KRAGEN Wanda

KRAGEN Wanda

1893-1982

Pseudonimy i kryptonimy: Joanna Rudzka; W.K.; W. Kraków; Wanda Jano; Wanda J. Kragen.

Tłumaczka, prozaiczka, poetka.

Urodzona 19 marca 1893 w spolonizowanej rodzinie żydowskiej w Krakowie; córka Adolfa Fischlera, adwokata, i Amelii z Lieblingów. Od 1907 pobierała naukę w I Prywatnym Wyższym Gimnazjum Żeńskim w Krakowie, w którym zdobyła m.in. bardzo dobrą znajomość języka niemieckiego, a w 1911 zdała maturę. Tegoż roku rozpoczęła studia przyrodnicze na Wydziale Filozoficznym w Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ). W 1914 studiowała przez rok na Uniwersytecie w Wiedniu, gdzie m.in. udoskonaliła znajomość niemieckiego. Prawdopodobnie tam poznała Zygfryda Kragena, inżyniera chemika, którego poślubiła między 1918 a 1920. Po powrocie do Polski uzyskała absolutorium w 1919 i podjęła działalność literacką oraz twórczość przekładową z literatury niemieckiej, angielskiej i francuskiej. W 1929 wraz z mężem zamieszkała w Warszawie. Tego roku zadebiutowała jako tłumaczka przekładem powieści Sigrid Undset Krystyna córka Lawransa (poprzez tłumaczenie niemieckojęzyczne), którym zapoczątkowała bliską współpracę z wydawnictwem Rój. Od 1930 należała do Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP). W latach trzydziestych ogłosiła tom wierszy Poza rzeczywistością, powieść Pamiętnik Marii i reportaż Dymy nad Azją. W tym okresie odbywała liczne podróże m.in. do Algierii, Austrii, Danii, Francji, Hiszpanii, Maroka, Niemiec, Włoch, ZSRR. Współpracowała wówczas z „Głosem Prawdy” (1927-29), „Nowym Dziennikiem” (1929-34), „Dziennikiem Ludowym” (1930-38, z przerwami), „Gazetą Polską” (1930-31), „Tygodnikiem Ilustrowanym” (1932-35), „Obliczem Dnia” (1936), „Sterem” (1937-38), „Sygnałami” (1937-39), publikując wiersze, reportaże, artykuły, recenzje literackie, teatralne i filmowe. W 1938 nawiązała kontakt listowny z Brunonem Schulzem, komentując pochlebnie jego twórczość. Po wybuchu wojny nadal przebywała w stolicy, gdzie utrzymywała się, pracując fizycznie, a jednocześnie kontynuowała aktywność literacką, m.in. tłumacząc Pasję życia Irvinga Stone’a. Podczas okupacji straciła męża (1942), najbliższą rodzinę i mienie. W 1945 powróciła do Krakowa i wznowiła działalność w Sekcji Tłumaczy Związku Literatów Polskich (ZLP). W 1946 przebywała przez trzy miesiące w Czechosłowacji, Szwajcarii i Włoszech jako korespondentka prasowa. Kontynuowała twórczość przekładową z literatury angielskiej i niemieckojęzycznej, m.in. już w 1949 podejmując tłumaczenie fragmentów Doktora Faustusa Tomasza Manna, publikowanych w „Tygodniku Powszechnym” (1955 nr 24). Przekłady, wiersze, prozę, reportaże podróżnicze, artykuły i recenzje najnowszej literatury polskiej, omówienia repertuarów teatralnych i recenzje spektakli ogłaszała na łamach wielu czasopism, m.in. „Dziennika Polskiego” (1945-46, 1949, 1952-72 z przerwami, 1975, 1978), „Przekroju” (1945-57 z przerwami, 1967), „Robotnika” (1945-52 z przerwami), „Odrodzenia” (1946-52 z przerwami), „Dziennika Literackiego” (1949-50), „Twórczości” (1949, 1957), „Życia Literackiego” (1951-66 z przerwami, 1973), „Nowin Literackich” (1952), „Tygodnika Powszechnego” (1954-71 z przerwami), „Nowej Kultury” (1957-62 z przerwami). Od czasu współpracy z „Życiem Literackim” przyjaźniła się z Wisławą Szymborską, z którą odbywała wycieczki górskie oraz podróżowała po kraju i za granicę. W publicystyce poruszała problematykę współczesnych Niemiec, a najnowszą literaturę niemieckojęzyczną omawiała w portretach pisarzy oraz recenzjach przekładanych powieści. W 1953 odwiedziła NRD w ramach wymiany kulturalnej. Była pierwszą polską tłumaczką prozy Heinricha Bölla, z którym korespondowała i spotkała się w Polsce w 1956, kiedy towarzyszyła mu w wizycie w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu-Brzezince. Publikowała wówczas przekłady fragmentów twórczości Bertolta Brechta, Anny Frank, Johanna Wolfganga Goethego, Güntera Grassa, Roberta Musila, Tomasza Manna. W 1958 uczestniczyła w Pierwszym Międzynarodowym Zjeździe Tłumaczy Literatury Pięknej zorganizowanym przez Polski PEN Club w Warszawie. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych nadal popularyzowała literaturę niemieckojęzyczną na łamach prasy; odbyła też kolejną podróż do NRD w 1965. Jesienią 1966 uczestniczyła w seminarium dla polskich tłumaczy literatury niemieckiej w Berlinie. W tym czasie podjęła pracę przekładową z języka francuskiego, tłumacząc listy Honoriusza Balzaca do Eweliny Hańskiej. W 1968 udała się w kolejną podróż do Szwajcarii i Francji. Była recenzentką wewnętrzną w Wydawnictwie Literackim w Krakowie. W 1972 nawiązała współpracę z „Literaturą na Świecie”. Nagrodę Polskiego PEN Clubu za wybitne osiągnięcia w dziedzinie przekładu przyznaną w 1976 przekazała na wsparcie Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie. W 1978 ufundowała coroczną nagrodę za debiut w zakresie przekładu literackiego z języka angielskiego, francuskiego lub niemieckiego. Część honorariów za prace translatorskie przeznaczała na odnowienie zabytków Krakowa; w 1978 otrzymała Odznakę Towarzystwa Wiedzy Powszechnej „Za Pracę Społeczną dla m. Krakowa”. Odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1972). Zmarła 27 lutego 1982 w Krakowie; pochowana tamże na Cmentarzu Rakowickim.

Lokalizacja archiwum tłumaczki nieznana. Pojedyncze zespoły archiwalne znajdują się w Archiwum Państwowym w Warszawie, Archiwum Wisławy Szymborskiej w Krakowie, Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. 

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. S. Undset: Krystyna córka Lawransa. [Powieść]. Przełożyła z niemieckiego W. Kragen. Warszawa: Rój

[T. 1]. Wianek. 1929, 302 s. Wydanie 2 tamże 1930.

[T. 2]. Żona. 1929, 434 s. Wydanie 2 tamże 1931.

[T. 3]. Krzyż. 1929, 449 s. Wydanie następne tamże: wydanie 2 1933, wydanie 3 1939.  

