TWERDOCHLIB Sydir

1886-1922

Poeta, tłumacz. 

Urodzony 9 maja 1886 w Brzeżanach w obwodzie tarnopolskim (obecnie Ukraina). Uczęszczał do szkoły powszechnej w Drohobyczu (Szkoła powszechna w Drohobyczu) i Wyższego Gimnazjum typu klasycznego w Jarosławiu (Wyższe Gimnazjum typu klasycznego w Jarosławiu). Studiował na uniwersytetach we Lwowie oraz w Wiedniu. Następnie pracował jako nauczyciel w różnych szkołach lwowskich, m.in. w gimnazjach. Był członkiem modernistycznego ruchu artystycznego „Mołoda Muza”, rozwijającego się od 1906 we Lwowie. Pierwsze wiersze i przekłady publikował od 1906 na łamach czasopisma Свiт, gdzie debiutował jako tłumacz. Tworzył zarówno po ukraińsku, jak i po polsku. W dorobku miał tom poezji В свічаді плеса (1908), a także liczne pojedyncze wiersze i nowele. Szczególnie interesował się jednak przekładem. Tłumaczenia na ukraiński (m.in. wierszy Juliusza Słowackiego) ogłaszał m.in. w periodykach: Недiля, 1911–12, Iлюстрована Укрaïнa, Дiло) a na polski (m.in. utwory Tarasa Szewczenki) w pismach: Krytyka (1909), Przegląd Krajowy (1910), Widnokręgi (1910), Głos (1911), Życie (1911), Nowy Prąd (1912), później także: Dziennik Polski (1914), Czas i Gazeta Wieczorna (1914). Najwięcej tłumaczeń z ukraińskiego na polski przygotował w 1908-13. W dorobku miał też przekłady na polski z języka rosyjskiego, a także z ukraińskiego na niemiecki (Hajdamacy T. Szewczenki). Część jego dorobku translatorskiego na język polski ukazała się już pośmiertnie (np. niektóre tłumaczenia poezji Łesi Ukrainki w „Biuletynie Polsko-Ukraińskim”  w 1933, czy z Szewczenki w „Prawdzie Wileńskiej” w 1941). Na krótko przed śmiercią miał prawdopodobnie już przygotowany przekład na polski jednego z dramatów Hnata Chotkewycza. Wspierał czołowych pisarzy ukraińskich tego okresu poprzez tłumaczenia ich dorobku na język polski. Uchodził za polonofila i z tego powodu miał zatargi ze środowiskiem ukraińskim, choć nadal aktywnie wspierał rozwój kultury ukraińskiej, m.in. kierując w 1920-21 czasopismem Обнова. Народнiй тижневник. W tym okresie aktywnie angażował się w życie polityczne ziem zachodnioukraińskich, przyłączonych do państwa polskiego, popierając porozumienie z jego władzami. W 1920 stanął na czele niewielkiej i cieszącej się symboliczną popularnością Ukraińskiej Partii Włościańskiej Ukraińska Partia Włościańska). W trakcie przygotowań do wyborów sejmu pierwszej kadencji w 1922, pracował nad własną listą wyborczą z okręgu złoczowskiego. Jego działalność wywołała ostrą krytykę wszystkich znaczących środowisk ukraińskich. Zginął 15 października 1922 w zamachu zorganizowanym z polecenia podziemnej Ukraińskiej Organizacji Wojskowej, postrzelony na stacji kolejowej w Sapieżance koło Kamionki Strumiłowej (dziś Кам'янка-Бузька); pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.     

Część spuścizny tłumacza, w tym autografy i korespondencja do W. Orkana, znajdują się w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Jego liczne przekłady zachowały się wyłącznie w rękopisie. 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA 

1. M. Jackiw: Dorycki krużganek. [Wybór opowiadań]. Przetłumaczył z ukraińskiego S. Twerdochlib. Lwów: Księgarnia Polska B. Połoniecki; Warszawa: E. Wende T. Hiż i A. Turkuł 1908, 127 s. Przedruk w: Wielka literatura powszechna. T. 6. Antologia. Warszawa 1933. 

Tytuł oryginału: Doriiske pidsinnia.

Zawartość: Psina; Dusza dziecka w skrzypkach; Wiosenny zachwyt; Baśń o pierścieniu; Malowany strzelec; Diva; Pogaństwo tłumu; Wazy; Białe owce; Nuchim; Z klasztoru; Kartka z dziennika; Pokłon dusz; Pod obuchem; U miłosiernej bogini z kamiennym sercem; Chrystus w garnizonie; Dorycki krużganek; Pochyła wieża; Walka z głową. 

