PARANDOWSKI Jan

PARANDOWSKI Jan

1895-1978

Kryptonimy: j.p.; J.P.; jp.; (jp); P.

Powieściopisarz, eseista, tłumacz.

Urodzony 11 maja 1895 we Lwowie (obecnie Ukraina); syn Jana Bartoszewskiego, duchownego greckokatolickiego pochodzenia ukraińskiego, kanonika Greckokatolickiej Kapituły Metropolitarnej, teologa, pedagoga, profesora teologii pastoralnej Uniwersytetu Lwowskiego, i Julii z Parandowskich. Do szkół uczęszczał we Lwowie: w latach 1902-06 do Szkoły Powszechnej im. S. Konarskiego (Szkoła Powszechna im. S. Konarskiego), a w latach 1906-13 do IV Gimnazjum Klasycznego im. J. Długosza (IV Gimnazjum Klasyczne im. J. Długosza). Tu w ramach obowiązującego programu uczył się języków: greckiego, łacińskiego, angielskiego, francuskiego i niemieckiego. Jako pisarz zadebiutował cyklem szkiców pt. Zygmunt Krasiński zamieszczonym we lwowskim dzienniku Przegląd (1912 nr 46-49). Przekład szkicu filozoficznego Rozmowa z duchem o początkach alfabetu Anatola France’a ogłoszony rok później („Przegląd” 1913 nr 275) wyznacza jego debiut translatorski; w tym piśmie publikował do 1914. Po zdaniu matury w 1913 rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego (Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Lwowskiego), gdzie uczestniczył w zajęciach z zakresu filozofii, filologii klasycznej, archeologii, historii sztuki i literatury polskiej. W 1913 i 1914 odbył dwie podróże po Włoszech. Podczas pierwszej, prywatnej, będącej nagrodą za zdanie egzaminu maturalnego, odwiedził Wenecję, Florencję i Rzym, druga, podjęta w celach naukowych, realizowanych w Mediolanie, Genui, Florencji, Rzymie i Neapolu, przyniosła plon w postaci rozprawy Colosseum w stosunku do innych amfiteatrów rzymskich, wygłoszonej na seminarium prof. Karola Hadaczka. Po wybuchu I wojny światowej przebywał początkowo we Lwowie, a po zajęciu miasta przez Rosjan został internowany jako jeniec cywilny i zesłany w głąb Rosji, docelowo do Saratowa z krótkim pobytem w Woroneżu. W Saratowie włączył się w prace tamtejszej Polonii, wygłaszając w Domu Polskim szereg odczytów z historii literatury polskiej oraz redagując Wiadomości Saratowskie. W saratowskim gimnazjum uczył wówczas języka polskiego i łaciny. Po powrocie do Lwowa nawiązał współpracę z „Gazetą Lwowską” (Gazeta Lwowska) (1918-21) i „Placówką” (Placówka) (1918-19). W 1919 podjął przerwane studia i w 1923 ukończył je bez złożenia pracy magisterskiej. W 1920 był jednym z organizatorów Oddziału Lwowskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP) (Oddział Lwowski Związku Zawodowego Literatów Polskich) a wkrótce sekretarzem zarządu. W 1921-24 pełnił funkcję kierownika literackiego lwowskiego wydawnictwa H. Altenberg (Wydawnictwo H. Altenberg); w tym czasie redagował również serię przekładów z literatur klasycznych Pan oraz – wspólnie ze Stanisławem Wasylewskim – serię Wielcy Pisarze. W 1922-23 wykładał literaturę powszechną w Szkole Dramatycznej Franciszka Frączkowskiego (Szkoła Dramatyczna Franciszka Frączkowskiego). Opowiadania, szkice literackie, recenzje teatralne oraz przekłady publikował w wielu czasopismach, m.in. w „Gazecie Porannej” (Gazeta Poranna) (1921-22), „Rzeczypospolitej” (Rzeczpospolita) (1922), „Tygodniku Ilustrowanym” (Tygodnik Ilustrowany) (od 1922), „Wiadomościach Literackich” (Wiadomości Literackie) (od 1924). W latach 1924-26 odbył podróże literacko-naukowe do Francji, Grecji i Włoch. Współpracował w 1927-29 z tygodnikiem Tęcza (tu m.in. w 1928-29 cykl esejów pt. Tajemnice Rzymu). W 1929 przeniósł się do Warszawy. W 1930 redagował, wspólnie z Ludwikiem Hieronimem Morstinem, miesięcznik Pamiętnik Warszawski, na którego łamach publikował szkice, eseje, przekłady oraz recenzje. W tymże roku został członkiem Polskiego PEN Clubu (Polski PEN Club); w 1931 wszedł w skład jego zarządu. Od 1931 publikował artykuły i recenzje w „Gazecie Polskiej” (Gazeta Polska). Wiosną 1932, korzystając ze stypendium Funduszu Kultury Narodowej, udał się w wielotygodniową podróż do Grecji, która wieńczyła jego pracę nad powieścią Dysk olimpijski. Jesienią 1933 został prezesem Polskiego PEN Clubu. Odtąd angażował się w prace stowarzyszenia na forum krajowym i zagranicznym, wielokrotnie reprezentując Polskę na kongresach międzynarodowych. W tym samym roku wszedł do zespołu autorów zarysu encyklopedycznego współczesnej wiedzy i kultury Świat i życie, dla którego przygotował kilkanaście artykułów o  kulturze antycznej. W 1936-39 pracował w Polskim Radiu (Polskie Radio), gdzie pełnił funkcję pierwszego zastępcy kierownika Wydziału Literackiego. W 1936 w szóstej edycji Olimpijskiego Konkursu Sztuki i Literatury, towarzyszącego letnim igrzyskom XI. Olimpiady w Berlinie, otrzymał brązowy medal za Dysk olimpijski. W tym samym roku został uhonorowany Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury za wybitną twórczość literacką.  Jako prezes Polskiego PEN Clubu wziął udział w kongresie PEN Clubów w Buenos Aires, zwiedzając wówczas Brazylię i Argentynę. W latach 1937-38 redagował serię Wielcy Ludzie w Państwowym Wydawnictwie Książek Szkolnych (Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych). W 1939 na zaproszenie towarzystwa literackiego Société des Gens de Lettres, podróżował po Francji z odczytem Polska leży nad Morzem Śródziemnym (Metz, Strasburg, Grenoble, Marsylia, Nicea, Paryż). Po wybuchu II wojny światowej próbował bezskutecznie przedostać się do Lwowa. Z trudem dotarł do Lublina, a wiosną 1940 powrócił do Warszawy, gdzie brał udział w konspiracyjnym życiu kulturalnym. Wobec zagrożenia ze strony gestapo w 1942 opuścił stolicę i dwa kolejne lata spędził w majątku Planta pod Opatowem, należącym do Stanisława i Olgi Morawskich. W czasie powstania warszawskiego spłonęło jego archiwum literackie wraz z rękopisami niewydanych utworów. Jesienią 1944 po ucieczce z Planty, która leżała na linii frontu, dotarł do Tarnobrzega i zamieszkał w pałacu Tarnowskich.  Wkrótce został zaproszony do osiedlenia się w, oddanym do dyspozycji twórców, majątku rodziny Lachertów w Ciechankach pod Lublinem. Po zakończeniu wojny przeniósł się, w maju 1945, do Lublina, gdzie jako profesor zwyczajny objął katedrę kultury antycznej, a następnie do 1950 literatury porównawczej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (KUL) (Katolicki Uniwersytet Lubelski). W latach 1948-49 piastował godność dziekana Wydziału Nauk Humanistycznych KUL (Wydział Nauk Humanistycznych KUL) oraz był członkiem Senatu Akademickiego tejże uczelni (Senat Akademicki KUL). W 1945 został także członkiem korespondentem, a w 1948 członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (Towarzystwo Naukowe Warszawskie). Współpracował z wieloma periodykami, w tym: z „Tygodnikiem Powszechnym” (Tygodnik Powszechny) (od 1945), „Meandrem” (Meander) i „Twórczością” (Twórczość) (od 1946). W 1946 wznowił działalność Polskiego PEN Clubu i współorganizował jego struktury na terenie kraju. W 1946 został zaproszony na pierwszy powojenny Międzynarodowy Kongres PEN Clubów w Sztokholmie. Po jego zakończeniu pozostał kilka miesięcy za granicą, przebywając kolejno w Szwecji, Norwegii i Francji. W 1948 wszedł w skład Komitetu Polsko-Francuskiego, współorganizującego Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu. W tymże roku wrócił do Warszawy. Od 1949 należał do Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC) (Stowarzyszenie Kultury Europejskiej (SEC), okresowo wchodził do Rady Wykonawczej Stowarzyszenia. Był inicjatorem, zorganizowanego przez Polski PEN Club w 1950-53, trzech serii Studium Przekładowego, którego materiały zostały opublikowane w książce pt. O sztuce tłumaczenia (wydanie 1955). Od 1954 redagował serię Przekładów z Literatur Antycznych w Spółdzielni Wydawniczej Czytelnik (Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik). W 1958 współorganizował I Międzynarodowy Zjazd Tłumaczy w Warszawie. W latach 1962-66 piastował funkcję wiceprezesa Federacji PEN Clubów (PEN International) (Federacja PEN Clubów (PEN International)). W 1964 dostał Nagrodę Państwową I stopnia za całokształt twórczości literackiej. W tymże roku był sygnatariuszem Listu 34 uczonych i pisarzy w obronie wolności słowa. W 1966 otrzymał Nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku za wybitne osiągnięcia w dziedzinie literatury. W 1975 za całokształt twórczości został uhonorowany Nagrodą Radia Wolna Europa. W 1976 otrzymał tytuł doktora honoris causa Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej KUL. Odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1931), Krzyżem Komandorskim (1954), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą (1959) i Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (1965), Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1963) oraz francuską Komandorią Orderu Arts et Lettres (1972) za twórczość literacką i wkład w rozwój kontaktów polsko-francuskich. Był dwukrotnie żonaty: podczas internowania w Rosji poślubił pisarkę Aurelię Wyleżyńską primo voto Rybakiewicz, secundo voto Kropatsch, jednak ślub zawarty wedle prawa obowiązującego w bolszewickiej Rosji nie był uznawany przez władze II Rzeczypospolitej, w 1925 – Irenę Helzel, autorkę i adaptatorkę (z tego małżeństwa miał troje dzieci: córkę Romanę Julię (1927-2007), żonę aktora Andrzeja Szczepkowskiego i matkę aktorki Joanny Szczepkowskiej, oraz synów Zbigniewa (1929-2017), architekta, rysownika, profesora Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku i Piotra (1944-2012), archeologa, reżysera filmów dokumentalnych). Zmarł 26 września 1978 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Powązkowskim.