Wydanie łączne całości: wydanie nowe Autoryzowany przekład W. Kragen. Warszawa: Książka [1947]. Wydania następne pt. Krystyna córka Lavransa: wydanie 1 Z tłumaczenia niemieckiego przełożyła W. Kragen. Warszawa: Pax 1953, tamże: wydanie 2 Rysunki wykonała D. Niemirska 1955 Rysunki wykonała D. Niemirska 1956; wydanie przejrzane i poprawione Przypisy S. Lichański. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958. Powieści XX wieku; wydanie 6 Warszawa: Pax 1966, wydanie 7 (powojenne) tamże 1972; wydanie 8 Kraków: Wydawnictwo Literackie 1973. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej, 1-3; wydanie 9 Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1977. Seria Dzieł Pisarzy Skandynawskich Pamiętniki; wydanie 10 i.e. 11 Warszawa: Książka i Wiedza 1986, tamże wydanie 11 i.e. 12 1987, wydanie 12 i.e. 13 1988, 1994; Warszawa: Świat Książki 1998; Warszawa: Akcent 2011.

Wydanie elektroniczne: 

E-book: Warszawa: Akcent 2011, pliki tekstowe w formacie EPUB, MOBI.

Tytuły oryginału: Kristin Lavransdatter. T. 1. Kransen. T. 2. Ilusfrue. T. 3. Korset.

Adaptacje: - teatralna: Adaptacja tomu 1 B. Orłowska pt. „Krystyna i Erlend”. Reżyseria K. Sznerr. Telewizja Polska, Teatr Telewizji. Scena Prozy. 20 maja1973. - radiowa: Cz. 1-4. Adaptacja: E. Marcinkowska. Polskie Radio 1994.

Recenzje:

1. R. BERGEL: Najwybitniejsze powieści współczesnej literatury europejskiej w przekładach. „Głos Narodu” 1929 nr 51. 

2. Z. NAŁKOWSKA. „Pamiętnik Warszawski” 1929, z. 1. 

3.  Z. PĘDZIŃSKI. „Tygodnik Powszechny” 1954 nr 12 

4. Z. PĘDZIŃSKI:  Katolicyzm wytrwały. „Wrocławski Tygodnik Katolicki” 1955 nr 1.

2. E.E. Dwinger: Armia za drutem kolczastym. Pamiętnik z Sybiru. Autoryzowany przekład W. Kragen. Wydanie osobne: Kraków: Panteon [1930], 352 s.

Tytuł oryginału: Armee hinter Stacheldraht.

Pierwodruk na łamach „Nowego Dziennika” w 1930.

3. M. Leblanc: Troje oczu. [Powieść]. Przełożyła z francuskiego [W. Kragen] J. Rudzka. Kraków: Panteon [1930], 221 s. Wydanie 2: Kraków: Księgarnia Powszechna [1930]. 

Tytuł oryginału: Les trois yeaux.

4. G. Leroux: W szponach meduzy. [Powieść]. Przełożyła z francuskiego [W. Kragen] J. Rudzka. Kraków: Panteon [1930], 240 s.

Tytuł oryginału: Le crime de Rouletabille.

5. A. Zweig: Wielka wojna białych ludzi. [Powieść]. Przełożyła [z niemieckiego] W. Kragen.

Tytuł oryginału: Der grosse Krieg der weissen Männe.

[T. 1]. Młoda kobieta z roku 1914. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożyła W. Kragen. Warszawa: Rój 1933, 444 s. Wydania następne: wydanie 2 Przedmową i posłowiem opatrzył R. Karst. Warszawa: Czytelnik 1954, wydanie 2 [!] tamże 1977. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej.

Tytuł oryginału: Junge Frau von 1914.

[T. 2]. Wychowanie pod Verdun. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożyła W. Kragen. Warszawa: Rój 1937 [i.e. 1936], 446 s. Dzieła XX Wieku. Wydania następne: wydanie [2] Posłowiem opatrzył R. Karst. Warszawa: Czytelnik 1954, wydanie 2 [!] tamże 1977. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej.

Tytuł oryginału: Erziehung vor Verdun.

[T. 3]. Spór o sierżanta Griszę. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożyła W. Kragen. Warszawa: Rój 1930, 506 s. Wydania następne: wydanie 2 tamże 1931; wydanie [3] Posłowiem opatrzył R. Karst. Opracowanie graficzne J. Jaworski. Warszawa: Czytelnik 1955, wydanie 2 [!] tamże 1978. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej; wydanie [5] Warszawa: Wiedza i Życie 1997. Edukacja Europejska.

Tytuł oryginału: Der Streit um den Sergeanten Grischa.

[T. 4]. Intronizacja. [Powieść]. Tłumaczyła W. Kragen. [Posłowiem opatrzył R. Karst. Opracowanie graficzne J. Jaworski]. Warszawa: Czytelnik 1956, 429 s.

Tytuł oryginału: Einsetzung eines Königs.

[T. 5]. Umilkły działa. Tłumaczyła W. Kragen. Posłowiem opatrzył R. Karst. Warszawa: Czytelnik 1956, 369 s. Wydanie 2 tamże: [Opracowanie graficzne J. Jaworowski] 1958.

Tytuł oryginału: Die Feuerpause.

6. E. Droonberg: Złoto mglistych gór. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożyła W. Kragen. Warszawa: Rój 1931, 247 s. Wydanie 2 tamże 1936.

Tytuł oryginału: Das Gold der Nebelberge.

7. J. Galsworthy: Nowoczesna komedia. [Powieść]. T. 3. Łabędzi śpiew. Z upoważnienia autora tłumaczyła W. Kragen. Warszawa: Rój 1931, 406 s. Nowoczesna komedia, 3. Wydania następne: Z oryginału angielskiego „Swan Song” przełożyła W. Kragen. Warszawa: Książka i  Wiedza 1950. Saga rodu Forsyte’ów, 6. Wydanie 2 [!] pt. Mijający się w mroku. Tłumaczył T. Jakubowicz. Łabędzi śpiew. Tłumaczyła W. Kragen. Przekład przejrzany i poprawiony. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956. Nowoczesna komedia, 3, wydanie 3 tamże: 1960, wydanie 4 Tłumaczenie przejrzane i poprawione [T. 3] 1962, wydanie 5 1972, wydanie 6 1972; wydanie 7 Warszawa: Książka i Wiedza 1988. Nowoczesna komedia, 3; wydanie 9, edycja I Katowice, Chorzów: Videograf II 2009. 

Wydania elektroniczne: 

Audiobook: Przekład: T. Jakubowicz, W. Kragen. Czyta K. Biel. Piaseczno: Storybox.pl [2021], 1 CD, plik w formacie mp3. 

E-book: Chorzów: Videograf 2014, pliki tekstowe w formacie EPUB, MOBI.

Tytuł oryginału: The Modern Comedy. Swan Song.

Kontynuacja cyklu: Saga rodu Forsyte’ów.

Wydanie 9 z 2009 oparto na edycji z 1962 roku. 

Recenzja:

Z. STAROWIEYSKA-MORSTINOWA. „Przegląd Powszechny” 1931 t. 192. 

8. [A.F. Vieth von Golssenau] L. Renn: Po wojnie. [Powieść]. Autoryzowany przekład W. Kragen. Kraków: Panteon [1931], 318 s.

Tytuł oryginału: Nachkrieg.

Recenzja:

[Z. GRABOWSKI] Z. Grab. „Kurier Literacko-Naukowy” 1931 nr 10. 

9. S. Undset: Wiosna. [Powieść]. Przekład W. Kragen. Warszawa: Rój 1931, 322 s. Wydania następne: Warszawa: Pax 1955, tamże: wydanie 2 1957, wydanie 3 1976.

Tytuł oryginału: Vaaren. Przekład pośredni: Var. 

