DICKSTEIN-WIELEŻYŃSKA Julia

1881-1943

Podpisywała się także: Julia Dicksteinówna (do 1926), Julia Wieleżyńska (od 1926).

Kryptonim: J.D.

Tłumaczka, poetka, publicystka, krytyczka literacka, historyczka literatury.

Urodzona 17 listopada 1881 w Warszawie w rodzinie spolonizowanej inteligencji żydowskiej; córka Samuela Dicksteina, matematyka, pedagoga, profesora Uniwersytetu Warszawskiego, działacza społecznego, redaktora i wydawcy, i Pauliny z Natansonów, pianistki, działaczki społecznej i tłumaczki, siostra Alfreda Dicksteina, architekta. Od najmłodszych lat towarzyszyła rodzicom w podróżach zagranicznych (m.in. do Paryża, Budapesztu i do Szwajcarii), które kształtowały jej zainteresowania i rozwijały zdolności językowe. Pobierała naukę w domu; prawdopodobnie w latach 1894-97 kształciła się na prywatnej pensji Zuzanny Morawskiej w Warszawie (działającej oficjalnie jako Szkoła Rzemiosł Kobiecych Wandy Rafalskiej (Szkoła Rzemiosł Kobiecych Wandy Rafalskiej)). Kontynuowała naukę na tajnym Uniwersytecie Latającym (Uniwersytet Latający) (przekształconym w 1905 roku w Towarzystwo Kursów Naukowych (Towarzystwo Kursów Naukowych)), gdzie była uczennicą m.in. filozofów i działaczy oświatowych Mariana Massoniusa oraz Adama Mahrburga, z którym współpraca zaowocowała w 1907 jej debiutem translatorskim – przekładem dzieła Wilhelma Jerusalema Wstęp do filozofii.  Po wybuchu rewolucji 1905 roku przyłączyła się do ruchu patronatu nad więźniami politycznymi. W tymże roku rozpoczęła działalność na rzecz emancypacji kobiet i zajęła się udzielaniem pomocy dziewczętom zagrożonym prostytucją. Jako członkini Polskiego Stowarzyszenia Równouprawnienia Kobiet (Polskie Stowarzyszenie Równouprawnienia Kobiet) prowadziła kurs historii filozofii i literatury i działalność odczytową. Od 1906 publikowała przekłady, artykuły i recenzje literackie oraz artykuły dotyczące kwestii kobiecej w „Nowym Słowie” (1906) (Nowe Słowo), miesięczniku „Książka” (1907-1913) (Książka), „Nowej Gazecie” (1906-1918) (Nowa Gazeta), tygodniku „Izraelita” (1910) (Izraelita). Ze względu na trudności z zebraniem dokumentacji poświadczającej ukończenie przez nią kolejnych etapów nauki dalsze studia podjęła w Berlinie dzięki wstawiennictwu Aleksandra Brücknera. Na podstawie zaświadczeń Aloisa Riehla,  Carla Stumpfa oraz Kurta Breysiga, została dopuszczona do podjęcia nauki w drugim i trzecim semestrze studiów filozoficznych na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma (Uniwersytet Fryderyka Wilhelma) (od 1949 roku Uniwersytet Humboldtów) w Berlinie. Tam od 1906 do 1908 jako wolna słuchaczka studiowała filozofię ścisłą. Wówczas rozpoczęła naukę sanskrytu, do której powróciła w 1912 roku. Do przystąpienia do egzaminów doktorskich zabrakło jej jednego roku studiów, które jednak, z nieznanych powodów, chciała zaliczyć poza terenem Niemiec. Twórczość literacką rozpoczęła w 1910, publikując prozę poetycką Bajka tatrzańska, w dodatku do „Nowej Gazety” „Literatura i Sztuka” (nr 3) (Literatura i Sztuka). W 1912 towarzyszyła rodzicom podczas IV Międzynarodowego Kongresu Historii Religii w Lejdzie, gdzie poznała włoskiego filozofa i religioznawcę Raffaela Pettazzoniego. Nie znając jeszcze wtedy biegle włoskiego, rozpoczęła z nim wieloletnią korespondencję w tym języku. W tym czasie zaczęła także uczyć się antycznej greki. W 1913 podjęła się przekładu dzieł Giordana Bruna do serii Towarzystwa Naukowego Warszawskiego Biblioteka Filozoficzna, gotowe tłumaczenie wycofane w 1915 z planu wydawniczego zaginęło później; opublikowała tylko przekłady utworów poetyckich Bruna w Panteonie literatury wszechświatowej (Warszawa 1921) oraz w czasopiśmie „Myśl Wolna” (1922 nr 6) (Myśl Wolna).  