W 1988 z inicjatywy żony, Ireny Parandowskiej, została ustanowiona Nagroda im. Jana Parandowskiego za twórczość literacką utrzymaną w duchu dzieła jej patrona. Od 1989 nagroda jest fundowana i przyznawana przez Polski PEN Club.

Archiwum tłumacza znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. O. Wilde: Ksiądz i ministrant. [Opowiadanie]. Przełożył J. Parandowski. „Goniec Wieczorny” 1920 nr 357-363.

Tytuł oryginału: The priest and the alcolyte.

2. O. Wilde: Urodziny Infantki. [Opowiadanie]. Przełożył J. Parandowski. „Wiek Nowy” 1920 nr 5853-5862. 

Tytuł oryginału: Birthday of the infanta.

3. O. Wilde: La sainte courtisane, czyli Kobieta pokryta klejnotami. [Dramat]. Przełożył J. Parandowski. „Gazeta Wieczorna” 1921 nr 5913-5915. 

Tytuł oryginału: La sainte courtisane.

4. R. Maran: Batuala. Prawdziwa powieść murzyńska. Autoryzowany przekład i wstęp J. Parandowskiego. [Lwów] Bukarest: Lector Romania 1923 [antydat. 1922], 139 s.

Tytuł oryginału: Batouala.

Recenzja:

J. MAYER: Zapomniany przekład. „Życie Literackie” 1986 nr 39.

5. A. Czechow: Opowieść nieznajomego. [Opowiadanie]. Przełożył J. Parandowski. „Dziennik Ludowy” 1924 nr 166-231. Wydanie osobne łącznie z opowiadaniem W parowie. Przekład [W. Galant] A.W.  pod redakcją A. Lange. Warszawa: Biblioteka Groszowa [1927], 153 s. Biblioteka Groszowa, t. 97. 

Tytuł oryginału: Rasskaz neizvestnogo čeloveka.

6. T. Gautier: Awatar. [Opowiadanie fantastyczne]. Przełożył J. Parandowski. „Kurier Poznański” 1924 nr 86-142. Przedruk zob. poz. 17.

Tytuł oryginału: Avatar.

7. R. Roland: Danton. Sztuka w 3 aktach. Wystawienie: Reżyseria i inscenizacja: K. Borowski. Warszawa, Teatr Polski 1924.

Tytuł oryginału: Danton.

Recenzje:

1. M. ROLLE. „Gazeta Lwowska” 1924 nr 17. 

2. K. MAKUSZYŃSKI. „Rzeczpospolita” 1924 nr 265.

3. T. BOY-ŻELEŃSKI. „Kurier Poranny” 1924 nr 265, przedruk w tegoż: Pisma. T. 21. Flirt z Melpomeną. Wieczór piąty i szósty. Warszawa 1964 s. 111-113.

8. H.G. Wells: Historia świata. Z angielskiego przełożył J. Parandowski. Lwów: H. Altenberg 1924, 339 s. Wydania następne: Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski [1934]. Biblioteka Wiedzy, t.14, tamże 1935; Wstęp i przypisy J.K. Palczewski. Wrocław: Ossolineum 1978. Biblioteka Narodowa II, nr 195, tamże: dodruk 1980, wydanie 2 1983, wydanie 3 1985.

Tytuł oryginału: A short history of the world.

Recenzja:

W. CHWALEWIK: Literatura angielska i anglo-amerykańska „Rocznik Literacki 1933” wyd. 1934.

9. C. Farrère: Nowi ludzie. Powieść. Autoryzowany przekład J. Parandowskiego. Lwów: Lektor 1925 [i.e. 1924], 338 s.

Tytuł oryginału: Les hommes nouveaux.

10. Langos: Dafnis i Chloe. Sielanka miłosna. Przekład z oryginału greckiego  [i wstęp] J. Parandowskiego. Lwów: Ateneum 1925, 172 s. Wydania następne: [wydanie 2] Ilustrował M. Jurgielewicz. Warszawa: Wiedza 1948; wydanie 3 Ilustrował J. Jaworowski. Warszawa: Czytelnik 1962. Seria z Faunem; wydanie 4, w tej edycji pierwsze: Warszawa: Prószyński i S-ka 1999. 

Tytuł oryginału: Ta kata Dafnin kai Chloen.

Recenzje:

1. F. HOESICK: Dwie powieści starożytne. „Kurier Warszawski” 1925 nr 179. Dotyczy także Apulejusza Madaureńczyka: Metamorfozy albo Złoty osioł. Lwów 1925 [i.e. 1924]. Zob. poz. 2 w dziale: PRACE DOTYCZĄCE LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ.

2. W. MIELŻYŃSKA. „Dziennik Poznański” 1925 nr 136.

3. M. OSTROWSKI. „Kurier Poranny” 1925 nr 108.

11. T. Gautier: Klub haszyszystów. [Artykuł]. Przetłumaczył J. Parandowski. Okładkę ilustrował S. Norblin. Redakcja: H. Zajączkowska. Warszawa: Biblioteka Groszowa 1927, 158 s. Biblioteka Groszowa, 176. Przedruk zob. poz. 17.

Tytuł oryginału: Le club des hachichins.

12. H. de Montherlant: Ludzie areny. [Esej]. Przekład J. Parandowskiego. Warszawa: Rój 1930, 255 s. Dzieła XX wieku.

Tytuł oryginału: Les Olympigues.

Recenzja:

L. POMIROWSKI: Wśród ostatnich nowości wydawniczych. „Kurier Poranny” 1930 nr 92.

13. Einhard: Życie Karola Wielkiego. Z oryginału łacińskiego przełożył, wstępem i objaśnieniami zaopatrzył J. Parandowski. Warszawa; Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1935 [i.e. 1934], 87 s. Wydanie następne: Wstępem i objaśnieniami opatrzył A. Gieysztor. Wrocław: Ossolineum 1950. Biblioteka Narodowa II, nr 59; wydane jako reprint z 1935: Sandomierz: Armoryka 2022, 87 s.

