KARYŁOWSKI Tadeusz

1882-1945 

Kryptonimy: ks. T.K.; T.K.

Poeta, tłumacz, hymnolog, krytyk literacki, publicysta.

Urodzony 5 czerwca 1882 w Warszawie; syn Konstantego Karyłowskiego, inżyniera mechanika, i Natalii z Drzewińskich. W 1893 został przyjęty do Cesarsko-Królewskiej Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie Cesarsko-Królewska Wyższa Szkoła Realna w Krakowie), w której uzyskał maturę w 1899. W szkole zdobył doskonałą znajomość języka niemieckiego i francuskiego. W tym samym roku wstąpił do zakonu Towarzystwa Jezusowego prowincji Polski Południowej (Towarzystwo Jezusowe prowincji Polski Południowej) i odbył dwuletni nowicjat w Starej Wsi koło Brzozowa. W 1905-08 w kolegium jezuickim w Nowym Sączu (Kolegium jezuickie w Nowym Sączu) uzupełniał wykształcenie klasyczne (humaniora) oraz, zgodnie z wymogami osiągania kolejnych etapów w formacji zakonu, odbył tamże trzyletnie studia filozoficzne. Po czym do 1909 pracował jako nauczyciel w Zakładzie Naukowo-Wychowawczym Ojców Jezuitów w Chyrowie (Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów w Chyrowie). Następnie przeniósł się do Krakowa, gdzie do 1913 w domu zgromadzenia, pełniącego jednocześnie funkcję kolegium zakonnego, studiował teologię. W trakcie studiów otrzymał święcenia kapłańskie w 1911. W 1914 podjął kolejne studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego) w zakresie literatury polskiej i francuskiej; które ukończył w 1919. Od 1903 ogłaszał swoje prace literackie, głównie poezje w czasopismach, wydawnictwach zakonnych i okolicznościowych, m.in. w „Naszych Wiadomościach” (Nasze Wiadomości), „Posłańcu Serca Jezusowego” (Posłaniec Serca Jezusowego), „Głosie Ewangelii” (Głos Ewangelii), „Niedzieli” (Niedziela), „Przeglądzie Chyrowskim” (Przegląd Chyrowski). Jako tłumacz zadebiutował prawdopodobnie w 1906 przekładem opowiadań Antoniego Czechowa. W 1909 został stałym współpracownikiem „Przeglądu Powszechnego” (Przegląd Powszechny) (w latach 1917-19 należał do zespołu redakcyjnego), w którym drukował utwory oryginalne, przekłady, recenzje, szkice i rozprawy naukowe. Tłumaczył głównie pieśni i hymny kościelne z języka łacińskiego, ale także z prozę, teksty hagiograficzne oraz poradniki z zakresu sztuki wojennej i ziołolecznictwa z rosyjskiego, francuskiego i niemieckiego. W ramach posługi kapłańskiej pełnił funkcję kaznodziei w Starej Wsi (1919-20), Wilnie (1920-21; 1930-33), Nowym Sączu (1921-22), Krakowie (1922-28), Zakopanem (1928-29; 1944-45) Lublinie (1929-30). Podczas okupacji niemieckiej przebywał głównie w Krakowie. W 1945 wyjechał do Warszawy, gdzie po krótkiej chorobie zmarł; pochowany tamże w grobowcu Zgromadzenia Jezuitów na cmentarzu Powązkowskim.

Archiwum tłumacza zostało rozproszone i obecnie znajduje się w zbiorach  Archiwum Państwowego w Lublinie i Biblioteki Bobolanum w Warszawie. Pojedyncze zespoły korespondencji przechowywane są w Bibliotece Narodowej w Warszawie.       

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1 A. Czechow: Opowiadania. T. 1-2. Tłumaczył [T. Karyłowski] T.K. Z przedmową Z. Dębickiego. Warszawa: Biblioteka Dzieł Wyborowych 1906, 151 + 159 s. Biblioteka Dzieł Wyborowych, 426, 427.

Tytuł oryginału: Rasskazy.

Tytuły oryginałów: T. 1: Iz dnevnika pomoŝnika buhaltera; Griša; Znakomyj mužčina; Horošij konec; Zloj mal'čik; Strašnaâ noč'; Aptekarša; Slučaj s klassikom; Mstitel'; Zagadočnaâ natur; Broženie umov; Nadželaŝie mery; Otec semejstva; Mal'čiki; Muž; Mnogo bumagi – Sirena; Tolstyj i tonkij; Lišnie lûdi; Dorogaâ sobaka; Na kladbiŝe; Sapožnik i nečistaâ sila; Dačniki; Bezzaŝitnoe suŝestvo; Èkzamen na čin; Neobyknovennyj Buka; Damy; Polin'ka; Repetotor; Sonnaâ odur'; Simulânty; Gospoda obyvateli; Žalobnaâ kniga.