Po ponownym spotkaniu z Pettazzonim w 1913, gdy zatrzymała się we Włoszech podczas podróży po Europie, przy jego wsparciu i pod jego kierunkiem jesienią 1913 rozpoczęła studia na Uniwersytecie Rzymskim „La Sapienza” (Uniwersytet Rzymski „La Sapienza”). Uczęszczała m.in. na kursy historii filozofii, estetyki, językoznawstwa, sanskrytu, greki, łaciny, oraz na prowadzony przez Pettazoniego kurs historii religii. W czerwcu 1914 zdała egzaminy z historii religii, sanskrytu, historii filozofii i z estetyki. W lipcu 1914 wyjechała wraz z rodziną z Rzymu do Monako, zabierając ze sobą artykuły Pettazzoniego o Sienie, religii w Grecji, chrześcijaństwie i idei Boga, by przetłumaczyć i opublikować je w Polsce (nieogłoszone z powodu wybuchu wojny, zaginęły). Po wybuchu wojny była zmuszona do początku listopada pozostać jako cudzoziemka w Monako, odmówiono jej także prawa do korespondencji. Po powrocie do Warszawy w drugiej połowie listopada 1914 wstąpiła do Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego (Liga Kobiet Pogotowia Wojennego). Prowadziła wykłady literatury polskiej i włoskiej na trzyletnich Wyższych Kursach Pedagogicznych dla Kobiet Jana Miłkowskiego (Wyższe Kursy Pedagogiczne dla Kobiet Jana Miłkowskiego) oraz w Towarzystwie Kursów Naukowych (Towarzystwo Kursów Naukowych), przekształconych w 1918 w Wolną Wszechnicę Polską (Wolna Wszechnica Polska). Udzielała również lekcji języka włoskiego. Jako członkini Polskiego Stowarzyszenia Równouprawnienia Kobiet w 1917 uczestniczyła w Zjeździe Kobiet Polskich w Warszawie. Angażowała się w działalność Komitetu Uczczenia Narcyzy Żmichowskiej (1917-19) (Komitet Uczczenia Narcyzy Żmichowskiej). Kontynuowała pracę literacką, ogłaszając tom wierszy Na duszy mej palecie, w którym odrębny dział stanowiły przekłady z języków: włoskiego, hiszpańskiego, angielskiego i czeskiego. W latach 20. czyniła starania o objęcie tworzonej na Uniwersytecie Rzymskim katedry literatury i języka polskiego, którą ostatecznie powierzono Romanowi Pollakowi. W 1920 założyła Koło Polsko-Włoskie im. Leonarda da Vinci (Koło Polsko-Włoskie im. Leonarda da Vinci). W 1922 pełniła funkcję sekretarza sekcji językowej Towarzystwa Dziennikarzy Polskich (Towarzystwo Dziennikarzy Polskich). Zaangażowała się w sprawę uznania przez Trzecią Rzeszę praw mniejszości narodowej Serbów Łużyckich, czego wyrazem było współtworzenie w 1923 roku Towarzystwa Przyjaciół Narodu Łużyckiego (Towarzystwo Przyjaciół Narodu Łużyckiego). Udzielała lekcji języka włoskiego m.in. Edwardowi Boyé (przed 1925), a w latach 30. – Emilii Szenwicowej. W 1926 roku poślubiła pułkownika Aleksandra Wieleżyńskiego (małżeństwo rozpadło się po roku). W 1926 planowała powrót do studiów w Rzymie i przygotowanie rozprawy doktorskiej na temat twórczości Dantego. Do wyjazdu nie doszło, a podstawą uzyskania stopnia doktora na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (Uniwersytet Jana Kazimierza) w 1929 stała się, z inicjatywy jej promotora, prof. Juliusza Kleinera, wydana w 1918 monografia Konopnicka. Dzieje natchnień i myśli. Studia, artykuły oraz recenzje drukowała głównie w „Nowej Gazecie” (1907-18) (Nowa Gazeta) oraz jej dodatku „Literatura i Sztuka” (1910-13), „Książce” (1907-22), „Sfinksie” (1909-17) (Sfinks), czasopiśmie „Zdrój” (Zdrój) (1918; tam recenzja Filozofii sztuki M. Sobeskiego oraz przekład z języka sanskryckiego). Współpracowała również z czasopismami: „Bluszcz” (1915-39) (Bluszcz), „Tydzień Polski” (1920-21) (Tydzień Polski), „Przegląd Warszawski” (1923-25) (Przegląd Warszawski),  „Epoka” (1927-36) (Epoka), „Kobieta Współczesna” (1928-34) (Kobieta Współczesna), „Kwartalnik Klasyczny” (1929-34) (Kwartalnik