GODLEWSKA Maria

1880-1945

Tłumaczka.

Urodzona 18 stycznia 1880 w majątku Skrzeszew (w dawnej guberni siedleckiej), w rodzinie ziemiańskiej; córka Karola Ochenkowskiego i Marii z Szydłowskich; siostra Henryka Ochenkowskiego, historyka sztuki; kuzynka Anieli Zagórskiej, tłumaczki. Wraz z matką angażowała się w działalność dobroczynną oraz podróżowała, m.in. do Rzymu i Lwowa. Od 1900 spędzała zimy w Monachium i Paryżu, gdzie studiowała malarstwo. Gościła w Skrzeszewie m.in. kolegów ze studiów: Zygmunta Dworzaka, Antoniego Kamieńskiego, Ignacego Pieńkowskiego, Muszkę Stanisławską, a także kuzynki Anielę i Karolę (Karolinę) Zagórskie. Gościła również w salonie literackim Bronisławy Ostrowskiej w Warszawie. Z czasem zrezygnowała z kariery malarskiej i podjęła działalność przekładową. Zadebiutowała przekładem na język angielski powieści Pieśń przerwana Elizy Orzeszkowej (The Interrupted Melody. London 1912). W związku z popularnością tłumaczenia w Anglii zamierzała przełożyć również inne utwory Orzeszkowej, lecz przeszkodził temu wybuch wojny. W latach 1913-14 należała do Towarzystwa Szkoły Mazowieckiej (Towarzystwo Szkoły Mazowieckiej). W czasie I wojny światowej pełniła służbę sanitarną w polskim oddziale Czerwonego Krzyża (Czerwony Krzyż) w 1914, a także działała w Lidze Kobiet Pogotowia Wojennego (Liga Kobiet Pogotowia Wojennego). Przebywała w Skrzeszewie w czasie walk wojsk niemieckich i rosyjskich w 1915; udzielała pomocy mieszkańcom okolicznych wsi ukrywającym się we dworze. Następnie przebywała w rodzinnym majątku w Radoryżu; pomogła kuzynowi Augustowi Zaleskiemu przetłumaczyć na angielski memoriał Bloku Stronnictw Niepodległościowych (Blok Stronnictw Niepodległościowych), wzywający do odzyskania przez Polskę niepodległości.Podczas wojny polsko-bolszewickiej W latach 1918-1921 zaangażowała się w działalność Koła Polek (Koło Polek) w Warszawie. W 1919 na wiecu przedwyborczym w Wilnie, zorganizowanym przez Komitet Narodowej Organizacji Wyborczej Kobiet, mówiła o korzyściach z uzyskania przez kobiety praw wyborczych. Związała się z Franciszkiem Godlewskim, działaczem społecznym i literatem; 4 czerwca 1921 wzięli ślub w Krakowie; mieszkali na stałe w Siedlcach. W 1926 wyjechała z mężem do Francji, gdzie ten ukończył studia agronomiczne na Sorbonie. Przed 1929 podróżowała z mężem po Francji, a także do Egiptu, Syrii, Palestyny, Grecji, Turcji i Algierii; po powrocie do kraju przeprowadzili się do Warszawy. Od 1929 podjęła działalność przekładową na język polski; jej pierwszym tłumaczeniem była biografia Charles Dickens G.K. Chestertona. Publikowała przekłady literackie z angielskiego na łamach czasopism, m.in. „Gazety Polskiej” (Gazeta Polska) (1933), „Kobiety Współczesnej” (Kobieta Współczesna) (1933), „Chwili” (Chwila)(1934), „Pionu” (Pion) (1934), „Kuriera Porannego” (Kurier Poranny) (1936) i „Teatru” (Teatr)(1936-38). Po śmierci męża w 1937 zamieszkała z A. Zagórską, którą kilka lat wcześniej zachęciła do tłumaczenia utworów Josepha Conrada; konsultowały nawzajem swoje przekłady. Należała do Polskiego PEN Clubu (Polski PEN Club); w 1939 otrzymała nagrodę Polskiego PEN Clubu za twórczość przekładową za rok 1938. W trakcie powstania warszawskiego prowadziła z Jadwigą Korniłowiczową kuchnię polową dla żołnierzy na ul. Polnej. Po upadku powstania wraz z Korniłowiczową udała się do Oblęgorka, a następnie do Zakopanego. W maju 1945 znalazła się w Krakowie, u krewnych, Teresy i Władysława Tatarkiewiczów. Wyjechała na krótko do Warszawy. Po powrocie do zachorowała na gruźlicę i trafiła do szpitala zakaźnego w Prądniku Czerwonym. Zmarła 6 czerwca 1945; pochowana w Krakowie na Cmentarzu Rakowickim.

