STAWAR Andrzej

1900-1961 

Właściwe imię i nazwisko: Edward Janus. 

Pseudonimy i kryptonimy: A.; a.s.; A.S-r; Amicus; as; as.; (as);  Bronisław Zawadowski; Br. Zawadowski; E. Janicki; ej; ej.; J.O.; Jan Witkowicz; K. Zawadzki; Paweł Treska; s.; (s); S.; Spectator; St.; Stanisław Leśniewski; Wł. Zawadzki; — wspólnie z J. Koenigiem: Nemo; — wspólnie z M. Szczuką: S-z; — pseudonim redakcyjny wydawnictwa Rój, używany też przez innych autorów: Dr J.P. Zajączkowski. 

Krytyk literacki, publicysta, tłumacz. 

Urodzony 30 kwietnia 1900 w Warszawie; syn Antoniego Janusa i Franciszki z Tałajów, bezrolnych chłopów, którzy przybyli do Warszawy w poszukiwaniu pracy. Uczęszczał do tamtejszego rosyjskiego gimnazjum rządowego. Naukę przerwał w 1915, po zajęciu miasta przez wojska niemieckie w czasie I wojny światowej. Do końca wojny pracował jako robotnik niewykwalifikowany. W 1919-22 służył w Wojsku Polskim (Wojsko Polskie). Uczył się samodzielnie, zwłaszcza w zakresie literatury polskiej i rosyjskiej. Około 1923 związał się z Komunistyczną Partią Robotniczą Polski (KPRP Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (KPRP); od 1925 Komunistyczna Partia Polski, KPP Komunistyczna Partia Polski (KPP)). Zaangażowanie polityczne realizował głównie przez artykuły poświęcone sprawom bieżącym, ale też literaturze. Teksty publicystyczne, teoretyczne i krytycznoliterackie, liczne recenzje z literatury sowieckiej ogłaszał m.in. w czasopismach: „Kultura Robotnicza” (1923; Kultura Robotnicza), „Nowa Kultura” (1923-24; Nowa Kultura), „Jednodniówka Niezależnej Partii Chłopskiej” (1925-27; Jednodniówka Niezależnej Partii Chłopskiej), „Wiadomości Literackie” (1925-27; Wiadomości Literackie), „Skamander” (1926; Skamander), „Dźwignia” (1927-28 Dźwignia; także sekretarz miesięcznika). Był pomysłodawcą utworzenia i sekretarzem redakcji „Miesięcznika Literackiego” (1929-31; Miesięcznik Literacki), w którym ogłosił ponad 50 artykułów i recenzji dotyczących radzieckiej kinematografii, krytyki literackiej i teorii literatury, językoznawstwa, powieści biograficznych i historycznych. W tym czasie zajął się twórczością przekładową z literatury rosyjskiej. Jako tłumacz debiutował w 1929 przekładem powieści Fiodora Dostojewskiego Biedni ludzie. Pojedyncze tłumaczenia z radzieckiej literatury reportażowej i pamiętnikarskiej ogłaszał w „Miesięczniku Literackim” (1930-31). W styczniu 1931 był jednym z sygnatariuszy „Listu otwartego w sprawie torturowania więźniów politycznych w Łucku”. Jego artykuły był często konfiskowane przez cenzurę. We wrześniu 1931 aresztowany wraz z całą redakcją „Miesięcznika Literackiego”, przebywał dwa miesiące w warszawskim Areszcie Centralnym. Po zwolnieniu z więzienia zajął się ponownie pracą przekładową. W 1934-36 wydawał wspólnie z Romanem Jabłonowskim czasopismo „Pod Prąd” (Pod Prąd); teksty tu zamieszczone skutkowały oskarżeniem go o trockizm przez kierownictwo KPP. Skazany na ostracyzm towarzyski, w konsekwencji zerwał z partią i wycofał się z działalności politycznej. Zintensyfikował twórczość przekładową, współpracując głównie z wydawnictwami „Rój” oraz „J. Przeworski”. W 1937 był wydawcą i redaktorem pisma „Nurt” (ukazał się tylko nr 1; Nurt ); publikował ponownie w „Wiadomościach Literackich” (1937-39) oraz w „Dzienniku Ludowym” (1938; Dziennik Ludowy). Po wybuchu II wojny światowej został zmobilizowany i wziął udział w kampanii wrześniowej. Następnie przedostał się na Węgry, gdzie pozostał do zakończenia wojny, działając w Komitecie do Spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami w Budapeszcie (Komitet do Spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami). Był doradcą do spraw kultury prezesa Komitetu. Od marca 1944 ukrywał się w domu Ireny i Stanisława Vincenzów w małej miejscowości Nógrádverőce nad Dunajem. W czerwcu 1945 powrócił do kraju i do 1946 pracował w Ministerstwie Kultury i Sztuki w Warszawie (Ministerstwo Kultury i Sztuki), początkowo jako dyrektor gabinetu ministra, następnie jako urzędnik w Departamencie Literatury, Teatru i Filmu (Departament Literatury, Teatru i Filmu Ministerstwa Kultury i Sztuki). Kontynuował twórczość krytycznoliteracką; publikował w „Kuźnicy” (1946-48; Kuźnica) i „Odrodzeniu” (1946-49; Odrodzenie). W 1949 odmówił poparcia dla ogłoszonego w Szczecinie programu realizmu socjalistycznego jako dyrektywy pisarstwa. Odrzucił także nakaz poddania się samokrytyce, wskutek czego jego twórczość została objęta zakazem druku. Utrzymywał się z przekładów z literatury rosyjskiej, głównie prozy radzieckiej, a także dramatu. Od połowy lat pięćdziesiątych był związany z Lilianą Lubińską, profesorką neurobiologii w Instytucie Biologii Doświadczalnej PAN (zm. 1990). W 1955 odzyskał możliwość publikowania; . ogłaszał artykuły i recenzje w „Twórczości” (1955-57; Twórczość), „Nowej Kulturze” (1956; Nowa Kultura (PRL)), „Polityce” (1958-59; Polityka). Należał do zespołu redakcyjnego miesięcznika „Dialog” (1956-57; Dialog) i kwartalnika „Opinie” (1957; Opinie). Pojedyncze przekłady literackie drukował w czasopismach: „Ekran Tygodniowy” (1949; Ekran Tygodniowy), „Rzeczpospolita” (1949; Rzeczpospolita (PRL)), „Poznajemy Świat i Życie” (1955; Poznajemy Świat i Życie), „Kłosy” (1955, dodatek „Chłopskiej Drogi” Kłosy), „Gazeta Białostocka” (1960; Gazeta Białostocka), „Polityka” (1960). Wobec politycznego przełomu października 1956 zachował dystans. Został wybrany do Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich (ZLP; Zarząd Główny Związku Literatów Polskich), wszedł też w skład redakcji kwartalnika „Opinie”. W 1958 zrezygnował z tych funkcji. W 1960 przebywał w Moskwie na sesji naukowej poświęconej 50. rocznicy śmierci Lwa Tołstoja. Powrócił na nowo do rozwijanego w latach trzydziestych zainteresowania problematyką sowietologiczną. W marcu 1961 wyjechał do Francji na leczenie choroby nowotworowej. Zatrzymał się w Grenoble, u Ireny i Stanisława Vincenzów; pracował tam nad przygotowaniem tomu studiów i artykułów publicystycznych do druku w Bibliotece „Kultury”. Pod koniec lipca, w stanie krytycznym, przyjechał do domu Instytutu Literackiego w Maisons-Laffitte. Zmarł 5 sierpnia 1961 w szpitalu w Saint-Germain-en-Laye pod Paryżem; pochowany w Warszawie na Cmentarzu Powązkowskim w Alei Zasłużonych. Pośmiertnie odznaczony Orderem Sztandaru Pracy II klasy. 

Archiwum tłumacza znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA 

1. F. Dostojewski: Biedni ludzie. [Powieść]. Przełożył z oryginału A. Stawar.  Warszawa: Rój 1929, 287 s. Dzieła. Seria 7. Wydania następne:  Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955. Z Pism F. Dostojewskiego; Warszawa: Książka i Wiedza 1976, 199 s. Koliber, 32; wydanie 2 Ilustrował Z. Magner. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1979. Biblioteka Jednorożca. Przedruk w: F. Dostojewski: Białe noce i inne utwory. [Przełożyli z rosyjskiego: W. Broniewski, Z. Podgórzec, G. Karski, A. Stawar. Wybór i przypisy: Z. Podgórzec]. Londyn: Puls 1992 s. 5-120. Z dzieł Dostojewskiego, t. 5.

