ZEGADŁOWICZ Emil

Pseudonimy i kryptonimy: -c-; Damjan Żbik; E.; e.z.; E.Z.; Emilencja; Kuźma Żbik; -z-; ZOE; – wspólnie z Stefanem Essmanowskim: Tadeusz Ervinne. 

Poeta, dramatopisarz, prozaik, tłumacz. 

Urodzony 20 lipca 1888 w Bielsku (obecnie Bielsko-Biała); nieślubny syn Tytusa Zegadłowicza, z pochodzenia Rusina, nauczyciela gimnazjalnego, duchownego kościoła greckokatolickiego, i Elżbiety Kaiszarówny, z pochodzenia Czeszki, nauczycielki gry na fortepianie. Początkowo wychowywał się w majątku ojca w Gorzeniu Górnym; u niego też pobierał naukę, m.in. łaciny i niemieckiego. Po śmierci ojca w 1899 zamieszkał z matką w Wadowicach. W 1897 złożył egzamin z zakresu III klasy i w 1898 podjął tam naukę w szkole ludowej, a następnie gimnazjum, które ukończył w 1906. W 1906-11 studiował filologię polską i germańską oraz historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) (Uniwersytet Jagielloński) w Krakowie (studiów nie ukończył). W 1907 debiutował wierszami zamieszczonymi w tomie pt. Tententy. W 1908 wrócił do odziedziczonego majątku w Gorzeniu Górnym. W 1908-14 odbywał podróże do Wiednia, Drezna, Lipska i Berlina. W 1915 został wcielony do armii austriackiej; w czasie przepustki poślubił Marię Kurowską. Z tego małżeństwa miał dwie córki Halszkę (1916-66) i Atessę Rudel (1920-2013). Z początkiem 1916 został zwolniony ze służby z powodów zdrowotnych i powrócił do Gorzenia Górnego, by zająć się gospodarstwem. W 1917 pracował nad przekładami poezji Heinricha Heinego (przetłumaczył 41 wierszy). Za pośrednictwem Stanisława Wyrzykowskiego nawiązał kontakt z ekspresjonistami skupionymi wokół pisma „Zdrój” (Zdrój), w którym publikował wiersze (1918-20, 1922). W tym okresie podjął pracę nad transkrypcjami twórczymi piętnastu utworów ogłoszonych w tomie Tematy chińskie, którym zadebiutował jako tłumacz w 1919. Dokonał ich najprawdopodobniej w oparciu o przekłady: polski, autorstwa Leopolda Staffa, i francuski. W 1919-21 przebywał w Warszawie, gdzie pracował w Ministerstwie Sztuki i Kultury (Ministerstwo Sztuki i Kultury (Wydział Literatury)), najpierw jako referent, a potem kierownik Wydziału Literatury. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920-21 pracował w referacie prasowym II Oddziału Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej (II Oddział Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej (referat prasowy)). Następnie po powrocie do Gorzenia Górnego rozwijał twórczość literacką. W 1920 współpracował z „Gospodą Poetów” (Gospoda Poetów), a w 1921-22 z nieregularnie wydawanym pismem poświęconym poezji i sztuce „Ponowa” (Ponowa), którego był współzałożycielem wraz z Różą Czekańską-Heymanową i Janem Nepomucenem Millerem oraz członkiem redakcji. W 1921 współtworzył grupę literacką Czartak (Czartak) oraz pismo o tej nazwie (Czartak), które współredagował (1922, 1925, 1928). W 1925 rozpoczął pracę nad przekładem Fausta Johanna Wolfganga Goethego. Poznał wtedy aktorkę Stanisławę Wysocką, która występowała w jego sztukach oraz je reżyserowała; pozostawał z nią w związku przez kilka lat. Od 1927, gdy objęła dyrekcję Teatru Polskiego w Poznaniu (Teatr Polski w Poznaniu), do 1930 był kierownikiem literackim tej sceny. Był redaktorem naczelnym miesięcznika „Tęcza” (Tęcza) (1928-29; publikował tu w 1927-31). W 1929 objął stanowisko kierownika w poznańskiej rozgłośni Polskiego Radia (Polskie Radio (Poznań)), na antenie którego popularyzował m.in. kulturę rumuńską. W 1931 przebywał w Rumunii i spotkał się z Nicolasem Jorgą, którego wiersze przekładał. Na łamach „Tęczy” oraz „Od A do Z” (Od A do Z) ogłaszał wówczas przekłady poezji rumuńskiej. Po ogłoszeniu w grudniu 1931 na łamach „Dwutygodnika Literackiego” (Dwutygodnik Literacki) Listu pasterskiego, zwróconego przeciwko mentalności środowisk Wielkopolski, stracił zajmowane stanowiska i w 1932 wrócił do Gorzenia Górnego. Tegoż roku tłumaczył sztukę Hansa Chlumberga Cud pod Verdun oraz ukończył dramat Circe, autorską wersję sztuki Pedra Calderona de la Barki El mayor encanto Amor. Zarobkował, wygłaszając odczyty w szkołach krakowskich, a następnie korzystał z zasiłku dla bezrobotnych. W 1933 obchodził w Wadowicach jubileusz dwudziestopięciolecia pracy twórczej (otrzymany wówczas tytuł obywatela honorowego i nazwanie ulicy jego imieniem odebrano mu po ukazaniu się Zmór). W 1933 był prelegentem i doradcą literackim w Teatrze Polskim w Katowicach (Teatr Polski w Katowicach). W 1933-34 wykładał w tamtejszym Konserwatorium Muzycznym (Konserwatorium Muzyczne w Katowicach). Zbliżył się wówczas do środowiska lewicy. Był członkiem, do 1935 prezesem, a następnie wiceprezesem Małopolskiego Związku Młodzieży Ludowej (Małopolski Związek Młodzieży Ludowej) i redagował jego miesięcznik „Wieś” (Wieś) (1934-35). W 1934-36 współpracował z Polskim Radiem Kraków (Polskie Radio (Kraków)) jako kontroler audycji słownych rozgłośni krakowskiej i katowickiej. Należał do oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich w Krakowie (Związek Zawodowy Literatów Polskich (Kraków)); był okresowo jego wiceprezesem. W 1935 otrzymał za twórczość literacką Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury. W 1936 wystąpił na Zjeździe Pracowników Kultury we Lwowie. W 1936 nawiązał kontakt z redakcją „Dziennika Popularnego” (Dziennik Popularny), który zamknięto w 1937 pod zarzutem próby obalenia ustroju państwa. W tymże roku nawiązał kontakt ze stołeczną młodzieżą żydowską skupioną wokół „Małego Przeglądu” (Mały Przegląd) Janusza Korczaka. Występował przeciwko faszyzmowi i antysemityzmowi. W 1937 poznał Marię Koszyc-Szołajską, dziennikarkę lewicową, z którą współpracował i był związany do końca życia. W 1939 odbywał z nią objazd z odczytami W obronie kultury, przerwany wybuchem II wojny światowej. Podczas okupacji przebywał w Gorzeniu Górnym. W 1940 pracował nad przekładem Pieśni Hiawathy Henry’ego Wadswortha Longfellowa i Aurelii Gérarda de Nervala. Zły stan zdrowia zmusił go do podjęcia leczenia w Sosnowcu w listopadzie 1940. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1931) i orderem Meritul Cultural za zasługi w krzewieniu kultury rumuńskiej w Polsce. Zmarł 24 lutego 1941 w Będzinie; pochowany na cmentarzu parafii św. Tomasza w Sosnowcu. 

W domu w Gorzeniu Górnym rodzina prowadziła prywatne muzeum poświęcone twórcy; od 1968 pozostawało pod opieką Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK), a od 1976 państwa, które przejęło je w 1980 na własność; po remoncie Muzeum E. Zegadłowicza wznowiło działalność w 1995.