Lokalizacja archiwum tłumaczki nieznana.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. E. Orzeszkowa: The Interrupted Melody. [Powieść]. Translated from the Polish of Eliza Orzeszko by M. Ochenkowska. London: A. Melrose 1912, 140 s.
Tytuł oryginału: Pieśń przerwana.

2. G.K. Chesterton: Charles Dickens. [Biografia]. Autoryzowany przekład z angielskiego M. Godlewskiej. Warszawa: Alfa 1929, 283 s.
Tytuł oryginału: Charles Dickens.
Recenzja:
A. TRETIAK. „Pamiętnik Warszawski” 1929 nr 4.

3. A. Huxley: Ostrze na ostrze. [Powieść]. Przełożyła M. Godlewska. T. 1–2. Warszawa: Rój 1932, 301 + 305 s. Wydanie następne pt. Kontrapunkt: Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 615 s., tamże: 1974, 1992.

Tytuł oryginału: Point counter point.
Adaptacja radiowa pt. Kontrapunkt. Adaptacja: K. Kraśniewska. Reżyseria: R. Bobrowska. Wystawienie: Kraków, Teatr Polskiego Radia 1993.
Recenzje:
1. M. CZAPSKA. „Kobieta Współczesna” 1932 nr 32.
2. Z. GRABOWSKI: Sonda w serce współczesne. „Kurier Literacko-Naukowy” 1932 nr 51.
3. H. IWASZKIEWICZÓWNA. „Praca Obywatelska” 1934 nr 3.
4. S. JAROCIŃSKA-MALINOWSKA. „Pamiętnik Warszawski” 1931 z. 3.
5. W. KRAGEN: Fascynujący pisarz. „Nowy Dziennik” 1932 nr 257.
6. A. ZAHORSKA. „Przegląd Katolicki” 1932 nr 37.

4. J. Galsworthy: Kwiat na pustyni. Z upoważnienia autora przełożyła M. Godlewska. „Gazeta Polska” 1933 nr 60–70, 72–75, 77, 79–85, 87–91, 93–98, 100–110, 112–117, 119–124, 126–131, 133–138, 140–152, 154–158, 160–165. Wydanie osobne: Warszawa: Rój 1933, 348 s. Wydania następne: Warszawa: Wydawnictwo „Gazety Polskiej” 1933; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, tamże: 1962, 1974; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1993; Katowice, Chorzów: Videograf II 2009.
Tytuł oryginału: Flowering wilderness, stanowi część 2. części 3 pt. Koniec rozdziału cyklu The Forsyte Saga (Saga rodu Forsyte’ów). 
Recenzja:
1. W. CHWALEWIK. „Rocznik Literacki” 1933. 

5. K. Mansfield: Listy. Autoryzowany przekład M. Godlewskiej. Przygotował do druku i słowo wstępne napisał J. Middleton Murry. T. 1–2. Warszawa: Rój 1934–35 [i.e. 1934], 242 + 274 s. Wydanie następne: Przedmowa: J. Koprowski. Warszawa: Czytelnik 1978, 488 s.
Recenzje:
1. Z. GRABOWSKI. „Kurier Literacko-Naukowy” 1935 nr 9.
2. Z. GRABOWSKI: Dusza subtelna. „Kurier Poranny” 1935 nr 191.
3. Z. GRABOWSKI: Katarzyna Mansfield. „Tygodnik Ilustrowany” 1935 nr 29.

6. A. Huxley: Drwiący Piłat. [Literatura podróżnicza]. Przekład autoryzowany M. Godlewskiej i S. Kuszelewskiej. Warszawa: Rój 1935, 313 s.
Tytuł oryginału: Jesting Pilate. The diary of a journey.
Recenzje:
1. Z. GRABOWSKI. „Kurier Literacko-Naukowy” 1935 nr 23.
2. K. KURYLUK. „Nowe Czasy” 1935 nr 13.
3. A. MIKUŁOWSKI: Nawrócenie Piłata. „Prosto z mostu” 1935 nr 11.

7. J. Galsworthy: Za rzeką. [Powieść]. Przekład autoryzowany M. Godlewskiej, „Gazeta Polska” 1936 nr 19–20, 22–32, 34–36, 38–42, 44–48, 50–55, 57–58, 60–62, 64–67, 69, 71–74, 76, 79, 81, 83–93, 95–100, 103–107, 110–111, 113–115, 117–122, 124–131, 134–136, 138–150, 152–186. Wydanie osobne: Warszawa: Rój 1936, 435 s. Wydania następne: Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, tamże: 1975; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1993; Katowice: Videograf II 2009.
Tytuł oryginału: Over the river, stanowi część 3. cyklu części 3 pt. Koniec rozdziału The Forsyte Saga (Saga rodu Forsyte’ów). 

