ROGOSZÓWNA Zofia

ROGOSZÓWNA Zofia

1882-1921 

Poetka, pisarka, tłumaczka.

Urodzona w 1882 w majątku Nowe Sioło (powiat stryjski); córka Józefa Rogosza, pisarza i publicysty, i Józefy z Wilczyńskich. Około 1890 wraz z rodziną przeniosła się na wieś do Zborówka pod Krakowem, gdzie odebrała staranną edukację domową, a następnie w 1893 zamieszkała na stałe w Krakowie; tu uczęszczała do szkoły średniej, a w 1899-1900 studiowała jako uczennica zwyczajna na Wydziale Literackim Wyższych Kursów dla Kobiet im. A. Baranieckiego (Wyższe Kursy dla Kobiet im. A. Baranieckiego). Po śmierci ojca, założyciela i redaktora naczelnego „Głosu Narodu” (Głos Narodu), w 1896  podjęła w tym dzienniku pracę jako korektorka. Wkrótce zajęła się działalnością społeczną i oświatową; organizacją wędrownych bibliotek wiejskich oraz oprowadzaniem wycieczek po Krakowie. Była także czynną członkinią Towarzystwa Szkoły Ludowej (Towarzystwo Szkoły Ludowej), gdzie wygłaszała odczyty; sporadycznie podejmowała również pracę pedagogiczną w szkołach prywatnych. Jej aktywny tryb życia przerwała choroba; w 1903 zdiagnozowano u niej gruźlicę. Dla ratowania zdrowia wielokrotnie wyjeżdżała do Francji, Włoch i Austrii, korzystała także z leczenia w polskich uzdrowiskach. W 1905 wyjechała do Warszawy i przez rok pracowała jako wychowawczyni najmłodszych dzieci w prywatnej pensji żeńskiej prowadzonej przez jej założycielki Jadwigę Kowalczykównę i Jadwigę Jawurkównę. Z powodu pogorszenia stanu zdrowia w 1906 opuściła Warszawę, by następne dwa lata spędzić na leczeniu w sanatorium przeciwgruźliczym Kazimierza i Bronisławy Dłuskich w Zakopanem oraz w Rabce. W 1908 udała się do Francji na kurację w tamtejszych uzdrowiskach (Meran, Arcachon, Griess i Bagnères-de-Bigorre). W tym okresie za namową przyjaciół, w tym Bronisławy Ostrowskiej, rozpoczęła twórczość literacką. Pierwsze utwory (fragmenty zbioru opowiadań Pisklęta) ukazały się w 1908 (Głos Warszawski nr 1-3). Wiosną 1910 powróciła do Krakowa i od tego czasu  poświęciła się całkowicie twórczości dla dzieci. Jako tłumaczka debiutowała w 1911 przekładem opowiadania Selmy Lagerlöf Gość wigilijny („Głos Warszawski nr 28, dodatek). W ostatniej dekadzie życia, obok twórczości oryginalnej, równolegle zajmowała się pracą translatorską, tłumacząc (i adaptując) utwory dla dzieci z literatury angielskiej, francuskiej i niemieckiej. Zmarła 10 maja 1921 w Szczawnicy; pochowana na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Lokalizacja archiwum tłumaczki nieznana.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. K. Brentano: Opowieść o Gdakaczu, Gdakuli i Gdakuleńce. Podług K. Brentano napisała Z. Rogoszówna. Ilustrował H. Kunzek. Lwów: nakładem Księgarni Polskiej Bernarda Połonieckiego; Warszawa: E. Wende i Sp. T. Hiż i A. Turkuł 1911, 191 s. Wydanie następne pt. Pierścień króla Salomona. Lwów: Ossolineum 1932. 

Tytuł oryginału: Das Märchen von Gockel, Hinkel und Gackeleia in seiner ursprünglichen Gestalt.

Recenzje:

1. [J. KISIELEWSKA] J. OKSZA. „Słowo Polskie” 1911 nr 294.

2. C. NIEWIADOMSKA. „Książka” 1911 nr 5.

3. Z. DĘBICKI. „Kurier Warszawski” 1911 nr 150.

4. [W.OSTERLOFF] W.O. „Wychowanie w Domu i Szkole” 1912 t. 2 z. 10.