Klasyczny), „Przegląd Humanistyczny” (1930-33) (Przegląd Humanistyczny), „Kamena” (1935-37) (Kamena), „Skawa” (1939) (Skawa), „Polonia-Italia” (1928-29), (Polonia-Italia) oraz z zagranicznymi: „Rivista di Filosofia” (1914) (Rivista di Filosofia), „L’Europa Orientale” (1921-22) (L'Europa Orientale), „I nostri Quaderni” (1925-27) (I nostri Quaderni). W 1927 założyła Komitet Uczczenia Adama Asnyka (Komitet Uczczenia Adama Asnyka) i rozpoczęła przygotowania do obchodów jubileuszu Adama Asnyka i Kornela Ujejskiego. W tymże roku opublikowała  Parabole. (Extrait du discours Sur la necessitee de l'dee) - przekład fragmentu utworu Juliusza Słowackiego Do emigracji o potrzebie idei, w czasopiśmie „Les Amis de la Pologne” (Les Amis de la Pologne). W 1931-32 współpracowała z Towarzystwem Poprawności Języka Polskiego (Towarzystwo Poprawności Języka Polskiego). W latach 30. należała do Polskiego PEN Clubu (Polski PEN Club); w 1932 uczestniczyła w X Międzynarodowym Kongresie PEN-Clubów w Budapeszcie. W 1933-34 współpracowała ze Związkiem Myśli Wolnej (Związek Myśli Wolnej) i jego organem prasowym „Wolnomyślicielem Polskim” (Wolnomyśliciel Polski). Jej pierwsze przekłady z języka serbołużyckiego ukazały się w „Kamenie” (Kamena) (1934/35 nr 7, m.in. Słowianom Jakuba Barta-Ćišinskiego). Poezje Barta-Ćišinskiego, Handrija Zejlera, Józefa Nowaka, Mata Kosyka, Jana Radyserba-Wieli, Jana Lajnerta, Jana Skali czy Miny Witkojc w jej tłumaczeniu zamieszczały „Kultura Słowiańska” (1924) (Kultura Słowiańska) , „Bluszcz” (1925), „Dziennik Ludowy” (1938) (Dziennik Ludowy), „Przegląd Humanistyczny” (1932), „Skawa” (1939). Zamierzała również wydać zbiór wierszy polskich autorów – m.in. A. Asnyka, M. Konopnickiej, J. Słowackiego, K. Ujejskiego w przekładzie na łużycki. Na początku 1935  weszła w skład grupy doradców francuskiego stowarzyszenia Les Amis de la Pologne (Les Amis de la Pologne). W 1936 roku, w okresie nasilonych w Niemczech prześladowań Łużyczan, Towarzystwo Przyjaciół Narodu Łużyckiego rozpoczęło wydawanie miesięcznika „Biuletyn Serbsko-Łużycki” (Biuletyn Serbsko-Łużycki), w którym była autorką większości przekładów z literatury łużyckiej. W latach 1936-39 aktywnie uczestniczyła w tzw. „wojnie ortograficznej” jako przeciwniczka reformy zasad pisowni języka polskiego. W 1938 przyznano jej Srebrny Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury za zasługi dla sztuki i kultury polskiej. Jej dorobek przekładowy obejmuje tłumaczenia literackie i naukowe z dwunastu języków: włoskiego, serbołużyckiego, czeskiego, francuskiego, angielskiego, hiszpańskiego, niemieckiego, jidysz, łacińskiego, rosyjskiego, bengalskiego i, najprawdopodobniej, chorwackiego.  Podczas okupacji pozostała w Warszawie i kontynuowała prace nad przekładami poezji Owidiusza, Alphonse’a Lamartine’a i Johna Miltona. Prawdopodobnie przygotowywała również tom przekładów poezji Barta-Ćišinskiego, stanowiących ponad połowę jej tłumaczeń z łużyckiego. W październiku 1939 została potrącona przez samochód okupantów niemieckich; towarzyszący jej wówczas brat Alfred zmarł wskutek obrażeń. W 1941 została aresztowana przez gestapo za nienoszenie opaski z gwiazdą Dawida i osadzona w więzieniu przy ul. Daniłowiczowskiej. W styczniu 1942 zwolniono ją dzięki interwencji przyjaciół i ukryto tymczasowo w mieszkaniu przy ul. Belwederskiej, a następnie, z powodu jej złego stanu zdrowia, w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Kilkakrotnie zmieniała miejsce ukrycia. Zmarła 20 września 1943 w Szpitalu Zakaźnym w Warszawie przy ul. Grochowskiej pod przybranym nazwiskiem Julii Mianowskiej; pochowana na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.