Tytuł oryginału: Bednye lûdi.

Wydanie elektroniczne:
Audiobook: Czyta: H. Machalica. Warszawa: Zakład Wydawnictw i Nagrań PZN 1989, 6 kaset dźwiękowych.

Adaptacje: teatralna: Adaptacja, reżyseria: T. Bradecki. Kraków: Stary Teatr im. H. Modrzejewskiej 1983, - telewizyjna: Adaptacja, reżyseria: T. Bradecki. Teatr Telewizji 1984, - radiowa: Reżyseria: T. Bradecki. Polskie Radio 1995.
Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

2. S. Tretiakow: Krzyczcie Chiny! Łańcuch faktów w 9 ogniwach. [Dramat]. Przełożył A. Stawar. Adaptacja tekstu, reżyseria: L. Schiller, H. Szletyński. Wystawienie teatralne: Lwów: Teatr Wielki 1932. 

Tytuł oryginału: Ryči, Kitaj!

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

3. M. Szołochow: Cichy Don. [Powieść]. T. 1-7. [T. 1 i 3 Przełożył A. Stawar; t. 2 Przełożył W. Rogowicz]. Warszawa: Rój 1934, 278 + 292 + 262 s. Rój. Nowa seria. [T. 4. Przełożył A. Stawar; T. 5 Przełożył W. Rogowicz], tamże 1935, 307 + 238 s.; [T. 6. i 7. Przełożył A. Stawar] tamże 1938, 238 + 223 s. Rój. Nowa seria. Wydanie następne całości: [Przekład autoryzowany z języka rosyjskiego: W. Rogowicz i A. Stawar]. T. 1-4. Warszawa: Czytelnik 1946-1948, tamże: wydanie 2 [!] 1948-1950, wydanie 3 1949. Okładkę projektował Z.B. Rychlicki, wydanie 4 1951, wydanie 5 1953, wydanie 6 1955, wydanie 7 popraw. 1958, wydanie 8 1959, wydanie 9 1962, wydanie 10 1966; wydanie 11 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1967. Powieści XX wieku; wydanie 11 [i.e. 12] Warszawa: Czytelnik 1967. Biblioteka Powszechna, tamże: wydanie 13 1967, wydanie 14 1969, wydanie 15 1972, wydanie 16 1973, wydanie 17 1977. Kolekcja Literatury Radzieckiej; wydanie 18 Warszawa: Książka i Wiedza 1982, wydanie 19 tamże 1984; wydanie 20 Warszawa: Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej „Współpraca” 1984; Warszawa: Interart 1994 [wydanie wg Warszawa: Czytelnik 1969]; Warszawa: Porozumienie Wydawców 2001. Kanon na koniec wieku.

Tytuł oryginału: Tihij Don.

Wydanie elektroniczne:
Audiobook: Czyta: A. Sikora. Warszawa: Zakład Nagrań i Wydawnictw Związku Niewidomych 1984 , 63 kasety dźwiękowe. 

Recenzje i omówienia:
1. [L.L. BEYNAR] jas.: Ścisłość przekładu. „Tygodnik Powszechny“ 1948 nr 44.
2. N. SOŁOWICZ: O pervom perevode „Tihogo Dona" na pol’skij âzyk. „Przegląd Rusycystyczny“ 1982 nr 1/4.
Od wydania w 1946-48 (t. 1-4) brak informacji o autorstwie przekładów poszczególnych tomów.

4. L. Leonow: Złodziej. [Powieść]. Przełożył [A. Stawar] S. Leśniewski. T. 1-2. Warszawa: Rój 1935, 246 + 259 s. Wydanie następne: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958, 495 s.; wydanie 2 rozszerzone tamże 1979, 639 s. Kolekcja Literatury Radzieckiej.

Przekład podpisany: Stanisław Leśniewski.

Tytuł oryginału: Vor.