Recenzja:

Z. GRABOWSKI. „Kurier Literacko-Naukowy” 1931 nr 44.

10. [E. Cohn] E. Ludwig: Dary życia. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożyła W. Kragen. Kraków-Warszawa: Panteon [1932], 339 s.

Tytuł oryginału: Geschenke des Lebens. Ein Rückblick.

Recenzja:

Z. GRABOWSKI. „Kurier Literacko-Naukowy” 1932 nr 47.

11. S. Undset: Wiga-Ljot i Wigdis. [Opowiadanie]. Przekład autoryzowany [W. Kragen] J. Rudzkiej. Warszawa: Rój 1933, 253 s. Przedruk w: S. Undset: Macierzyństwo. [Opowiadania]. Przełożyli [z niemieckiego:] S. Granowski, M. Kuncewiczowa, W. Kragen. Warszawa: Pax 1955. Wydania następne tamże: wydanie 2 poprawione i poszerzone [Opracowanie graficzne] T. Niemirski 1957, wydanie 3 1976. 

Tytuł oryginału: Fortællingen om Viga-Ljot og Vigdis.

Recenzja:

Z. GRABOWSKI. „Kurier Literacko-Naukowy” 1933 nr 45.

12. H. Lofting: Doktor Dolittle i jego zwierzęta. [Powieść dla dzieci]. [Przełożyła W. Kragen]. Warszawa: J. Mortkowicz 1934 [antydat. 1933], 150 s. Wydania następne: Warszawa: Książka 1946, wydanie 2 [!] Ilustracje autora, tamże 1948; wydanie 3 Ilustracje autora. Warszawa: Książka i Wiedza 1950; wydanie 3 [!] Ilustrował Z. Lengren. Warszawa: Nasza Księgarnia 1955, tamże: wydanie 5-10 Ilustracje Z. Lengren. 1968-1985; wydanie 11 Opracowanie graficzne M. Mikiewicz-Poreyko Warszawa: Książka i Wiedza 1987; wydanie 12 Warszawa: Nasza Księgarnia 1988; wydanie 13 Cz. I. Ilustracje wykonała M. Mikiewicz-Poreyko. Warszawa: Książka i Wiedza 1988; wydanie 14 Ilustrował Z. Lengren. Warszawa: Nasza Księgarnia 1990; wydanie 15 Przełożyła [z angielskiego] W. Kragen. Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza 1991. Obowiązkowe Lektury Szkolne: klasa 2, wydanie 16 tamże 1992; wydanie 18 Cz. I cyklu. Warszawa: Przełożyła [z angielskiego] W. Kragen. Ilustrował Z. Lengren. Nasza Księgarnia 1992. Lektury Ucznia: klasa 2, szkoła podstawowa, 3; [wydanie 19] Ilustracje Z. Lengren. Warszawa: Nasza Księgarnia 1997. Lektura Szkolna – klasa 2; Poznań: Zysk i S-ka 1997. Lektury Szkolne; Warszawa: Nasza Księgarnia 1998. Lektura Szkolna – klasa 2; Warszawa: PWW [Philip Wilson Warsaw] 1998. Kolorowy Świat Lektur; [wydanie 1 w tej edycji] [Ilustracje J. Skrzydlewski]. Wrocław: Siedmiogród 1998. Lektura – Siedmioróg; Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza-Białystok 1999. Lektury z Tęczą / Lektury Ucznia / Lektura Ucznia: klasa 2 szkoła podstawowa; Warszawa: Nasza Księgarnia 2000. Lektura Szkolna – klasa 2. Ilustracje M. Kozieł-Nowak. Warszawa: Nasza Księgarnia 2019. 

Tytuł oryginału: The story of doctor Dolittle.

Wydanie elektroniczne:

Audiobook: Czyta M. Kwiatkowska. Reżyseria A. Putkiewicz. Warszawa: Audio Liber 2000. 3 płyty audio (CD) w plikach mp3. Wydanie następne: Czyta M. Kwiatkowska. Reżyseria A. Putkiewicz. [Warszawa]: Audio Liber 2014. 1 płyta audio CD w plikach mp3. 

Stanowi początek cyklu.

Adaptacje radiowe: Adaptacja: M. Witwińska. Polskie Radio. Teatr szkolny 1972; Opracowała K. Wodnicka. Polskie Radio 1978.

13. J. Roth: Marsz Radetzky’ego. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożyła W. Kragen. T. 1-2. Warszawa: Rój 1934, 260 + 211 s. Wydania następne: T. 1. Warszawa: Biblioteka Tygodnika Ilustrowanego 1934. Tłumaczyła W. Kragen. Warszawa: Czytelnik 1958, wydanie 2 tamże 1977. Nike; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1995. ABC – Klasyka dla każdego; wydanie 1 w tej edycji Przełożyła [z niemieckiego] W. Kragen. Warszawa: Czytelnik 1998. Biblioteka „Czytelnika”; Budapeszt-Kraków: Wydawnictwo Austeria Klezmerhojs 2015. Dzieła zebrane.

Tytuł oryginału: Radetzkymarsch.

Recenzje:

1. Z. GRABOWSKI. „Kurier Literacko-Naukowy” 1935 nr 38. 

2. S. STANUCH: Tajemne sprawy pamięci. „Dziennik Polski” 1977 nr 227.

14. P.S. Buck: Spowiedź Chinki. [Powieść]. Z upoważnienia autorki przełożyła W. Kragen. Warszawa: Rój 1935 [antydat. 1934], 279 s. Wydania następne: tamże [1939]. Dzieła XX wieku; wydanie 2 Poznań: Wielkopolska Księgarnia Wydawnicza 1949; wydanie 3 Opracowanie graficzne K. Syta. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1959, tamże: wydanie 4 Posłowie A. Łobaczówna. Opracowanie graficzne K. Syta. 1960, wydanie 5 1990.

Tytuł oryginału: East Wind, West Wind.

Recenzja:

Z. KUCHARSKI. [Przekłady]. „Pion” 1935 nr 16. 

15. S. Undset: Olaf syn Auduna. [Powieść]. Przełożyła z niemieckiego W. Kragen. [T. 1-2]. Warszawa: Rój 1937, 340 + 261 s. Wydania następne: Warszawa: Pax 1952, tamże: wydanie 2 [!] 1954, wydanie 3 Posłowie i przypisy S. Lichański. Rysunki T. Stankiewicz-Chamielec 1955, wydanie 4 przejrzane i poprawione Opracowanie graficzne D. Rewkiewicz-Niemirska. Posłowie S. Lichański 1960, wydanie 5  1970, wydanie 6 Posłowie napisał S. Lichański 1983;  [wydanie 7]  Posłowie napisał S. Lichański. T. 1-2. Warszawa: Pax 1990.

Część 1 cyklu; część 2, 3 zob. poz. 16, 17.

Tytuł oryginału: Olav Audunssøn i Hestviken.

Recenzja:

Z. PĘDZIŃSKI. „Wrocławski Tygodnik Katolicki” 1955 nr 1. 

16. S. Undset: Olaf syn Auduna na Hestviken. T. 2. [Powieść]. Z upoważnienia autorki przełożyła W. Kragen. Warszawa: Rój 1937, 261 s. Wydanie następne: tamże 1938; Posłowie napisał S. Lichański. Warszawa: Pax 1983.

Część 2 cyklu; część 1, 3 zob. poz. 15, 17.

Tytuł oryginału: Olav Audunssøn i Hestviken. 

17. S. Undset: Olaf syn Auduna i jego dzieci. [Przełożyła z niemieckiego] W.  Kragen. T. 1. Warszawa: Rój 1938, 262 s. Dzieła XX wieku. Wydanie 2 tamże 1939. Dzieła XX wieku.

