SREBRNY Stefan

Urodzony 14 stycznia 1890 w Warszawie w spolonizowanej rodzinie żydowskiej; syn Samuela, nauczyciela matematyki i urzędnika Towarzystwa Ubezpieczeniowego w Warszawie, i Gustawy z domu Wolberg. Od 1900 uczył się w tamtejszym IV Gimnazjum, z którego został wydalony w 1905 za udział w strajku szkolnym. Naukę kontynuował prywatnie, a maturę zdawał jako eksternista w II Gimnazjum w Charkowie w 1907. W tym samym roku zapisał się na Wydział Historyczno-Filologiczny Petersburskiego Uniwersytetu Państwowego (Sankt-Peterburgskij gosudarstvennyj univiersitet), gdzie studiował filologię klasyczną. W 1912 uzyskał dyplom I stopnia (odpowiednik polskiego magisterium) na podstawie pracy Eumenidy Ajschylosa w sztukach plastycznych starożytności, co umożliwiło mu podjęcie pracy naukowej. W tymże roku został zatrudniony na tej uczelni na stanowisku asystenta filologii klasycznej. W 1916 otrzymał veniam legendi i do 1918 wykładał jako docent prywatny. Dodatkowo w 1916-18 prowadził wykłady w innych petersburskich zakładach naukowych, w tym: w Instytucie Psycho-Neurologicznym (Instytut Psycho-Neurologiczny), na Wyższych Kursach Bestużewskich dla Kobiet (Wyższe Kursy Bestużewskie dla Kobiet), na Wyższych Kursach Rajewa dla Kobiet (Wyższe Kursy Rajewa dla Kobiet) i na Wyższych Kursach Polskich (Wyższe Kursy Polskie). W obszarze jego zainteresowań była historia literatury helleńskiej i hellenistycznej, historia teatru greckiego, misteria średniowieczne oraz polski teatr XIX wieku, zwłaszcza teatr Stanisława Wyspiańskiego. Podczas pobytu w Rosji w 1915 poślubił Małgorzatę Anosow (zmarła 1963). Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powrócił do kraju i w 1919 został zatrudniony na Wydziałach: Nauk Humanistycznych i Teologicznym Uniwersytetu Lubelskiego (UL Wydział Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Lubelskiego oraz Wydział Nauk Teologicznych Uniwersytetu Lubelskiego) jako profesor nadzwyczajny filologii klasycznej; tu też zorganizował Katedrę Filologii Klasycznej. W 1920 jako ochotnik wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Na UL pracował do 1923, a w 1920-22 pełnił również funkcję dziekana na Wydziale Nauk Humanistycznych. W 1923 łączył pracę na UL z wykładami w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie (Wolna Wszechnica Polska). W jesiennym semestrze tegoż roku został zastępcą profesora hellenistyki na Uniwersytecie Stefana Batorego (USB Uniwersytet Stefana Batorego) i przeniósł się na stałe do Wilna, gdzie pracował do zamknięcia uczelni w grudniu 1939; w 1924 otrzymał nominację na profesora zwyczajnego hellenistyki, a w 1936 – zwyczajnego USB. Od lipca 1930 do kwietnia 1931 przebywał na urlopie naukowym w Berlinie, a w 1937 i 1938 odbył dwie podróże naukowe do Grecji; w 1937 reprezentował USB jako delegat na uroczystość stulecia Uniwersytetu Ateńskiego. Poza pracą naukową intensywnie zajmował się popularyzacją wiedzy o antyku w prasie i radiu; prowadził prelekcje o teatrze, a dla wileńskiej rozgłośni radiowej opracowywał słuchowiska według utworów Ajschylosa, Sofoklesa i Arystofanesa. Artykuły, rozprawy i recenzje publikował w „Kwartalniku Klasycznym” (Kwartalnik Klasyczny 1924-31), „Przeglądzie Warszawskim” (Przegląd Warszawski 