2. W.M. Thackeray: Pierścień i róża. Spolszczyła Z. Rogoszówna. Warszawa; Kraków: J. Mortkowicz 1913 [1912], 178 s. Wydania następne: wydanie 2 tamże 1936; wydanie 3 [Ilustrował M. Rudnicki]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1949, tamże: wydanie 4 1951, wydanie 3 [!] 1953, wydanie 4 pod tytułem: Pierścień i róża czyli Historia Lulejki i Bulby. Pantonima przy kominku dla dużych i małych dzieci. Wiersze żywej paginy wg Thackeraya napisał W. Lewik. Z rysunkami autora 1955, wydanie 5 1956, wydanie 6 1958, wydanie 7 1958, wydanie 9 1961, wydanie 10 1984, wydanie 11 1986, wydanie 12 + dodruk 1988; pt. Pierścień i róża czyli Historia Lulejki i Bulby. Warszawa: Prószyński i S-ka 1997. Klasyka Dziecięca; Warszawa: PWW Philip Wilson Warsaw 1998. Kolorowy Świat Lektur, tamże: [200-?], [2004]; Pod tytułem: Pierścień i róża czyli Historia Lulejki i Bulby. Pantonima przy kominku dla dużych i małych dzieci. Warszawa: Kama 1998; Wrocław: Siedmioróg 1995. Lektura, tamże: 1996, 1997, 1998, 2000, 2002. Klasyka, 16, 2005, 2017; Opracowała B. Włodarczyk. Kraków: Greg [2000], tamże: [Ilustracje na podstawie rysunków autora L. Ławnicki] tamże 2004. Lektura, pt. Pierścień i róża czyli Historia Lulejki i Bulby 2006, 2008, z podtytułem: Notatki na marginesie, cytaty, które warto znać, streszczenie 2009, 2010, 2013; pt.  Pierścień i róża czyli Historia Lulejki i Bulby. Kraków: Zielona Sowa [1998], tamże: 2000. Czytaj z Sową!, 2003, 2004, projekt okładki A. Janicki. Redakcja E. Wygonik [2005]. Najpiękniejsze Książki Dzieciństwa, nr 10, 2006, 2007, 2008; Kraków: Mediasat Poland 2004. Biblioteka Kuriera Porannego, 24; Kraków; Warszawa: Polskapresse 2004. Najpiękniejsze książki dzieciństwa, 10; Z podtytułem: Pantomima przy kominku dla dużych i małych dzieci. [Wiersze żywej paginy według Thackeraya napisał W. Lewik] Warszawa: Świat Książki 2009. Skarby Naszego Dzieciństwa; Poznań; Żychlin: Ibis 2017. .Por. poz. 4.

Wydania elektroniczne:

Audiobooki: Czyta H. Drygalski. Warszawa: Zakład Nagrań i Wydawnictw Polskiego Związku Niewidomych 1989, 5 kaset dźwiękowych; Czyta A. Dziurman. Kraków: Wydawnictwo ezBook [200?], 1 płyta audio (CD), pliki w formacie mp3; Czyta R. Felczyński. Warszawa: Agencja Artystyczna MTJ 2007. Klub Czytanej Książki, 1 dysk optyczny (CD-ROM), pliki w formacie mp3. 

E-booki: Redakcja: D. Kowalska, A. Więckowska. Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska 2011, plik tekstowy w formacie PDF, tamże: z podtytułem: Teatrzyk przy kominku dla dużych i małych dzieci [2017]; pt.: Pierścień i róża czyli Historia Lulejki i Bulby. Z rysunkami autora. Kraków: Zielona Sowa 2008, pliki tekstowe w formacie PDF, EPUB, MOBI; Warszawa: Ktoczyta.pl – Ventigo Media 2016, pliki testowe w formacie PDF, EPUB, MOBI.

Tytuł oryginału: The rose and the ring or the history of prince Giglio and Bulbo. 

Adaptacje: 

- teatralna pt. Dary Czarnej Wróżki. Sztuka w 5 aktach: Adaptacja: Z. Rogoszówna. Wystawienie: Kraków 1918

- radiowe: pt. Pierścień i róża, czyli historia Lulejki i Bulby: Adaptacja: L. Świeżawski. Reżyseria: W. Tatarkiewicz-Małkowska. Polskie Radio 1951; pt. Pierścień i róża. Adaptacja L. Świeżawski. Reżyseria: W. Tatarkiewicz-Małkowska. Cz. 1-2. Polskie Radio 1983; Adaptacja: E. Hartwig. Cz. 1-2. Polskie Radio 1993. – telewizyjne: Adaptacje pt. Pierścień i róża, czyli historia Lulejki i Bulby: Reżyseria: J.M. Szancer. Telewizja Polska 1956; Reżyseria: M. Wojtyszko. Telewizja Polska 1980. – filmowa: pt. Pierścień i róża. Scenariusz i reżyseria: J. Gruza. Ekranizacja 1986. 

Recenzje i omówienia:

1. W. KRAJKA: Czy przekład może być doskonalszy od oryginału? O „Pierścieniu i róży” W.M. Thackeraya w przekładzie Zofii Rogoszówny. W: W kręgu arcydzieł literatury młodzieżowej. Lublin 1998.