Część 3 cyklu; część 1, 2 zob. poz. 15, 16.

Tytuł oryginału: Olaf Audunssøn og hans børn.

18. A.R. Evans: Wędrówka renów. Opowieść. Z upoważnienia autora przełożyła W. Kragen. Warszawa: Rój [1939], 333 s. Wydanie 2 Warszawa: Książka 1948.

Tytuł oryginału: Reindeer trek.

19. B. Frank: Cervantes. [Powieść]. [Z upoważnienia autora przełożyła W. Kragen]. Warszawa: Rój 1939, 304 s. Wydania następne: Warszawa: Wiedza 1948; wydanie 2 [!] Tłumaczenie autoryzowane W. Kragen. Warszawa: Książka i Wiedza 1949. Tygodniowa Biblioteka Obiegowa, tamże 1950; wydanie 3 Tłumaczyła W. Kragen. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1968. 

Tytuł oryginału: Cervantes.

Recenzja:

Z. STAROWIEYSKA-MORSTINOWA: W cieniu Filipa II. „Tygodnik Powszechny” 1950 nr 42.

20. I. Stone: Pasja życia. Powieść na tle życia Van Gogha. (Przekład autoryzowany W. Kragen). Warszawa: Wiedza 1948, 494 s. Wydania następne: wydanie 2  Okładkę projektował I. Witz. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, tamże: wydanie 3 Reprodukcje rysunków V. van Gogha 1951, wydanie 3 [!] Przekład autoryzowany W. Kragen. Reprodukcje rysunków V. van Gogha 1952; wydanie przejrzane i uzupełnione. Posłowie J. Maurin-Biasłostocka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1954, wydanie 2 [!] przejrzane i uzupełnione. Posłowie J. Maurin-Biasłostocka 1956, wydanie 7 przejrzane i uzupełnione 1967, Seria Książek Kieszonkowych PIW-u, wydanie 8 przejrzane i poprawione Posłowie J. Maurin-Białostocka 1971; wydanie poprawione Posłowie J. Maurin-Białostocka. Warszawa: Muza 1993. Biblioteka Bestsellerów; [wydanie 10] [Posłowie J. Maurin-Białostocka]. Warszawa: Muza 1995. Biblioteka Bestsellerów, tamże: 1998. Galeria, 2000, 2001, 2002. Portrety; Warszawa: De Agostini we współpracy z Editiones Altaya Polska 2002. Arcydzieła Literatury Współczesnej; Warszawa: Świat Książki – Bertelsmann 2007. Sfabularyzowane biografie; Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza 2013, tamże 2017.  

Wydanie elektroniczne: 

Audiobook: Czyta M. Walczak. [Warszawa:] Aleksandria 2014, plik w formacie mp3. 

Tytuł oryginału: Lust for Life. The novel of Vincent van Gogh.

Recenzje:

1. W. BACEWICZÓWNA. „Odra” 1948 nr 52-53.

2. Z. STAROWIEYSKA-MORSTINOWA: Pasja dokonania. „Tygodnik Powszechny” 1948 nr 47.

21. [N. Radvanyi] A. Seghers: Towarzysze. [Powieść]. [Przełożyła z języka niemieckiego W. Kragen]. Warszawa: Czytelnik 1950, 220 s. Wydania następne: wydanie 2 tamże 1951. Biblioteka Trybuny Wolności, nr 24; Posłowiem opatrzył A. Sowiński. Opracowanie graficzne A. Rudziński. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953. Biblioteka Laureatów Nagrody Stalinowskiej za Utrwalanie Pokoju Między Narodami.

Tytuł oryginału: Die Gefährten.

22. S. Zweig: Balzac. [Powieść biograficzna]. [Przekład W. Kragen. Posłowie: R. Friedenthal]. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 430 s. Wydania następne: wydanie 2 Tekst oryginalny w opracowaniu i z posłowiem R. Friedenthala. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy [1965]; wydanie 3 Opracował i posłowiem opatrzył R. Friedenthal. Warszawa: W.A.B. 2008. Fortuna i Fatum.

Tytuł oryginału: Balzac.

Recenzje:

1. Z. SKIERSKI Z. „Rzeczpospolita” 1950 nr 338.

2. R. ZIMAND. „Nowe Książki” 1951 nr 8.

23. [N. Radvanyi] A. Seghers: List gończy. [Powieść]. [Z niemieckiego tłumaczyli W. Kragen i J. Popławski. Warszawa: Czytelnik 1951, 173 s. Wydania następne tamże: wydanie 2 1952. Biblioteka Głosu Wybrzeża, nr 23, wydanie 3 1953, wydanie 4 1955 [i.e. 1954].

Tytuł oryginału: Der Kopflohn. 

24. E. Claudius: Zwycięstwo Hansa Achre. [Powieść]. Z języka niemieckiego Tłumaczyła W. Kragen. Przedmowa:  M.  Podkowiński. Warszawa: Czytelnik 1953, 358 s. Wydanie 2 tamże 1954. Biblioteka „Prasy”.

Tytuł oryginału: Menschen an unserer Seite.

Recenzja:

E. GROTEN-SONECKA: Nowi ludzie w Nowych Niemczech. „Życie Literackie” 1954 nr 15.

25. A. Scharrer: Krety. [Powieść]. Z języka niemieckiego przełożyła W. Kragen. Przedmowa i przypisy: M. Ranicki. Warszawa:  Czytelnik 1953, 389 s.

Tytuł oryginału: Maulwürfe.

26. H. Böll: I nie poskarżył się ani jednym słowem. [Powieść]. [Przełożyła W. Kragen]. Warszawa: Pax 1956, 176 s.

Tytuł oryginału: Und sagte kein einziges Wort.

Wydanie anonimowe.

27. H. Böll: Gdzie byłeś Adamie? [Powieść]. Przełożyła [z niemieckiego] W. Kragen. Warszawa: Pax 1957, 178 s. Wydania następne: wydanie 2 tamże 1973; wydanie 3 Słowem wstępnym opatrzył M. Wydmuch. Warszawa: Iskry 1989.

Tytuł oryginału: Wo warst du, Adam? 

28. J. Ruber: Trwaj, mój świecie. [Powieść]. Tłumaczyła W. Kragen. Warszawa: Pax 1958, 246 s.

Tytuł oryginału: Bleibe, meine Welt.

29. [H. Bekessy] H. Habe: Off limits. [Powieść]. Z niemieckiego przełożyła W. Kragen. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1960, 494 s. Wydanie 2 tamże 1961. T. 1-2. Biblioteka Powszechna.

Tytuł oryginału: Off limits. 

Recenzje:

1. Z. GREŃ Z. „Dziennik Polski” 1960 nr 156.

2. [Id.] (A.S.). „Życie Literackie” 1960 nr 30.

3. R. KARST. „Nowe Książki” 1960 nr 18.

30. F. Timmermans: Piotr Brueghel. [Powieść]. Przełożyła W. Kragen. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1962, 234 s. Wydanie 2 tamże 1973.

Tytuł oryginału: Pieter Brueghel.

Recenzja:

J. SUSUŁ: Opowieść o wielkim malarzu. „Tygodnik Powszechny” 1962 nr 34. 

31. J. Galsworthy: Karawana. [Opowiadania]. Przełożyły: I.   Czermakowa, W. Kragen. Wstęp: L. Elektorowicz. Poznań:  Wydawnictwo Poznańskie 1963, 475 s. Wydanie 2 tamże 1966.