1924-25); „Tygodniku Ilustrowanym” (Tygodnik Ilustrowany 1924), „Życiu Teatru” (Życie Teatru 1924), „Tygodniku Wileńskim” (Tygodnik Wileński 1925), „Comoedii” (Comoedia 1926), „Echu Warszawy” (Echo Warszawy 1926), „Źródłach Mocy” (Źródła Mocy 1927), „Wiadomościach Literackich” (Wiadomości Literackie 1930-32), „Wiedzy i Życiu” (Wiedza i Życie 1931-34), „Froncie Teatralnym” (Front Teatralny 1932), „Kurierze Wileńskim” (Kurier Wileński 1932), „Pionie” (Pion 1937), „Scenie Polskiej” (Scena Polska 1937), „Kurierze Literacko-Naukowym” (Kurier Literacko-Naukowy 1939). Aktywnie uczestniczył też w życiu kulturalnym miasta: zasiadał w jury Nagrody Literackiej Wilna; jako prelegent brał udział w wileńskich „Środach Literackich”; ściśle współpracował z Teatrem Reduta (Teatr Reduta) oraz angażował się w przygotowanie programu Teatru na Pohulance (Teatr na Pohulance); w 1938-39 pracował w Komisji Teatralnej Komisja Teatralna) przy Radzie Miejskiej; był też działaczem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie (Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie) oraz członkiem lokalnego oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich (Związek Zawodowy Literatów Polskich (Wilno) ZZLP). Podczas II wojny światowej pozostał w Wilnie i przystąpił do tłumaczenia kolejnych tragedii Ajschylosa. Jednocześnie brał udział w zajęciach tajnego studium teatralnego prowadzonego przez Mieczysława Szpakowicza, gdzie wykładał dzieje dramatu i teatru antycznego. Zarobkowo pracował jako nauczyciel języka rosyjskiego w jednym z gimnazjów; w 1944 jako reżyser w Teatrze Polskim a po opuszczeniu miasta przez jego zespół podjął pracę kopisty starych akt w wileńskim Archiwum Państwowym (Archiwum Państwowe w Wilnie). W lipcu 1945 wraz z większością pracowników USB wyjechał  transportem ewakuacyjnym do Torunia, gdzie organizował się Uniwersytet Mikołaja Kopernika (UMK). Objął w nim katedrę hellenistyki oraz kierownictwo Zakładu Filologii Klasycznej, a na inaugurację działalności uczelni w 1945 wygłosił wykład o Podstawach duchowych tragedii greckiej. Poza pracą naukową i przekładową rozwinął wówczas szeroką działalność popularyzatorską, w tym: odczyty publiczne, pogadanki i słuchowiska radiowe. Utrzymywał również ścisły kontakt z teatrem za dyrekcji Wilama Horzycy. Artykuły, rozprawy, recenzje publikował  w pismach: Eos (1946-60), Listy z Teatru (1946), Odrodzenie (1946-47), Teatr (1946-56), Twórczość (1946), Meander (1946-48), Nowiny Literackie (1947), Arkona (1948), Nowa Kultura (1956), Pomorze (1956). Należał do wielu stowarzyszeń naukowych, w tym: Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej PAN (Komitet Nauk o Kulturze Antycznej PAN ; Towarzystwa Naukowego w Toruniu (Towarzystwo Naukowe w Toruniu); Polskiego Towarzystwa Filologicznego (Polskie Towarzystwo Filologiczne, był też prezesem Koła Toruńskiego); Association  Guillaume Budé . W 1949 otrzymał nagrodę Polskiego PEN-Clubu za przekłady z poezji greckiej ze szczególnym uwzględnieniem Orestei Ajschylosa; w 1953 Nagrodę Państwową III stopnia za przekład Tragedii Ajschylosa; w 1955 odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 12 października 1962 w Toruniu; pochowany tamże w kwaterze ewangelickiej Cmentarza św. Jerzego.