Tytuł oryginału: Vita Caroli Magni.

Recenzje:

1. J. BIRKENMAJER: Literatura grecka i łacińska. „Rocznik Literacki 1933” wyd. 1934.

2. A. SZYMANOWSKI. „Pion” 1935 nr 33. 

14. C.I. Cezar: O wojnie domowej. Przełożył z języka łacińskiego, opatrzył przedmową i przypisami J. Parandowski. Warszawa: Czytelnik 1951, 141 s. Wydania następne: wydanie 2 tamże 1990; wydanie 3, w tej edycji 1 Warszawa: Prószyński i S-ka 2001. Biblioteka Antyczna.

Tytuł oryginału: Commentarii de bello civili.

Recenzje:

1. J.A. GÓRSKI: O wojnie domowej Cezara. „Dziś i Jutro” 1951 nr 37.

2. M. PLEZIA: Nareszcie polski Cezar. „Tygodnik Powszechny” 1952 nr 42. 

15. Homer: Odyseja. Przekład J. Parandowskiego. [Posłowie S.J. Kołodziejczyk. Opracowanie graficzne A. Heidrich ]. Warszawa: Czytelnik 1953, 410 s. Wydania następne: wydanie 2 [Wstępem poprzedził J. Parandowski] tamże 1956; [Wstępem poprzedził J. Parandowski]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959. Biblioteka Arcydzieł. Najsławniejsze Powieści Świata; wydanie 4  [Przedmowa J. Parandowski]. Warszawa: Czytelnik 1964. Biblioteka Powszechna, tamże: wydanie 5 1965, wydanie 6 1967, wydanie 7 1969. Seria z Delfinem, wydanie 8 1972. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej, wydanie 9 1981, wydanie 10 1989 [i.e. 1990]; Poznań: Zysk i S-ka 1994; wydanie 1 w tej edycji Warszawa: Prószyński i S-ka 1998. Biblioteka Antyczna.

Wydanie skrócone pt. Wybór z „Odysei” Homera. Tekst grecki z przekładem J. Parandowskiego. Wstępem i objaśnieniami opatrzyli: Z. Madyda, J. Safarewicz. [Warszawa:] Polskie Wydawnictwo Naukowe 1956, 422 s.

Wydanie 2 z 1956 zawiera pierwszą przedmowę J. Parandowskiego bez tytułu. Od wydania 3 z 1959 i we wszystkich następnych edycjach zamieszczono nową przedmowę zatytułowaną Homer.

Tytuł oryginału: Odysseia.

Nagroda ZAiKS-u za przekład w 1961.

Adaptacje radiowe: Adaptacja: I. Parandowska. Reżyseria: R. Tomaszewska. Polskie Radio 1954, - teatralne: Adaptacja i reżyseria: M. Kotlarczyk. Kraków, Teatr Rapsodyczny 1958, - telewizyjne: Adaptacja i reżyseria E. Bonacka. Telewizja Polska 1962.

Adaptacje przekładu  zob. na stronie internetowej https://www.encyklopediateatru.pl/

Recenzje i omówienia:

1. J. ADAMSKI: Barwy ziemi albo konsekwencja Jana Parandowskiego. „Przegląd Kulturalny” 1954 nr 13.

2. K. BROŃCZYK: Jak przekładać poezję? „Tygodnik Powszechny” 1954 nr 26. – Dyskusja  tamże: A. ŚWIDERSKA, nr 29, J. BURSKI, nr 34, J. KOLANKOWSKI, nr 36, J. GAWROŃSKI, nr 37, Z. PĘDZIŃSKI, nr 42.

3. S. ŁOŚ: „Odyseja” Parandowskiego. „Tygodnik Powszechny” 1954 nr 20.

4. I. WIENIEWSKI: Dwie polskie „Odyseje”. „Wiadomości”, Londyn 1954 nr 26 [dot. także przekładu Józefa Wittlina].

5. J. BIELATOWICZ: Trzy „Odyseje”. „Wiadomości”, Londyn 1958 nr 17 [dot. też dwóch opublikowanych przekładów J. Wittlina z 1924 i 1954].

6. J. ZAGÓRSKI: Proza grzmiąca heksametrem. „Kurier Polski” 1958 nr 155.

7. K. STAWECKA: Dwa polskie przekłady „Odysei”. „Odyseja” w tłumaczeniu Parandowskiego i Wittlina. „Roczniki Humanistyczne” 1960 t. 8 z. 2.

8. M. GOLIAS: Polscy homerydzi i ich krytycy. „Prace Polonistyczne” Seria 19: 1963.

9. H. WÓJTOWICZ: Niektóre opuszczenia w „Odysei” Parandowskiego. „Roczniki Humanistyczne” 1964 t. 12 z. 3. 

10. T.B. SYGA: „Odyseja” prozą. „Stolica” 1965 nr 6. 

16. Teofilakt Symokatta: Listy. Tłumaczył z języka greckiego na łaciński M. Kopernik. [Tekst łaciński i grecki ustalił R. Gansiniec. Na język polski przełożył J. Parandowski. Wiersz W. Korwina przełożył L.H. Morstin]. Przedmowa: R. Gansiniec. Opracowanie A. Rudziński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1953, 173 s.

Tytuł oryginału: Epistolae.

Nawiązanie:

W. APPEL: Nie tylko Parandowski. Nota marginalna do „wstępu” do „Historii powszechnej” Teofilakta Simokatty. „Klio” 2018 nr 1.

17. T. Gautier: Stopa mumii i inne opowiadania fantastyczne. Wybrał i posłowiem opatrzył J. Parvi. Przełożyli: E. Bąkowska, K. Dolatowska, J. Parandowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, 276 s.

Tu w przekładzie J. Parandowskiego: Klub haszyszystów [poz. 11]; Powtórne wcielenie [pt. Awatar zob. poz. 6].

Tytuł oryginału: Pied de la momie.

PRACA REDAKCYJNA

Pisarze świata Mickiewiczowi. Głosy współczesnych pisarzy zaproszonych przez PEN Club polski. Zebrał i wstępem poprzedził J. Parandowski. [Opracowanie graficzne J.S. Miklaszewski]. Warszawa: Czytelnik 1962, 237 s.

PRACE DOTYCZĄCE LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ

1. O znaczeniu i godności tłumacza. [Szkic]. „Kamena” 1952 nr 1/2, s. 14-9, przedruk w: Szkice. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953; Dzieła wybrane. T. 3. Warszawa: Czytelnik  1957.

2. [Przedmowa do:] O. Wilde: Poezje. Tłumaczył J. Kasprowicz. Lwów 1924 s. V-XI.

3. [Wstęp do:] Apulejusz Madaureńczyk: Metamorfozy albo Złoty Osioł.
Z oryginału łacińskiego przełożył E. Jędrkiewicz. Rzecz o Apulejuszu napisał J. Parandowski. Lwów 1925 [i.e. 1924], s. I-XXVII. Wydanie następne pt. Metamorfozy albo Złoty Osioł; Apologia czyli w obronie własnej Księga o magii. [Przełożyli E. Jędrkiewicz, J. Sękowski]. Przypisy opracował J. Ciechanowicz. Warszawa: Prószyński i S-ka 1999. Biblioteka Antyczna. 

Tytuł oryginału: Metamorphoses.

4. [Przedmowa do:] G. Flaubert: Szkoła serca. Przełożył T. Jakubowicz.  Warszawa 1931 [i.e. 1930] s. 5-37.

Tytuł oryginału: L’Éducation sentimentale.

5. [Przedmowa do:] Zbiorowe wydanie powieści Anatola France’a. [Przekład J. Stena]. T. 1-9. Warszawa; Kraków 1931-1935. Książnica Wielkich Pisarzy Cudzoziemskich. Przedmowa J. Parandowskiego w t. 1 s. I-XVII. 

T. 1. Zbrodnia Sylwestra Bonnard [1931 i.e. 1930], 240 s.

Tytuł oryginału: Le Crime de Sylvestre Bonnard.

T. 2. Thais [1931 i.e. 1930], 214 s.

Tytuł oryginału: Thaïs. L’étui de nacre.

T. 3. Gospoda pod Królową Gęsią Nóżką [1931 i.e. 1930], 304 s. 

Tytuł oryginału: Rôtisserie de la Reine Pédaugue.