5. A. Tołstoj: Piotr Pierwszy. [Powieść]. Przekład autoryzowany A. Stawar. T. 1-2. Warszawa: J. Przeworski 1935 [antydat. 1934], 262 + 387 s. Wydanie następne: wydanie 2 tamże 1936; t. 1-3 Warszawa: Czytelnik 1948; tamże 1950; wydanie 1 [!] t. 1-3. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955. Biblioteka Laureatów Nagrody Stalinowskiej; wydanie 5 Warszawa: Czytelnik 1957; wydanie 6 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964. Powieści XX wieku; wydanie 7 Warszawa: Czytelnik 1967. Nike, wydanie 8 tamże 1974. Nike; wydanie 9 Warszawa: Książka i Wiedza 1984, wydanie 10 tamże 1985, wydanie 10 (dodruk) 1986. 

Tytuł oryginału: Pёtr Pervyj.

Omówienie:
W. DOROSZEWSKI: Na marginesie przekładu. W tegoż: Wśród słów, wrażeń i myśli. Warszawa 1966. 

6. I. Erenburg: Jednym tchem. [Powieść]. Przełożył A. Stawar. Warszawa: Rój 1936, 257 s. Wydanie następne: Warszawa: Iskry 1955, wydanie 2 [!] tamże 1956.

Tytuł oryginału: Ne perevodâ dyhaniâ.

7. L. Leonow: Droga na ocean. [Powieść]. Przełożył A. Stawar. [T.] 1-3. Warszawa: Rój 1936-1937, 236 + 239 + 270 s. Wydanie nowe: Przekład autoryzowany [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1951, 325 + 363 s.

Tytuł oryginału: Doroga na okean. 

Recenzje:
1. H. RADZIUKINAS: Szablon sowiecki. „Prosto z Mostu“ 1936 nr 41.
2. H. RADZIUKINAS: Przekłady z rosyjskiego. „Prosto z Mostu“ 1937 nr 7.

8. J. Tynianow: Puszkin. Powieść. Przełożył [A. Stawar] Dr J.P. Zajączkowski. Warszawa: Rój 1937, 341 s. Wydanie następne: Warszawa: Książka 1947. 

Tytuł oryginału: Puškin.

9. M. Priszwin: Korzeń życia. [Opowiadania]. Przełożył A. Stawar. Warszawa: Rój 1939 [i.e. 1938], 323 s. Wydania następne pt. Korzeń życia i inne opowiadania: Przekład A. Stawara i P. Hertza. [Warszawa:] Czytelnik 1947, 268 s.  tamże: wydanie 2 1949, wydanie 3 [Z rosyjskiego przełożyli A. Stawar, Cz. Jastrzębiec-Kozłowski]. 1953, 214 s. Biblioteka Prasy. 

Tytuły oryginałów: Žen'-šen'; [Rasskazy strelka]; Nerl’; Flejta; [Gornye barany]; Čёrnyj arab; Krutoârskij zver'; Ptič'e kladbiŝe.
Zawartość: Żeń-szeń; [Obrazki i opowiadania myśliwskie:] Opowiadania strzelca; Nerl; Flejta; Barany górskie; [Stare opowieści:] Czarny Arab; Krutojarska bestia; Cmentarzysko ptasie.

Wydanie z 1949 zawiera w przekładzie A. Stawara: Czarny Arab; Dzikie owce; Opowiadania strzelca; Nerl – Flejta; Cmentarzysko ptasie; Żeń-szeń, 7-139, 174-267. 

Recenzja:
J. PREGIERÓWNA: Z beletrystyki rosyjskiej. „Odrodzenie“ 1948 nr 6.

10. W. Arseniew: Dersu Uzała. [Powieść]. [Ilustrował E. Czaruszyn. Przedmowa: A. Pieszkow]. Warszawa: Książka 1948, 286 s. Wydania następne: wydanie 2 Warszawa: Książka i Wiedza 1950; wydanie 3 Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej 1960. Egzotyka, Nauka, Fantazja, Przygoda.

Tytuł oryginału: Dersu Uzala.

Stanowi cz. 2 cyklu. Część 1: Na bezdrożach tajgi (Po ussurijskomu kraû).