Przedruk opowiadania Zbawienie Forsyte’a w: J. Galsworthy:  Szantaż. Przełożyły [z angielskiego] I. Czermakowa, W. Kragen. Warszawa: Książka i Wiedza 1969, 197 s. Wydanie 3 [Warszawa:] Folium 1993. Seria Beletrystyki i Pamiętników; J. Galsworthy: Jabłoń. Opowiadania. Przełożyły: I. Czermakowa, W. Kragen. [Warszawa]: Książka i Wiedza 1974, 157 s. Koliber.

Adaptacja radiowa opowiadań: Słabi i silni. Cz. I-II. Adaptacja i reżyseria B. Wiernik. Polskie Radio 1968; Zbawienie Forsyte’a. Cz. 1-3. Cz. 2 pt. Pierwszy i ostatni, cz. 3 pt. Ostatni stolik. Adaptacja: B. Markowska. Reżyseria: A. Zakrzewski. Polskie Radio 1991, powtórzenie 1993, 1988; Pierwszy i ostatni pt. Karawana samotnych. Polskie Radio 1990; Człowiek z Dewonu. Adaptacja: B. Markowska. Polskie Radio 1994; Człowiek z Devon. Jabłoń. Sukces. Tłumaczyły W. Kragen, I. Czermakowa. Reżyseria A. Jarski, Z. Dąbrowski, D. Bałazy. Polskie Radio 1997.

W przekładzie W. Kragen opowiadania: Zbawienie Forsyte’a; Człowiek z Devon; Milczenie; Młynarz z Dee; Jeszcze raz; Pierwszy i ostatni.

Tytuł oryginału: Caravan.

Wybór z tomu pt. Caravan.

32. F.C. Weiskopf: Himmelfahrtskommando. [Powieść]. Przełożyła W. Kragen. Wiersze tłumaczył J. Gniazdowski. Warszawa: Książka i Wiedza 1963, 363 s. Wydanie 2 tamże 1964.

Tytuł oryginału: Himmelfahrtskommando. 

33. R. Hochhuth: Namiestnik. Sztuka w 5 aktach. Przełożyły W. Kragen i D. Żmij. Wystawienie: Teatr im. S. Jaracza w Łodzi 1964. 

Tytuł oryginału: Der Stellvertreter.

Informacja za „Dramat obcy w Polsce 1765-2002” zob. na stronie internetowej www.sowiniec.nazwa.pl 

34. H. de Balzac: Komedia ludzka. Studia filozoficzne. [Opowiadania i powieści]. Warszawa: Czytelnik 1965, 464 s.

Tytuł oryginału: La comedie humaine. Études philosophiques.

35. R. Musil: Niepokoje wychowanka Törlessa. [Powieść]. Tłumaczyła W. Kragen. Posłowie M. Kofta. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1965, 185 s. Wydania następne: wydanie 2 tamże 1973; wydanie 3 Warszawa: Książka i Wiedza 1980. Koliber, 59; wydanie 4 Kraków: Wydawnictwo Literackie 1993. ABC – Klasyka dla każdego; tamże: [wydanie 5] 2000, [wydanie 6] 2002. Proza pod Globusem.

Tytuł oryginału: Die Verwirrungen des Zöglings Törless.

Adaptacje teatralne: zob. na stronie internetowej www.encyklopediateatru.pl 

Recenzja:

J. SUSUŁ. „Tygodnik Powszechny” 1965 nr 33.

36. H. de Balzac: Listy. Wybór, tłumaczenie, opracowanie i wstęp pt. Balzac do pani Hańskiej W. Kragen. „Twórczość” 1966 nr 10 s. 102-118.

37. R. Seydewitz, M. Seydewitz: Dama z gronostajem. Największy rabunek dzieł sztuki wszystkich czasów. [Popularna praca historyczna]. Przełożyła W. Kragen. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1966, 224 s.

Tytuł oryginału: Dame mit dem Hermelin.

38. J. Urzidil: Wielkie alleluja! [Powieść]. Przekład W. Kragen. Kraków: Wydawnictwo Literackie [1968], 389 s.

Tytuł oryginału: Das grosse Halleluja.

Recenzja:

K. ZEP. „Tygodnik Powszechny” 1968 nr 48.

39. J. Thorwald: Stulecie detektywów. Drogi i przygody kryminalistyki. [Szkice historyczne]. Przełożyli [z niemieckiego]: W. Kragen i K. Bunsch. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1971, 439 s. Wydania następne tamże: wydanie 2 1992,  [wydanie 3] 1997; Kraków: Znak 2009, wydanie 2 [5] 2019.

Wydanie elektroniczne:

Audiobook: Czyta M. Popczyński. Katowice: Wydawnictwo Aleksandria 2020, 1 płyta CD, plik w formacie mp3. 

Tytuł oryginału: Das Jahrhundert der Detektive.

40. T. de Vries: Diabelskie poczwary czyli Rzecz o żywocie i dziełach Melchiora Hinthama. [Powieść]. Tłumaczyła W. Kragen. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1973, 415 s.

Tytuł oryginału: Moergrobben.

41. K. Lorenz: Opowiadania o zwierzętach. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1975, 166 s.

Tytuł oryginału: Er redete mit dem Vieh, den Vögeln und den Fischen.

Recenzje:

1. B. CZESZKO: Protest przeciw straszeniu i ogłupianiu. „Kultura” 1976 nr 9. [polemika: R. BRANDSTAETTER: „Epistoły z Kierzka”. „Kultura” 1976 nr 14; K. BUNSCH. „Życie Literackie” 1976 nr 14; M. LEŚNIEWSKA: „Epistoły z Kierzka”. „Kultura” 1976 nr 15. 

2. STROMENGER Z.: Czym się łapie wrony. „Nowe Książki” 1976 nr 11.

KRYTYKA PRZEKŁADU

1. Nowy Doktor Faust. Przełożyła W. Kragen. „Twórczość” 1949 z. 1.

2. O pracy tłumacza. „Życie Literackie” 1951 nr 8.

3. W. KRAGEN, M. TRACZEWSKA: Tłumacze wychodzą z cienia. „Życie Literackie” 1958 nr 31. [komentarz do Pierwszego Międzynarodowego Zjazdu Tłumaczy Literatury zorganizowanego przez Polski PEN Club w dniach 2-8 lipca 1958 w Warszawie] 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

1. Ankieta dla IBL PAN 1963, 1978.

2. Teczka osobowa Wandy Kragen jako członkini ZLP. Biblioteka Donacji Pisarzy Polskich w Warszawie.

3. Ch. LÖW: Żydzi w poezji Odrodzonej Polski. Poetki. „Miesięcznik Żydowski” 1934 s. 329-330.

4. „Rocznik Literacki 1982” wyd. 1988. 

5. Pisarze ziemi krakowskiej. Informator wg stanu członków Oddziału Związku Literatów Polskich w dniu 1 stycznia 1974 r. Kraków 1975.

WYWIADY

1. Nowa nagroda. Rozmowa z Wandą Kragen. [Rozmawiał A. Warzecha]. „Dziennik Polski” 1978 nr 171 [dot. nagrody za debiut w zakresie przekładu literackiego z angielskiego, francuskiego lub niemieckiego].

2. Anonimowość – godna sławy. [Z W. Kragen rozmawiała A. Wcisło]. „Gazeta Południowa” 1978 nr 221 [nt. pracy przekładowej W. Kragen].