T. 4. Bogowie łakną krwi [1931], 303 s.

Tytuł oryginału: Le dieux ont soif.

T. 5. Wyspa pingwinów [1931], 345 s.

Tytuł oryginału: L’Ȋle des Pingouins.

T. 6. W cieniu wiązów [1931], 210 s.

Tytuł oryginału: À l’Orme du mail.

T. 7. Manekin trzcinowy [1931], 220 s. 

Tytuł oryginału: Le Mannequin d’osier.

T. 8. Pierścień z ametystem [1932], 263 s. 

Tytuł oryginału: L’Anneau d’améthyste.

T. 9. Wspomnienia mego przyjaciela [1935], 247 s.

Tytuł oryginału: Le Livre mon ami.

6. [Słowo wstępne do:] J. Conrad: Złota strzała. Opowieść opatrzona wstępnym i końcowym objaśnieniem. [Powstanie przekładu 1939-43]. [Przekład A. Zagórskiej i J. Korniłowiczowej. Kilka słów od autora przełożyła K. Zagórska].  Kraków 1948  s. 7-21. Wydania następne: Warszawa 1958. Z pism; pt. Złota strzała. Opowieść ze wstępem i zakończeniem. Tamże 1974. Dzieła, t. 19; wydanie 2[!] Szczecin 1985.

Tytuł oryginału: The arrow of gold.

7. [Przedmowa do:] G. Flaubert: Pani Bovary. Przełożyła A. Micińska.  Warszawa 1949 s. 5-14. Wydania następne: Warszawa1957. Biblioteka Arcydzieł. Najsławniejsze Powieści Świata, tamże: wydanie 3 1969. Seria Książek Kieszonkowych PIW-u, wydanie 4 1971. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej, wydanie 5 1974. Seria Kieszonkowa PIW, wydanie 6 1976. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej, wydanie 6 [!] 1983. Seria Kieszonkowa PIW, wydanie [8] 1984. Lektura Szkolna, wydanie 17 [!] 1986. Lektura Szkolna PIW, wydanie [10] 1992. Lektury, wydanie 10 tamże 1995; Warszawa 1993. Najsławniejsze Powieści Świata, tamże 1997.

Tytuł oryginału: Madame Bovary.

8. [Przedmowa do:] O sztuce tłumaczenia. Praca zbiorowa pod redakcją M. Rusinka. Wrocław 1955 s. 7-9.

Materiały ze Studium Przekładowego zorganizowanego przez PEN Club Polski w latach 1950-1953.

9. [Wstęp do:] W. Szekspir: Pięć dramatów. W przekładzie S. Koźmiana, J. Paszkowskiego, L. Ulricha. Pod redakcją W. Lewika. Ilustrowała J. Konarska. Warszawa 1955 s. 5-14.

10. [Wstęp do:] S. Myrivilis: Madonna-Syrena.  Tłumaczył H. Goldmann. Poznań 1961 s. 5-10.

Tytuł oryginału: E Panagia e Gorgona. 

11. [Wstęp do:] T. Zieliński: Starożytność bajeczna. [Opracowanie graficzne St. Kaźmierczyk]. Warszawa 1957 s. 4-12. Świat antyczny, [t. 1].

12. [Wstęp do:] J. Wilgat: Literatura polska w świecie. Bibliografia przekładów 1945-1961. Warszawa 1965 s. VII-X.

13. [Wstęp do:] T. Zieliński: Szkice antyczne. Wybór A. Biernackiego. Kraków 1971 s. 5-13.

14. [Wstęp do:] Przekład artystyczny. O sztuce tłumaczenia księga druga. Praca zbiorowa pod redakcją S. Pollaka. Wrocław 1975 s. 7-9.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

Ankiety dla IBL PAN ca 1952, ca 1964.

TŁUMACZ O SOBIE:

1. Co zawdzięczają pisarze polscy literaturom obcym? [Ankieta]. „Wiadomości Literackie” 1927 nr 48. 

2. Antyk i ja. Odpowiedź na ankietę „Stosunek twórców do antyku”. „Meander” 1954 nr 5, przedruk w: J. Parandowski: Wspomnienia i sylwety. Wrocław 1960

WYWIADY

1. Rozmowa z Janem Parandowskim. Rozmawia Z. Kubiak. „Tygodnik Powszechny” 1958 nr 14.

2. Rozmowa z Janem Parandowskim. Rozmawia W.P. Szymański. „Tygodnik Powszechny” 1964 nr 5, przedruk w tegoż: Rozmowy z pisarzami. Kraków 1981.

3. Mam swoją busolę: wiarę w człowieka. Rozmawia B. Sowińska. „Życie Warszawy” 1965 nr 57.

4. Z Homerem w przyjaźni. Rozmowa z Janem Parandowskim. Rozmawia W. Rutkiewicz. „Tygodnik Kulturalny” 1968 nr 42.

5. Bliskość i czas. Rozmawia Z. Taranienko. „Literatura” 1975 nr 35, przedruk w tegoż: Rozmowy z pisarzami. Warszawa 1986.

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.

2. J. KRASZEWSKA: Encyklopedia historii II Rzeczpospolitej. Warszawa 1999.

3. R. MATUSZEWSKI W: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa 2000.

4. [J. ZAWADZKA] J.Z. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 6, 10 (Uzupełnienia). Warszawa 1999, 2007.

OMÓWIENIA

1. Z. STAROWIEYSKA-MORSTINOWA: Słowo łaskawe i kojące, przedruk w tejże: Kalejdoskop literacki. Warszawa 1955.

2. R. ZENGEL: Dzieło imponujące. „Współczesność” 1958 nr 21, przedruk w tegoż: Mit przygody i inne szkice literackie. Warszawa 1970.

3. G. HARJAN: Jan Parandowski. New York: Twayne 1971, 160 s.

4. W. STUDENCKI: Alchemik słowa. (Rzecz o Janie Parandowskim). Cz. 1-2. Opole: WSP. Cz. 1: 1972, 151 s.; Cz. 2: 1974, 137 s.

5. Z. LIBERA: Jan Parandowski w kręgu tradycji klasycznych. „Literatura” 1973 nr 28.

6. J. DANIELEWICZ: Jan Parandowski – piewca kultury antycznej. „Filomata” 1979 nr 326.

7. S. STABRYŁA: Urzeczenie antykiem. (Szkic o Janie Parandowskim). „Meander” 1979 nr 2.

8. M. SZARMACH: Jan Parandowski (1895-1978). „Filomata” 1979 nr 326.

9. I. WIENIEWSKI: Pisarz urzeczony antykiem. „Filomata” 1980 nr 334.

10. J.Z. LICHAŃSKI: Wtajemniczenia i refleksje. Szkic monograficzny o Janie Parandowskim. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1986, 141 s.

11. D. KREŁOWSKA: J. Parandowski. Życie i twórczość. Toruń: Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Książnica Miejska im. M. Kopernika 1989, 13 s.

PARANDOWSKI Jan

1895-1978

Kryptonyme: j.p.; J.P.; jp.; (jp); P.

Romanschriftsteller, Essayist, Übersetzer.

