LEŚMIAN Bolesław

1877-1937

Pierwotne nazwisko: Lesman.

Pseudonimy i kryptonimy: B., B.L., Bol. L.,  Felicjan Kostrzycki, Jan Łubin, Jerzy Ziembołowski, L.B.

Poeta, prozaik, dramaturg, eseista, krytyk literacki i teatralny, tłumacz. 

Urodzony 22 stycznia 1877 w Warszawie, w rodzinie spolonizowanej inteligencji żydowskiej; syn Józefa Lesmana, urzędnika kolejowego, redaktora czasopisma „Przyroda i Przemysł”, i Emmy Sunderland, córki właściciela fabryki fajansu w Iłży; siostrzeniec Antoniego Langego, poety, krytyka literackiego i tłumacza; brat stryjeczny Jana Brzechwy, poety, tłumacza. Młodość spędził w Kijowie, w którym przebywał od 1879. Uczył się tam w rosyjskim Gimnazjum Klasycznym przy Bibkowskim Bulwarze (Gimnazjum Klasyczne przy Bibkowskim Bulwarze). Tu rozpoczął naukę greki i najprawdopodobniej języka francuskiego. Ulegając presji ojca, w 1896 wstąpił na Wydział Prawny Uniwersytetu św. Włodzimierza (Wydział Prawny Uniwersytetu św. Włodzimierza), który ukończył w lipcu 1901. Będąc jeszcze w gimnazjum, angażował się w działania niepodległościowe, uczestniczył w patriotycznych manifestacjach antycarskich, przetrzymywany był z tego powodu w więzieniu na Łukianówce. Od 1895 brał aktywny udział w życiu literacko-artystycznym Kijowa, występował na wieczorach literacko-muzycznych towarzystw, współorganizował niektóre z nich. Debiutował w 1895 wierszem Sekstyny, opublikowanym w „Wędrowcu” (Wędrowiec nr 50). Kolejne utwory ogłaszał w krakowskim „Życiu” (Życie), warszawskiej „Chimerze” (Chimera). Z korespondencji z tego okresu wiadomo, że zajmował się także (lub planował zająć) tłumaczeniem drobnych utworów poetyckich francuskich symbolistów i artystów francuskojęzycznych oraz polskich na język rosyjski; większości z tych przekładów jest nieznana. Od 1901 przebywał w Warszawie. W 1903 udał się w podróż najpierw do Niemiec, a potem do Francji, gdzie zaprzyjaźnił się ze środowiskiem rosyjskich emigrantów. Tam poznał Konstantina Balmonta, Andrieja Biełego, Dmitrija Mereżkowskiego. Pisał wiersze w języku rosyjskim, publikując je w pismach moskiewskich „Zołotoje runo” (Zołotoje runo) i „Wiesy” (Wiesy 1906-1907). Podczas podróży po Europie, poznał w Paryżu, a w 1905 poślubił, malarkę Zofię Chylińską. Po powrocie do kraju w 1906 pracował jako radca prawny w biurze Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (Koleje Warszawsko-Wiedeńskie). W 1909, po krótkim wyjeździe rodziny do Włoch, podjął współpracę z prasą warszawską (głównie jako krytyk literacki), w szczególności z „Nową Gazetą” (Nowa Gazeta), „Prawdą” (Prawda) i „Myślą Polską” (Myśl Polska). Wśród ogłaszanych tam tekstów recenzenckich i eseistycznych, znalazły się omówienia polskich przekładów literackich z języków, którymi władał biegle: rosyjskiego i francuskiego. W tym czasie został jednym ze współzałożycieli eksperymentalnego Teatru Artystycznego (Teatr Artystyczny). W 1911 zadebiutował w roli reżysera. Ostatecznie wystawił dwa spektakle i w listopadzie odciął się od działalności tego Teatru. Pod koniec 1912 ponownie wyjechał z rodziną do Francji, w której z przerwami mieszkał do 1914. W 1912 ogłosił pierwszy tom poezji Sad rozstajny. Według wzmianek w rosyjskim czasopiśmie „Apołon” z 1912 przygotował do druku tom przekładów poetyckich z K. Balmonta i tom szkiców krytycznych o rosyjskim symboliście; prawdopodobnie opracował również legendy flamandzkie Charlesa de Costera, zbiór tłumaczeń rosyjskich opowiadań Michaiła Sałtykowa-Szczedrina i przełożył kilka utworów poetyckich Tarasa Szewczenki; przekładów tych nie odnaleziono. W 1913 debiutował jako tłumacz, ogłaszając dwa tomy przekładów nowel Edgara Allana Poego, spolszczonych na podstawie translacji francuskiej Charlesa Baudelaire’a. W tymże roku ogłosił także inspirowane folklorem polskim baśnie dla dzieci oraz adaptacje translatorskie arabskich opowieści z Księgi tysiąca i jednej nocy: Klechdy sezamowe i Przygody Sindbada Żeglarza. W czasie I wojny światowej przebywał w Łodzi, gdzie pracował jako kierownik literacki w Teatrze Polskim (Teatr Polski w Łodzi, obecnie im. S. Jaracza). Jesienią 1918, przeniósł się do Hrubieszowa. Dzięki staraniom ówczesnego wiceministra Eugeniusza Śmiarowskiego otrzymał tam notariat i rozpoczął pracę zawodową zgodną z odebranym wykształceniem. W 1922 zamieszkał w Zamościu, gdzie prowadził własną kancelarię notarialną. Po początkowym okresie stabilizacji finansowej spotkały go wówczas poważne kłopoty związane z defraudacją dużej sumy przez pracownika kancelarii. W 1933 został członkiem Polskiej Akademii Literatury (Polska Akademia Literatury). W 1935 przeniósł się wraz z rodziną do Warszawy, gdzie zajął się przede wszystkim pracą literacką. Zmarł 5 listopada 1937 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Powązkowskim w grobie siostry Aleksandry.