Archiwum tłumacza znajduje się w kilku kolekcjach: rękopisy i korespondencja w Zbiorach Specjalnych Biblioteki Uniwersyteckiej UMK w Toruniu; w Warszawie przechowywana jest korespondencja: w Zbiorach Specjalnych Instytutu Socjologii PAN, Muzeum Teatralnym i w Archiwum „Pamiętnika Teatralnego”.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. T. Zieliński: Religia starożytnej Grecji. Zarys ogólny. Z upoważnienia autora przełożył [z języka rosyjskiego i przedmową opatrzył] S. Srebrny. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze 1921, 139 s. Wydanie następne: wydanie 2 poprawione przez autora Warszawa: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza 1937. Religie Antycznego Świata; t. 1.; wydanie pt. Religia starożytnej Grecji. Zarys ogólny ; Religie hellenizmu. Wrocław: Ossolineum 1991, 307 s.

Wydanie z 1991 stanowi całość zawierającą część 1 i 2 cyklu autorskiego pt. Religie świata antycznego. Cz. 2: Religie hellenizmu przełożyła G. Piankówna.

Tytuł oryginału: Drevnegrečeskaâ religiâ.

2. Ajschylos: Oresteja. Trylogia tragiczna. Wystawienie: Reżyseria: M. Szpakowicz. Wilno, Teatr na Pohulance 1938. Wydanie następne zob. poz. 4.

Omówienie:

S. SREBRNY: O mojej pracy nad „Oresteją”. „Teatr” 1947 nr 4/5.

3. Sofokles: Król Edyp. [Tragedia]. Przełożył i opracował S. Srebrny. Wydanie 3 zmienione Wrocław: Ossolineum 1952, 84 s. Biblioteka Narodowa II, 5. 

Wydanie łączne pt. Antygona; Król Edyp; Elektra. Przełożył K. Morawski. [Przełożył i] opracował S. Srebrny. [Przejrzał i uzupełnił J. Łanowski]. Wrocław: Ossolineum, Warszawa: De Agostini Polska 2003, 487 s. Arcydzieła Kultury Antycznej, wydanie następne tamże 2004.

Wydanie 1 i 2 z 1952 tłumaczył i opracował K. Morawski.

Wydanie elektroniczne:

Audiobook: Reżyseria: T. Byrski. Wykonawcy: S. Brem, A. Byrska, J. Kreczmar, I. Machowski, W. Nowakowski, L. Ordon, A. Polanowski, Z. Rysiówna, A. Siezieniewski. A. Szenajch, M. Voit, S. Zaczyk, J. Zbrożek. Warszawa: Polskie Radio 2005. Polskie Radio Poleca, 1 płyta CD.

Tytuł oryginału: Oidípous Týrannos.

4. Ajschylos: Tragedie. Przełożył i opracował S. Srebrny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1952, 506 s. Wydanie następne: wydanie 2 stereotypowe tamże 1954; Kraków: Homini 2005.

Tytuły oryginałów: Hiketides; Persai; Promītheus desmōtīs; Hepta epi Thebas; Oresteia; 

Zawartość: Błagalnice; Persowie; Prometeusz w okowach; Siedmiu przeciw Tebom; Oresteja (Agamemnon; Ofiarnice; Eumenidy); Dodatek krytyczny. 

Nagroda Państwowa III stopnia za przekład 1952.

Recenzje i omówienia:

1. T. SINKO. „Pamiętnik Teatralny” 1954 nr 1, sprostowanie: S. SREBRNY tamże nr 3/4.

2. B. BIBIK: Didaskalia w „Orestei” Ajschylosa jako projekt inscenizacji tłumacza (Na przykładzie „Ofiarnic”). „Przekładaniec” 2015 nr 31.

3. B. BIBIK: „Historia niezbyt wesoła” druku przekładu Tragedii Ajschylosa autorstwa Stefana Srebrnego. „Meander” 2020 t. 75.

5. Arystofanes: Wybór komedii. Przełożył i opracował S. Srebrny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955, 506 s.

Tytuły oryginałów: Sphekes; Eirĩnĩ; Ornithes; Theomoforiazousai.

Zawartość: Osy; Pokój; Ptaki; Tesmoforie.

Recenzja:

S.J. KOŁODZIEJCZYK. „Rocznik Literacki” 1955 wyd. 1956.

6. G. Thomson: Aischylos i Ateny. Studium nad społeczną genezą dramatu. Przełożył A. Dębnicki. Cytaty z Ajschylosa przełożył i opracował S. Srebrny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, 496 s.

Tytuł oryginału: Aeschylus and Athenes.

Recenzja:

[K. NASTULANKA] K. Nast. „Nowa Kultura” 1956 nr 43.