Archiwum tłumaczki zostało zniszczone podczas II wojny światowej. Obszerny zbiór jej listów, kart pocztowych i biletów z lat 1912-40 w języku włoskim i okazjonalnie niemieckim, zachował się w archiwum R. Pettazzoniego, znajdującym się w bibliotece miejskiej „Giulio Cesare Croce” w San Giovanni in Persiceto (Carteggio Pettazzoni, sygn. 409–4681, Fondo Pettazzoni, Biblioteca Comunale G.C. Croce, San Giovanni in Persiceto). 

Kolejne co do wielkości zbiory jej listów znajdują się w spuściźnie profesora Adolfa Chybińskiego, zawierającej Archiwum Mieczysława Karłowicza w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu oraz w zespole korespondencji Jerzego Eugeniusza Płomieńskiego z lat 1925–55w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA 

1. W. Jerusalem: Wstęp do filozofii. Z trzeciego wydania oryginału niemieckiego przełożyła Julia Dicksteinówna. Pod redakcją A. Mahrburga. Warszawa: E. Wende; Kraków: W.L. Anczyc 1907, 330 s. Wydania następne: wydanie 2: z czwartego wydania oryginału niemieckiego przełożyła Julia Dicksteinówna. Warszawa: E. Wende; Łódź; L. Fischer 1912; wydanie 3: Z dziewiątego i dziesiątego wydania oryginału niemieckiego przełożyła z upoważnienia autora J. Dicksteinówna. Lwów-Warszawa: Ksiegarnia Polska B. Połoniecki 1926. Biblioteka Filozoficzna. Seria 1, t. 2.

Tytuł oryginału: Einleitung in die Philosophie.

2. J. Dickstein-Wieleżyńska: Na duszy mej palecie. Poezje. Warszawa: S. Orgelbrand 1919, 183 s.

Część IV tomu zawiera przekłady z: włoskiego: Lorenzo Magnifico de’Medici: Sonet na śmierć pięknej Simonetty; N. Machiavelli: Fortuna; Michał Anioł: Do Tomasza Cavallieri, Sonet [O nocy, słodka ty, acz czarna poro!], Sonet [To czego nie chcę, chciałbym chcieć, o Panie!], Fragment sonetu, Sonet [Już się dopełnił bieg mego żywota…]; Vittoria Colonna: Sonet [Niby pisklątko głodne, gdy dostrzeże…], W komnacie męża, Sonet [O! gdybym mogła w świetle żywej wiary…]; B. Cellini: Sonet [Twardego życia mego kreślę dzieje…]; L. Ariosto: Sonety. I. [Co znaczy spojrzeń jeden promień złoty…], II. [Droga i szczęsna ta więzienna cela…], III. [O! ciche, słodkie, tajemne przystanie…]; T. Tasso: Sonety. I. Do księżnej d’Urbino, II. [Miłość jest duszą i myślą przyrody…], III. Na abdykację Karola V; G. Bruno: Do czasu (z łaciny), Sonet [Poza więziennych mroków wyszły cieśnię…], Sonet [Lubo mi cierpień przyszła z ciebie siła…], Sonet [Poczciwy kmiotek wychodzi z komory…], Sonet [Gdy skrzydła górne da mi pożądanie…]; T. Campanella: Sonet [Czcza miłość własna dumą nas kolebie…]; V. Alfieri: Pokój Petrarki; V. Monti: Podobizna Francuzów; G. Leopardi: Samemu sobie; G. Mameli: Hymn; G. Carducci: Prolog, Sycylia i Rewolucja, Teraz i zawsze, Roma lub śmierć!, Giuseppe Mazzini, Na śmierć Mazziniego, Roma, Dante, Na pomnik Dantego w Trydencie, Pogrzeb przewodnika, Z Ód barbarzyńskich: Wojna, Do Jutrzenki, U źródeł Klitumna, W rocznicę założenia Rzymu; G. Pascoli: Cytra Achillesa, Opuszczony, Żal; L. Stecchetti: W pustej ulicy katarynka dzwoni…; V. Aganoor: Zwrotki więzienne, Ostatni śpiew Safony, O nocy słodka!, Powrót; A. Negri: Ty jeden, Po roku; z hiszpańskiego: L. de Leon Fray: Do Franciszka Salinas; P. Calderon de La Barca: Sonet [Ta, co radością i dumą spłoniona…]; Manuel del Palacio: Ukryta miłość; F. Sarmiento: Chory kwiat; Salvador Rueda: Poemat grot (w Els Hams na Majorce); z angielskiego: Percy Bysshe Shelley: Hymn Apollina; H. Longfellow: Ciche bohaterstwo; z francuskiego: E. Rostand: Katedra; Z rosyjskiego: A. Puszkin: Więzień; z czeskiego: J. Kollar: Sonet z „Córy sławy”, Słowianie.

Recenzja:

P.E. PAVOLINI: Italia e paesi slavi. „L’Italia che scrive”, Rzym 1921 nr 6.

3. G. Bruno: Z „Bohaterskich Zapałów” (wyjątki); Do czasu (z łaciny); O przyczynie, początku i jedności (dialog V – urywek). Przełożyła J. Dicksteinówna. W: Panteon literatury wszechświatowej. Italia. Opracowanie A. Lange, A. Tom. Warszawa: Polska Składnica Pomocy Szkolnych 1921, s. 123-126.

4. G. Pascoli: Ostatnia podróż. „Nowy Przegląd Literatury i Sztuki” 1921 nr 1-3. Wydanie osobne: Warszawa: Hulewicz i Paszkowski 1924, 191 s. Miniatury nr 13.

Tytuł oryginału: L’ultimo viaggio.

Omówienie:
K. ŻABOKLICKI: La poesie di Giovanni Pascoli tradotte in polacco. W: Tradition et modernité. Mélanges offerts à Maciej Żurowski. Varsovie 1989. Les Cahiers de Varsovie.