Zawartość. –  T. 1: Z dziennika pomocnika buchaltera; Grześ; Znajomy mężczyzna; Pomyślne zakończenie; Przyjemny braciszek; Straszna noc; Aptekarzowa; Przygoda młodego filologa; Zemsta; Zagadkowa psychika; Ferment w umysłach; Środki ochronne przeciw cholerze; Ojciec rodziny; Chłopcy; Mąż; Za dużo papieru. – T. 2: Syrena; Gruby pan i cienki pan; Niepotrzebni; Cenny wyżeł; Na cmentarzu; Szewc i licho; Na letnim mieszkaniu; Bezbronna istota; Egzamina; Dziwny człowiek; Damy; Polcia; Korepetytor; Majaczenia senne; Symulanci; W siódmym niebie; Panowie obywatele. (Sztuka w dwóch aktach); Książka zażaleń.  

2. Celniejsze hymny kościelne w nowym przekładzie T. Karyłowskiego. [Wstęp S. Windakiewicza]. Wilno: J. Zawadzki 1922, 64 s.  

Tytuł oryginału: Hymnus.

Zawiera: Wstęp.- En clara vox; Magnificat; Ave Maris Stella; Jesu Redemptor; Salvete flores; O sola magnarum urbium; Te Joseph; Coelitum Joseph; Vexilla regis; Aspice infamii; Stabat Mater; Victimae paschali; Paschale mundo; Plaude festivo; Aeterne Rex; Veni Creator; Veni Sancte Spiritus; Beata nobis gaudia; Adoro te; Verbum supernum; O salutaris Hostia, Pange lingua; Tantum ergo; Lauda Sion; En ut superba; Antra deserti; Decora lux; O gloriosa Virginum; Gentis Polonae; Dies irae; Coelestis urbis.

3. A. Bucher: Odwieczne prawa wojny i sztuka wojenna z przed 23-ch stuleci. Tłumaczył [T. Karyłowski] T.K. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy 1924, 185 s. 

Tytuł oryginału: Lois éternelles de la guerre. 

4. P. Wergiliusz Maro: Eneida. W przekładzie T. Karyłowskiego. Ze wstępem i objaśnieniami T. Sinki. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1924, 360 s. Biblioteka Narodowa, II, 29. Wydania następne: wydanie 2 zmienione. Wrocław: Ossolineum 1950. Biblioteka Narodowa, II, 29; wydanie 3 zmienione. Opracował S. Stabryła. Wrocław: Ossolineum 1980, wydanie 3 zmienione, nakład 2. Wrocław; Kraków: Ossolineum 1981; Wrocław: Ossolineum; Warszawa: De Agostini Polska 2004. Arcydzieła Kultury Antycznej; Sandomierz: Armoryka 2023. 

Wydania elektroniczne:

Audiobook: Czyta M. Bogucka-Steczek. Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska [2017], plik w formacie mp3. Warszawa: Wolne Lektury [2023], plik w formacie mp3. 

E-book: Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska [2017], plik tekstowy w formacie PDF.

Tytuł oryginału: Aeneis.

Recenzja:

S. SREBRNY. „Przegląd Warszawski” 1925 nr 45.

5. J.F. Schreiber: Mały atlas roślin leczniczych. Tłumaczył [T. Karyłowski] T.K. Warszawa: M. Arct 1925, 15 s. 

Tytuł oryginału: Schreibers kleiner Atlas der wichtigeren Heilpflanzen.

6. M. Sarbiewski: Claris Olympi. Oda do św. Stanisława Kostki. Za szczęśliwy powrót Władysława IV Króla Polski z Badenu roku P. 1639 poemat ślubowany. Spolszczył T. Karyłowski. Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów 1926, 14 s.

7. M. Huber: O naśladowaniu świętych. Przełożył z oryginału niemieckiego T. Karyłowski. Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów 1928, 619 s. Biblioteka Życia Wewnętrznego, t. 21.

Tytuł oryginału: Nachahmung der Heiligen in Theorie und Praxis.

8. Hymny kościelne w nowym przekładzie ks. T. Karyłowskiego. Z przedmową S. Windakiewicza. Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów 1932, 334 s. Wydanie następne: wydanie 1 powojenne. W nowym układzie i opracowaniu M. Korolki. Warszawa: Pax 1978. 