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

B. MARZĘCKA [B.M.]. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 4, T. 10 (Uzupełnienia). Warszawa 1996, 2007.

OMÓWIENIA

1. S. STANUCH: W stronę tłumaczeń. „Dziennik Polski” 1973 nr 172. 

3. K. BUNSCH: Pamięć o Wandzie Kragen. „Życie Literackie” 1982 nr 7. 

4. M. LEŚNIEWSKA: Wanda Kragen. „Dziennik Polski” 1982 nr 20.

5. M. WOJCIECHOWSKA: Wanda Kragen. W: Krakowski szlak kobiet. Przewodniczka po Krakowie emancypantek. T. 3. Kraków-Szczawnica 2013. 

6. M. EBERHARTER: Socjologiczne spojrzenie na rolę tłumaczy literatury. Na przykładzie Wandy Kragen i recepcji literatur niemieckojęzycznych w Polsce po 1945. „Rocznik Przekładoznawczy” 2014, [T.] 9.  

7. M. EBERHARTER: Die Suche nach der Persönlichkeit einer Übersetzerin. Wanda Kragen und ihre translatorische Identität. W: (Um)Wege zum Wissen. Festschrift für Bożena Chołuj, hrsg. von Antonina Balfanz, Joanna Drejer, Corinna Kleinke, Daniela Marthin unter Mitwirkung von Christoph Maisch und Jennifer Ramme [Thematicon - Wissenschaftliche Reihe des Collegium Polonicum, Bd. 35], Berlin: Logos Verlag GmbH 2022 s. 137-144.

KRAGEN Wanda

1893-1982

Pseudonyms and cryptonyms: Joanna Rudzka; W.K.; W. Kraków; Wanda Jano; Wanda J. Kragen.

Translator, prose writer, poet.

Born on 19 March 1893 into a Polonized Jewish family in Krakow; daughter of the lawyer Adolf Fischler and Amelia née Liebling. From 1907, she was a pupil at the Private Girls’ Higher Secondary School No. I in Krakow, where she acquired very good knowledge of German and completed her advanced secondary education in 1911. The same year, she started a degree in natural science at the Faculty of Philosophy of the Jagiellonian University (UJ) in Krakow. She studied at the University of Vienna for a year in 1914, where she furthered her knowledge of German. It was most probably there that she met the chemical engineer Zygfryd Kragen, whom she married between 1918 and 1920. After returning to Poland, she received an absolutorium from the university, meaning that she completed all the necessary courses without taking the final exam or writing a final paper. Around the same time, she took up writing and began translating works of literature from German, English, and French. In 1929, she and her husband moved to Warsaw. She made her debut that year as a translator with a Polish version of Sigrid Undset’s novel Kristin Lavransdatter [Polish: Krystyna córka Lawransa]. Her translation was based on a German version of the original Norwegian text. It marked the beginning of a close collaboration with the Rój publishing house. She was a member of the Trade Union of Polish Writers (Związek Zawodowy Literatów Polskich, ZZLP). In the 1930s, she published her first volume of poetry – Poza rzeczywistością [Beyond reality], her first novel – Pamiętnik Marii [Maria’s diary], and her first piece of literary journalism – Dymy nad Azją [Smoke rising over Asia]. During this period, she took numerous journeys through Algeria, Austria, Denmark, France, Germany, Italy, Morocco, Spain, and the USSR. During this period, she collaborated with the periodicals “Głos Prawdy” (1927-29), “Nowy Dziennik” (1929-34), “Dziennik Ludowy” (intermittently 1930-38), “Gazeta Polska” (1930-31), “Tygodnik Ilustrowany” (1932-35), “Oblicze Dnia” (1936), “Ster” (1937-38), and “Sygnały” (1937-39), publishing poems, literary journalism pieces, articles, and literary, theatre and film reviews. In 1938, she started corresponding with Bruno Schulz, praising his writing effusively. After the outbreak of World War II, she stayed in the capital, earning a living as a physical labourer while remaining active as a writer and translator, including a Polish version of Irving Stone’s Lust for Life [Polish: Pasja życia]. During the German occupation, she lost her husband (in 1942), closest family, and her property. She returned to Krakow in 1945 and resumed her activities with the Translators’ Section of the Union of Polish Writers (Sekcja Tłumaczy Związku Literatów Polskich, ZLP). In 1946, she spent three months in Czechoslovakia, Switzerland, and Italy as a press correspondent. She continued to translate works of literature from German and English, including in 1949 excerpts of Thomas Mann’s Doctor Faustus, which appeared in the Catholic weekly “Tygodnik Powszechny” (1955, no. 24). Her translations, poems, prose pieces, travel writing, articles, and reviews of the latest Polish literature, as well as discussions of theatre repertoires and reviews of theatre productions, appeared in many periodicals, including “Przekrój” (1945-57 intermittently, 1967), “Robotnik” (intermittently 1945-52), “Odrodzenie” (intermittently 1946-52), “Dziennik Literacki” (1949-50), “Twórczość” (1949 and 1957), “Życie Literackie” (intermittently 1951-66, and 1973), “Nowiny Literackie” (1952), “Tygodnik Powszechny” (intermittently 1954-71), and “Nowa Kultura” (intermittently 1957-62). She established a friendship with Wisława Szymborska that began when she started writing for “Życie Literackie”. They took trips together to the mountains, around Poland, and abroad. In her journalism, she addressed issues relating to contemporary Germany, as well as discussing the latest German-language literature in portraits of writers and in reviews of translated novels. She travelled to the German Democratic Republic in 1953 as part of a cultural exchange. She produced the first Polish translations of the works of Heinrich Böll, with whom she maintained correspondence and then met in Poland in 1956, when she accompanied him on a visit to the former Auschwitz-Birkenau concentration camp. During this period, she published translations of excerpts of the works of Bertolt Brecht, Anne Frank, Johann Wolfgang Goethe, Günter Grass, Robert Musil, and Thomas Mann. In 1958, she attended the First International Meeting of Literary Translators organized by the Polish PEN Club in Warsaw. In the 1960s and 1970s, she continued to promote German-language literature in the press, while in 1965 she again travelled to East Germany. In autumn 1966, she was involved in a seminar in East Berlin for Polish translators of German-language literature. During this period, she began translating from French with a Polish version of Honoré de Balzac’s letters to Ewelina Hańska. In 1968, she again travelled to Switzerland and France. She was an internal reviewer for the Wydawnictwo Literackie literary publishing house in Krakow. In 1972, she started collaborating with the periodical “Literatura na Świecie”. She received an award from the Polish PEN Club in 1976 in recognition of her achievements as a translator, donating her prize money to the Children’s Medical Centre (Centrum Zdrowia Dziecka) in Warsaw. From 1978, she funded an annual prize for debut literary translations from English, French, or German. She donated part of her royalties from translations to fund renovations of Krakow’s heritage. In 1978, she received the Medal of the Society for Universal Knowledge in recognition of Social Engagement for the Benefit of the City of Krakow (Odznaka Towarzystwa Wiedzy Powszechnej “Za Pracę Społeczną dla m. Krakowa”). She was awarded the Knight’s Cross of the Order of Polonia Restituta in 1972. She died on 27 February 1982 in Krakow, where she is buried at the Rakowicki Cemetery.

The whereabouts of her archive is unknown. Single groups of documents are held in the State Archive in Warsaw, the Wisława Szymborska Archive in Krakow, and the Jagiellonian University in Krakow.

KRAGEN Wanda

1893-1982

Pseudonyme und Kryptonyme: Joanna Rudzka; W.K.; W. Kraków; Wanda Jano; Wanda J. Kragen.