Miał dwie córki: Marię Ludwikę (1905-?; po mężu Mazurowa) i Wandę Irenę (1908-1986; po mężu Hills).

Znaczna część spuścizny literackiej Leśmiana zaginęła podczas wojny. Nie odnaleziona została  korespondencji poety z wydawcami w Polsce, tłumaczami jego tekstów na języki obce oraz z literatami z Rosji. Pojedyncze dokumenty z archiwum poety znajdują się  m.in. w Bibliotece Narodowej w Warszawie, Archiwum Państwowym w Zamościu, Muzeum Zamojskim w Zamościu, w zbiorach prywatnych Sławomira Bartnika, Andrzeja Kudlickiego, w archiwach Harry Ransom Center Uniwersytetu Teksańskiego w Austin (USA). 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. E.A. Poe: Opowieści nadzwyczajne. Przekład i słowo wstępne: B. Leśmian. T. 1-2. Warszawa: E. Wende i Spółka [1913], XXIX, [3], 212 + 247, [2] s. Muzy. Biblioteka Artystyczno-Literacka, 10-11. 

Tytuły oryginałów: The island of the fay; Morella; The tell-tale heart; The cask of Amontillado; Silence. A fable;The pit and the pendulum; Shadow. A parable; The devil in the belfry; King Pest; The fall of the house of Usher; William Wilson; The oval portrait; The facts in the case of Mr. Valdemar; Metzengerstein; Hop-Frog; The man of the crowd; M.S. found in a bottle; The masque of the red death; The black cat; Berenice.

Zawartość wydania z 1913: Wyspa zaklęta; Morella; Serce oskarżycielem; Beczka Amontillada; Milczenie; Studnia i wahadło; Cień; Diabeł na wieży; Król Dżumiec; Zagłada domu Usherów; Wiliam Wilson; Portret owalny; Prawdziwy opis wypadku z panem Waldemarem; Metzengerstein; Hop-Frog; Człowiek z tłumu; Rękopis znaleziony w butli; Maska śmierci szkarłatnej; Czarny kot; Berenice.

Zawiera słowo wstępne B. Leśmiana: Edgar Allan Poe. Przedruk w: B. Leśmian: Dzieła wszystkie. Szkice literackie. Warszawa 2011.

Wydania następne opowiadań E.A. Poego w przekładzie B. Leśmiana w tomach o zróżnicowanej zawartości: 

E.A. Poe: Opowieści niesamowite. Przełożyli [z angielskiego] B. Leśmian i S. Wyrzykowski. [Wybór: A. Bejska. Ilustrował: J. Gaj]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974, 412 s. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej. Wydania następne  tamże: wydanie 2 1976, wydanie 3 1984. 

Tu w przekładzie B. Leśmiana: William Wilson; Portret owalny; Prawdziwy opis wypadku z p. Waldemarem; Metzengerstein; Rękopis znaleziony w butli; Serce – oskarżycielem; Beczka Amontillada; Czarny kot; Berenice; Zagłada domu Usherów; Studnia i wahadło; Król Dżumiec; Maska Śmierci Szkarłatnej; Hop-Frog; Diabeł na wieży.

E.A. Poe: Maska Śmierci Szkarłatnej. Przełożył B. Leśmian. Wydanie 1 w tej edycji. Warszawa: Latona 1992, 192 s. 

Zawartość: William Wilson; Portret owalny; Prawdziwy opis wypadku z p. Waldemarem; Metzengerstein; Rękopis znaleziony w butli; Serce – oskarżycielem; Beczka Amontillada; Czarny kot; Berenice; Zagłada Domu Usherów; Studnia i wahadło; Król Dżumiec; Maska śmierci szkarłatnej; Hop-Frog; Diabeł na wieży.

E.A. Poe: Opowieści niesamowite. Przełożyli B. Leśmian, S. Wyrzykowski. [Wyboru dokonała J. Łączyńska]. Warszawa: Muza 1993, 317 s. Biblioteka Bestsellerów. Wydania następne tamże: 1996. Biblioteka Bestsellerów, 2002, 2006. Klasyka.

Tu w przekładzie B. Leśmiana: Metzengerstein; Czarny kot; Berenice; Zagłada Domu Usherów; Studnia i wahadło; Król Dżumiec; Maska Śmierci Szkarłatnej; Diabeł na wieży.

E.A. Poe: Maska Śmierci Szkarłatnej i inne niesamowite opowieści. Przełożyli B. Leśmian i S. Wyrzykowski. Warszawa: Książka i Wiedza 1996, 130 s. Koliber.

Tu w przekładzie B. Leśmiana: Prawdziwy opis wypadku z p. Waldemarem; Rękopis znaleziony w butli; Beczka Amontillada; Hop-Frog; Maska śmierci szkarłatnej; Czarny kot.

The cask of Amontillado/ Beczka Amontillada; The tell-tale heart/ Serce-oskarżycielem. Wybrał i wstępem opatrzył T. Piotrowski. [Tłumaczyli B. Leśmian, S. Wyrzykowski]. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski 1996, 47 s. Lektury Poligloty.

Tu w przekładzie B. Leśmiana:  Beczka Amontillada; Serce-oskarżycielem.

Tekst w języku polskim i angielskim.