7. Arystofanes: Komedie. Przełożył i opracował S. Srebrny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1962, 460 s. 

Tytuły oryginałów: Acharnenses; Equites; Nubes; Lysistrátī.

Zawartość: Acharniacy; Rycerze; Chmury; Bojomira (Lysistrate).

Recenzja:

Z. GREŃ. „Dziennik Polski” 1962 nr 182.

8. Ajschylos, Sofokles, Eurypides. Antologia tragedii greckiej. Wybrał i opracował S. Stabryła. Przełożyli [z greckiego] S. Srebrny, K. Morawski, J. Łanowski. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1975, 472 s. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej. Wydanie następne pt. Antologia tragedii greckiej. Ajschylos, Sofokles, Eurypides tamże 1989.

Tu w przekładzie S. Srebrnego: Oresteja [poz. 4]; Prometeusz w okowach [poz. 4].

9. Arystofanes: Komedie wybrane. Przełożyli [z greckiego] A. Sandauer, S. Srebrny. Wybrał i opracował R. Turasiewicz. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1977, 527 s. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej.

Tu w przekładzie S. Srebrnego: Rycerze [poz. 7]; Osy [poz. 5]; Bojomira [poz. 7]. 

10. Arystofanes: Lizystrata – Bojomira. [Z greckiego przełożył S. Srebrny. Opracowanie graficzne E. Tolak]. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1985, 268 s. Bibliofilska Edycja Miniatur Wydawnictw Artystycznych i Filmowych. Zob. poz. 7.

Tytuł oryginału: Lysistrátī.

PRACE EDYTORSKIE

1. T. Zieliński, S. Srebrny: Literatura starożytnej Grecji epoki niepodległości. Cz. 1-2 (dział 1-3). Warszawa: J. Mortkowicz.

Cz. 1. Zarys ogólny. [Opracował] T. Zieliński. 1923, 212 s. Literatura starożytnej Grecji / Tadeusz Zieliński, Stefan Srebrny; cz. 1.

Cz. 2. Wzory do literatury starożytnej Grecji. Dział 1. Twórczość ludowa – epos – liryka. [Opracował] S. Srebrny. 1928, 137 s. Literatura starożytnej Grecji / Tadeusz Zieliński, Stefan Srebrny; cz. 2, dział 1.

Cz. 2. Wzory do literatury starożytnej Grecji. Dział 2. Tragedia – komedia. [Opracował] S. Srebrny. 1928, 108 s. Literatura starożytnej Grecji / Tadeusz Zieliński, Stefan Srebrny; cz. 2, dział 2.  

Cz. 2. Wzory do literatury starożytnej Grecji. Dział 3. Historia – filozofia – wymowa. [Opracował] S. Srebrny. 1929, 168 s. Literatura starożytnej Grecji / Tadeusz Zieliński, Stefan Srebrny; cz. 3, dział 3.

2. Sofokles: Antygona. Tragedia w 5 aktach. Przełożona na język polski przez K. Morawskiego. Wstępem i objaśnieniami zaopatrzył S. Srebrny. Wydanie 8 zmienione Wrocław: Ossolineum 1950, 55 s. Biblioteka Narodowa II, 1, tamże: wydanie 9 zmienione. Opracował S. Srebrny 1959, 1960, wydanie 10 1969; wydanie 1 masowe Warszawa: Książka i Wiedza 1972. Koliber; wydanie 11 Opracował S. Srebrny. Przejrzał i uzupełnił J. Łanowski. Wrocław-Gdańsk: Ossolineum 1984. Biblioteka Narodowa II, 1, tamże: wydanie 12 1995, wydanie 13 1999, wydanie 13 [!] 2009 dodruk. 

Tytuł oryginału: Antigoné.

3. Sofokles: Elektra. Tragedia. Przełożył K. Morawski. Opracował S. Srebrny. Wydanie 3 zmienione Wrocław: Ossolineum 1951, 73 s. Biblioteka Narodowa II, 9.

Tytuł oryginału: Īléktra.