Übersetzerin, Prosaschriftstellerin, Dichterin.

Geboren am 19. März 1893 in einer polonisierten jüdischen Familie in Krakau; Tochter von Adolf Fischler, Rechtsanwalt, und Amelia Liebling. Ab 1907 besuchte sie das I. Private Höhere Frauengymnasium [I Prywatne Wyższe Gimnazjum Żeńskie] in Krakau, wo sie u. a. sehr gute Deutschkenntnisse erwarb und 1911 die Matura ablegte. Im selben Jahr begann sie ein naturwissenschaftliches Studium an der philosophischen Fakultät der Jagiellonen-Universität [Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego]. 1914 studierte sie ein Jahr lang an der Universität Wien, wo sie u. a. ihre Deutschkenntnisse perfektionierte. Wahrscheinlich dort lernte sie den Chemieingenieur Zygfryd Kragen kennen, den sie zwischen 1918 und 1920 heiratete. Nach der Rückkehr nach Polen schloss sie 1919 ihr Studium ab. Sie nahm eine literarische Tätigkeit auf und begann, aus der deutschsprachigen, englischen und französischen Literatur zu übersetzen. Gemeinsam mit ihrem Mann übersiedelte sie 1929 nach Warschau. In diesem Jahr debütierte sie als Übersetzerin mit einer Übertragung des Romans Kristin Lavranstochter [Krystyna córka Lawransa] (übersetzt aus dem Deutschen), womit sie ihre enge Zusammenarbeit mit dem Verlag „Rój“ begann. Ab 1930 gehörte sie dem Berufsverband Polnischer Schriftsteller [Związek Zawodowy Literatów Polskich (ZZLP)] an. In den dreißiger Jahren veröffentlichte sie den Gedichtband Außerhalb der Wirklichkeit [Poza rzeczywistością], den Roman Marias Tagebuch [Pamiętnik Marii] und die Reportage Rauch über Asien [Dymy nad Azją]. In dieser Zeit unternahm sie zahlreiche Reisen u. a. nach Algerien, Dänemark, Deutschland, Frankreich, Italien, Marokko, Österreich, Spanien und in die Sowjetunion. Sie arbeitete damals mit den Zeitungen und Zeitschriften „Głos Prawdy“ (1927-29), „Nowy Dziennik“ (1929-34), „Dziennik Ludowy“ (1930-38, mit Unterbrechungen), „Gazeta Polska“ (1930-31), „Tygodnik Ilustrowany“ (1932-35), „Oblicze Dnia“ (1936), „Ster“ (1937-38) und „Sygnały“ (1937-39) zusammen, in denen sie Gedichte, Reportagen, Artikel sowie Rezensionen aus den Bereichen Literatur, Theater und Film veröffentlichte. 1938 knüpfte sie Briefkontakt zu Bruno Schulz und kommentierte wohlwollend dessen Schaffen. Nach Ausbruch des Krieges hielt sie sich weiterhin in Warschau auf, wo sie von körperlicher Arbeit lebte, gleichzeitig aber weiter literarisch aktiv war, indem sie u. a. Irving Stones Vincent van Gogh. Ein Leben in Leidenschaft [Pasja życia] übersetzte. Während der Besatzung verlor sie ihren Mann (1942), die nächste Familie und ihr Vermögen. 1945 kehrte sie nach Krakau zurück und nahm ihre Tätigkeit in der Übersetzersektion des Polnischen Schriftstellerverbands [Sekcja Tłumaczy Związku Literatów Polskich (ZLP)] wieder auf. 1946 verbrachte sie als Pressekorrespondentin drei Monate in der Tschechoslowakei, in der Schweiz und in Italien. Sie schuf weitere Übersetzungen aus der englischen und deutschsprachigen Literatur, und nahm u. a. bereits 1949 die Übersetzung von Fragmenten aus Thomas Manns Doktor Faustus in Angriff, die in der Zeitschrift „Tygodnik Powszechny“ (1955, Nr. 24) veröffentlicht wurden. Sie veröffentlichte in vielen Zeitschriften, u. a. in „Dziennik Polski“ (1945-46, 1949, 1952-72 mit Unterbrechungen, 1975, 1978), „Przekrój” (1945-57 mit Unterbrechungen, 1967), „Robotnik” (1945-52 mit Unterbrechungen), „Odrodzenie” (1946-52 mit Unterbrechungen), „Dziennik Literacki” (1949-50), „Twórczość” (1949, 1957), „Życie Literackie” (1951-66 mit Unterbrechungen, 1973), „Nowiny Literackie” (1952), „Tygodnik Powszechny” (1954-71 mit Unterbrechungen) und „Nowa Kultura” (1957-62 mit Unterbrechungen), Übersetzungen, Gedichte, Prosa, Reisereportagen, Artikel und Rezensionen zur neuesten polnischen Literatur, Besprechungen des Repertoires von Theatern sowie Rezensionen von Aufführungen. Seit ihrer Zusammenarbeit mit „Życie Literackie“ war sie mit Wisława Szymborska befreundet, mit der sie Bergwanderungen sowie Reisen in Polen und im Ausland unternahm. In ihrer Publizistik sprach sie die Problematik des zeitgenössischen Deutschlands an, die neueste deutschsprachige Literatur besprach sie in Porträts von Schriftstellern sowie in Rezensionen übersetzter Romane. 1953 besuchte sie im Rahmen des Kulturaustausches die DDR. Sie war die erste polnische Übersetzerin der Prosa von Heinrich Böll, mit dem sie korrespondierte und dem sie 1956 in Polen begegnete, als sie ihn bei seinem Besuch im Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau begleitete. Sie veröffentlichte damals die Übersetzungen von Fragmenten aus dem Schaffen von Bertolt Brecht, Anne Frank, Johann Wolfgang Goethe, Günter Grass, Robert Musil und Thomas Mann. 1958 nahm sie am Ersten Internationalen Kongress der Literaturübersetzer [Pierwszy Międzynarodowy Zjazd Tłumaczy Literatury Pięknej] teil, den der polnische P.E.N.-Club in Warschau veranstaltete. In den sechziger und siebziger Jahren bemühte sie sich in der Presse weiter darum, die deutschsprachige Literatur bekannt zu machen; außerdem unternahm sie 1965 eine weitere Reise in die DDR. Im Herbst 1966 nahm sie an einem Seminar für polnische Literaturübersetzer in Berlin teil. In dieser Zeit nahm sie Übersetzungen aus der französischen Sprache in Angriff und übertrug die Briefe von Honoré de Balzac an Ewelina Hańska. 1968 unternahm sie eine weitere Reise in die Schweiz und nach Frankreich. Sie war interne Gutachterin im Krakauer Verlag „Wydawnictwo Literackie“. 1972 begann sie ihre Zusammenarbeit mit der Zeitschrift „Literatura na Świecie“. Den Preis des polnischen P.E.N.-Clubs für herausragende Leistungen im Bereich der Übersetzung, den sie 1976 erhielt, übergab sie als Unterstützung dem Kindergesundheitszentrum [Centrum Zdrowia Dziecka] in Warschau. 1978 stiftete sie einen jährlichen Preis für ein Debüt im Bereich der literarischen Übersetzung aus dem Englischen, Französischen oder Deutschen. Einen Teil der Honorare für ihre übersetzerischen Arbeiten bestimmte sie für die Renovierung von Krakauer Baudenkmälern; 1978 erhielt sie die Auszeichnung „Für die ehrenamtliche Arbeit für die Stadt Krakau“ der Gesellschaft für Allgemeines Wissen [Odznaka Towarzystwa Wiedzy Powszechnej „Za Pracę Społeczną dla m. Krakowa”]. Ausgezeichnet mit dem Ritterkreuz des Ordens Polonia Restituta [Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski] (1972). Starb am 27. Februar 1982 in Krakau; dort beigesetzt auf dem Rakowicki-Friedhof.