E.A. Poe: Opowieści niezwykłe. [Przełożyli B. Leśmian, K. Tarnowska, S. Wyrzykowski. Wstęp: M. Janion]. Wrocław: Siedmioróg 1997, 189 s. Lektury dla każdego. Wydania następne tamże: 2019. Biblioteka literatury pięknej, 105, 2021. Kanon literatury światowej.

Tu w przekładzie B. Leśmiana: Portret owalny, Zagłada Domu Usherów.

E.A. Poe: Opowieści nadzwyczajne. Warszawa: Agencja Informacji Wydawniczych IPS 1998, 239 s. 

Tu w przekładzie B. Leśmiana: Wyspa zaklęta; Morella; Serce oskarżycielem; Beczka Amontillada; Milczenie; Studnia i wahadło; Cień; Diabeł na wieży; Król Dżumiec; Zagłada domu Usherów; Wiliam Wilson; Portret owalny; Prawdziwy opis wypadku z panem Waldemarem; Metzengerstein; Hop-Frog; Człowiek z tłumu; Rękopis znaleziony w butli; Maska śmierci szkarłatnej; Czarny kot; Berenice.

E.A. Poe: Opowieści niesamowite. Przekład B. Leśmian. Wrocław:  Wrocławskie 1999, 199 s. 

Tu w przekładzie B. Leśmiana: Wiliam Wilson; Portret owalny; Prawdziwy opis wypadku z panem Waldemarem; Berenice; Zagłada domu Usherów; Studnia i wahadło; Król Dżumiec; Maska śmierci szkarłatnej; Hop-Frog; Czarny kot; Serce oskarżycielem; Rękopis znaleziony w butli; Diabeł na wieży; Beczka Amontillada; Metzengerstein.

E.A. Poe: Opowieści niesamowite. Tłumaczył B. Leśmian. Ilustrował: S. Vardanian. Kraków: Skrzat 2008, 239 s. Klasyka z Feniksem. Wydania następne tamże: wydanie 2 poprawione 2009, 2018.

Zawartość: Wyspa zaklęta; Morella; Serce – oskarżycielem; Beczka Amontillada; Milczenie; Studnia i wahadło; Cień; Diabeł na wieży; Król-Dżumiec; Zagłada Domu Usherów; Rękopis znaleziony w butli; Berenice; William Wilson; Maska śmierci szkarłatnej; Czarny kot;  Prawdziwy opis wypadku z p. Waldemarem; Hop-Frog; Metzengerstein; Portret owalny.

E.A. Poe: Opowiadania. Przełożyli B. Leśmian, M. Kulak, P. Dobrowolski. Kraków: Zielona Sowa 2009, 299 s. 

Tu w przekładzie B. Leśmiana: Rękopis znaleziony w butli; Berenice; Król-Dżumiec; Zagłada Domu Usherów; William Wilson; Diabeł na wieży; Studnia i wahadło; Maska śmierci szkarłatnej; Czarny kot; Serce – oskarżycielem; Prawdziwy opis wypadku z p. Waldemarem; Beczka Amontillada; Hop-Frog; Metzengerstein; Portret owalny.

E.A. Poe: Opowieści niesamowite. Mystery tales. Książka w dwóch wersjach językowych: polskiej i angielskiej. A dual Polish-English language edition. [Przełożyli A. Lange, B. Leśmian, Z. Niedźwiecki]. Sandomierz: Armoryka 2014, 467 s.

Tu w przekładzie B. Leśmiana: Metzengerstein; Rękopis znaleziony w butli; Berenice; Cień; Król-Dżumiec; Morella; Milczenie; Diabeł na wieży; William Wilson; Ligeja; Zagłada Domu Usherów; Człowiek z tłumu. 

E.A. Poe: Opowieści niesamowite. Przełożył B. Leśmian. T. 1-2. Warszawa: CM 2018-2019, 130+134 s. CM Klasyka. Klasyka Literatury Amerykańskiej.

Zawartość: Wyspa zaklęta; Morella; Serce – oskarżycielem; Beczka Amontillada; Milczenie; Studnia i wahadło; Cień; Diabeł na wieży; Król-Dżumiec; Zagłada Domu Usherów; Rękopis znaleziony w butli; Berenice; William Wilson; Maska śmierci szkarłatnej; Czarny kot;  Prawdziwy opis wypadku z p. Waldemarem; Hop-Frog; Metzengerstein; Portret owalny.

E.A. Poe: Opowieści nadzwyczajne. [Przełożyli B. Leśmian, S. Wyrzykowski]. Opracowanie: K. Marcińczak. Kraków: Greg 2022, 205 s.

Tu w przekładzie B. Leśmiana: Prawdziwy opis wypadku z p. Waldemarem; Rękopis znaleziony w butli; Beczka Amontillada; Hop-Frog; Maska śmierci szkarłatnej; Czarny kot.

E.A. Poe: Wybór opowiadań. Z angielskiego przełożył B. Leśmian. Warszawa:  Świat Książki 2022, 292 s. 

Zawartość: Wyspa zaklęta; Morella; Serce – oskarżycielem; Beczka Amontillada; Studnia i wahadło; Cień; Diabeł na wieży; Król-Dżumiec; Zagłada Domu Usherów; William Wilson; Portret owalny; Prawdziwy opis wypadku z p. Waldemarem; Metzengerstein; Hop-Frog; Człowiek z tłumu; Rękopis znaleziony w butli; Maska śmierci szkarłatnej; Czarny kot; Berenice.