Archiwum tłumacza znajduje się w Bibliotece Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Bibliotece Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA I ADAPTACJE

1. Tematy chińskie. [Li-Tai-Pa et al.]. [Wybór i tłumaczenie:] E. Zegadłowicz. Gorzeń Górny, Wadowice: Nakładem autora; [Drukarnia] F. Foltina 1919, 29 s. 

Zawiera transkrypcje wierszy następujących autorów: Li Tai-pe; Wang Wei; Tu Fu; Wang Czangling; Mang Kao Jen; Czang-Tsi.
Druk bibliofilski; 30 numerowanych egzemplarzy. Exlibris wykonał L. Misky.
Recenzja:
[T. KUDLIŃSKI] (t.k.): Chiński cykl Zegadłowicza. „Gazeta Warszawska” 1929 nr 70.

2. W. Hasenclever: Antygona. Tragedia w 5 aktach. [Przełożył E. Zegadłowicz]. Powstanie przekładu 1924.

Egzemplarz teatralny w Bibliotece Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie, Muzeum Teatralnym w Warszawie, Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich PAN we Wrocławiu.
Tytuł oryginału: Antigone.

3. J.W. Goethe: Faust. Wystawienie: Reżyseria: K. Kamiński. Warszawa, Teatr Narodowy 1926. Wydanie: pt. Faust Goethego. Tragedii część 1-2. Przekład E.  Zegadłowicza. Portret Goethego i okładkę wykonał F. Siedlecki. Siedem szkiców sytuacji scenicznych: Z. Pronaszko. Wadowice: nakład i druk Fr. Foltin 1926 [1927]-1927, 238 + 356 s. Wydania następne pt. Faust: Tragedii część pierwsza. Wybór. Opracowała M. Walińska i M. Urbanowicz. [Wybór fragmentów poematu podano w tłumaczeniu W. Kościelskiego, Z. Reissa i E. Zegadłowicza]. Wrocław: Ossolineum 1952, 78 s. Nasza Biblioteka; Część 1-2. [Wstępem opatrzył A. Sowiński]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy [1954]; Toruń: Akademia 1994. 