Verbleib des Archivs der Übersetzerin unbekannt. Einzelne Archivbestände befinden sich im Staatsarchiv in Warschau [Archiwum Państwowy], dem Wisława-Szymborska-Archiv [Archiwum Wisławy Szymborskiej] in Krakau und der Jagiellonen-Bibliothek [Biblioteka Jagiellońska] in Krakau.

KRAGEN Wanda

1893-1982

Pseudonymer och kodnamn: Joanna Rudzka; W.K.; W. Kraków; Wanda Jano; Wanda J. Kragen.

Översättare, prosaist, poet.

Född den 19 mars 1893 i en poloniserad judisk familj i Kraków; dotter till Adolf Fischler, advokat, och Amelia, född Liebling.  Från 1907 läste hon vid 1:a Privata högre kvinnogymnasiet i Kraków, där hon bl.a. fick mycket goda kunskaper i tyska, och 1911 tog hon gymnasieexamen. Samma år påbörjade hon naturvetenskapliga studier vid Filosofiska fakulteten vid Jagiellonska universitetet. 1914 studerade hon ett år på universitetet i Wien där hon förbättrade sina färdigheter i tyska. Troligtvis var det där hon lärde känna Zygfryd Kragen, kemiingenjör, som hon gifte sig med någon gång mellan 1918 och 1920. Efter hemkomsten till Polen tog hon 1919 examen och började sin litterära verksamhet och sin översättarverksamhet från tyska, engelska och franska. 1929 bosatte hon sig tillsammans med sin man i Warszawa. Samma år debuterade hon som översättare av Sigrid Undsets roman Kristin Lawransdotter [Krystyna córka Lawransa] (via en tysk översättning), och därmed påbörjade hon ett nära samarbete med förlaget Rój. Från 1930 var hon medlem i Polska författarnas fackförbund [Związek Zawodowy Literatów Polskich, ZZLP]. Under 1930-talet publicerade hon diktsamlingen Poza rzeczywistością, romanen Pamiętnik Marii och reportageboken Dymy nad Azją. Under denna period reste hon ofta bl.a. till Algeriet, Österrike, Danmark, Frankrike, Spanien, Marocko, Tyskland, Italien och Sovjetunionen. Då samarbetade hon med ”Głos Prawdy” (1927-1929), ”Nowy Dziennik” (1929-1934), ”Dzienniki Ludowy” (1930-1938, med pauser), ”Gazeta Polska” (1930-1931), ”Tygodnik Ilustrowany” (1932-1935), ”Oblicze Dnia” (1936), ”Ster” (1937-1938) och ” Sygnały” (1937-1939), och publicerade dikter, reportage, artiklar, litterära recensioner, teater- och filmrecensioner. 1938 kom hon i brevkontakt med Brunon Schulz, och i breven kommenterade hon hans författarskap positivt. Efter krigsutbrottet stannade hon kvar i huvudstaden, där hon försörjde sig främst på fysiskt arbete och samtidigt fortsatte hon sin litterära verksamhet, bl.a. genom att översätta Lust for Life [Pasja życia] av Irving Stone. Under ockupationen förlorade hon sin man, sin närmaste familj och sin egendom. 1945 återvände hon till Kraków och återupptog sin verksamhet i översättarsektionen av Polska författarförbundet [Związek Literatów Polskich, ZLP]. 1946 tillbringade hon tre månader som korrespondent i Tjeckoslovakien, Schweiz och Italien. Hon fortsatte översätta engelsk- och tyskspråkig litteratur, bl.a. genom att redan 1949 börja översätta fragment av Doktor Faustus av Thomas Mann som publicerades i ”Tygodnik Powszechny” (1955, nr 24). Översättningar, sina dikter, prosa, resereportage, artiklar och recensioner av den senaste polska litteraturen, diskussioner kring teateruppsättningar samt teaterrecensioner publicerade hon i flera tidskrifter, bl.a. i ”Dziennik Polski” (1945-1946, 1949, 1952-1972 med pauser, 1975, 1978), ”Przekrój” (1945-57 med pauser, 1967), ”Robotnik” (1945-1952 med pauser), ”Odrodzenie” (1946-1952 med pauser), ”Dziennik Literacki” (1949-1950), ”Twórczość” (1949, 1957), ”Życie Literackie” (1951-1966 med pauser, 1973), ”Nowiny Literackie” (1952), ”Tygodnik Powszechny” (1954-71 med pauser) och ”Nowa Kultura” (1957-62 med pauser). Efter att hon inlett ett samarbete med ”Życie Literackie” började hennes vänskap med Wisława Szymborska. Tillsammans åkte de på bergsutflykter samt reste runt i Polen och utomlands. Inom journalistik tog hon upp det moderna Tysklands problematik, och den senaste tyska litteraturen diskuterade hon i författarskildringar samt i recensioner av de översatta romanerna. 1953 besökte hon Västtyskland (BRD) inom ramen för ett kulturellt utbyte. Hon var den första kvinnliga översättaren av Heinrich Bölls prosa; hon brevväxlade också med honom och träffade honom 1956 då hon följde med honom till koncentrationslägret i Auschwitz-Birkenau. Hon publicerade då också översättningar av fragment ur Bertolt Brechts, Anna Franks, Johann Wolfgang Goethes, Günter Grass’, Robert Musils och Thomas Manns författarskap. 1958 deltog hon i den första internationella sammankomsten av skönlitterära översättare som organiserades för den Polska PEN-klubben [PEN Club] i Warszawa. På 1960- och 1970-talet fortsatte hon främja den tyskspråkiga litteraturen i media; 1965 reste hon återigen till Västtyskland. 1966 deltog hon i Berlin i seminariet för polska översättare av den tyska litteraturen. Under denna tid började hon att från franska översätta brev mellan Honoré de Balzac och Ewelina Hańska. 1968 reste hon ytterligare en gång till Schweiz och till Frankrike. Hon var förlagets recensent på Wydawnictwo Literackie i Kraków. 1972 började hon samarbeta med ”Literatura na Świecie”. Polska PEN-klubbens [PEN Club] pris som hon fick 1976 för utomordentliga förtjänster inom översättning överlämnade hon som stöd till Centrum för barnens hälsa [Centrum Zdrowia Dziecka] i Warszawa. 1978 instiftade hon det årliga priset för översättningsdebut från engelska, franska eller tyska. En del av sina översättarersättningar donerade hon till renovering av Krakóws sevärdheter; 1978 tog hon emot en utmärkelse från Folkbildningssällskapet [Towarzystwo Wiedzy Powszechnej] „Za Pracę Społeczną dla m. Krakowa” (för ideellt arbete för staden Kraków). 1972 belönades hon med Polonia Restituta-riddarkorset [Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski]. Kragen avled den 27 februari 1982 i Kraków; hon begravdes där på Rakowicki-kyrkogården.

Det är okänt var översättarens arkiv finns. Enstaka arkivalier finns i Statsarkivet i Warszawa, i Wisława Szymborskas arkiv i Kraków och i Jagiellonska biblioteket i Kraków.