Geboren am 11. Mai 1895 in Lemberg (damals: Lwów, heute: Lwiw, Ukraine); Sohn von Jan Bartoszewski, einem griechisch-katholischen Geistlichen ukrainischer Herkunft, Kanoniker des Griechisch-Katholischen Metropolitankapitels, Theologen, Pädagogen und Professoren für Pastoraltheologie an der Universität Lemberg sowie von Julia Parandowska. Die Schule besuchte er in Lemberg: 1902-06 die S.-Konarski-Allgemeinschule und in den Jahren 1906-13 das IV. Klassische J.-Długosz-Gymnasium. Hier erlernte er im Rahmen des damals gültigen Programms folgende Sprachen: Griechisch, Latein, Englisch, Französisch und Deutsch. Als Schriftsteller debütierte er mit einem Skizzen-Zyklus unter dem Titel Zygmunt Krasiński, der in der Lemberger Tageszeitung „Przegląd“ erschien (1912, Nr. 46-49). Sein übersetzerisches Debüt war die Übertragung der philosophischen Skizze von Anatole France Gespräch mit einem Geist über die Anfänge des Alphabets, die ein Jahr später erschien („Przegląd 1913, Nr. 275); in dieser Zeitung publizierte er bis 1914. Nach der im Jahre 1913 bestandenen Matura begann er ein Studium an der Philosophischen Fakultät der Universität Lemberg, wo er Lehrveranstaltungen aus den Bereichen Philosophie, klassischer Philologie, Archäologie, Kunstgeschichte und polnischer Literatur besuchte. 1913 und 1914 unternahm er zwei Reisen durch Italien. Während der ersten, privaten, die der Preis für die bestandene Maturaprüfung war, besuchte er Venedig, Florenz und Rom, die zweite, unternommen zu wissenschaftlichen Zwecken, welche er in Mailand, Genua, Florenz, Rom und Neapel verwirklichte, brachte als Ertrag die Abhandlung Das Kolosseum im Verhältnis zu anderen römischen Amphitheatern, die im Seminar von Prof. Karol Hadaczek vorgetragen wurde, mit sich. Nach Ausbruch des Ersten Weltkriegs hielt er sich anfangs in Lemberg auf, wurde aber nach Einnahme der Stadt durch die Russen als ziviler Kriegsgefangener interniert und in die Tiefen Russlands verbannt, letztendlich nach Saratow, mit kurzem Aufenthalt in Woronesch. In Saratow schloss er sich der Arbeit der dortigen Auslandspolen an, hielt im Polnischen Haus eine Reihe von Vorträgen zur Geschichte der polnischen Literatur und redigierte die Zeitschrift „Wiadomości Saratowskie“. Im Gymnasium von Saratow unterrichtete er damals die polnische Sprache und Latein. Nachdem er nach Lemberg zurückgekehrt war, begann er eine Zusammenarbeit mit der Zeitung „Gazeta Lwowska“ (1918-21) und der Zeitschrift „Placówka“ (1918-19). 1919 nahm er sein unterbrochenes Studium wieder auf und schloss es 1923 ab, ohne eine Magisterarbeit eingereicht zu haben. 1920 war er einer der Organisatoren der Lemberger Abteilung des Berufsverbands Polnischer Schriftsteller (ZZLP) und wurde kurz darauf Sekretär des Vorstands. 1921-24 fungierte er als literarischer Leiter des Lemberger Verlags von H. Altenberg; in dieser Zeit redigierte er die Reihe Pan mit Übersetzungen aus den klassischen Literaturen sowie – gemeinsam mit Stanisław Wasylewski – die Reihe Große Autoren (Wielcy Pisarze). 1922-23 las er über die allgemeine Literatur in der Dramenschule von Franciszek Frączkowski. Seine Erzählungen, literarischen Skizzen, Theaterrezensionen sowie Übersetzungen veröffentlichte er in vielen Zeitungen und Zeitschriften, u. a. in „Gazeta Poranna“ (1921-22), „Rzeczpospolita“ (1922), „Tygodnik Ilustrowany“ (ab 1922) und „Wiadomości Literackie“ (ab 1924). In den Jahren 1924-26 unternahm er literarisch-wissenschaftliche Reisen nach Frankreich, Griechenland und Italien. 1927-29 arbeitete er mit der Wochenzeitschrift „Tęcza“ zusammen (hier u. a. 1928-29 der Essay-Zyklus Die Geheimnisse Roms). 1929 übersiedelte er nach Warschau. 1930 redigierte er gemeinsam mit Ludwik Hieronim Morstin die Monatsschrift „Pamiętnik Warszawski“, in der er Skizzen, Essays, Übersetzungen und Rezensionen publizierte. Im selben Jahr wurde er Mitglied des polnischen P.E.N.-Clubs; 1931 trat er in dessen Vorstand ein. Ab 1931 publizierte er Artikel und Rezensionen in der Zeitung „Gazeta Polska“. Im Frühjahr 1932 nahm er ein Stipendium des Fonds für Nationale Kultur (Fundusz Kultury Narodowej) an und machte sich auf eine mehrwöchige Reise nach Griechenland, die seine Arbeit am Roman Der olympische Diskus krönte. Im Herbst 1933 wurde er Vorsitzender des polnischen P.E.N.-Clubs. Von da an engagierte er sich für die Arbeit dieser Vereinigung in nationalen und internationalen Foren und vertrat Polen häufig auf internationalen Kongressen. Im selben Jahr wurde er einer der Autoren der Enzyklopädie über das Wissen und die Kultur der Gegenwart Świat i życie (Die Welt und das Leben), für die er fast 20 Artikel zur antiken Kultur verfasste. 1936-39 arbeitete er beim Polnischen Radio, wo er als erster Stellvertreter des Leiters der literarischen Abteilung fungierte. Bei der sechsten Auflage der Olympischen Kunst- und Literaturwettbewerbe, die die XI. Olympischen Sommerspiele in Berlin begleiteten, erhielt er 1936 die Bronzemedaille für Der olympische Diskus. Im selben Jahr wurde er mit dem Goldenen Lorbeer der Polnischen Literaturakademie für sein herausragendes literarisches Schaffen ausgezeichnet. Als Vorsitzender des polnischen P.E.N.