Wydania elektroniczne:
Audiobook: Czyta M. Popczyński. [Warszawa]: Fundacja Nowoczesna Polska [2013], pliki w formacie mp3.
E-book: T. 1-2. [Warszawa]: Fundacja Nowoczesna Polska [2013], pliki w formacie PDF.
Tytuł oryginału: Faust. Eine Tragödie in zwei Teilen.
Recenzje i omówienia:
1. T. BOY-ŻELEŃSKI. „Kurier Poranny” 1926 nr 33, przedruk w tegoż: Flirt z Melpomeną. Wieczór szósty. Warszawa 1926, Pisma. T. 21. Warszawa 1964; polemika: W. HULEWICZ: Literat a poeta. „Kurier Warszawski” 1926 nr 56; W. HULEWICZ: Fałszywy alarm. „Myśl Narodowa” 1926 nr 9; S. MIŁASZEWSKI: Res non verba. „Kurier Poranny” 1926 nr 33.
2. W. BRUMER. „Dziennik Polski” 1926 nr 24.
3. W. HULEWICZ: Od Goethego do Lechonia. „Comoedia” 1926 nr 8; polemika: T. BOY-ŻELEŃSKI: Dola krytyka. (Polemika z Witoldem Hulewiczem na temat przekładu „Fausta” Emila Zegadłowicza). „Kurier Poranny” 1926 nr 59, przedruk w tegoż: Pisma. T. 21. Warszawa 1964; T. BOY-ŻELEŃSKI: Niedyskrecje teatralne. (Na marginesie polemiki: Jan Lechoń – Witold Hulewicz z powodu przekładu „Fausta” Emila Zegadłowicza). „Kurier Poranny” 1926 nr 65; W. HULEWICZ: Qui pro quo vadis. „Myśl Narodowa” 1926 nr 11.
4. W. HULEWICZ: O trzech polskich „Faustach”. „Myśl Narodowa” 1926 nr 12-15, przedruk w tegoż: Polski „Faust”. Rzecz o nowych polskich przekładach, o sposobach tłumaczenia i o polemice dookolnej. Warszawa 1926.
5. K. IRZYKOWSKI. „Robotnik” 1926 nr 30, przedruk w tegoż: Recenzje teatralne. Warszawa 1965.
6. J. IWASZKIEWICZ: Pol-Faust. „Wiadomości Literackie” 1926 nr 42.
7. [Cz. JANKOWSKI] (Cz.J.): Cztery przekłady. „Słowo” 1926 nr 43.
8. J. JANOWSKI: Z teatru. „Gazeta Literacka” 1926 nr 3.
9. J. LORENTOWICZ. „Express Poranny” 1926 nr 31.
10. T. ŁOPALEWSKI. „Kurier Wileński” 1926 nr 56.
11. K. MAKUSZYŃSKI. „Warszawianka” 1926 nr 12.
12. S. MIŁASZEWSKI: „Faust” w Teatrze Narodowym. Dlaczego wystawiono „Fausta”? (Rozmowa z kierownikiem literackim Miłaszewskim). „Echo Warszawskie” 1926 nr 23; polemika: A. ZAGÓRSKI: [Z życia sceny i ekranu]. (Polemika ze St. Miłaszewskim o wartość przekładu „Fausta” przez Emila Zegadłowicza). „Kurier Poranny” 1926 nr 28; A. GRZYMAŁA-SIEDLECKI. „Kurier Poranny” 1926 nr 28; S. MIŁASZEWSKI: Wesoła wojna. „Kurier Poranny” 1926 nr 33; T. BOY-ŻELEŃSKI: Wesoła wojna. Ostatnie słówko o polskim Fauście. (c.d. polemiki ze St. Miłaszewskim na temat tłumaczenia „Fausta” Emila Zegadłowicza). „Kurier Poranny” 1926 nr 33, przedruk w tegoż: Flirt z Melpomeną. Wieczór szósty. Warszawa 1926, Pisma. T. 21. Warszawa 1964; T. BOY-ŻELEŃSKI: Ostatnie słówko o Pol-Fauście. „Kurier Poranny” 1926 nr 35, przedruk w tegoż: Flirt z Melpomeną. Wieczór szósty. Warszawa 1926, Pisma. T. 21. Warszawa 1964.
13. L. ROQUIGNY. „Le Messenger Polonais” Warszawa, 1926 nr 27.
14. A. SŁONIMSKI. „Wiadomości Literackie” 1926 nr 6.
15. E. ZEGADŁOWICZ: Na pierwszej wiorście. „Myśl Narodowa” 1926 nr 11 [dot. krytyki przekładu „Fausta”].
16. [b.a.]: Zegadłowicza przekład „Fausta”. „Epoka” 1927 nr 132, 134.
17. O.F. BATTAGLIA: Ein polnischer „Faust”. „Jahrbücher für Kultur und Geschichte der Slaven”, Wrocław 1927 t. 3 z. 4. 
18. R. BERGEL: Polski Faust. „Głos Narodu” 1927 nr 259. 
19. W. BRUMER: Twórczy przekład „Fausta”. „Dzień Polski” 1927 nr 137.
20. [J. IWASZKIEWICZ] (ji.): Une nouvelle traduction de „Faust”. „Pologne Littéraire” Warszawa, 1927 nr 9.
21. A.S. MÀGR. „Prager Presse” 1927 nr z 10 lutego.
22. Z. WASILEWSKI: „Dom jałowcowy” i „Faust”. „Kurier Poznański” 1927 nr 93.
23. E. ZEGADŁOWICZ: Jeszcze? – Ano tak! „Wiadomości Literackie” 1927 nr 6 [dot. krytyki przekładu „Fausta”].
24. E. ZEGADŁOWICZ: Polski „Faust” i polski teatr. W tegoż: W obliczu gór i kulis. Poznań 1927. 
25. E. HAECKER. „Naprzód” 1928 nr 59.
26. [K. PIOTROWSKI] (rz). „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1928 nr 70.
27. T. SINKO. „Czas” 1928 nr 59.
28. T. SZANTROCH. „Rzeczpospolita” 1928 nr 13.
29. J. ROLLANDER: Uwagi o polskich przekładach „Fausta” Goethego. „Przegląd Humanistyczny” 1933 z. 1. 
30. J.E. SKIWSKI: Zegadłowicz żyje. „Pion” 1934 nr 15.
31. J. IWASZKIEWICZ: „Faust”. „Życie Warszawy” 1963 nr 23.
32. A. LEGEŻYŃSKA: Tłumacz, czyli „drugi autor”. W: Miejsca wspólne. Szkice o komunikacji literackiej i artystycznej. Warszawa 1985.
33. K. ĆWIKLAK: Polskie przekłady „Fausta” Johanna Wolfganga Goethego. Studium porównawcze. „Pamiętnik Literacki” 1999 z. 2.
Genetyczne dossier przekładu znajduje się w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich PAN we Wrocławiu.