PRACE NAUKOWE DOTYCZĄCE LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ ORAZ KRYTYKA PRZEKŁADU

1. Demoi Evpolida. St. Peterburg: [b.w.] 1913 s. 447-473. Odbitka z: „Žurnal Ministerstva Narodnogo Prosveŝčeniâ” 1913 (listopad) = „Sbornik Stat’ej po Klassičeskoj Filologii 41 Vypusk IV”. 

2. Gromiwoja Arystofanesa. „Kurier Włocławski” 1913 nr 7 (28 VI 1913).

3. Sobranie Ahajcev Sofokla. „Žurnal Ministerstva Narodnogo Prosveŝčeniâ” 1913 (grudzień) = „Sbornik Stat’ej po Klassičeskoj Filologii”, s. 523-532. 

4. Novyj otryvok grečeskogo mima. „Žurnal Ministerstva Narodnogo Prosveŝčeniâ. Otdel Klassičeskoj Filologii” 1917 (listopad-grudzień) s. 355-361. 

5. [Przedmowa do:] T. Zieliński: Religia starożytnej Grecji. Zarys ogólny. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze 1921, 139 s. [zob. Twórczość przekładowa poz. 1].

6. Demy Eupolisa. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze 1922, 63 s.

7. Komedia attycka V-go wieku przed Chr. Wykład inauguracyjny wygłoszony dn. 17 października 1923 r. w Uniwersytecie Stefana Batorego. Wilno: Księgarnia Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego 1924, 32 s.

8. O wartościach formalnych dramatu i teatru greckiego. Warszawa: [b.w.] 1924. Odbitka: „Życie Teatru” 1924 nr 18 s. 140-142; nr 19 s. 148-151; nr 20 s. 156-158; nr 21 s. 163-166; nr 22 s. 172; nr 23 s, 180-182, nr 24 s. 188; nr 25 s. 196.

9. Zagadnienie przekładów z poezji starożytnej. „Przegląd Warszawski” 1924 nr 30 s. 314-331.

10. Ajschylos. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Reduty 1925, 57 s. Biblioteka Reduty. Odczyty o teatrze, L.4.

11. Aluzje Arystofanesa do tematów cudzych komedii. Wilno 1928, 47 s. Rozprawy i Materiały Wydziału I Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie t. 2 z. 2.

12. De Psaltria Eupolidis Baptarum persona. „Eos” 1930/31 t. 33 z. 1 s. 503-517.

13. De Cotyto Thracum dea a Graecis culta. Praha: [b.w.] 1931, 13 s. Odbitka z: „Acta II Congressus Philologorum Classicorum Slavorum”. Pragae Bohemorum 1931 s. 270-282.

14. Co zawdzięczamy kulturze świata antycznego. Lwów: Filomata 1936, 77 s. Biblioteczka Filomaty, nr 31.

Recenzje:

1. I. WIENIEWSKI. „Pion” 1936 nr 50.

2. T. SINKO. „Nowa Książka” 1937 z. 5. 

15. Kult der thrakischen Göttin Kotyto in Korinth und Sicilien. Bruxelles: Institut de Philologie et d’Histoire Orientales et Slaves 1936 s. 424-447. Odbitka z: „L’Annuaire de Institut de Philologie et d’Histoire Orientales et Slaves” 1936 t. 4.

16. De novo Sapphus fragmento. Vilniae: [b.w.] 1939 28 s. Opuscula Philologica Vilnensia, fasc. 1.

17. De Sycophantae in Aristophanis „Avibus” cantico. Wratislaviae: Editum Auxilio Ministerii Instructionis 1946 s. 104-113. Odbitka z: „Eos” 1940-1946 t. 41 z. 1. 

18. Tadeusz Zieliński. „Eos” 1947 t. 42 z. 2 s. 5-65.

19. Critica et exegetica in Aeschylum. Toruń: Towarzystwo Naukowe 1950, 57 s. Prace Wydziału Filologiczno-Filozoficznego – Towarzystwo Naukowe w Toruniu t. 2 z. 1.

20. De Aristophanis origine peregrina. Varsoviae: Wratislaviae: Societatis Philologae Polonorum 1951 s. 316-330. Odbitka z: Charisteria Thaddaeo Sinko quinquaginta abhinc annos amplissimis in philosophia honoribus ornato ab amicis collegis discipulis oblata. Varsoviae; Wratislaviae 1951.