-Clubs nahm er am P.E.N.-Kongress in Buenos Aires teil und besuchte dabei Brasilien und Argentinien. In den Jahren 1937-38 redigierte er die Reihe Große Menschen (Wielcy Ludzie) im Staatlichen Schulbuchverlag Państwowe Wydawnictwo Szkolne. Auf Einladung der literarischen Vereinigung Société des Gens de Lettres unternahm er 1939 mit dem Vortrag Polen liegt am Mittelmeer eine Reise durch Frankreich (Metz, Straßburg, Grenoble, Marseille, Nizza, Paris). Nach Ausbruch des Zweiten Weltkriegs versuchte er erfolglos, nach Lemberg zu gelangen. Mit Schwierigkeiten erreichte er Lublin und kehrte im Frühjahr 1940 nach Warschau zurück, wo er sich am kulturellen Leben im Untergrund beteiligte. Angesichts der Bedrohung vonseiten der Gestapo verließ er 1942 Warschau und verbrachte die beiden darauffolgenden Jahre auf dem Landgut Planta bei Opatów von Stanisław und Olga Morawscy. Während des Warschauer Aufstandes verbrannte sein literarisches Archiv, gemeinsam mit den Manuskripten unveröffentlichter Werke. Nachdem er im Herbst 1944 aus Planta, das an der Frontlinie lag, geflohen war, gelangte er nach Tarnobrzeg und wohnte im Palais der Familie Tarnowski. Kurz darauf wurde er eingeladen, sich auf dem Landgut der Familie Lachert in Ciechanki bei Lublin, das Künstlern zur Verfügung gestellt wurde, niederzulassen. Nach Kriegsende übersiedelte er im Mai 1945 nach Lublin, wo er als Ordinarius den Lehrstuhl für Antike Kultur, und später für Vergleichende Literaturwissenschaft an der Katholischen Universität Lublin übernahm (bis 1950). In den Jahren 1948-49 bekleidete er das Amt des Dekans der Geisteswissenschaftlichen Fakultät dieser Universität und gehörte ihrem Akademischen Senat an. 1945 wurde er ebenfalls korrespondierendes und 1948 gewöhnliches Mitglied der Warschauer Wissenschaftlichen Gesellschaft. Er arbeitete mit vielen Periodika zusammen, darunter mit: „Tygodnik Powszechny“ (ab 1945), „Meander“ und „Twórczość“ (ab 1946). Im Jahre 1946 reaktivierte er die Tätigkeit des polnischen P.E.N.-Clubs und organisierte dessen landesweite Strukturen. 1946 wurde er zum ersten Internationalen P.E.N.-Kongress in Stockholm nach dem Zweiten Weltkrieg eingeladen. Nachdem dieser zu Ende gegangen war, blieb er einige Monate im Ausland und weilte zuerst in Schweden und danach in Norwegen und Frankreich. 1948 trat er in das Polnisch-Französische Komitee ein, das den Weltkongress der Intellektuellen für die Verteidigung des Friedens in Wrocław mitorganisierte. Im selben Jahr kehrte er nach Warschau zurück. Ab 1949 gehörte er der Société Européenne de Culture (SEC) an, wie von Zeit zu Zeit auch dem Exekutivkomitee dieser Vereinigung. Er war Initiator einer Reihe von drei Übersetzungsstudien, die der polnische P.E.N.-Clubs organisierte und deren Materialien im Band Über die Kunst des Übersetzens (O sztuce tłumaczenia) veröffentlicht wurden (1955). Ab 1954 redigierte er die Reihe Übersetzungen aus den antiken Literaturen bei der Verlagsgenossenschaft Czytelnik. 1958 war er Mitorganisator des I. Internationalen Übersetzertreffens in Warschau. In den Jahren 1962-66 bekleidete er die Funktion des stellvertretenden Präsidenten der Vereinigung der P.E.N.-Clubs (PEN International). 1964 erhielt er für sein literarisches Gesamtwerk den Staatspreis I. Klasse. Im selben Jahr unterzeichnete er den Brief der 34 (List 34) von Wissenschaftlern und Schriftstellern zur Verteidigung der Meinungsfreiheit. 1966 erhielt er den Preis der A.-Jurzykowski-Stiftung in New York für herausragende Leistungen im Bereich der Literatur. 1975 wurde er für sein Gesamtwerk mit dem Preis von Radio Free Europe geehrt. 1976 erhielt er die Ehrendoktorwürde der Fakultät für Christliche Philosophie an der Katholischen Universität Lublin. Ausgezeichnet wurde er u. a. mit dem Offizierskreuz des Ordens Polonia Restituta (1931), dem Komturkreuz (1954), dem Komturkreuz mit Stern (1959) und dem Großkreuz des Ordens Polonia Restituta (1965), dem Orden Banner der Arbeit I. Klasse (1963) sowie als Commandeur des französischen Ordre des Arts et des Lettres (1972) für sein literarisches Schaffen und seinen Beitrag zur Entwicklung der polnisch-französischen Kontakte. Er war zweimal verheiratet: während der Internierung in Russland heiratete er die Schriftstellerin Aurelia Wyleżyńska, geborene Rybakiewicz und spätere Kropatsch, doch wurde die gemäß dem im bolschewistischen Russland gültigen Recht geschlossene Ehe von der Regierung der II. Polnischen Republik nicht anerkannt, sowie 1925 die Autorin und Theaterschaffende Irene Helzel (dieser Ehe entstammten drei Kinder: die Tochter Romana Julia [1927-2007], die Frau des Schauspielers Andrzej Szczepkowski und Mutter der Schauspielerin Joanna Szczepkowska, sowie die Söhne Zbigniew [1929-2017] – Architekt, Zeichner, Professor an der Akademie der Schönen Künste in Gdańsk – und Piotr [1944-2012] – Archäologe, Regisseur von Dokumentarfilmen. Er starb am 26. September 1978 in Warschau; dort auf dem Powązki-Friedhof bestattet.