E.A. Poe: Wybór opowiadań. Z angielskiego przełożył B. Leśmian. Wstęp: Ł. Orbitowski. Warszawa: Świat Książki 2023, 300 s. Seria Grozy według Łukasza Orbitowskiego.

Zawartość: Wyspa zaklęta; Morella; Serce – oskarżycielem; Beczka Amontillada; Studnia i wahadło; Cień; Diabeł na wieży; Król-Dżumiec; Zagłada Domu Usherów; William Wilson; Portret owalny; Prawdziwy opis wypadku z p. Waldemarem; Metzengerstein; Hop-Frog; Człowiek z tłumu; Rękopis znaleziony w butli; Maska śmierci szkarłatnej; Czarny kot; Berenice.

Przedruk w: Dzieła wszystkie. [T. 3]. Baśnie i inne utwory prozą. Zebrał i opracował J. Trznadel. Projekt graficzny P. Gidlewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2012. Wyd. nast. tamże 2017.

Wydania elektroniczne:

E-booki: 

wydania osobne poszczególnych opowiadań przez oficynę: Warszawa: Nowoczesna Polska 2010, plik tekstowy w formacie PDF. Dostępne także w Internecie: http://wolnelektury.pl:  Maska śmierci szkarłatnej; Berenice; Czarny kot; Diabeł na wieży; Hop-frog; Król Dżumiec; Maska śmierci szkarłatnej; Metzengerstein; Portret owalny; Rękopis znaleziony w butli; 

wydania inne: Czarny kot. Redakcja: H. Milewska. Warszawa: Fundacja Festina Lente 2013 plik tekstowy w formacie PDF; Mystery tales/Opowieści niesamowite. Kórnik: Wymownia 2016, plik tekstowy w formacie PDF; Opowieści nadzwyczajne. FV Éditions 2016, plik tekstowy w formacie EPUB; Zagłada domu Usherów i inne opowiadania. Warszawa: Ktoczyta.pl – Ventigo Media 2016, plik tekstowy w formacie PDF; Opowieści nadzwyczajne. Warszawa: Avia Artis 2017, plik tekstowy w formacie EPUB; Opowieści niesamowite z językiem angielskim. Literacki kurs językowy. Środa Wielkopolska: Wydawnictwo Wymownia [2019], plik tekstowy w formacie pdf; Berenice. Warszawa: Nowoczesna Polska 2022, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI.

Audiobooki:  

audiobooki poszczególnych opowiadań: Berenice; Czarny kot; Diabeł na wieży; Hop-frog; Król Dżumiec; Maska śmierci szkarłatnej; Metzengerstein; Portret owalny; Rękopis znaleziony w butli wydane osobno przez oficynę Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska [2010], plik w formacie mp3. Dostępne także w Internecie:  http://wolnelektury.pl: Berenice. Czyta W. Korzeniewski. Reżyseria: A. Bień.; Czarny kot. Czyta W. Korzeniewski. Reżyseria: A. Bień.; Diabeł na wieży. Czyta W. Korzeniewski. Reżyseria: M. Cisło; Hop-frog. Czyta W. Korzeniewski. Reżyseria: A. Bień; Król Dżumiec. Czyta A. Sekuła. Reżyseria: M. Cisło; Maska śmierci szkarłatnej. Czyta W. Korzeniewski. Reżyseria: A. Bień; Metzengerstein. Czyta W. Korzeniewski. Reżyseria: A. Bień; Portret owalny. Czyta W. Korzeniewski. Reżyseria: A. Bień; Rękopis znaleziony w butli. Czyta W. Korzeniewski. Reżyseria: A. Bień. 

Opowieści niesamowite. Czyta K. Kołbasiuk. Johanneshov: MTM 2013, 1 płyta CD; Opowieści nadzwyczajne. T. 1-2. Czyta W. Masiak. Copenhagen: SAGA Egmont 2019, plik w formacie mp3. 

Omówienia: 

1. F. LYRA: Z polskich dziejów Poe’go. W tegoż: Edgar Allan Poe. Warszawa 1973.

2. M. GŁOWIŃSKI: Leśmian, Poe, Baudelaire. W: Wielojęzyczność literatury i problemy przekładu artystycznego. Wrocław 1984. 

3. F. KUJAWINSKI: Bolesław Leśmian. W: Poe abroad. Influence. Reputation. Affinities. Iowa, IA 1999. 

4. F. LYRA: Poe in Poland. W: Poe abroad. Influence. Reputation. Affinities. Iowa, IA 1999.

5. Ż. NALEWAJK: Nowele Poego w przekładach Bolesława Leśmiana. Źródła, inspiracje, repliki. „Tekstualia” 2009 nr 1.

6. E. KUJAWSKA-LIS: Clarification as the text killer. Analysis of selected Polish translations of Edgar Allan Poe’s „The fall of the house of Usher”. „Acta Neophilologica” 2010.

7. M. ROGACZEWSKA: „Kęs przestrzeni” dla tłumacza. Opisy natury w Leśmianowych przekładach nowel Poego. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego 2022, 173 s.