8. L. Strachey: Królowa Elżbieta i hrabia Essex. Historia tragiczna. [Biografia]. Przekład autoryzowany M. Godlewskiej. Warszawa: Rój 1937, 260 s. Wydanie następne: Elżbieta i Essex. Historia tragiczna. Przełożyła M. Godlewska. Opracowała W. Jedlicka. Warszawa: Czytelnik 1958.
Tytuł oryginału: Elizabeth and Essex, a tragic history.
Recenzje:
1. (KAROL): W wirze stolicy. Niepełne tłumaczenie. „Słowo” 1937 nr 108.
2. A. MIKUŁOWSKI: Biografie rewolucyjne. „Prosto z mostu” 1937 nr 19.

9. K. Grahame: O czym szumią wierzby. [Powieść dla dzieci]. Z upoważnienia autorki [!] przełożyła Maria Godlewska. Ilustracje Ernesta H. Sheparta [!]. Warszawa: Rój 1938, 297 s. Wydania następne: Warszawa: Książka 1946; Łódź: Książka 1946; Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, tamże: 1969, 1972, 1982, 1990; Toruń: Algo 1993; Warszawa: Rytm; Waza 1995; tamże: 1999; Warszawa: Rytm; Waza 2000; Warszawa: Świat Książki 2005; Kraków: Polskapresse. Oddział Prasa Krakowska; Zielona Sowa 2005; Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa 2006; tamże: 2007, 2008; Kraków: Księgarnia, Wydawnictwo Skrzat, Stanisław Porębski 2010, tamże: 2011; Wrocław: Wydawnictwo Siedmioróg 2012, tamże 2013; Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk 2015; Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo 2016; Tłumaczyły M. Godlewska, W. Berezowska. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk 2016; Poznań; Żychlin: Wydawnictwo Ibis 2017; Warszawa: Edipresse Polska 2017; Przełożyły M. Godlewska, Z. Baumanowa. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa 2018; Warszawa: Wydawnictwo Zielona Sowa 2018; Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk 2019.
Wydania elektroniczne:
Audiobook: Czyta I. Kwiatkowska. Warszawa: Polski Związek Niewidomych. Zakład Wydawnictw i Nagrań 1984, 7 kaset; Czyta K. Tyniec. Warszawa: Biblioteka Akustyczna 2016, 1 płyta (CD); Czyta T. Bielawiec. Piaseczno: Storybox.pl [2020], 1 płyta (CD).
E-book, m.in.: Tłumaczyły M. Godlewska, Z. Baumanowa. Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska 2017, plik w formacie PDF; dostępny w Internecie: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/o-czym-szumia-wierzby.
Adaptacja teatralna pt. Ropuszy dwór: Adaptacja: I. Sawin. Reżyseria: L. Chojnacki. Wystawienie: Poznań, Teatr Animacji 1996.
Tytuł oryginału: Wind in the willows.

10. A. Huxley: Niewidomy w Gazie. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożyła M. Godlewska. T. 1–2. Warszawa: Rój 1938, 283 + 287 s. Wydanie następne: Bydgoszcz: Pomorze 1993.
Tytuł oryginału: Eyeless in Gaza.
Recenzje:
1. B. DUDZIŃSKI: Nowe książki. Aldous Huzley [!]. Niewidomy w Gazie. „Robotnik” 1938 nr 88.
2. M. KRUCZKOWSKA. „Polityka” 1938 nr 9.
3. W. TARNAWSKI: Pośród ciekawych książek. Czy „Ślepiec z Gazy” jest istotnie Samsonem? „Kurier Poznański” 1938 nr 352.

11. E. Waugh: Czarna zaraza. [Powieść]. Autoryzowany przekład M. Godlewskiej. Warszawa: Rój [po 1932], 265 s.
Tytuł oryginału: Black mischief.

KRYTYKA PRZEKŁADU

1. M. Godlewska: „Kwiat na pustyni”. Ostatnia powieść Galsworthy’ego. „Gazeta Polska” 1933 nr 38.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE 

1. Czy wiesz, kto to jest?. Redakcja S. Łoza. Warszawa 1938.

2. T. TATARKIEWICZOWA. Polski Słownik Biograficzny. T. 8. Wrocław Kraków Warszawa 1959–60.

OMÓWIENIA 

1. J. PARANDOWSKI: Echa nagrody PEN Clubu „Wiadomości Literackie” 1939 nr 16, s. 20.

2. W. i T. TATARKIEWICZOWIE. Wspomnienia. Wydanie 4. Poznań 2011, passim.

3. J. SOBESTO: Katarzyna Mansfield. Obecność i recepcja twórczości Katherine Mansfield w Polsce. [Praca magisterska]. Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego 2018, passim.