5. Rabindranath Tagore: Ogrodnik. [Poezje]. Przekład J. Dicksteinówny. Warszawa-Suwałki: [b.w.] 1921, 120 s. Wydanie następne poprawione: Warszawa:  „Falanga” 1921, 137 s.

Recenzja:

S. PODHORSKA-OKOŁÓW: Pokłosie poezji. „Bluszcz” 1921 nr 8.

6. A.C. Doyle: Tragedia „Koroska”. Przekład z angielskiego Julii Diksztejnówny. Warszawa-Kraków: Skład w księgarni Trzaski, Everta i Michalskiego w Warszawie 1921, 224 s. Wydania następne: Warszawa: Rój 1926; Warszawa: FOOX 1990. 

Wydanie elektroniczne:

E-book: Warszawa:  Avia Artis 2022, plik tekstowy w formacie EPUB.
Tytuł oryginału: The tragedy of the Korosko. 

7. G. Carducci: Ody barbarzyńskie, Warszawa: Biblioteka Polska [1923], 181 s. Wielka Biblioteka, nr 61. Wydanie następne tamże [1924].

Zawiera także przedmowę tłumaczki.

Tytuł oryginału: Odi barbare.

Nagroda Departamentu Sztuki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w 1918 za przekład utworu Jutrzenka.

Recenzje i omówienia: 

1. E. BOYÉ: Carducci po polsku. „Wiadomości Literackie” 1924 nr 7.

2. J. KLEINER: Giosue Carducci w przekładzie polskim. „Gazeta Lwowska” 1924 nr 290, 293, 295.

3. E.P. PAVOLINI: Italia all’Estero. „L’Italia che scrive”, Rzym 1925 nr 5.

4. E. PORĘBOWICZ: Przekłady i studia z literatur obcych. Literatura włoska. „Przegląd Warszawski” 1924 nr 31. 

5 [Z. KISIELEWSKI] Z.K.: Sprawozdanie literackie. „Robotnik” 1924 nr 144.

6. M. SOKOŁOWSKI: Attraverso Słowacki. Sulle traduzioni Carducciane di Julia Dickstein-Wieleżyńska. „Kwartalnik Neofilologiczny” 2017 t. 64 z. 4.

8. T. Ubertis Grey: Rigoletto. [Nowela]. Z włoskiego przełożyłą J. Dicksteinówna. Warszawa: Biblioteka Domu Polskiego 1927. Biblioteka Domu Polskiego, t. 1.

9. A. Brückner: Mitologia slava. Con una prefazione originale dell’autore. Traduzione dal polacco e note di J. Dicksteinòwna. Bologna: Nicola Zanichelli 1923, XVII, 282 s. Storia delle religioni n. 4.

Tytuł oryginału: Mitologia słowiańska. 

10. L. Ackermann: Poezje. Przekład i wstęp:  J. Wieleżyńska. Lwów: Filomata 1933, 175 s.  Parnassos, 6-8.

Recenzje: 

1. K. DRESDNER: Poetka cierpienia i buntu. „Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie”  1934 nr 83.

2. [T. JAŚKIEWICZ] H. WROŃSKI: Poezje ateistki. „Wolnomyśliciel Polski” 1934 nr 21.

11. G. Leopardi: Poezje. Przełożyła, wstępem i objaśnieniami opatrzyła J. Dickstein-Wieleżyńska. Warszawa: Biblioteka Polska 1938, 31 + 236 s. 

Po stronie tytułowej dedykacja: „Pamięci Profesora Edwarda Porębowicza, świetnego znawcy i pierwszego nieporównanego tłumacza Leopardiego w Polsce, w głębokim hołdzie pośmiertnym przekład mój poświęcam”.

Przedruk wybranych utworów w:  G. Leopardi: Pieśni. Wybór i wstęp J. Ugniewska. Przełożyła Jadwiga [!] Dickstein-Wieleżyńska, S. Kasprzysiak, J. Mikołajewski. Warszawa: Maj 1990, 80 s.

Recenzje i omówienia: 

1. P. KLARFELDÓWNA: Leopardi w polskiej szacie. „Polonia-Italia” 1938 nr 5-6.

2. A. WYLEŻYŃSKA: Giacomo Leopardi. „Dziennik Ludowy” 1938 nr 147. 

3. J. BRZOSTOWSKA. „Skawa” 1939 nr 3.

4. E. DAMIANI. „L’Europa Orientale”, Rzym 1939 z. 7/8.19. 

12. M. Bontempelli, M. Brahmer, A. Stanghellini: Leopardi. Trzy odczyty. Warszawa: Uniwersytet Józefa Piłsudskiego 1939, 63 s. Seminaria Języków i Literatur Romańskich.

Tu w przekładzie J. Dickstein-Wieleżyńskiej szkic M. Bontempelliego: Leopardi – „człowiek samotny”. 