2. Przygody Sindbada Żeglarza. Powieść fantastyczna. Ilustrował J. Tom. Warszawa: J. Mortkowicz 1912 [1913], [4]+206 s. Wydania następne: tamże 1915; Opracowanie graficzne Atelier Girs-Barcz. Warszawa: Biblioteka Polska 1936. Biblioteka Miłośników Książki; Ilustrowały K. Domańska i A. Drwęska. Jerozolima: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 1944. Biblioteczka szkolna na Wschodzie, 61; Ilustrował M. Piotrowski. Warszawa: Czytelnik 1950, tamże: 1954, Ilustrowała Z. Fijałkowska. 1955, 1957, Ilustrował J. Stanny 1965, 1972, 1977; Ilustrowała B. Batarska. Warszawa: Krąg 1991; Ilustrował P. Szmitke. [Cieszyn]: Damiro [1991]; Ilustrował W. Rosocha. Warszawa: Czytelnik 1991; Ilustrowała K. Lipka-Sztarbałło. Warszawa: Prószyński 1998. Klasyka dziecięca; Ilustrował A. Łobuś. Wrocław: Siedmioróg 1999; [Projekt okładki, rysunki: M. Szal]. Kraków: Zielona Sowa 2000; Ilustrował P. Głodek. Warszawa: Kama 2000; Ilustrowała L. Talejko-Kwiatkowska. Poznań: Rebis 2004; Opracowała B. Włodarczyk. Kraków: Greg [ca 2007]. Lektura. Wydanie z opracowaniem, tamże 2013; Sandomierz: Armoryka 2009, tamże 2010; Ilustrowały J. Ludwikowska, E. Ludwikowska. Warszawa: Rytm 2012, wydanie 2 tamże 2020; Ilustrował A. Łobuś. Wrocław: Siedmioróg 2017. Biblioteka literatury dziecięcej, 113.

Przedruk w: Dzieła wszystkie. [T. 3]. Baśnie i inne utwory prozą. Zebrał i opracował J. Trznadel. Projekt graficzny P. Gidlewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2012. Wydanie następne tamże 2017.

Wydania elektroniczne:

E-booki: Opracowała B. Włodarczyk. Kraków: Greg [ca 2007]. Lektura. Wydanie z opracowaniem, plik tekstowy w formacie EPUB; Warszawa: Bellona 2012, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI. Perły literatury młodzieżowej; pt. Nieznana przygoda Sindbada Żeglarza. Csorna: Booklassic 2016, plik w formacie EPUB.

Audiobooki: Adaptacja i reżyseria: E. Szymańska. Czyta K. Kolberger. Warszawa: Audio Liber 2003, 3 płyty CD, tamże 2019; pt. Przygody Sindbada Żeglarza na podstawie książki Bolesława Leśmiana „Przygody Sindbada Żeglarza”. Opowiada L. Piskorz. Kraków: Gamma 2005, 1 płyta CD; Czyta J. Kiss. Piaseczno: Heraclon International 2012; Czyta T. Sobczak. EmpikGo 2019, plik w formacie mp3; Czyta K. Biel. Copenhagen: Saga Egmont 2020, plik w formacie mp3.

Tytuł oryginału: Muġāmarāt as-Sindbād al-Baḥrī.

Adaptacje: radiowa: Adaptacja: M. Wroncka. Reżyseria: R. Tomaszewska. Polskie Radio 1956, - teatralna pt. Sindbad: Adaptacja i reżyseria: J. Güntner. Wystawienie: Kraków-Nowa Huta, Teatr Ludowy 1962.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

Omówienia:

1. B. GRODZKI: Leśmianowska baśń nowoczesna. O „Przygodach Sindbada Żeglarza” Bolesława Leśmiana. Lublin: Wydawnictwo UMCS 2012, 335 s.

2. K. GAJEWSKI: Leśmianowskie interpretacje „Księgi tysiąca i jednej nocy” w świetle krytyki postkolonialnej. W: Wschód muzułmański w ujęciu interdyscyplinarnym. Ludzie, teksty, historia. Białystok 2017.

3. P. ŁOPUSZAŃSKI: Noce arabskie Leśmiana. „Pamiętnik Literacki” 2019 z. 3.

3. Klechdy sezamowe. Opracował B. Leśmian. Ilustrował E. Dulec. Warszawa-Kraków: J. Mortkowicz 1913, 223 s. Wydania następne: Ilustrowała E. Różańska. Warszawa: Czytelnik 1950, tamże: 1954, Ilustrował J. Lenica. 1959, 1968, 1973, 1978, 1983; Ilustrował W. Kołyszko. Gdańsk: Atext 1994; Ilustrowała D. Krall. Warszawa: Prószyński 1997. Klasyka dziecięca; Ilustrował A. Piątek. Wrocław: Siedmioróg 1999. Polska literatura dla dzieci, tamże 2001; Projekt okładki i opracowanie graficzne L. Talejko-Kwiatkowska. Poznań: Rebis 2004; Ilustrowała J. Ludwikowska. Warszawa: Rytm 2010. Świat baśni; Ilustrował A. Piątek. Wrocław: Siedmioróg 2017; Ilustrował J. Lenica. Warszawa: Dwie Siostry 2017; Projekt okładki i opracowanie graficzne: L. Talejko-Kwiatkowska. Wydanie 2 w tej edycji. Poznań: Rebis 2021; Projekt okładki i opracowanie graficzne Z. Zabrzeska. Kraków: Skrzat 2021; Ilustrował A. Piątek. Wrocław: Siedmioróg 2021. Kanon literatury dziecięcej; Ilustrowała M. Brzozowska. Ożarów Mazowiecki: Olesiejuk 2022. Ilustrowana Klasyka.

Przedruk w: Dzieła wszystkie. [T. 3]. Baśnie i inne utwory prozą. Zebrał i opracował J. Trznadel. Projekt graficzny P. Gidlewski. Warszawa 2012, tamże 2017.

Zawiera: Baśń o Rumaku Zaklętym; Ali Baba i czterdziestu zbójców; Rybak i Ggeniusz; Opowiadanie króla Wysp Hebanowych; Baśń o Aladynie i o lampie cudownej; Baśń o pięknej Parysadzie i o ptaku Bulbulezarze. 