Auf Initiative der Ehefrau Irena Parandowska wurde 1988 der Jan-Parandowski-Preis für literarisches Schaffen, das im Geiste seines Namensgebers steht, eingerichtet. Seit 1989 wird dieser Preis vom polnischen P.E.N.-Club gestiftet und zuerkannt. Das Archiv des Übersetzers befindet sich in den Sammlungen der Nationalbibliothek in Warschau.

PARANDOWSKI Jan

1895-1978

Cryptonymes : j.p. ; J.P. ; jp. ; (jp) ; P.

Romancier, essayiste, traducteur.

Né le 11 mai 1895 à Lviv (actuellement en Ukraine), il est le fils de Jan Bartoszewski, un prêtre grec-catholique d’origine ukrainienne, chanoine du Chapitre métropolitain grec-catholique, théologien, pédagogue, professeur de théologie pastorale à l’Université de Lviv, et de Julia née Parandowska. Il fréquente les écoles de Lviv : dans les années 1902-06, l’École générale Stanislas Konarski et dans les années 1906-13, le Lycée classique IV Jan Długosz. Il y apprend les langues qui se trouvent au programme : le grec, le latin, l’anglais, le français, l’allemand. Il fait ses débuts littéraires avec un cycle d’essais intitulé Zygmunt Krasiński et qui est publié dans le journal lvivien « Przegląd » (1912, no 46-49). Sa première traduction publiée est celle d’un essai philosophique  « De l’entretien que j’eus cette nuit avec un fantôme sur les origines de l’alphabet » d’Anatole France, « Przegląd » 1913, no 275 ; il continuera à publier dans ce journal jusqu’en 1914. Après avoir obtenu son diplôme de baccalauréat en 1913, il commence ses études à la Faculté de Philosophie de l’Université de Lviv, où il suit des cours de philosophie, de philologie classique, d’archéologie, d’histoire de l’art et de la littérature polonaise. En 1913 et 1914, il fait deux voyages en Italie. Au cours de son premier voyage (en récompense de sa réussite au baccalauréat), il visite Venise, Florence et Rome ; au cours du second voyage, scientifique, il fait des recherches à Milan, Gênes, Florence, Rome et Naples ; le fruit de cette enquête est la dissertation Colosseum w stosunku do innych amfiteatrów rzymskich qui sera lue au séminaire du professeur Karol Hadaczek. Après le déclenchement de la Première guerre mondiale, il vit à Lviv ; suite à l’occupation de cette ville par les Russes, il est interné et déporté à Saratov, avec un bref séjour à Voronège. À Saratov, il participe aux activités organisées par la diaspora polonaise ; il donne notamment plusieurs conférences sur l’histoire de la littérature polonaise, à la Maison polonaise et il dirige la revue « Wiadomości Saratowskie ». Il enseigne le polonais et le latin au gymnase local. Après son retour à Lviv, il écrit pour les revues « Gazeta Lwowska » (1918-21) et « Placówka » (1918-19). En 1919, il reprend lss études interrompues par la guerre et les termine en 1923, sans toutefois présenter son mémoire de maîtrise. En 1920, il est l’un des fondateurs de la filiale lvivienne de l’Union Syndicale des gens de lettres polonais [Związek Zawodowy Literatów Polskich, ZZLP], et bientôt il devient le secrétaire de son comité de gestion. Dans les années 1921-24, il est directeur littéraire de la maison d’édition Alfred Altenberg ; à la même période, il rédige une collection de traductions des littératures classiques Pan et – avec Stanisław Wasylewski – la collection Wielcy Pisarze. Dans les années 1922-23, il enseigne la littérature générale à l’École dramatique de Franciszek Frączkowski. Il publie ses contes, ses essais littéraires, ses recensions théâtrales et ses traductions dans de nombreuses revues, entre autres : « Gazeta Poranna » (1921-22), « Rzeczpospolita » (1922), « Tygodnik Ilustrowany » (à partir de 1922), « Wiadomości Literackie » (à partir de 1924). Dans les années 1924-26, il fait des voyages littéraires et scientifiques en France, Grèce et Italie. Dans les années 1927-29, il collabore avec la revue hebdomadaire « Tęcza » (entre autres, dans les années 1928-29, il y publie un cycle d’essais Tajemnice Rzymu). En 1929, il s’installe à Varsovie. En 1930, il rédige, avec Ludwik Hieronim Morstin, la revue mensuelle « Pamiętnik Warszawski » où il publie des esquisses, des essais, des traductions et des comptes-rendus. La même année, il devient membre du PEN Club polonais ; en 1931, il devient membre de son comité de gestion. À partir de 1931, il publie des articles et des comptes-rendus dans « Gazeta Polska ». Au printemps 1932, grâce à une bourse du Fonds de la culture nationale, il part pour un voyage de plusieurs semaines en Grèce, voyage qui couronne son travail sur le roman Dysk olimpijski. En automne 1933, il devient le président du PEN Club polonais. Il s’engage dans les activités du club au niveau national et international, tout en représentant la Pologne, à plusieurs reprises, aux congrès internationaux. La même année, il participe à la rédaction d’un guide encyclopédique sur la science et la culture contemporaines Świat i życie, pour lequel il écrit une dizaine d’entrées sur la culture antique. Dans les années 1936-39, il travaille à la Radio polonaise comme premier directeur adjoint de la Section littéraire. En 1936, lors de la 6e édition du Concours d’art et de littérature accompagnant les XIe Jeux Olympiques d’été à Berlin, il reçoit une médaille de bronze pour son roman Dysk olimpijski. La même année, il est distingué par le Laurier d’Or de l’Académie polonaise de la littérature. En tant que président du PEN Club polonais, il participe au congrès des PEN Clubs à Buenos Aires ; à cette occasion, il visite le Brésil et l’Argentine. Dans les années 1937-38, il rédige la collection Wielcy Ludzie pour Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych. En 1939, à l’invitation de la Société des gens de lettres française, il parcourt la France (Metz, Strasbourg, Grenoble, Marseille, Nice, Paris) pour présenter une conférence intitulée Pologne, pays de la Méditerannée. Après le déclenchement de la Seconde guerre mondiale, il tente de rejoindre Lviv, mais sans succès. Il arrive à grand-peine à Lublin ; au printemps 1940, il rentre à Varsovie où il participe à la vie culturelle clandestine. Menacé d’arrestation, en 1942, il quitte la capitale et s’installe pour deux années au domaine de Planta, près d’Opatów, propriété de Stanisław et Olga Morawski. Durant l’insurrection de Varsovie, ses archives littéraires contenant les manuscrits de ses ouvrages non-publiés sont détruites dans une incendie. En automne 1944, il quitte Planta qui se trouve alors sur la ligne du front ; arrivé à Tarnobrzeg, il se réfugie chez le comte Tarnowski, dans son palais. Il est ensuite invité à s’installer au domaine de la famille Lachert, à Ciechanki près de Lublin, mis à la disposition des gens de lettres. La guerre terminée, il s’installe, en mai 1945, à Lublin. Professeur ordinaire à l’Université catholique de Lublin [Katolicki Uniwersytet Lubelski, KUL], il dirige la chaire de culture antique, et jusqu’en 1950, celle de la littérature comparée. Dans les années 1948-49, il est doyen de la Faculté des Lettres de la KUL ; il est également membre du Sénat. En 1945, il devient membre correspondant de la Société varsovienne des sciences, et, en 1948, son membre ordinaire. Il collabore avec de nombreuses revues, notamment : « Tygodnik Powszechny » (à partir de 1945), « Meander » et « Twórczość » (à partir de 1946). En 1946, il réactive le PEN Club polonais et il participe à la mise en place de ses nouvelles structures. En 1946, il est invité au congrès international des PEN Clubs, le premier après la guerre. Le congrès terminé, il passe plusieurs mois en dehors de Pologne, en Suisse, Norvège et France. En 1948, il est membre du Comité polono-français, l’un des organisateurs du Congrès mondial des intellectuels pour la paix de Wrocław. La même année, il rentre à Varsovie. À partir de 1949, il est membre de la Société européenne de culture (SEC) ; périodiquement, il est également membre de son Conseil exécutif. Il est l’instigateur des trois colloques sur la traduction (Studium Przekładowe), organisés par le PEN Club polonais dans les années 1950-53 ; les matériaux de ces colloques sont publiés en volume (O sztuce tłumaczenia, 1955). À partir de 1954, il dirige la collection Przekłady z Literatur Antycznych à Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik. En 1958, il est un des organisateur de la Convention internationale des traducteurs à Varsovie. Dans les années 1962-66, il est vice-président de la Fédération de PEN Clubs (PEN International). En 1964, il est récompensé par le Prix National du 1er degré, pour l’ensemble de son œuvre littéraire. La même année, il signe la Lettre des 34, une lettre d’intellectuels polonais défendant la liberté d’expression. En 1966, il obtient le Prix de la Fondation A. Jurzykowski de New York en reconnaissance de ses réussites exceptionnelles dans le domaine de la littérature. En 1975, il se voit distingué par le Prix de la Radio Free Europe pour son œuvre entière. En 1976, il est nommé docteur honoris causa par la Faculté de la Philosophie chrétienne de la KUL. Autres récompenses et distinctions : Croix d’Officier de l’Ordre Polonia Restituta (1931), Croix de Commandeur (1954), Croix de Commandeur avec étoile (1959), Grand-croix de l’Ordre Polonia Restitura (1965), Ordre de la bannière de Travail première classe (1963) et Commandeur de l’Ordre français des Arts et Lettres (1972) pour son œuvre littéraire et son apport à l’essor des contacts polono-français. Il se marie deux fois : pendant son internement en Union Soviétique, il épouse l’écrivaine Aurelia Wyleżyńska, en premières noces : Rybakiewicz, en secondes noces : Kropatsch (cependant, le mariage contracté selon la loi de l’USRR n’est pas reconnu par les autorités de la Pologne de l’entre deux guerres) ; en 1925, il épouse Irena Helzel, auteure et adaptatrice. Trois enfants sont nés de cette seconde union : Romana Julia (1927-2007), qui deviendra la femme de l’acteur Andrzej Szczepkowski et la mère de l’actrice Joanna Szczepkowska ; Zbigniew (1929-2017), architecte, dessinateur, professeur de l’Académie des Beaux-Arts de Gdansk ; et Piotr (1944-2012), archéologue, réalisateur de films documentaires. Il meurt le 26 septembre 1978 à Varsovie ; il est enterré dans cette même ville, au cimetière de Powązki. 