2. I. SZYMAŃSKA: Przekłady polemiczne w literaturze dziecięcej. „Rocznik Przekładoznawczy” 2014 nr 9.

3. M. BOŁTUĆ: Cultural Adaptation, Manipulation and creativity in translation. „Acta Neophilologica” 2021 t. 1.

3. A. France: Zazulka. Przełożyła Z. Rogoszówna. Warszawa; Kraków: J. Mortkowicz; Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze 1915, 98 s. Wydania następne: Przełożyły Z. Rogoszówna i J. Rogosz-Walewska. Ilustrował M. Piotrowski. Warszawa: Nasza Księgarnia 1958, Przełożyła Z. Rogoszówna tamże: Ilustrowała B. Truchanowska 1981. Klasyka Dziecięca; Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Polskiego Związku Niewidomych 1981. Przedruk w: Baśniowe lektury. Najpiękniejsze baśnie świata. Wrocław 1995, wydanie następne: Wrocław 2003.

Wydanie elektroniczne:

E-book: Warszawa: Avia Artis 2021, pliki tekstowe w formacie EPUB.

Tytuł oryginału: Abeille.

Adaptacja: - radiowa: Adaptacja: E. Stocka-Kalinowska. Reżyseria: Z. Dąbrowski. Cz. 1-2. Polskie Radio 1985.

4. W.M. Thackeray: Pierścień i róża. Przekł. i adaptacja pt. Dary Czarnej Wróżki. Sztuka w 5 aktach. Wystawienie: Reżyseria: Kraków 1918. Por. poz. 2.

5. H. Bannerman: Przygody małego Murzynka i czterech łakomych tygrysów. [Spolszczyła] Z. Rogoszówna. Z 20 barwnymi ilustracjami w tekście. Warszawa: nakładem „Naszej Księgarni” Sp. Akc. Związku Nauczycieli Szkół Powszechnych 1929, 32 s. Wydanie następne pt. Sambo. [Ilustrowała D. Gostyńska]. Kraków: Stefan Kamiński [ca 1947]. 

Tytuł oryginału: The story of little black Sambo.

6. J.M. Barrie: Przygody Piotrusia Pana. Przekład Z. Rogoszówny. Ilustracje A. Rackhama. Warszawa; Kraków: J. Mortkowicz [1913], 130 s. Wydania następne: Ilustrował J. Juriewicz. Kraków: Księgarnia St. Kamiński [1946]; Warszawa: Nasza Księgarnia 1958; Opracowała A. Baluch. [Ilustrowała M. Włodarczak-Kosakowska]. Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha 1990. Żywe Ziarno. Seria dla Dzieci; Ilustrował A. Rackham. Warszawa: Wrota 1991; Warszawa: Nasza Księgarnia 1993, tamże: 1996, 2000; Ilustrowała E. Tolak. Warszawa: Prószyński i S-ka 1999; Poznań: Ibis 2017; Poznań; Żychlin: Ibis-Books 2017. Przedruk zob. poz. 7.

Wydania elektroniczne:

Audiobooki: Czyta A. Leszczyńska. [Nadarzyn?]: Lissner Studio [ca 2009] 1 dysk optyczny (CD), plik w formacie mp3, tamże: [2010], [2011], [2012], wyd. łącznie z Z. Rogoszówna: Dzieci pana majstra pt. Bajki na zimowe wieczory 2015; Czyta M. Klubowicz. Ilustrował A. Rackham. Warszawa: Festina Lente 2012, płyta CD w formacie mp3.

E-booki: Warszawa: Avia Artis 2021, plik tekstowy w formacie EPUB; Wrocław; Chmielowice: Miasto Książek 2021, plik tekstowy w formacie EPUB.

Tytuł oryginału: Peter Pan in Kensington Gardens.

Adaptacje; - radiowe: Adaptacje pt. Piotruś Pan: H. Januszewska. Reżyseria: Z. Kopalko. Polskie Radio 1970; Adaptacja: E. Marcinkowska. Reżyseria: W. Maciejewski. Polskie Radio 1981.

7. A. France: Zazulka; Ch. Nodier: Skarb z Poletka Bobu i Kwiat Groszku. Czarodziejska bajka. Tłumaczyły J. Guze, Z. Rogoszówna. Ilustrowała K. Michałowska. Warszawa: Votum 1992, 179 s. Biblioteka Klasyki dla Dzieci i Młodzieży, 7. 

Tu w przekładzie Z. Rogoszówny: Zazulka [poz. 3].

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”. T. 15. Literatura pozytywizmu i Młodej Polski. Warszawa 1977. 

2. [J.Z. BIAŁEK] JZB. W: Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży. Warszawa 1984.