Tytuł oryginału: Leopardi, o „l’uomo solo”.

13. F. Tombari: Frusaglia. Z 5-go wydania oryginalnego włoskiego pt. „Tutta Frusaglia” z upoważnienia autora przełożyła J. Wieleżyńska, Lwów-Warszawa: Książnica Atlas [1939], 294 s.  

Tytuł oryginału: Tutta frusaglia.

14. Antologia poezji łużyckiej. Wybór, wstęp i przypisy W. Szewczyk. Katowice: Śląsk 1960, 355 s.

Tu w przekładzie J. Dickstein-Wieleżyńskiej utwory: J. Bart-Ćišinski: Słowianom, Poeta serbski, Mowa ojczysta, Drobny patriotyzm, Literatura serbska, Ziemia łużycka, O Janie Smolerze, Małpowanie Niemiec, Do orła, Sonet, Symbol wiary, W pieśni pociecha, Koło czasów, Ranek, Wieczorny smutek; J. Nowak: Powstańcie, Serbowie!; J. Radyserb-Wjela: Marysina przędza; M. Kosyk: Najlepsi wojacy, Król serbski na Błotach; J. Skala: Jugosłowianom; J. Nowak: Powstańcie, Serbowie!, Prometeusz, Na wiosnę.

PRACE NAUKOWE DOTYCZĄCE PRZEKŁADU ORAZ LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ I KRYTYKA PRZEKŁADU

1. Literatura włoska o Polsce. „Nowa Gazeta” 1918 nr 388 [dot.: 1. T. Gallarati Scotti: Adam Mickiewicz, conferenza di Tomasso Gallarati Scotti, tenuta al Circolo Filologico di Milano, z portretem poety. Milano: Fratelli Treves 1915; 2. [U.Z. Bianco] Giorgio d’Acandia:  La Questione Polacca, raccolta di documenti con introduzione storica e memoria geografica del prof. G. Ricchieri; 3. Wydawnictwo „La giovine Europa” pod kontrolą  mediolańskiego Komitetu Pro Polonia, Wydawnictwo F. Battiato, Catania 1916, s. 686 CLXX z mapą wszystkich ziem dawnej Rz[eczypospolitej].

2. „Anhelli” po włosku. „Gazeta Wieczorna” 1920 nr 5055 [dot. J. Słowacki: Anhelli. Prima traduzione dall’originale polacco, per cura di Paolo Emilio Pavolini. Lanciano 1919].

3. Polska poezja w przekładach włoskich. „Tydzień Polski” 1920 nr 2 [dot. m.in.: J. Słowacki: Anhelli. Prima traduzione dall’originale polacco, per cura di Paolo Emilio Pavolini. Lanciano 1919].

4. La fortuna di Dante in Polonia. „L’Europa Orientale” 1921 nr 4.

5. Instytut dla Europy Wschodniej w Rzymie. „Gazeta Wieczorna” 1921 nr 6007. Przedruk: Instytut dla Europy Wschodniej w Rzymie. „Świat” 1921 nr 36 [dot. działalności współpracującego z Kołem Polsko-Włoskim im. Leonarda da Vinci Istituto per l’Europa Orientale].

6. Rassegna culturale. Polonia. Adam Asnyk. „L’Europa Orientale”, Rzym 1922 nr 10/11.

7. Przekłady z literatur obcych. Literatura włoska. G. Boccaccio: Żywot Dantego. Tłumaczył E. Boyé. „Przegląd Warszawski” 1923 nr 27.

8. Serbowie łużyccy w prasie włoskiej. „Kultura Słowiańska” 1924 nr 6/7 [dot. W. Giusti: I resti di un’antica civilta slava: I serbi di Lusatia.. „L’Europa Orientale”, Rzym 1921 z. 5].

9. Polonica u obcych. A. Cieszkowski: Padre Nostro. Traduzione dal polacco di Aurelio Palmieri. „Przegląd Warszawski” 1924 nr 28. 

10. Pierwiastki filozoficzne w pesymizmie Leopardiego. „Przegląd Współczesny” 1925 t. 15.

11. [Wstęp do numeru dot. literatury polskiej]. „I Nostri Quaderni (Quaderno Polacco)” 1927 z. 4.

Podpisano Giulia Wieleżynska Dicksteinowna.

12. Szerzenie wiedzy o Polsce we Włoszech. Akcja Koła imienia Leonarda da Vinci. „Epoka” 1928 nr 67.

Podpisano: Dickstein-Wilczyńska [!] Julia.

13. Studium włoskie o Słowackim. Praca Profesora Giovanni Mavera. „Epoka” 1928 nr 180.

14. Włoch o Słowackim. „Literatura i Sztuka” 1928 nr 14.

[dot. G. Maver: Juliusz Słowacki nell’ultimo decennio. odbitka  z „Rivista di letterature slave”].