En 1988 est créé, à l’initiative de son épouse Irena Parandowska le Prix Jan Parandowski qui entend récompenser une œuvre littéraire gardant l’esprit de l’œuvre de son patron. À partir de 1989, le prix est financé et décerné par le PEN Club polonais.

Les archives du traducteur se trouvent à la Bibliothèque Nationale de Varsovie.

ПАРАНДОВСКИЙ Ян PARANDOWSKI Jan

1895-1978

Криптонимы: j.p.; J.P.; jp.; (jp); P.

Романист, эссеист, переводчик.

Родился 11 мая 1895 во Львове (ныне Украина, укр. Львів); сын Яна Бартошевского [Jan Bartoszewski], грекокатолического священника украинского происхождения, каноника Капитула Грекокатолической митрополии [Greckokatolicka Kapituła Metropolitarna], богослова, педагога, профессора пастырского богословия во Львовском университете [Uniwersytet Lwowski], и Юлии, урожденной Парандовской [Julia z Parandowskich]. Учился в школах Львова: в 1902-06 в начальной школе им. С. Конарского [Szkoła Powszechna im. S. Konarskiego], а в 1906-13 в IV классической гимназии им. Я. Длугоша [IV Gimnazjum Klasyczne im. J. Długosza]. Здесь в рамках обязательной учебной программы учил языки: греческий, латынь, английский, французский и немецкий. Как писатель дебютировал серией эссе под названием Zygmunt Krasiński [Зигмунт Красиньский], опубликованных во львовской газете „Przegląd” (1912, № 46-49). Перевод философского эссе Rozmowa z duchem o początkach alfabetu [франц. De l'entretien que j'eus cette nuit avec un fantôme sur les origines de l'alphabet; русск. Беседа, каковую я вел нынче ночью с одним призраком о происхождении алфавита] Анатоля Франса [Anatole France], опубликованный годом позже („Przegląd” 1913, № 275), ознаменовал его дебют как переводчика; он продолжал публиковаться в этом издании до 1914. После сдачи экзаменов на аттестат зрелости в 1913 начал обучение на философском факультете Львовского университета, где посещал курсы по философии, классической филологии, археологии, истории искусства и польской литературе. В 1913 и 1914 совершил две поездки по Италии. Во время первого путешествия, частного характера, которое было вознаграждением за успешную сдачу экзамена на аттестат зрелости, посетил Венецию, Флоренцию и Рим; второе, предпринятое в научных целях, проходило с посещением Милана, Генуи, Флоренции, Рима и Неаполя и позволило подготовить научную работу Colosseum w stosunku do innych amfiteatrów rzymskich [Колизей в сравнении с другими римскими амфитеатрами], представленную на семинаре профессора Карела Гадачека [Karol Hadaczek]. После начала Первой мировой войны сначала находился во Львове, а после того, как город заняли россияне, был интернирован как гражданское лицо и сослан в Россию в Саратов (после краткого пребывания в Воронеже). В Саратове включился в работу местной польской общины, выступая с рядом докладов по истории польской литературы в Польском доме [Dom Polski] и редактируя „Wiadomości Saratowskie”. В это же время преподавал польский язык и латынь в саратовской гимназии. По возвращении во Львов начал сотрудничать с изданиями „Gazeta Lwowska” (1918-21) и „Placówka” (1918-19). В 1919 возобновил прерванное обучение, а в 1923 завершил его без представления магистерской работы. В 1920 стал одним из учредителей Львовского отделения Профессионального союза польских писателей [Oddział Lwowski Związku Zawodowego Literatów Polskich, ZZLP], а вскоре – секретарем правления. В 1921-24 занимал должность руководителя отдела литературы львовского издательства H. Altenberg; в то время также редактировал серию переводов классической литературы Pan [Господин] и, вместе со Станиславом Василевским [Stanisław Wasylewski], серию Wielcy Pisarze [Великие писатели]. В 1922-23 читал курс общей литературы в Драматическом училище [Szkola Dramatyczna] Франтишека Фрончковского [Franciszek Frączkowski]. Публиковал рассказы, литературные эссе, театральные рецензии и переводы во многих журналах, среди которых „Gazeta Poranna” (1921-22), „Rzeczpospolita” (1922), „Tygodnik Ilustrowany” (с 1922), „Wiadomości Literackie” (с 1924). В 1924-26 совершил поездки c научными и литературными целями во Францию, Грецию и Италию. В 1927-29 сотрудничал с еженедельником „Tęcza” (здесь, среди прочего, в 1928-29 была опубликована серия эссе под названием Tajemnice Rzymu [Тайны Рима]). В 1929 переехал в Варшаву. В 1930 вместе с Людвиком Иеронимом Морстином [Ludwik Hieronim Morstin] редактировал ежемесячник „Pamiętnik Warszawski”, на страницах которого печатал свои очерки, эссе, переводы и рецензии. В том же году стал членом Польского ПЕН-клуба, а в 1931 вошел в состав его правления. С 1931 публиковал статьи и рецензии в издании „Gazeta Polska”. Весной 1932, благодаря стипендии Фонда национальной культуры [Fundusz Kultury Narodowej], отправился в многонедельную поездку в Грецию, в ходе которой завершил работу над романом Dysk olimpijski [Олимпийский диск]. Осенью 1933 стал президентом Польского ПЕН-клуба. С тех пор участвовал в работе объединения в стране и за рубежом, неоднократно представляя Польшу на международных конгрессах. В том же году присоединился к коллективу авторов энциклопедического свода современных знаний и культуры Świat i życie [Мир и жизнь], для которого подготовил ряд статей об античной культуре. В 1936-39 работал на Польском радио, где занимал должность первого заместителя заведующего литературным отделом. В 1936 на шестом Конкурсе искусств на Олимпийских играх [франц. Compétitions artistiques aux Jeux olympiques; польск. Olimpijski Konkurs Sztuki i Literatury], сопровождавшем XI Летние Олимпийские игры в Берлине, удостоился бронзовой медали за Dysk olimpijski [Олимпийский диск]. В том же году был награжден Золотым Академическим лавром [Złoty Wawrzyn Akademicki] Польской академии литературы [Polska Akademia Literatury] за выдающуюся деятельность в области литературы.  В качестве президента Польского ПЕН-клуба принял участие в конгрессе ПЕН-клубов в Буэнос-Айресе, побывав при этом в Бразилии и Аргентине. В 1937-38 редактировал серию Wielcy Ludzie [Великие личности] в Государственном издательстве школьной литературы [Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych]. В 1939 по приглашению писательского объединения Société des Gens de Lettres объездил Францию с лекцией Polska leży nad Morzem Śródziemnym [Польша расположена у Средиземного моря] (Мец, Страсбург, Гренобль, Марсель, Ницца, Париж). После начала Второй мировой войны безуспешно пытался добраться до Львова. С трудом доехал до Люблина, а весной 1940 вернулся в Варшаву, где участвовал в подпольной культурной деятельности. Из-за угрозы преследования со стороны гестапо в 1942 покинул столицу и провел следующие два года в имении Планта [Planta] под Опатувом [Opatów], которое принадлежало Станиславу и Ольге Моравским [Stanisław i Olga Morawscy]. Во время Варшавского восстания сгорел литературный архив писателя вместе с рукописями неопубликованных произведений. Осенью 1944, после бегства из Планты, которая находилась на линии фронта, добрался до Тарнобжега [Tarnobrzeg] и поселился в Дворце Тарновских [Pałac Tarnowskich]. Вскоре получил приглашение поселиться в предоставленном в распоряжение деятелей искусства имении семьи Лахерт [Lachert] в деревне Цеханки [Ciechanki] под Люблином. По окончании войны, в мае 1945, переехал в Люблин, где в качестве ординарного профессора возглавил кафедру античной культуры, а затем – сравнительной литературы в Люблинском католическом университете [Katolicki Uniwersytet Lubelski, KUL] (до 1950). В 1948-49 занимал пост декана факультета гуманитарных наук KUL и был членом Академического сената KUL. В 1945 также стал членом-корреспондентом, а в 1948 - действительным членом Варшавского научного общества [Towarzystwo Naukowe Warszawskie]. Сотрудничал со многими периодическими изданиями, включая „Tygodnik Powszechny” (с 1945), „Meander” и „Twórczość” (с 1946). В 1946 возобновил деятельность Польского ПЕН-клуба и стал одним из организаторов его структур на территории страны. В 1946 был приглашен на первый послевоенный Международный конгресс ПЕН-клубов в Стокгольме. После его завершения несколько месяцев оставался за границей, находясь по очереди в Швеции, Норвегии и Франции. В 1948 вошел в состав польско-французского комитета, который участвовал в организации Всемирного конгресса интеллектуалов в защиту мира [Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju] во Вроцлаве. В том же году вернулся в Варшаву. С 1949 являлся членом Европейского общества культуры [франц. Société européenne de culture, SEC; польск. Stowarzyszenie Kultury Europejskiej] и периодически входил в его Исполнительный совет. В 1950-53 был инициатором организации Польским ПЕН-клубом трех серий семинаров по переводу, материалы которых были опубликованы в книге O sztuce tłumaczenia [Об искусстве перевода] (издана в 1955). С 1954 редактировал серию Przekłady z Literatur Antycznych [Переводы из античной литературы] в издательстве Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik. В 1958 стал одним из организаторов Первого международного съезда переводчиков в Варшаве. В 1962-66 занимал пост вице-президента Федерации ПЕН-клубов (PEN International). В 1964 ему была присуждена Государственная премия I степени за достижения в области литературы. В том же году подписал List 34 [Письмо 34-х] ученых и писателей в защиту свободы слова. В 1966 получил премию Фонда А. Южиковского [Fundacja A. Jurzykowskiego] в Нью-Йорке за выдающиеся литературные достижения. В 1975 был удостоен премии «Радио Свободная Европа» [Radio Wolna Europa] за творческие достижения. В 1976 получил почетную степень доктора наук факультета христианской философии KUL. Награжден, в частности, Офицерским крестом ордена Возрождения Польши [Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski] (1931), Командорским крестом [Krzyż Komandorski] (1954), Командорским крестом со звездой [Krzyż Komandorski z Gwiazdą] (1959) и Большим крестом ордена Возрождения Польши [Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski] (1965), орденом „Знамя Труда” [Order Sztandaru Pracy] I степени (1963) и степенью командора французского ордена Искусств и литературы [франц. L'Ordre des Arts et des Lettres] (1972) за литературную деятельность и вклад в развитие польско-французских контактов. Был дважды женат: во время интернирования в России женился на писательнице Аурелии Вылежинской [Aurelia Wyleżyńska], по первому супругу Рыбакевич  [Rybakiewicz], по второму Кропач [Kropatsch], но брак, заключенный в соответствии с законами, действовавшими в большевистской России, не был признан властями Второй Польской Республики; в 1925 – на Ирене Хельцель [Irena Helzel], писательнице и адаптаторе (от этого брака у него было трое детей: дочь Романа Юлия [Romana Julia] (1927-2007), жена актера Анджея Щепковского [Andrzej Szczepkowski] и мать актрисы Иоанны Щепковской [Joanna Szczepkowska], и сыновья Збигнев [Zbigniew] (1929-2017), архитектор, рисовальщик, профессор Академии изящных искусств в Гданьске [Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku], и Петр [Piotr] (1944-2012), археолог, режиссер документального кино). Умер 26 сентября 1978 в Варшаве; похоронен там же на кладбище Повонзки [Cmentarz Powązkowski].

В 1988 по инициативе его жены, Ирены Парандовской, была учреждена премия имени Яна Парандовского за литературные произведения, созданные в духе его творчества. С 1989 премия финансируется и вручается Польским ПЕН-клубом.

Архив переводчика хранится в фонде Национальной библиотеки [Biblioteka Narodowa] в Варшаве.