11. M. Gorki: Wrogowie. Sztuka w 3 aktach. Wystawienie: teatralne: Reżyseria: K. Borowski. Warszawa, Teatr Polski 1949; radiowe: Adaptacja i reżyseria: K. Borowski. Polskie Radio 1956. Wydanie: Inscenizacja: M. Wyrzykowski. Wstęp: J.A. Szczepański. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 190 s. Biblioteczka Świetlicowa, 75. Wydanie następne inne: pt. Wrogowie. Sceny dramatyczne. [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1951, 186 s. Przedruk w: Antologia dramatu rosyjskiego. T. 2. Warszawa 1954; M. Gorki: Dramaty. (Wybór dzieł. T. 4). Warszawa 1954; M. Gorki: Utwory dramatyczne 1901-1906. . Warszawa 1955. Pisma. T. 4

Tytuł oryginału: Vragi.

Wystawienia: radiowe: Adaptacja i reżyseria: K. Borowski. Polskie Radio 1956.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

12. M. Szołochow: Zorany ugór. [Powieść]. [Księga 1]-2. Przekład autoryzowany: A. Stawar. Warszawa: Czytelnik 1949-1961.

[Księga 1.] 1949, 395 s. Klub literacki „Odrodzenia“, 3. Wydanie następne: 2-8 w tej serii  tamże 1949-1955; wydanie 4 1952, wydanie 5 Ilustrował K. Henisz 1953, wydanie 6 Ilustrował K. Henisz 1954, wydanie 7 1954, wydanie 8 [Posłowie: A. Jackiewicz. Ilustrował A. Łaptiew] 1955. Złota Biblioteka.

[Księga 2.] 1961, 377 s. 

Tytuł oryginału: Podnâtaâ celina.

13. L. Leonow: Szarańcza. Opowiadanie. Przełożył A. Stawar. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1951, 104 s. 

Tytuł oryginału: Saranča.

14. L. Leonow: Borsuki. [Powieść]. Przełożył [A. Stawar] J. Witkowicz. Warszawa: Czytelnik 1952, 405 s. 

Tytuł oryginału: Barsuki.

15. W. Koczetow: Żurbinowie. Powieść. Przełożył A. Stawar. Warszawa: Czytelnik 1954, 418 s. 

Tytuł oryginału: Žurbiny.

16. M. Sałtykow-Szczedrin: Poszechońskie dawne dzieje. [Powieść]. Przełożył A. Stawar. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 677 s.

Tytuł oryginału: Pošehonskaâ starina.

17. L. Tołstoj: Wojna i pokój. Powieść. T. 1-4. Przełożył A. Stawar. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958. Dzieła. T. 4-7, 483 + 500 + 538 + 500 s. Dzieła, T. 4-7. Wydanie następne: tamże: wydanie 2 1959. Biblioteka Arcydzieł. Najsławniejsze Powieści Świata, wydanie 3 Przedmowa: J. Iwaszkiewicz 1961. Biblioteka Poezji i Prozy, wydanie 4 Przedmowa: J. Iwaszkiewicz 1962. Biblioteka Powszechna, wydanie 5 Przedmowa: J. Iwaszkiewicz 1964. Biblioteka Powszechna, wydanie 6 Przedmowa: J. Iwaszkiewicz 1966; wydanie 7 Przedmowa: J. Iwaszkiewicz 1967, wydanie 8 Przedmowa: J. Iwaszkiewicz 1970, wydanie 9 1973. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej, wydanie 10 1976, wydanie 11 1978. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej, wydanie 12 1979. Książka dla każdego, wydanie 12 1979 [wydanie 1 w tym wyborze]. Dzieła wybrane, 1-2. Biblioteka Klasyków, wydanie 13 1984; wydanie 14 1988, Warszawa: Współpraca 1987, tamże 1988; z posłowiem A. Drawicza Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 1992, tamże 1993. Biblioteka Klasyki; Opracowanie graficzne: M. Szyszko. Warszawa: Agencja Elipsa 1994; Posłowie: J. Gondowicz. Warszawa: Świat Książki 2002; Poznań: Zysk i S-ka 2018, tamże [2023].

Tytuł oryginału: Vojna i mir. 

Wydania elektroniczne:
Audiobook: Czyta: K. Jasieński. Warszawa: Zakład Wydawnictw i Nagrań PZN 1987, 17 kaset.
E-book: Poznań: Zysk i S-ka 2018, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI.

18. M. Zoszczenko: Rozkosze kultury. [Opowiadania]. Przełożyli: H. Pilichowska, A. Stawar, L. Susid. [Ilustrował: M. Zoszczenko]. Warszawa: Iskry 1958, 251 s. Biblioteka Stańczyka. Wydanie następne: Warszawa: Alkazar 1993.