21. De Aeschyli Heraclidis. Wratislaviae: [b.w.] 1952 s. 41-56. Odbitka: „Eos” 1951 z. 1.

22. Eupolis quid de lyricis muscisque neotericis iudica verit. Wratislaviae: [b.w.] 1952 s. 5-15. Odbitka z: „Eos” 1952/53 t. 46 z. 1.

23. Stanisława Wyspiańskiego „Powrót Odysa”. „Pamiętnik Literacki” 1958 t. 49 z. 3 s. 1-36.

24. Aristophanea. „Eos” 1959/60 z. 1 s. 43-51.

25. Arystofanes na scenie ateńskiej. „Dialog” 1960 nr 5 s. 84-97.

26. Tadeusz Zieliński a tragedia grecka. „Roczniki Humanistyczne” 1960 t. 9 z. 2 s. 13-35.

27. Studia scaenica (De Sophoclis Telephia; Die Szenerie der altattischen Komödie). Wratislaviae: Ossolineum 1960, 132 s. Polska Akademia Nauk o Kulturze Antycznej. Archiwum Filologiczne, 5.

28. Zagadnienie psychologizmu w tragedii greckiej [Sofokles – Ajschylos – Eurypides]. „Meander” 1960 t. 15 s. 574-585.

29. Ateny i Delfy. „Filomata” 1961 nr 151 s. 100-107; nr 152 s. 147-159; nr 153 s. 217-221.

30. Wort und Gedanke bei Aischylos. Wrocław: Ossolineum 1964, 99 s. Komitet Nauk o Kulturze Antycznej Polskiej Akademii Nauk. Archiwum Filologiczne, 7. 

31. Teatr grecki i polski. Wybór i opracowanie: Sz. Gąssowski. Wstęp: J. Łanowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1984, 768 s.

Recenzje i omówienia:

1. B. JASIŃSKI: Komentarz filozoficzny do pism teatralnych profesora Stefana Srebrnego. „Miesięcznik Literacki” 1985 nr 10/11.

2. K. JOŃCZYK: „Kultura” 1985 nr 15.

3. K. PYSIAK: Teatralna summa Stefana Srebrnego. „Dialog” 1985 nr 3.

4. G. RAJCHERT. „Scena” 1985 nr 8.

KORESPONDENCJA W SPRAWACH PRZEKŁADOWYCH

T. Zieliński: Listy do Stefana Srebrnego. Opracowała G. Golik-Szarawarska. Warszawa: Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną w Europie Środkowo-Wschodniej (Uniwersytet Warszawski) 1997, 165 s. Ludzie i Teksty. 

Listy z lat 1919-1944. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

Tłumacz o sobie: [Odpowiedzi na ankiety:]

1. W pracowniach pisarzy i uczonych. „Odrodzenie” 1946 nr 19.

2. Pisarze wobec dziesięciolecia. „Nowa Kultura” 1955 nr 5.

3. W pracowniach pisarzy. „Nowiny Literackie i Wydawnicze” 1957 nr 4.

4. Ankiety dla Związku Literatów Polskich. Teczka osobowa Stefana Srebrnego. Biblioteka Donacji Pisarzy Polskich w Warszawie.

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. S. ŁOZA: Czy wiesz, kto to jest. Warszawa 1938.

2. Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Warszawa 1964.

3. Toruńscy twórcy nauki i kultury. Warszawa 1989.

4. Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945-1994. Materiały do biografii. Pod redakcją Sławomira Kalembki. Toruń 1995.

5. G. KOROLEWICZ: Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie międzywojennym. Lublin 1996.

6. J. STARNAWSKI: Sylwetki wileńskich historyków literatury. Bydgoszcz 1997.

7. M. SZARMACH. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 41. Warszawa; Kraków 2002.

8. Encyklopedia Teatru Polskiego. Warszawa 2003.

OMÓWIENIA 

1. Z. ABRAMOWICZÓWNA: Stefan Srebrny (1890-1962). „Eos” 1963 t. 53 z. 1.

2. Z. ABRAMOWICZÓWNA: Profesor Stefan Srebrny i jego twórczość naukowa i literacka. „Meander” 1963 t. 2/3.

3. Études de philologie classique à la memoire de Stefan Srebrny. Rédigé par Z. Abramowicz. [Tłumaczenie z polskiego I. Woszczyk]. Toruń 1983. 