Wydania elektroniczne:

Audiobooki: Czyta H. Kinder-Kiss. Piaseczno: Heraclon International 2012, 3 płyty CD; Czytają: P. Holtz, F. Kosior, M. Popczyński, J. Zadura, W. Zborowski. Katowice: Aleksandria 2020, 1 płyta CD.

Omówienia: 

1. R. ZIMAND: Preliminaria do klechd Leśmiana. W: Studia o Leśmianie. Warszawa 1971 [dot. polskich, niemieckich i francuskich źródeł przekładu Leśmiana].

2. G. LESZCZYŃSKI: Wpływ grafiki francuskiej na teksty baśni Leśmiana. W: G. Leszczyński: Literatura i książka dziecięca. Słowo – obiegi – konteksty. Warszawa 2003 [dot. wpływu na przekład Leśmiana francuskiej publikacji angielskiej adaptacji utworu]. 

3. E. ZARYCH: Leśmianowski orient w typografii i ilustracji „Ali baby i czterdziestu zbójców”. Wokół „Klechd sezamowych”. „Sztuka Edycji” 2020 nr 1.

Wydania osobne poszczególnych baśni w kolejności alfabetycznej tytułów:

Ali Baba i czterdziestu zbójców. Ilustrowała E. Gaudasińska. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch” 1979, 94 s. Wydania następne:  Ilustrował M. Szal. Kraków: Zielona Sowa 1999, 75 s. Lektura szkolna, tamże 2004; Wydanie z opracowaniem. Ilustrował L. Ławnicki. Kraków: Greg 2002, 71 s., tamże: 2016, 2017, 2019, 2023.

Wydania elektroniczne:

E-book: Csorna: Booklassic 2016, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI. Dostępne w Internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/klechdy-sezamowe-ali-baba-i-czterdziestu-zbojcow/ [data dostępu: 20.10.2023]

Audiobooki: pt. Ali Baba i czterdziestu zbójców; Baśń o Aladynie i o lampie cudownej. Czyta H. Kinder-Kiss. Piaseczno: Heraclon International 2010, 2 płyty CD, tamże 2012.

Adaptacja: teatralna: Reżyseria: S. Ochmański. Wystawienie: Lublin, Teatr Lalki i Aktora im. H.Ch. Andersena 1974.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

Baśń o Aladynie i o lampie cudownej. [Ilustrował J. Szleszyński]. Wrocław: Ossolineum; Towarzystwo Przyjaciół Książki 1991, 90, [2] s.; Ilustrował M. Szal. Kraków: Zielona Sowa 1999, 88 s. Lektura szkolna; tamże 2004; pt. Baśń o Aladynie i o lampie cudownej. Notatki na marginesie, cytaty, które warto znać, streszczenie. Redakcja: B. Włodarczyk, L. Ławnicki. Kraków: Greg [2005], 72 s.; Opracowanie: D. Nosowska. Poznań: Ibis 2016, 82 s. Lektura z opracowaniem; pt. Baśń o Aladynie i o lampie cudownej. Notatki na marginesie, szczegółowe opracowanie, streszczenie. Redakcja: M. Zagnińska. Kraków: Greg 2019, 71 s.

Wydania elektroniczne: 

E-booki: Warszawa: Ktoczyta.pl - Ventigo Media 2017; Csorna: Booklassic 2016; Copenhagen: Saga Egmont 2020, pliki tekstowe w formacie EPUB, MOBI.

Audiobooki: pt. Cudowna lampa Aladyna. [Bajka słowno-muzyczna wg Bolesława Leśmiana „Klechdy sezamowe” na podstawie „Baśni 1001 nocy”]. Czyta J. Piekarska. Warszawa: Agencja Artystyczna MTJ 2003. Bajkowe Abecadło. Do ucha malucha; Czyta W. Malajkat. Warszawa: Audio Liber 2019, plik w formacie mp3.

Adaptacje: teatralna pt. Cudowna lampa. Reżyseria: J. Dorman. Wystawienie: Będzin, Stowarzyszenie Teatr Dzieci Zagłębia 1956.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

Baśń o pięknej Parysadzie i ptaku Bulbulezarze. Ilustrował A. Boratyński. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1983, 61 s. 

Wydania elektroniczne:

E-booki: Csorna: Booklassic 2016; Warszawa: Saga Egmont 2020, pliki tekstowe w formacie EPUB, MOBI; 

Dostępne w Internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/klechdy-sezamowe-basn-o-pieknej-parysadzie-i-o-ptaku-bulbulezarze.html [data dostępu: 20.10.2023]

Audiobook: Czyta E. Sobczak. Warszawa: Saga Egmont 2020, plik w formacie mp3.

Adaptacje: teatralna: Reżyseria: J. Piekarska. Wystawienie: Poznań, Teatr Lalki i Aktora 1957, – radiowa: pt. O pięknej Parysadzie i ptaku Bulbulezarze. Adaptacja: K. Wodnicka. Reżyseria: S. Grotowska. Polskie Radio 1978.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

Baśń o rumaku zaklętym. Ilustrował A. Boratyński. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1990, 51 s. Wydania następne: Ilustrował  J. Wilkoń. Warszawa: Olszynka 2006, 86 s. [Nagroda Honorowa „Książka Roku 2007” w konkursie IBBY]; Ilustrowała M. Brodacka. Kraków: Walor 2014, 59 s.

Wydania elektroniczne:

E-booki: Warszawa: Fundacja Festina Lente 2012; Csorna: Booklassic 2016; Copenhagen: Saga Egmont 2020, pliki tekstowe w formacie EPUB, MOBI. 