3. J. KOWALCZYKÓWNA. Polski Słownik Biograficzny. T. 31. Kraków 1988-1989. 

4. K. KULICZKOWSKA. W: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000.

5. [I. TERESIŃSKA] I.T. W: Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i bibliograficzny. T.3. Warszawa 2002.

6. [J. KOWALCZYKÓWNA] JK. W: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej. Wrocław 2002. 

7. [Z. BIAŁEK] J.Z.B. W: Słownik biograficzny historii Polski. T. 2. Wrocław 2005.

OMÓWIENIA 

1. S. MAYKOWSKI: Śp. Zofia Rogoszówna. „Słowo Polskie”, Lwów 1921 nr 226.

2. [I. MOSZCZEŃSKA] I.M.: Zofia Rogoszówna. Ur. 1882 zm. 1921 r. „Bluszcz” 1924 nr 21-24.

3. H. MORTKOWICZÓWNA: Zofia Rogoszówna. „Wiadomości Literackie” 1931 nr 25.

4. S. PODHORSKA-OKOŁÓW: Pieśniarka radości. „Bluszcz” 1931 nr 36. Przedruk w tejże: Kobiety piszą. Warszawa 1938. 

5. J. ROGOSZ-WALEWSKA: Wspomnienie o Zofii Rogoszównie. „Tygodnik Powszechny” 1961 nr 30.

ROGOSZÓWNA Zofia

1882-1921 

Lyrikerin, Schriftstellerin, Übersetzerin. 

Geboren 1882 in Nowe Sioło (im Bezirk Stryj in Galizien, heute Westukraine); Tochter von Józef Rogosz, Schriftsteller und Publizist, und von Józefa, geb. Wilczyńska. Um 1890 zog sie mit ihrer Familie in das Dorf Zborówka bei Krakau, wo sie sorgfältigen Hausunterricht genoß. Ab 1893 wohnte sie in Krakau und besuchte dort die Mittelschule; 1899-1900 war sie reguläre Studentin an der Literaturabteilung der Höheren Kurse für Frauen [Wyższe Kursy dla Kobiet im. A. Baranieckiego]. Nach dem Tod ihres Vaters, der Gründer und Chefredakteur der Zeitschrift „Głos Narodu” war, begann sie dort 1896 als Korrektorin zu arbeiten. Bald wandte sie sich der Sozial- und Bildungsarbeit zu: sie organisierte mobile Dorfbibliotheken und machte Stadtführungen in Krakau. Sie war auch aktives Mitglied der Volkshochschul-Gesellschaft [Towarzystwo Szkoły Ludowej] und hielt dort Vorträge, sporadisch arbeitete sie auch an privaten Schulen. Ihre aktive Lebensweise wurde durch eine Krankheit unterbrochen, 1903 wurde bei ihr Tuberkulose diagnostiziert. Um ihre Gesundheit wiederherzustellen reiste sie in den folgenden Jahren mehrmals nach Frankreich, Italien und Österreich und suchte Heilung auch in polnischen Kurorten. 1905 siedelte sie für ein Jahr nach Warschau um und arbeitete als Erzieherin für kleine Kinder an der privaten Mädchenanstalt von Jadwiga Kowalczykówna und Jadwiga Jawurkówna. Wegen der Verschlechterung ihre Gesundheitszustandes verließ sie 1906 Warschau und verbrachte die nächsten zwei Jahre im Lungensanatorium von Kazimierz und Bronisława Dłuski in Zakopane und Rabka. 1908 fuhr sie nach Südtirol und Frankreich, um sich in den dortigen Kurorten (Meran, Arcachon, Griess i Bagnères-de-Bigorre) Behandlungen zu unterziehen. In dieser Zeit begann sie, ermutigt von ihren Freunden, etwa von Bronisława Ostrowska, mit ihrer eigenen literarischen Tätigkeit. Ihre ersten Texte (Fragmente des Erzählbandes Pisklęta [Die Küken] erschienen 1908 in der Zeitschrift „Głos Warszawski” (Nr. 1-3). Im Frühjahr 1910 kehrte sie nach Krakau zurück und widmete sich seitdem vollständig der Literatur für Kinder. Als Übersetzerin debütierte sie 1911 mit der Übertragung der Erzählung Ein Weihnachtsgast [Gość wigilijny] von Selma Lagerlöf, die in einer Beilage zu „Głos Warszawski“ (Nr. 28) erschienen ist. Im letzten Jahrzehnt ihres Lebens, parallel zur eigenen literarischen Tätigkeit, übersetzte und adaptierte sie Werke der Kinderliteratur aus dem Englischen, Französischen und Deutschen. Sie starb am 10. Mai 1921 in Szczawnica und wurde auf dem Rakowicki-Friedhof in Krakau begraben. 

Über den Verbleib ihres Archivs ist nichts bekannt.