Tytuł oryginału: Rasskazy. 

Tytuły oryginałów opowiadań w przekładzie A. Stawara: [Pozdnee ob'âvlenie]; V tramvae; Istoriâ bolezni; Galoša; Poezdka v gorod Topcy; Sčastilvyj slučaj; Pohvala transportu; Kakie u menâ byli professii.
Tytuły opowiadań w przekładzie A. Stawara: Spóźnione ogłoszenie; W tramwaju; W szpitalu; Kalosz; Wyjazd do miasta Topce; Zabawne wydarzenie; Pochwała motoryzacji; Jakie uprawiałem zawody, s. 49-56, 74-77, 105-110, 131-140, 178-189, 198-203, 208-220.

PRACE DOTYCZĄCE LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ I KRYTYKA PRZEKŁADU

Artykuły

1. W szkole Plechanowa; Bohater naszych czasów; O (M.) Szołochowie; Dostojewski w siedemdziesiątą piątą rocznicę śmierci; „Zbrodnia i kara” F. Dostojewskiego. W: Bieliński. W: Szkice literackie. Wybór. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 669 s. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

Ankieta dla IBL PAN ca 1958. 

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. M. WÓJCIK. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 15. Wrocław 1970.

2. [J. CZACHOWSKA] J.CZ. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. T. 7, 10 (Uzupełnienia). Warszawa 2001, 2007.

3. M. STĘPIEŃ. W: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000.

Anna Sobieska

СТАВАР Анджей STAWAR Andrzej 

1900-1961 

Настоящие имя и фамилия: Эдвард Янус [Edward Janus]. 

Псевдонимы и криптонимы: A.; a.s.; A.S-r; Amicus; as; as.; (as);  Bronisław Zawadowski; Br. Zawadowski; E. Janicki; ej; ej.; J.O.; Jan Witkowicz; K. Zawadzki; Paweł Treska; s.; (s); S.; Spectator; St.; Stanisław Leśniewski; Wł. Zawadzki;
— вместе с Е. Кенигом [J. Koenig]: Nemo;
— вместе с М. Щукой [M. Szczuka]: S-z;
— редакционный псевдоним издательства «Руй» [„Rój”], который также использовался другими авторами: Dr J.P. Zajączkowski. 

Литературный критик, публицист, переводчик. 