Dostępne w Internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/klechdy-sezamowe-basn-o-rumaku-zakletym/ [data dostępu: 20.10.2023]

Audiobooki: Czyta J. Kopaczewski. [Warszawa]: Festina Lente 2012, 1 płyta CD; Czyta R. Show. [Warszawa:] Agencja artystyczna MTJ-SMPB 2016, plik w formacie mp3.

Adaptacje: radiowa pt. Zaklęty rumak: Reżyseria i adaptacja: Z. Kopalko. Polskie Radio 1955, – teatralna: Adaptacja: Z. Kopalko. Reżyseria: E. Czaplińska.  Wystawienie: Słupsk, Państwowy Teatr Lalki „Tęcza” 1969.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

Opowiadanie króla Wysp Hebanowych. Wydania elektroniczne: E-book:  Csorna: Booklassic 2016, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI;  Dostępne w Internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/klechdy-sezamowe-opowiadanie-krola-wysp-hebanowych/ [data dostępu: 20.10.2023]

Adaptacje: radiowa: Adaptacja: H. Szof. Reżyseria: J. Warenycia. Polskie Radio 1994, – teatralna scenariusz na podstawie baśni Rybak i geniusz oraz Opowiadania króla Wysp Hebanowych pt. Opowiadanie króla Wysp Hebanowych. Reżyseria i adaptacja: I. Dragan. Wystawienie: Kielce, Teatr Lalki i Aktora „Kubuś” 2011.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

Rybak i geniusz. Wydanie elektroniczne: E-book: Dostępne w Internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/klechdy-sezamowe-rybak-i-geniusz/ [data dostępu: 20.10.2023]

Adaptacja: radiowa: Adaptacja: H. Szof. Reżyseria: J. Warenycia. Polskie Radio 1994, – teatralna: scenariusz na podstawie baśni Rybak i geniusz oraz Opowiadania króla Wysp Hebanowych pt. Opowiadanie króla Wysp Hebanowych. Reżyseria i adaptacja: I. Dragan. Wystawienie: Kielce, Teatr Lalki i Aktora „Kubuś” 2011.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

RECENZJE DOTYCZĄCE PRZEKŁADU ORAZ LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ I KRYTYKA PRZEKŁADU

1. Pieśni ludowe. Pieśni ludowe celtyckie, germańskie, romańskie – spolszczył Edward Porębowicz. „Kurier Warszawski” 1909 nr 322 [dot. przekładu E. Porębowicza].

2. „Ramayana”. „Kurier Warszawski” 1909 nr 343 [dot. m.in. przekładu A. Langego].

3. Epos. Zbiór arcydzieł poezji epickiej wszystkich czasów i narodów... Ułożył A. Lange. „Kurier Warszawski” 1909 nr 287 [dot. m.in. przekładu A. Langego].

4. Św. Franciszek z Asyżu. „Nowa Gazeta” 1910 nr 179 [dot. m.in. przekładu „Kwiatkow św. Franciszka z Asyżu” L. Staffa]. 

5. „Ptak niebieski” Maurycego Maeterlincka. „Kurier Warszawski” 1910 nr 16. 

6. Miłość platońska. Platon: Uczta. „Prawda” 1910 nr 27 [dot. m.in. przekładu W. Witwickiego].

7. Liryka francuska. „Literatura i Sztuka” 1911 nr 4 [dot. przekładów B. Ostrowskiej].

8. Henryk Heine: „Pieśni współczesne”. „Literatura i Sztuka” 1911 nr 8 [dot. przekładu W. Nawrockiego].

9. Liryka francuska. Przekłady Bronisławy Ostrowskiej. „Literatura i Sztuka” 1911 nr 4. 

10. Słowacki w przekładzie rosyjskim. „Literatura i Sztuka” 1912 nr 8 [dot. przekładu K. Balmonta].

11. Ise-Monogatari. „Kurier Warszawski” 1937 nr 202 [dot. przekładu N. Konrada z języka japońskiego]. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”. T. 14. Literatura pozytywizmu i Młodej Polski. Warszawa 1973. 

2. J. TRZNADEL. W: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000.

3. [I. TERESIŃSKA] I.T. W: Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. T. 2. Warszawa 2001.

4. Nowa Panorama Literatury Polskiej. Dostęp online:  https://nplp.pl/kolekcja/lesmian/

OMÓWIENIA

1. J. BRZECHWA: Niebieski wycieruch. W: Wspomnienia o Bolesławie Leśmianie. Lublin 1966 [o przyjaźni i korespondencji z K. Balmontem].

2. M.L. MAZUROWA: Podróże i praca twórcza Bolesława Leśmiana. W: Wspomnienia o Bolesławie Leśmianie. Lublin 1966.

3. Ż. NALEWAJK: Leśmian międzynarodowy – relacje kontekstowe. Studia komparatystyczne. Kraków 2015. passim.

4. J. TRZNADEL: Kalendarium leśmianowskie. Życie i twórczość w układzie chronologicznym. Warszawa 2016.

5. T. GÓRSKI: Bolesław Leśmian jako tłumacz. „Rocznik Przekładoznawczy” 2018 nr 13.

6. Walizka Leśmiana. Losy ocalonych rękopisów. Opracowanie i posłowie: D. Pachocki. Lublin 2019. 

ЛЕСЬМЯН Болеслав LEŚMIAN Bolesław

1877-1937

Первая фамилия: Лесман Lesman.