15. Szerzenie wiedzy o Polsce w Italii. „Polonia – Italia” 1928 nr 2.

16. Attilio Begey o Warszawie i Wilnie. „Polonia – Italia” 1928 nr 9-10.

Przedruk w: Attilio Begey i Polska = Attilio Begey e la Pologna. Warszawa 1929.

17. Poezje filozoficzne Ludwiki Ackermann = Poésies philosophiques de Louise Ackermann. „Sprawozdania z posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Wydział I Językoznawstwa, historii literatury i sztuki” 1932 t. 25 z. 1/6.

18. Ugo Foscolo - człowiek, twórca, krytyk = Ugo Foscolo – homme, créateur et critique, „Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego Wydział I” 1934 t. 27 z. 1/6. 

Wydanie osobne: Ugo Foscolo - człowiek, twórca, krytyk. Ugo Foscolo – homme, créateur et critique. Warszawa:  Societas Scientiarum Varsaviensis 1934.

19. W stulecie urodzin wielkiego poety [G. Carducciego]. „Kamena” 1935 nr 3.
Tu również przekłady J. Wieleżyńskiej 3 wierszy G. Carducciego: Stara poezja toskańska (na wesele I.D.P.); Winieta; Prometeusz.

20. Maria Konopnicka, la poetessa polacca dell'Italia. „L’Europa Orientale”, Rzym 1936 nr 1/2.

21. Poezja serbo-łużycka. „Kamena” 1936 nr 1.

22. G. Maver o Słowianach i o Polsce. „Droga” 1937 s. 469-471 [dot. opracowania hasła literatury polskiej przez Giovanniego Mavera w Enciclopedia italiana di scienze, lettere ed arti, wyd. przez Istituto Treccani od w Rzymie].

23. Carducci - artysta i bojownik. „Dziennik Ludowy” 1938 nr 60.

24. Łużyczanie w walce o wolność. „Dziennik Ludowy” 1938 nr 62.

25. W kraju niewoli. „Dziennik Ludowy” 1938 nr 106 [dot. sytuacji Serbów Łużyckich w Niemczech].

26. Najnieszczęśliwszy naród na ziemi – Łużyczanie. „Zwierciadło” 1938 nr 4.

27. W 75-tą rocznicę urodzin „Bluszcz” 1939 nr 34 [dot. A. Černy].

28. Łużyczanie - Serbowie łużyccy. „Gazeta Polska”, Jerozolima 1942 nr 193.

LISTY W SPRAWACH PRZEKŁADOWYCH OPUBLIKOWANE W KSIĄŻKACH

1. Listy Julii Dickstein-Wieleżyńskiej do Adolfa Chybińskiego. Wokół biografii Mieczysława Karłowicza. Opracowała [i wstępem opatrzyła] M. WILCZAK. „Pamiętnik Literacki” 2016 z. 2 [zawiera m.in. listy dotyczące przekładu Mitologii słowiańskiej A. Brücknera].

2. A. KŁOS, M. WILCZAK: Patriotka wielu ojczyzn, mediatorka, translaborantka. O Julii Dickstein-Wieleżyńskiej i jej życiu z przekładem. „Porównania” 2021 nr 1 [tu fragmenty listów do R. Pettazzoniego w polskim przekładzie A. Kłos].

PRACE EDYTORSKIE, LEKSYKOGRAFICZNE I REDAKCYJNE

1. „I Nostri Quaderni (Quaderno Polacco)”. 1927 z. 4; 1928 z. 2.

Tu J. Dickstein-Wieleżyńskiej: redakcja obydwu zeszytów, opracowanie biogramów oraz przekłady na włoski fragmentów utworów autorów: E. Orzeszkowa; A. Asnyk; S. Żeromski; W. Berent; G. Daniłowski; T. Miciński; W. Orkan; S. Przybyszewski; W. Sieroszewski; A. Strug; A. Świętochowski.

Recenzja:

1. O. PŁASZCZEWSKA: Przestrzenie komparatystyki – italianizm. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2010 [dot. T. Miciński: Il giovane che sceglie le armi].

2. Attilio Begey i Polska = Attilio Begey e la Pologna. Warszawa: Koło Polsko-Włoskie im. Leonarda da Vinci 1929.

PRZEKŁADY PRZYPISYWANE JULII DICKSTEIN-WIELEŻYŃSKIEJ

1. G. Deledda: Po grzesznej drodze. Z oryginału włoskiego przełożyła Paulina Dickstejnowa. T. 1-2. Warszawa 1929.

Przekład mylnie przypisany J. Dickstein-Wieleżyńskiej przez W. Preisnera w opracowaniu: Stosunki literackie polsko-włoskie w latach 1800-1939 w świetle bibliografii. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu 1949. „Prace Wydziału Filologiczno-Filozoficznego”, t. 3 z. 1.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. R. LESZCZYŃSKI. W: Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Budziszyn 1984.

2. H. MICHALSKI. W: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa 2000.

3. Słownik współczesnych pisarzy polskich.  T. 1. Warszawa 1963. 

4. J. STARNAWSKI. W: Słownik badaczy literatury polskiej. T. 6. Łódź 2003.

5. [B. TYSZKIEWICZ] B.T. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 2, T. 10 (Uzupełnienia). Warszawa 1994,  2007. 