4. B. BIBIK: Profesor Stefan Srebrny jako tłumacz (na przykładzie „Orestei” Ajschylosa). W: Wartości formalne antycznego dramatu i teatru greckiego. Konferencja w 50. Rocznicę śmierci Profesora Stefana Srebrnego. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w dniu 17 października 2012 roku w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Katowice 2015 s. 26-43.

5. G. GOLIK-SZARAWARSKA: Polska prapremiera „Prometeusza w okowach” Ajschylosa w przekładzie Stefana Srebrnego jako zagadnienie badawcze. W: Wartości formalne antycznego dramatu i teatru greckiego. Konferencja w 50. Rocznicę śmierci Profesora Stefana Srebrnego. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w dniu 17 października 2012 roku w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Katowice 2015 s. 59-131. 

6. S. WYSZOMIRSKI: Okoliczności powstania i ocena przekładu dialogów platońskich pióra Stefana Srebrnego. W: Wartości formalne antycznego dramatu i teatru greckiego. Konferencja w 50. Rocznicę śmierci Profesora Stefana Srebrnego. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w dniu 17 października 2012 roku w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Katowice 2015 s. 44-55.

7. B. BIBIK: Tranlatoris vestigia. Projekcje inscenizacyjne wybranych polskich tłumaczy Orestei Ajschylosa. Toruń 2016 s. 245-354. 

8. B. BIBIK: Prometejskie zmagania. „Przekłady Literatur Słowiańskich” 2023 t. 13 [dotyczy zachowanego w rękopisie Słowa wstępnego do „Prometeusza skowanego Ajschylosa” w przekładzie J. Kasprowicza i w opracowaniu S. Srebrnego emitowanego w Radio Wilno 11 III 1937].

SREBRNY Stefan

1890-1962

Cryptonym: S.S.

Classical philologist, translator, critic.