Zawiera: T. Karyłowski: Dzieje hymnów kościelnych i ich przekładów. – [Teksty autorów:] Amboroży święty, Sylwiusz Antoninus (Antoniano), M. Barberini; R. Bellarmin święty, Bonawentura święty, P. Brandimarti, F. Bruni, H. Casante, Hermanus Contractus, Elpis (żona konsula Boecjusza), P. Fatati, V. Genovesi, Innocenty III, Leon XIII, A. Leonetti, F. Lorenzini, S. Orzeszko, K. Pallumbella, Paulin święty patriarcha Akwilei, Paweł Diakon, E. Polleti, A. Prudentius, T.A. Ricchini, Robertson (kanonik gnieźnieński z XVIII w.), Rosani, C. Sedulius, E. Sirena, Teodulf biskup, Tomasz z Akwinu święty, B. Verghetti, Wenantius Fortunatus, Wincenty z Kielc, Wipon, A. Żołędziowski [oraz anonimowe].   

Recenzje: 

1. M. BRZEZIŃSKI. „Słowo Powszechne” 1978 nr 223. 

2. SZYGENDA. „Ateneum Kapłańskie” 1980 t. 94 z. 2.

9. Pamiątka miłości. Na polski przetłumaczył T. Karyłowski. Redakcja P. Turbak. Kraków: Apostolstwo Modlitwy Księża Jezuici [1938], 23 s. Chwała i Dziękczynienie, nr 6. 

Tytuł oryginału: Auctor beate saeculi. 

Zawiera: Hymn na święto Najświętszego Serca Jezusa.

10. M.K. Sarbiewski: Liryki oraz Droga rzymska i fragment Lechiady = Lyrica quibus accesserunt Iter Romanum et Lechiados fragmentum. Przełożył T. Karyłowski. Opracował M. Korolko przy współudziale J. Okonia. Warszawa: Pax 1980, 665 s.  

Tekst w języku polskim i łacińskim.

Recenzje:

1. J. PELC. „Nowe Książki” 1980 nr 18.

2. Z. SEWERYN. „Słowo Powszechne” 1980 nr 167.

3. W. WALECKI. „Życie Literackie” 1980 nr 43.

4. T. SYGA. „Stolica” 1981 nr 3.

PRACE NAUKOWE DOTYCZĄCE LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ ORAZ KRYTYKA PRZEKŁADU

Rozprawy

1. Dzieje Tantum ergo [św. Tomasza z Akwinu] w Polsce. „Przegląd Powszechny” 1923 t. 157.

2. Exultet, jego pochodzenie i dzieje. „Przegląd Powszechny” 1923 t. 157. 

3. Stabat Mater. Studium historyczno-literackie. „Przegląd Powszechny” 1923 t. 158-159.

4. Dies irae. [O tekście i przekładach]. „Przegląd Powszechny” 1924 t. 164.

5. Wartości twórcze Sarbiewskiego. „Przegląd Powszechny” 1925 t. 168. 

6. Wpływ Eneidy na Pana Tadeusza. „Przegląd Powszechny” 1925 t. 165.

7. Veni Creator. „Przegląd Powszechny” 1925 t. 166.

8. Pochodzenie hymnu Te Deum. „Przegląd Powszechny” 1927 t. 174.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. C. GAJKOWSKA. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 12. Wrocław 1966-1967.

2. F. PALUSZKIEWICZ. W: Mały słownik jezuitów w Polsce. Warszawa: Bobolanum 1995.

3. [Hasło w:] Encyklopedia wiedzy o jezuitach na Ziemiach Polski i Litwy 1564-1995. Opracował L. Grzebień przy współpracy jezuitów. Kraków 1996.

4. A. BEDNAREK. W: Encyklopedia Katolicka. T. 8. Lublin 2000. 

OMÓWIENIA 

1. A. REGINEK: Polskie adaptacje hymnu do Ducha Świętego. „Studia Pastoralne” 2008 nr 4. Dostępny także na stronie internetowej: 

https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/19915/1/Reginek_%20Polskie_adaptacje_hymnu_do.pdf [dostęp: 04.02.2024].

2. E. BREZA: Syn Boży w Hymnach kościelnych [online]. Dostępny na stronie internetowej: https://bazhum.muzhp.pl/media//files/Jezyk_Szkola_Religia/Jezyk_Szkola_Religia-r2013-t8-n2/Jezyk_Szkola_Religia-r2013-t8-n2-s20-45/Jezyk_Szkola_Religia-r2013-t8-n2-s20-45.pdf  [dostęp 04.02.2024].