OMÓWIENIA

1. J.E. PŁOMIEŃSKI: Między warsztatem twórczym a namiętnością czynu społecznego. W tegoż: Twórcy bez masek. Wspomnienia literackie. Warszawa 1956. 

2. K.A. JAWORSKI: W kręgu Kameny. Lublin 1965.

Tu informacje o przekładach dokonywanych przez Wieleżyńską w ramach współpracy z „Kameną” oraz treść listu do redakcji z 15 IX 1937, dotyczącego przekładów.

3. R. LESZCZYŃSKI: Nie publikowane przekłady poezji łużyckiej z teki redakcyjnej „Ruchu Słowiańskiego”. „Kwartalnik Opolski” 1988 nr 3-4.

4. A. SIECZKOWSKI: „Łużyckie akcenty” mojej biografii (Warszawa a Łużyce 1931-1945). „Zeszyty Łużyckie” 1992 t. 4.

Tu wspomnienie o J. Wieleżyńskiej.

5. M. GANDINI: Raffaele Pettazzoni nell’anno cruciale 1912. Materiale per una biografia. „Strada Maestra (Quaderni della Biblioteca communale G.C. Croce)”, San Giovanni in Persiceto 1994 nr 36-37 [o J. Dickstein-Wieleżyńskiej i jej współpracy z R. Pettazzonim m.in. w rozdziałach: L’incontro con Julia Dicksteinówna (11 settembre 1912): ed è subito amicizia; Il primo carteggio con Julia D... (settembre-dicembre 1912].

6. M. GANDINI: Raffaele Pettazzoni dalla libera docenza nell’Universita di Roma all’incarico nell’Ateneo Bolonese (1913-1914). Materiale per una biografia. „Strada Maestra (Quaderni della Biblioteca communale G.C. Croce)”. San Giovanni in Persiceto 1996 nr 40 [o J. Dickstein-Wieleżyńskiej i jej współpracy z R. Pettazzonim m.in. w rozdziałach: Per la prima volta il nome di Raffaele Pettazzoni in un periodico polacco (12 gennaio 1913); Julia Dicksteinówna con la madre nell’Italia meidionale (13 marzo-19 aprile 1913); In memoria di Angelo de Gubernatis (aprile 1913); Julia Dicksteinówna di nuovo a Roma (24 novembre 1913-28 luglio 1914]. 

7. R. LESZCZYŃSKI: Julia Wieleżyńska. „Zeszyty Łużyckie” 1995 t. 12. Sylwetki polskich przyjaciół Łużyczan.

8. E. ANDRYSIAK: List Julii Dickstein do Alfonsa Parczewskiego. Przyczynek do kontaktów polsko-łużyckich. W: Miscellanea (między-) kulturowe. Refleksje, porównania, zbliżenia literackie. Poznań-Kalisz 2010.

Tu list do A. Parczewskiego z 7 IV 1925 opatrzony komentarzem E. Andrysiak, dotyczący m.in. planów wydania łużyckiego numeru czasopisma „Ziemia”.

9. M. GURGUL: Poezje i pieśni okresu Risorgimenta w polskich przekładach, „Italica Wratislaviensia” 2012 .

10. M. WILCZAK: Julia Dickstein-Wieleżyńska (1881-1943) – zapomniana rzeczniczka narodu serbołużyckiego. W: Przestrzenie, których już nie ma. Pamięć w południowej i zachodniej Słowiańszczyźnie. Kraków 2015.

11. M.E. TRZECIAK: Una femminista traduce Leopardi: Il caso di Julia Dickstein-Wieleżyńska. „Rivista di letteratura italiana” 2017 t. XXXV z. 2.

12. A. AMENTA: Sulla ricezione e le traduzioni italiane di Italia di Maria Konopnicka. „Kwartalnik Neofilologiczny” 2021 nr 1.

13. A. KŁOS, M. WILCZAK: Patriotka wielu ojczyzn, mediatorka, translaborantka. O Julii Dickstein-Wieleżyńskiej i jej życiu z przekładem. „Porównania” 2021 nr 1 [zawiera fragmenty listów do R. Pettazzoniego dot.: twórczości przekładowej Zofii Jachimeckiej i Edwarda Boyé, przekładów pism Giordana Bruna, poezji Leopardiego, przekładu Mitologii słowiańskiej Aleksandra Brücknera, Ostatniej podróży Pascolego; fragmenty listów do J.E. Płomieńskiego dot. przekładów Giny Lombroso].

14. A. KŁOS: Julia Dickstein-Wieleżyńska e la storia editoriale della prima traduzione completa dei Canti in polacco. „Italica Wratislaviensia” 2022 nr 13.

15. A. WYLEŻYŃSKA: Kroniki wojenne 1939-1942. T. 1-2. Warszawa 2022, passim.