Born on 14 January 1890 in Russian-ruled Warsaw into a Polonized Jewish family; son of the mathematics teacher and official at the Insurance Society (Towarzystwo Ubezpieczeniowe) in Warsaw Samuel Srebrny and Gustawa née Wolberg. He was a pupil at Grammar School No. IV in Warsaw from 1900 until his expulsion in 1905 for participating in a school strike. He continued his education in private, completing his advanced secondary education as an extramural pupil at Grammar School No. II in Kharkiv in 1907. The same year, he enrolled at the Historical and Philological Faculty at Saint Petersburg State University to study Classical philology. In 1912, he graduated with a first-level diploma (equivalent to a master’s degree), with his dissertation exploring Aeschylus’ Eumenides in the Classical fine arts. This enabled him to take up a position as an academic. That year, he was appointed to a post as an associate lecturer in Classical philology at the same university. In 1916, he was awarded a venia legendi and he taught as a lecturer (private docent) until 1918. Between 1916 and 1918, he also lectured at other institutions in Saint Petersburg, including the Psycho-Neurological Institute as well as on Higher Bestuzhev Courses for Women, Higher Raev Courses for Women and on Polish Higher Courses. His research interests focused on the history of Hellenic and Hellenistic literature, the history of Ancient Greek theatre, Medieval mystery plays, and nineteenth-century Polish theatre, especially the works of Stanisław Wyspiański. During his time in Russia, he married Małgorzata Anosow in 1915 (she died in 1963). Following the restoration of Polish independence, he returned to Poland and was employed from 1919 at the Faculties of Humanities and of Theology at Lublin University (UL) as an associate professor of Classical philology. He was also responsible for establishing the Chair of Classical Philology at UL. In 1920, he was a volunteer soldier in the Polish-Soviet war. He worked at UL until 1923, serving as dean of the Faculty of Humanities between 1920 and 1922. In 1923, he combined his work at UL with lecturing at the Free Polish University [Wolna Wszechnica Polska] in Warsaw. In the autumn semester of that year, he was made acting professor of Hellenistic studies at the Stefan Batory University (USB) in Wilno [Vilnius], where he worked until the university was closed down in December 1939. He was appointed professor of Hellenistic studies in 1924 and made a full professor of USB in 1936. From July 1930 until April 1931, he spent a research sabbatical in Berlin, while in 1937 and 1938 he took research trips to Greece. He represented USB at the hundredth anniversary celebrations of the University of Athens in 1937. Beyond his research, he was intensively engaged in popularizing knowledge about Classical cultures in the press and radio. He gave talks about theatre, while also developing radio plays based on Aeschylus, Sophocles and Aristophanes for a Wilno radio station. He published articles, essays and reviews in Kwartalnik Klasyczny (1924-31), Przegląd Warszawski (1924-25), Tygodnik Ilustrowany (1924), Życie Teatru (1924), Tygodnik Wileński (1925), Comoedia (1926), Echo Warszawy (1926), Źródła Mocy (1927), Wiadomości Literackie (1930-32), Wiedza i Życie (1931-34), Front Teatralny (1932), Kurier Wileński (1932), Pion (1937), Scena Polska (1937), and Kurier Literacko-Naukowy (1939). He was also active in the cultural life of the city, serving on the jury of the Wilno Literary Prize, speaking at the city’s Literary Wednesdays [Środy Literackie], collaborating closely with the Reduta theatre and developing the programme of the Pohulanka Theatre. In 1938/39, he worked at the City Council’s Theatre Commission. He was also an activist at the Wilno Society of Friends of Science, [Towarzystwo Przyjaciół Nauk] and a member of the city’s branch of the Polish Writers’ Trade Union (ZZLP). During World War II, he remained in Wilno and started translating further tragedies by Aeschylus. At the same time, he was involved in the clandestine theatre studies programme run by Mieczysław Szpakowicz, teaching the history of Classical drama and theatre. He made a living as a teacher of Russian language at one of the city’s secondary schools. In 1944, he worked as a director at the Polish Theatre in the city. Following the departure of the company of actors from the city, he took up a position as a copyist of old documents at the Wilno State Archive. Alongside most of the employees of the USB, he left for Torun in July 1945 as part of an official evacuation transport. He was involved in establishing the Nicolaus Copernicus University (UMK) in Torun, taking on the Chair of Hellenistic studies and serving as head of the Department of Classical Philology. He gave a lecture titled Podstawy duchowe tragedii greckiej [The Spiritual Foundations of Greek Tragedy] at the inauguration of the university in 1945. Beyond his work as a scholar and translator, he was also involved in outreach activities, including giving public talks, participating in discussions and developing radio plays. He remained in close contact with the head of the city’s theatre, Wilam Horzyca. His articles, essays and reviews appeared in the periodicals Eos (1946-60), Listy z Teatru (1946), Odrodzenie (1946-47), Teatr (1946-56), Twórczość (1946), Meander (1946-48), Nowiny Literackie (1947), Arkona (1948), Nowa Kultura (1956), and Pomorze (1956). He was a member of numerous scientific and scholarly societies, including the Committee for the Study of Classical Culture of the Polish Academy of Sciences [Komitet Nauk o Kulturze Antycznej PAN], the Torun Scientific Society [Towarzystwo Naukowe], the Polish Philological Society [Polskie Towarzystwo Filologiczne], where he served as president of the Society’s Torun Circle, and the Association Guillaume Budé. In 1949, he was awarded the prize of the Polish PEN Club in recognition of his translations of Ancient Greek poetry, in particular Aeschylus’ Oresteia. In 1953, he received the State Prize – third class for his translation of Aeschylus’ Tragedies, while in 1955 he was awarded the Officer’s Cross of the Order of Polonia Restituta. He died on 12 October 1962 in Torun, where he is buried in the Evangelical section of the city’s St George (Św. Jerzego) cemetery.

His archive is spread across several collections: his manuscripts and correspondence are held in the Special Collections of the UMK University Library; more correspondence is held in Warsaw at the Special Collections of the Institute of Sociology of the Polish Academy of Sciences, the Theatre Museum, and the Archive of the journal Pamiętnik Teatralny.