Родился 30 апреля 1900 в Варшаве; сын Антония Януса [Antoni Janus] и Франтишки, урожденной Талай [Franciszka z Tałajów], безземельных крестьян, приехавших в Варшаву в поисках работы. Учился в местной русской государственной гимназии. Прервал учебу в 1915, после того как немецкая армия оккупировала город во время Первой мировой войны. До конца войны работал подсобным рабочим. В 1919-22 служил в польской армии. Учился самостоятельно, особенно польской и русской литературе. Около 1923 вступил в Коммунистическую рабочую партию Польши [Komunistyczna Partia Robotnicza Polski, KPRP] (с 1925 - Коммунистическая партия Польши [Komunistyczna Partia Polski, KPP]). Свои политические интересы выражал в основном в статьях на актуальные темы, а также в литературе. Публиковал публицистические, теоретические и критические тексты и многочисленные рецензии на советскую литературу в таких журналах, как: „Kultura Robotnicza” (1923), „Nowa Kultura” (1923-24), „Jednodniówka Niezależnej Partii Chłopskiej” (1925-27), „Wiadomości Literackie” (1925-27), „Skamander” (1926), „Dźwignia” (1927-28; также секретарь ежемесячника). Инициатор создания и секретарь редакции журнала „Miesięcznik Literacki” (1929-31), в котором опубликовал более 50 статей и рецензий о советском кино, литературной критике и теории литературы, лингвистике, биографических и исторических романах. В это время занялся переводами русской литературы. Дебютировал как переводчик в 1929 с переводом романа Федора Достоевского Бедные люди. Отдельные переводы из советской репортажной и мемуарной литературы публиковал в журнале „Miesięcznik Literacki” (1930-31). В январе 1931 был одним из подписантов «Открытого письма о пытках политических заключенных в Луцке» („List otwarty w sprawie torturowania więźniów politycznych w Łucku”). Его статьи часто изымались цензурой. В сентябре 1931 был арестован вместе со всей редакцией издания „Miesięcznik Literacki” и провел два месяца в Варшавском центральном изоляторе [Areszt Centralny]. После освобождения из заключения снова занялся переводческой деятельностью. В 1934-36 годах вместе с Романом Яблоновским [Roman Jabłonowski] издавал журнал „Pod Prąd”; опубликованные в нем тексты привели к тому, что руководство KPP обвинило его в троцкизме. Подвергшись общественному остракизму, в результате порвал с партией и отошел от политической деятельности. Активизировал работу в области перевода, сотрудничая в основном с издательствами „Rój” и „J. Przeworski”. В 1937 был издателем и редактором журнала „Nurt” (вышел только № 1); снова публиковался в изданиях „Wiadomości Literackie”  (1937-39) и „Dziennik Ludowy” (1938). После начала Второй мировой войны был мобилизован и принял участие в сентябрьской кампании. Затем отправился в Венгрию, где оставался до конца войны, работая в Комитете по уходу за польскими беженцами [Komitet do Spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami] в Будапеште. Был советником по культуре при председателе комитета. С марта 1944 скрывался в доме Ирэны и Станислава Винценц [Irena i Stanisław Vincenzowie] в маленькой деревушке Ноградверёце [Nógrádverőce] на Дунае. В июне 1945 вернулся в страну и до 1946 работал в министерстве культуры и искусств [Ministerstwo Kultury i Sztuki] в Варшаве, сначала в качестве директора канцелярии министра, затем в качестве сотрудника департамента литературы, театра и кино [Departament Literatury, Teatru i Filmu]. Продолжал заниматься литературной критикой; публиковался в изданиях „Kuźnica” (1946-48) и „Odrodzenie” (1946-49). В 1949 отказался поддержать программу социалистического реализма, объявленную на съезде писателей в Щецине [Szczecin] в качестве директивы для литературной деятельности. Также отверг приказ о самокритике, в результате чего его работы было запрещено печатать. Зарабатывал на жизнь переводами русской литературы, в основном советской прозы, а также драматургии. С середины 1950-х его связывают отношения с Лилианой Любиньской [Liliana Lubińska], профессором нейробиологии в Институте экспериментальной биологии Польской академии наук [Instytut Biologii Doświadczalnej PAN] (ум. 1990). В 1955 вновь обрел возможность публиковаться; размещал статьи и рецензии в изданиях „Twórczość” (1955-57), „Nowa Kultura” (1956), „Polityka” (1958-59). Был членом редакции ежемесячного журнала „Dialog” (1956-57) и ежеквартального журнала „Opinie” (1957). Отдельные литературные переводы печатал в изданиях: „Ekran Tygodniowy” (1949), „Rzeczpospolita” (1949), „Poznajemy Świat i Życie” (1955), „Kłosy” (1955, приложение к изданию „Chłopska Droga”), „Gazeta Białostocka” (1960), „Polityka” (1960). Во время политического перелома в октябре 1956 держался в стороне. Был избран членом правления Союза польских писателей [Związek Literatów Polskich, ZLP], а также входил в состав редакции ежеквартального журнала „Opinie”. В 1958 ушел в отставку с этих постов. В 1960 был в Москве на научной сессии, посвященной 50-летию со дня смерти Льва Толстого. Вновь обратился к проблематике советологии, интерес к которой возник у него в 1930-е. В марте 1961 уехал во Францию для лечения онкологического заболевания. Остановился в Гренобле [Grenoble] у Ирэны и Станислава Винценц; там работал над подготовкой тома исследований и публицистических статей для печати в серии «Библиотека “Культуры”» [Biblioteka „Kultury”]. В конце июля в критическом состоянии приехал в дом издательства «Литературный институт» [Instytut Literacki] в Мезон-Лаффите [Maisons-Laffitte]. Умер 5 августа 1961 в больнице в Сен-Жермен-ан-Ле [Saint-Germain-en-Laye] под Парижем; похоронен в Варшаве на кладбище Повонзки [Cmentarz Powązkowski] на Аллее достойных [Aleja Zasłużonych]. Посмертно награжден орденом «Знамя Труда» [Order Sztandaru Pracy] II степени. 

Архив переводчика хранится в Национальной библиотеке [Biblioteka Narodowa] в Варшаве.