4. C. Gozzi: Turandot. Groteska baśniowa w 5 aktach w przeróbce poetyckiej E. Zegadłowicza. Wystawienie: Reżyseria: Z. Nowakowski. Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1927. 

Maszynopis w Bibliotece Teatrze Powszechnego w Warszawie. Wystawienie też pt.: Księżniczka Turandot; Turandot księżniczka chińska.
Adaptacje teatralne przekładu zob. na stronie: http//:www.encyklopediateatru.pl
Tytuł oryginału: Turandot.
Recenzje:
1. T. BOY-ŻELEŃSKI: Ludzie i bydlątka. „Kurier Poranny” 1930 nr 72, przedruk w: Flirt z Melpomeną. (Wieczór dziesiąty). Warszawa 1932; Ludzie…, Pisma. T. 23. Warszawa 1965.
2. W. BRUMER: Premiera w Teatrze Artystów. Księżniczka chińska. „Kurier Poranny” 1932 nr 325.

5. E. Zegadłowicz: Zegar słoneczny w chińskim ogrodzie. Poznań, Warszawa: Księgarnia Św. Wojciecha 1929, 78 s. Biblioteka Czarnolasu.

Wydanie w 12 egzemplarzach.
Recenzja:
[T. KUDLIŃSKI]: Chiński cykl Zegadłowicza. „Gazeta Warszawska” 1929 nr 70.

6. M. Brod, H. Reimann: Dzielny wojak Szwejk. Groteska w 2 częściach i 9 obrazach wg powieści J. Haska. Adaptacja: J. Wittlin i E. Zegadłowicz. Wystawienie: Reżyseria: E. Zegadłowicz. Poznań, Teatr Polski 1930. 

W adaptacji E. Zegadłowicza obrazy 3, 4, 6, 7 oraz inscenizacja całości.
Tytuł oryginału: Die Abenteur des braven Soldaten Schwejk.

7. Tematy rumuńskie. [Antologia poezji rumuńskiej]. [Wybór i tłumaczenie:] E. Zegadłowicz. Poznań: Nakładem J. Kuglina; Rolnicza Drukarnia i Księgarnia 1931, 111 s. Biblioteka Stu Dwudziestu, t. 16.