4. W. TATARKIEWICZ: Dzienniki. Tom 1. Lata 1944-1960. Redakcja R. Kuliniak, D. Leszczyna, M. Pandura, Ł. Ratajczak. Kęty 2019, passim.

5. J. SOBESTO: Between absence and presence: On Katherine Mansfield’s early reception in Poland. W: Katherine Mansfield: International approaches. Redakcja J. Kascakova, G. Kimber, W. Witalisz, Nowy Jork 2022.

6. J. SOBESTO: Podwójny margines. Praktyki i polityki przekładu literackiego w dwudziestoleciu międzywojennym. [Niepublikowana rozprawa doktorska]. Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego 2024, passim.

1880-1945

Translator

Born into a landowning family on 18 January 1880 on the Skrzeszew estate in the former Siedlce gubernia of Russian-ruled Poland; daughter of Karol Ochenkowski and Maria, née Szydłowska; sister of the art historian Henryk Ochenkowski; cousin of the translator Aniela Zagórska. Together with her mother, she was involved in charity worked and also travelled widely, visiting cities including Rome and Lwów (Ukrainian: Lviv). From 1900, she spent here winters in Munich and Paris, where she studied painting. In Skrzeszew, she hosted her coursemates, including Zygmunt Dworzak, Antoni Kamieński, Ignacy Pieńkowski and Muszka Stanisławska, as well as her cousins Aniela and Karola (Karolina) Zagórska. She also attended Bronisława Ostrowska’s literary salon in Warsaw. Gradually, she left behind her career as a painter to focus on translation. She made her debut with a translation into English of Eliza Orzeszkowa’s novel Pieśń przerwana [The Interrupted Melody. London 1912]. Given the popularity of the translation in the United Kingdom, she had intended to produce English versions of some of Orzeszkowa’s other works, but the outbreak of World War I hindered those plans. In 1913/14, she was a member of the Mazovian School Association (Towarzystwo Szkoły Mazowieckiej). During the war, she served as a military medic in the Polish Red Cross (1914) and was also active in the Women's Military Ambulance League (Liga Kobiet Pogotowia Wojennego). She was in Skrzeszew during the battles between German and Russian forces in 1915, aiding the inhabitants of surrounding villages who sought shelter on the estate. She subsequently spent time on the family estate in Radoryż. She helped her cousing August Zaleski to translate a memorandum by the Bloc of Independence Parties (Blok Stronnictw Niepodległościowych) into English, which called for the restoration of Polish independence. She was involved in the activities of the Polish Women’s Circle (Koło Polek). She married the social activist and writer Franciszek Godlewski on 4 June 1921 in Krakow and lived with him in Siedlce. In 1926, she and her husband left for France, where he graduated from the Sorbonne with a degree in agricultural science. Before 1929, they visited France, Egypt, Syria, Palestine, Greece, Turkey, and Algeria. After returning to Poland, they lived in Warsaw. In 1929, she started translating works into Polish, with her first such piece being G.K. Chesterton’s eponymous biography of Charles Dickens. She published translations of English-language literary works in periodicals including Gazeta Polska (1933), Kobieta Współczesna (1933), Chwila (1934), Pion (1934) Kurier Poranny (1936) and Teatr (1936-38). Following the death of her husband in 1937, she lived with A. Zagórska, who a few years previously had encouraged her to translate the works of Joseph Conrad. They copy edited each other’s translations.. Godlewska was a member of the Polish PEN Club, receiving its prize in 1939 in recognition of her translation work in 1938. During World War II, she offered assistance to the needy. During the 1944 Warsaw Uprising, she ran a field kitchen for soldiers on Polna Street together with Jadwiga Korniłowiczowa. Following the defeat of the uprising, she and Korniłowiczowa went to Oblęgorek and then to Zakopane. She moved to Krakow in May 1945, staying with her relatives Teresa and Władysław Tatarkiewicz. She took a brief trip to Warsaw. Following her return, she fell ill with tuberculosis and was taken to the infectious diseases hospital in Prądnik Czerwony, a district of Krakow. She died on 6 June 1945 and is buried at the city’s Rakowicki Cemetery.

The location of her archive is unknown.