' solnce; Predatel'; Bez diplomatii; Noži; Zemlâki; Lûbov', O korovah. (Èpoha 1918 g.); Delo No 3576; Rukopis' najdennaâ pod krovat'û; Lûbopytnye sûžetcy; Čelovek bez ploŝadi. 

Zawiera przekłady: I. Babel: Ojciec; Jak to się działo w Odesie; - A. Bibik: Z motyką na słońce; Zdrajce; Bez dyplomacji; - W. Katajew: Noże; Ziomkowie; P. Romanow: Miłość; O krowach; - D. Swierczkowa: Sprawa Nr 3576; - A. Tołstoj: Rękopis znaleziony pod łóżkiem; - S. Zajaicki: Ciekawe tematy, Człowiek pozbawiony przestrzeni. 

7. J.J. Morier: Przygody Chadżi-Baby. [Powieść]. [Przełożył M. Birnbaum].   Warszawa: Rój 1938, 293 s. 

Tytuł oryginału: The adventures of Hajji Baba.

Recenzja:

Z. GRABOWSKI. Przekłady z angielskiego. „Wiadomości Literackie” 1939 nr 4.

8. A. Czechow: Dyrektor pod kanapą i inne opowiadania. Przełożyli [M. Birnbaum] M. Binom, A.W. Wydanie I w tym wyborze. Warszawa: WAB 2018, 201 s. Kolekcja Arcydzieł Literatury Światowej.

Wydanie elektroniczne:

Audiobook: Czytają T. Sobczak, W. Chorąży, K. Plewako-Szczerbiński. Warszawa: Virtualo Biblioteka Akustyczna, we współpracy z Foksal 2018, 1 płyta CD. Kolekcja Arcydzieł Literatury Światowej.

Tytuł oryginałów opowiadań w przekładzie M. Birnbauma: Dva romana: I. Roman doktora, II. Roman reportera, Gadalŝiki i gadalŝicy; Narvalsâ; Neudačnyj vizit; Perežitoe; Blagodarnyj; Bratec; Dvoe v odnom; Edinstvennoe sredstvo; Na gvozde; Tolstyj i tonkij; Ušla; Albom; Vint; Žalobnaâ kniga; Noč pered sudom; Čtenie; Èkzamen na čin; Ženskoe sčast'e; Melûzga; Razgovor čeloveka s sobakoj; U predvoditelši. 

Tu w przekładzie M. Birnbauma: Dwa romanse: 1. Romans lekarza, 2. Romans reportera; Wróżki i wróżbici; Alem wpadł; Fatalna wizyta; Z natury; Wdzięczność; Kochający braciszek; Dwóch w jednym; Jedyny środek; Gwoźdź; Gruby i cienki; Odeszła; Album; Partia winta; Księga zażaleń; Noc przed rozprawą sądową; Czytanie; Egzamin urzędniczy; Babskie szczęście; Drobiazg; Rozmowa z psem; Pani marszałkowa s. 5-21, 28-30, 35-38, 46-48, 52-65, 68-73, 82-89, 99-106, 112-119.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

1. M. Birnbaum: Curriculum vitae. W: Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari 75. Wojskowe Biuro Historyczne im. gen. K. Sosnowskiego w Warszawie, sygn. I.482.75-7059/ 10.06.1889. Dokument dostępny także na stronie: https://wbh.wp.mil.pl/pl/pages/kolekcja-orderu-wojennego-virtuti-militari-75-2022-10-10-i8nw/

2. Akt urodzenia oraz akt ślubu rodziców: Archiwum Państwowe w Częstochowie, Akta stanu cywilnego gminy mojżeszowej: nr 91/1898 [akt ślubu], nr 359/1898 [akt urodzenia].

TŁUMACZ O SOBIE

1. Mój urlop. Z dziejów przedwojennych. „Naród i Wojsko” 1934 nr 3 [wspomnienie z czasu służby w wojsku rosyjskim w latach 1910-1914].

2. Magiczne zdanie. „Głos Kaniowczyków i Żeligowczyków” 1934 nr 6 [wspomnienie z czasu znajomości z gen. L. Żelichowskim].

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. S. ŁOZA: Czy wiesz, kto to jest? Warszawa 1938.

OMÓWIENIA

1. T. GARCZYŃSKI: Ze wspomnień dziennikarza. „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1964 nr 3/2.

2. K. BANASZEK, W. K. ROMAN, Z. SAWICKI: Kawalerowie orderu Virtuti Militari w mogiłach katyńskich. Warszawa 2000. 

3. J. POMIANOWSKI: Szabla za Babla. Rozm. E. Sawicka. „Rzeczpospolita” 2006 dodatek z 10 listopada. Dostępny w Internecie: https://www.rp.pl/literatura/art10747091-jerzy-pomianowski-szabla-za-babla [dostęp 3 kwietnia 2023].

4. J. POMIANOWSKI: Zwierzenia outsidera [odczyt wygłoszony we wrześniu 2008 w Lublinie]. W: Jerzy Pomianowski - Kongres Kultury Chrześcijańskiej [online] Dostępny w Internecie: http://www.kongres.lublin.pl/ws/pomianowski.doc [dostęp 4 września 2014].