Recenzja: 

F. GWIŻDŻ: Z literatury ruskiej. „Prawda” 1907 [sic!] nr 47 s. 557-558.  

2. M. Jackiw: Wieczorne psoty; Dziewczyna na czarnym rumaku i inne opowiadania. Z ukraińskiego przetłumaczył S. Twerdochlib. Przekład autoryzowany. Przedmowa: [F. Smreczyński] W. Orkan. Warszawa: [b.w.] 1910, 137 s. Biblioteka Dzieł Wyborowych nr 630.  

Tytuł oryginału: Vechirni zbytky, Divchyna na chornim koni.

Zawartość: Powrót; Bocian; Kiełki na próchnie; Szyd trupa; Dziecięce tajemnice; Dzwon leśny; Ziarno gorczycy; Poemat dolin; Wieczorne psoty; Dziewczyna na czarnym rumaku; Jońska kolumna; Biały kwiatuszek; Na służbie. 

3. Antologia współczesnych poetów ukraińskich. Przełożył S. Twerdochlib. Wstępem zaopatrzył W. Orkan, rzeźbą ozdobił Z. Kurczyński. Lwów: J. Maniszewski; Warszawa: E. Wende i Spółka T. Hiż i A. Turkuł 1911, 206 s. Wydanie 2 powiększone: Lwów-Złoczów: Nakładem i drukiem księgarni Wilhelma Zukerkandla 1913. 

Tu przekłady z autorów: I. Franko, O. Hrycaj, P. Karmańskyj, M. Kiczura, O. Kozłowskyj, B. Łepkyj, W. Paczowskyj, O. Szpytko, S. Czarneckyj, S. Twerdochlib, M. Filańskyj, P. Hrabowskyj, N. Koczubej, A. Krymskyj, O. Ołeś, W. Samijłenko, Ch. Toska, M. Woronyj, Ł. Ukrainka, O. Łuckyj, O. Makowej.  

4. M. Jackiw: U miłosiernej bogini z kamiennem sercem. Nowele. Przetłumaczył z ukraińskiego S. Twerdochlib. Lwów: L. Chmielewski; Warszawa: Księgarnia Powszechna 1911, 127 s. 

Tytuł oryginału: U myloserdnoi bohyni z kamianym sertsem. 

Zawartość: Psina; Dusza dziecka w skrzypkach; Wiosenny zachwyt; Baśń o pierścieniu; Malowany strzelec; Diva; Pogaństwo tłumu; Wazy; Białe owce; Nuchim; Z klasztoru; Kartka z dziennika; Pokłon dusz; Pod obuchem; U miłosiernej bogini z kamiennem sercem; Chrystus w garnizonie; Dorycki krużganek; Pochyła wieża; Walka z głową.   

5. T. Szewczenko: Wiersze wybrane. Przełożył S. Twerdochlib. Z autoportretem i odbitkami sześciu dzieł malarskich Szewczenki. Lwów: Polskie Towarzystwo Nakładowe; Kraków: Księgarnia S.A. Krzyżanowski; Warszawa: E. Wende i Spółka 1913, 77 s.

6. G. Heym: Złodziej Giocondy i inne nowele Jerzego Heyma. Przekład S. Twerdochliba. Lwów: [b.w.] [1914, 15 s. Skarbnica Polska, [Seria] 3 [nr] 36. 

Tytuł oryginału: Der Dieb. Ein Novellenbuch.

Zawartość: Złodziej Giocondy; Statek zadżumiony; Jonatan; Dzień piąty października.  

7. F. Dostojewski: Sen wujaszka. (Z kronik miasta Mordasowa). Powieść. Tłumaczył S. Twerdochlib. Okładkę projektował Z. Kurczyński. Lwów: Wydawnictwo Dzieł Pogodnych 1922, 188 s. Wydawnictwo Dzieł Pogodnych, 6. Wydanie 2 Warszawa: Hachette Polska 2016.   

Tytuł oryginału: Dâdûškin son.

8. F. Dostojewski: Cudza żona i mąż pod łóżkiem. (Niezwykłe zdarzenie). [Zbiór opowiadań]. Z rosyjskiego przełożył S. Twerdochlib. Lwów: Ludowe Spółdzielcze Towarzystwo Wydawnicze 1922, 141 s.  

Tytuł oryginału: Čužaja žena i muž pod kravatû: (proisšestvie neobyknovennoe).

Zawartość: Cudza żona i mąż pod łóżkiem (Zdarzenie niezwykłe); Krokodyl (Zdarzenie niezwykłe); Romans w dziewięciu listach; Zanim książka zawarta zostanie. 