Псевдонимы и криптонимы: B., B.L., Bol. L., Felicjan Kostrzycki, Jan Łubin, Jerzy Ziembołowski, L.B.

Поэт, прозаик, драматург, эссеист, литературный и театральный критик, переводчик. 

Родился 22 января 1877 в Варшаве, в полонизированной интеллигентской  еврейской семье; сын Юзефа Лесмана [Józef Lesman], железнодорожного чиновника, редактора периодика „Przyroda i Przemysł”, и Эммы Судерланд [Emma Sunderland], дочери собственника фаянсового завода в городе Илжа [Iłża]; племянник Антония Ланге [Antoni Lange], поэта, литератутрого критика и переводчика; двоюродный брат Яна Бжехвы [Jan Brzechwa], поэта и переводчика. Юность провел в Киеве, где жил с 1879. Учился в Русской классической гимназии на Бибиковском бульваре. Там начал изучать греческий и, скорее всего, французский языки. Под давлением отца, в 1896 году поступил на Юридический факультет университета Св. Владимира, который окончил в июле 1901. Еще учась в средней школе, участвовал в борьбе за независимость, в патриотических демонстрациях против царизма, был заключен в Лукьяновскую тюрьму. С 1895 принимал активное участие в литературной и художественной жизни Киева, выступал на литературно-музыкальных вечерах, был соорганизатором некоторых из них. Дебютировал стихотворением Sekstyny в журнале „Wędrowiec” (№50). Следующие произведения размещал в краковском издании „Życie” и варшавском „Chimera”. Из переписки этого периода известно, что он занимался (или планировал заняться) переводами на русский язык небольших поэтических произведений французских символистов, франкоязычных и польских авторов; большинство этих переводов неизвестны. С 1901 жил в Варшаве. В 1903 отправился в путешествие сначала в Германию, а затем во Францию, где познакомился с обществом русских эмигрантов. Там состоялись его встречи с Константином Бальмонтом, Андреем Белым, Дмитрием Мережковским. Писал стихи по-русски, публиковал их в московских журналах «Золотое руно» и «Весы» (1906-1907). Во время путешествия по Европе, в Париже познакомился с художницей Зофьей Хылинской [Zofia Chylińska]. После возвращения в Польшу в 1906 работал юрисконсультом в конторе варшавско-венской железной дороги. В 1909, после короткой семейной поездки в Италию, начал сотрудничать с варшавской прессой (главным образом как литературный критик), в первую очередь с изданиями „Nowa Gazeta”, „Prawda” и „Myśl Polska”. Там появлялись его рецензии и эссе, а также тексты на тему польских литературных переводов с языков, которыми он свободно владел: русского и французского. Тогда же стал одним из соучредителей экспериментального художественного театра. В 1911 дебютировал в качестве режиссера. Поставил два спектакля, после чего покинул театр, В конце 1912 снова отправился со своей семьей во Францию, где жил с перерывами до 1914. В 1912 выпустил первый поэтический сборник Sad rozstajny. Согласно данным в журнале «Аполон» за 1912, подготовил к печати сборник поэтических переводов К. Бальмонта, а также сборник  критических очерков о нем; вероятно, также готовил к публикации фламандские легенды Шарля Де Костера (Charlesade Coster), сборник переводов рассказов Михаила Салтыкова-Щедрина и перевод нескольких поэтических произведений Тараса Шевченко; эти переводы не были найдены. В 1913 дебютировал как переводчик, опубликовав два сборника переводов рассказов Эдгара Аллана По. Эти переводы на польский были сделаны на основе французского перевода Шарля Бодлера. В том же году опубликовал сказки для детей, вдохновленные польским фольклором, и переводческие адаптации арабских сказок:  Księgi tysiąca i jednej nocy: Klechdy sezamowe (Тысяча и одна ночь, Сказания о Сезаме) и Przygody Sindbada Żeglarza (Приключения Синдбада-морехода). В период первой мировой войны находился в Лодзи, где возглавлял литчасть в Польском театре (ныне театр им. С. Ярача). Осенью 1918 переехал в Хрубешув (Hrubieszów). Благодаря усилиям заместителя министра Евгениуша Смяровского [Eugeniusz Śmiarowski] начал работать там, в соответствии с полученным образованием, нотариусом. В 1922 переехал в город Замосць [Zamość], где открыл собственную нотариальную контору. После периода финансовой стабилизации столкнулся с серьезными проблемами, связанными с хищением большой суммы денег одним из сотрудников конторы. В 1933 стал членом Польской академии литературы [Polska Akademia Literatury]. В 1935 переехал с семьей в Варшаву, где посвятил себя литературной работе. Умер 5 ноября 1937 в Варшаве; похоронен на Повонзковском кладбище [Cmentarz Powązkowski] вместе с сестрой Александрой. 

Имел детей: Марию Людвику [Maria Ludwika (1905-?; в замужестве Мазурова [Mazurowa]) и Ванду Ирэну [Wanda Irena] (1908-1986; в замужестве Хилс  [Hills]).

Значительная часть литературного наследия Лесьмяна была потеряна во время войны. Не удалось найти его переписку с издателями в Польше, переводчиками и российскими писателями. Отдельные документы из архива можно найти, среди прочего: в Национальной библиотеке в Варшаве [Biblioteka Narodowa w Warszawie], Государственном архиве в городе Замосць [Archiwum Państwowe w Zamościu], Замосцком музее [Muzeum Zamojskie], в частных коллекциях Словимора Бартника [Sławomir Bartnik], Анджея Кудлицкого [Andrzej Kudlicki], а также в архиве Harry Ransom Center Техасского университета в Остине (США).