5. W. PASZKOWSKI: Birnbaum Abram Ber. W: Encyklopedia Częstochowy [online] Częstochowa 2023 Dostępny w Internecie: https://encyklopedia.czestochowa.pl/hasla/birnbaum-abram-ber [dostęp 3 kwietnia 2023]. 

БИРНБАУМ Мечислав BIRNBAUM Mieczysław 1889-1940 

Имя при рождении: Маркус [Markus].

Псевдоним: Mieczysław Binom.

Публицист, писатель, переводчик.

Родился 10 июня 1889 в Ченстохове [Częstochowa] в ассимилированной интеллигентской еврейской семье; сын Авраама Бер Бирнбаума [Abraham Ber Birnbaum], музыканта, публициста, педагога, и  Хинды Голды Эйзенберг [Chinda Gołda z Ejzenbergów] (развелись в 1898); брат Стелли Эстеры Бирнбаум [Stella Ester Birnbaum], певицы, сводный брат Хелены Грушeцкой [Helena Gruszecka], актрисы; дядя Ежи Помяновского [Jerzy Pomianowski], писателя и переводчика. В 1901 начал обучение в Государственной гимназии для мальчиков [Gimnazjum Rządowe Męskie] в Петркуве-Трыбунальском [Piotrków Trybunalski]. В 1905 участвовал в школьной забастовке, за это был отчислен без права возвращения в государственные учебные заведения. Сдал экстерном экзамен на аттестат зрелости. Был сторонником Социал-демократии Королевства Польского и Литвы [Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy], был членом Польской социалистической партии — революционной фракции [PPS – Frakcja Rewolucyjna]. В августе 1907 арестован за участие в социалистических организациях. Пробыл в тюрьме – с небольшими перерывами – до декабря 1910. Приговор ему был заменен на военную службу; был призван в российскую армию и служил  рядовым без ограничения срока службы до 1917. В 1917 включился в процесс создания Главного военного комитета [Naczelny Polski Komitet Wojskowy] польских частей в Российской империи, в первую очередь 2-ого Польского корпуса. В качестве одного из трех представителей Юзефа Халлера [Józef Haller], вел переговоры с правительством Советской России (РСФСР) об эвакуации Корпуса, на что не согласились большевики. Это привело к разгрому Корпуса немцами в битве под Каневом, в которой он принимал участие. Затем участвовал в организации 4 Дивизии польских стрелков [Dywizja Strzelców Polskich] и сотрудничал с Польской военной организацией [Polska Organizacja Wojskowa (POW)]на Украине. В 1918 арестован украинцами, смог бежать из заключения. В том же году стал начальником политического отдела 2-го управления Генерального штаба польской армии. После возвращения в Польшу в октябре 1919 работал начальником политотдела 2-го отделения Военного министерства. Во время польско-советской войны был эмиссаром маршала Юзефа Пилсудского. Как представитель Верховного командования польской армии участвовал в секретных польско-советских переговорах в городе Микашевичи [Mikaszewicze]. Участвовал в качестве эксперта в мирных переговорах в Минске и Риге.  В 1920 начал обучение на Философском факультете Варшавского университета, прервал его через год. В 1921 по собственному желанию ушел в запас в звании поручика. Занимался журналистикой и переводческой деятельностью. Сотрудничал с периодическими изданиями „Kurier Poranny”, „Promienie”, „Echo Warszawskie” и несколькими информационными агентствами. В 1926 дебютировал как переводчик с переводом рассказа Исаака Бабеля Конкин (Konkin) и сборника рассказов Антона Чехова Винт (Partia winta). В конце 1920-х годов опубликовал ряд переводов русской новеллистки советского периода. В 1930-х увлекся английским путевым романом XIX века, делал переводы подобной литературы, использовал, скорее всего,  русские переводы. С конца 1927 работал начальником бюро прессы генерального секретаря Беспартийного блока сотрудничества с правительством [Bezpartyjny Bloku Współpracy z Rządem (BBWR)]; с 1932 в работал в бюро прессы дирекции Польской табачной монополии [Polski Monopol Tytoniow]. Был женат на Казимере Драбик  [Kazimiera Drabik]; в 1931 у них родился сын Кшиштов Болеслав [Krzysztof Bolesław]. Был награжден Медалью Победы (Médaille Interalliée, Межсоюзническая Победная медаль) (1918), дважды Крестом Храбрых [Krzyż Walecznych] (1920: за участие в польско-советской войне; 1941: за участие в сентябрьской кампании), Золотым Крестом за Заслуги [Złoty Krzyż Zasługi] за национальную и общественную службу (1929), Крестом Независимости [Krzyż Niepodległości] (1932), Орденом Виртути Милитари 5 класса [Order Virtuti Militari 5 klasy] по совокупности заслуг в борьбе за независимость (1932). Участвовал в сентябрьской кампании 1939; арестован НКВД и заключен в лагерь для военнопленных в Козельске. 23 или 24 апреля 1940 расстрелян в Катыни и там же похоронен; 28 июля 2000 перезахоронен на Польском военном кладбище в Катыни. 

Отдельные документы из архива переводчика находятся в фондах Центрального военного архива и Военно-историческом бюро им. генерала К. Сосновского [Wojskowe Biuro Historyczne im. gen. K. Sosnowskiego] в Варшаве.