9. I. Franko: Na dnie. Studium psychologiczno-społeczne. [Powieść]. Z ukraińskiego przełożył S. Twerdochlib. Lwów; Złoczów: Nakład i druk W. Zukerkandel [1926], 97 s. Biblioteka Powszechna, nr 1092-1093. Wydanie następne: [b.m.:] Państwowe Wydawnictwo Ukraińskie 1930, 79 s.    

Tytuł oryginału: Na dni.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. R. Senkus: Tverdokhlib Sydir. W: Internet Encyclopedia of Ukraine. T. 5. Data powstania 1993.  Dostępne na stronie internetowej: http://www.encyclopediaofukraine.com/pages%5CT%5CV%5CTverdokhlibSydir.htm [dostęp 15 listopada 2022].

2. Р. Харчук: Твердохліб Сидір Антонович. W: Шевченківська енциклопедія. Т. 6. Data powstania 2015. Dostępne na stronie internetowej: https://archive.org/details/shevch06/page/50/mode/1up?view=theater [dostęp 15 listopada 2022].

OMÓWIENIA

1. O. KICH-MASŁEJ: Ukraina w opinii elit Krakowa końca XIX- pierwszej połowy XX wieku. Kraków 2009, passim.  

2. Я. ГРИЦКОВЯН: Незвичайний перекладач. W: Translatio. Про переклади i перекладачiв украïнськоï лiтератури в Польщi. Перемишль 2015. 

ТВЕРДОХЛІБ Сидір

1886-1922

Поет, перекладач.

Народився 9 травня 1886 року в Бережанах Тернопільської області (Галичина). Відвідував народну школу в Дрогобичі та Вищу гімназію класичного типу в м. Ярославі. Навчався в університетах у Львові та Відні. Відтак працював учителем у різних львівських навчальних закладах, у т. ч. й гімназіях. Був членом модерністського митецького руху „Молода Муза”, який від 1906 року розвивався у Львові. Перші вірші та переклади публікував від 1906 року на шпальтах часопису „Свiт”, де дебютував як перекладач. Писав і українською, і польською мовами. У його доробку – збірка поезії В свічаді плеса (1908), а також численні окремі вірші та новели. Проте особливо він цікавився перекладом. Переклади на українську (зокр. віршів Юліуша Словацького) він публікував, серед іншого, в періодичних виданнях: „Недiля”, 1911–12, „Iлюстрована Укрaïнa”, „Дiло”, а на польську (зокр. твори Тараса Шевченка) – у часописах: „Krytyka” (1909), „Przegląd Krajowy” (1910), „Widnokręgi” (1910), „Głos” (1911), „Życie” (1911) „Nowy Prąd” (1912), згодом також „Dziennik Polski” (1914), „Czas” i „Gazeta Wieczorna” (1914). Найбільше перекладів із української на польську він підготував у 1908-13 роках. У його доробку були й переклади на польську з російської мови, а також із української на німецьку (Гайдамаки Т. Шевченка). Частина його перекладацького доробку на польську мову побачила світ уже посмертно (напр., деякі переклади віршів Лесі Українки у часописі „Biuletyn Polsko-Ukraiński” у 1933 році або із Шевченка у виданні „Prawda Wileńska” 1941 року). Вірогідно, незадовго до смерті він уже мав готовий переклад на польську однієї з драм Гната Хоткевича. Підтримував чільних українських письменників цього періоду, перекладаючи їхній доробок на польську. Його вважали за полонофіла, і з огляду на це він мав конфлікти із українським середовищем, хоч і далі активно підтримував розвиток української культури, зокр. очолюючи в 1920-21 роках часопис „Обнова. Народнiй тижневник”. У цей період брав активну участь у політичному житті західноукраїнських земель, приєднаних до польської держави, підтримуючи домовленості з її владою. 1920 року очолив нечисленну Українську хліборобську партію, яка мала символічну популярність. Під час приготувань до виборів сейму першого скликання у 1922 році працював над власним виборчим списком від Золочівського округу. Його діяльність викликала гостру критику всіх поважаних українських кіл. Загинув 15 жовтня 1922 року під час замаху, організованого з розпорядження підпільної Української військової організації: був застрелений на залізничній станції в Сапіжанці біля Кам’янки Струмилової (сьогодні Кам’янка-Бузька); похований на Личаківському цвинтарі у Львові.

Частина спадщини перекладача, у тому числі автографи й листування з В. Орканом, зберігається у Ягеллонській бібліотеці в Кракові. Його численні переклади збереглися винятково в рукописах.