Zawiera przekłady pieśni ludowych oraz wierszy następujących autorów: B. Alecsandri, M. Eminescu, T. Arghezi (I.N. Teodorescu), G. Bacovia (G. Vasilu), L. Blaga, A. Cotrus, N. Crainic (I. Dobre), I.AL. George, O. Gog (N. Otava), E. Isac, M. Iorga, A. Maniu, A.L.A. Philipide, M. Saulescu, J.J. Vinea (I. Iovanachi).
Przekład najprawdopodobniej na podstawie tłumaczenia filologicznego Michała Hellona, lektora języka rumuńskiego na Uniwersytecie Warszawskim. Informacja za: M. Wójcik: Pan na Gorzeniu. Życie i twórczość Emila Zegadłowicza. Kielce 2005, s. 270.
Recenzje:
1. R. JURASZEK: Zegadłowicz u prof. Iorgi. „Dziennik Poznański” 1931 nr z 13 i 14 listopada.
2. K. CZACHOWSKI: Antologia poetów rumuńskich. „Czas” 1931 nr 262.
3. [J. BIRKENMAJER] (j.b.). „Myśl Narodowa” 1932 nr 17.
4. J. BIRKENMAJER. „Polonista” 1932 z. 5.
5. [b.a.]: Literatura românescâ ȋn strâinâte. „Rampa”, Bukareszt 1932 nr 4221.
6. S. ŁUKASIK: Obraz poezji rumuńskiej. Na marginesie „Tematów rumuńskich” E. Zegadłowicza. „Kurier Literacko-Naukowy” 1932 nr 1.
7. J.N. MILLER. „Naprzód” 1933 nr 216.
8. S. NAPIERSKI. Poeci rumuńscy. „Wiadomości Literackie” 1932 nr 37.
9. J.N. MILLER: Z poezji rumuńskiej. „Dziennik Ludowy” 1933 nr 216.
10. J. BIRKENMAJER. „Rocznik Literacki 1933” wyd. 1934.

8. P.H. Calderón de la Barca: Circe, albo Miłość silniejsza ponad wszelkie czasy. Groteska heroikomiczna w 3 aktach. Transkrypcja „El mayor elanto amor”: E. Zegadłowicz. Wystawienie: Reżyseria: S. Wysocka. Łódź, Teatr Miejski 1932. 

Rękopis z zapisem nutowym muzyki R. Palestra w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
Rękopis dokumentacji pracy translatorskiej E. Zegadłowicza w Bibliotece Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.

9. M. Eminescu: Cesarz i proletariusz. [Poemat]. Przekład E. Zegadłowicza. Przedmowa: M. Jorga. Poznań: Nakładem J. Kuglina. Rolnicza Drukarnia i Księgarnia 1932, [20] s. 

Wydanie w 20 egzemplarzach. Przekład dedykowany Nicolae Iordze.
Tytuł oryginału: Împatay şi proletar.

10. M. Eminescu: Wybór poezji i poematów. W przekładzie E. Zegadłowicza. Ze słowem wstępnym M. Jorgi i esejem biograficznym I.L. Caragiale. Warszawa: Księgarnia F. Hoesick 1933, 123 s. 

Tytuł oryginału: Culegere de pozii şi poeme.
Recenzje:
1. S. ŁUKASIK: Michał Eminescu. „Kurier Literacko-Naukowy” 1933 nr 32.
2. J.N. MILLER: Z poezji rumuńskiej. „Dziennik Ludowy” 1933 nr 216.
3. [b.a.]: Poezje Eminescu i bajki Creangi po polsku. „Tygodnik Ilustrowany” 1933 nr 19.
Wydanie zawiera wstęp: Od tłumacza.

11. L. Nerz, L.M. Mayer: Moja kochana mamusia. [Przełożył E. Zegadłowicz]. Wystawienie: Reżyseria: Z. Biesiadecki. Katowice, Teatr Polski 1933.

Tytuł oryginału: Meine liebe Dumme Mama.
Wystawienia też pt. Mój maleńki głuptasek. Lwów, Teatr Rozmaitości.

12. H.W. Longfellow: Pieśń o Hiawacie. [Przełożył E. Zegadłowicz, M. Koszyc]. Powstanie przekładu 22 XII 1939-7 II 1940. Druk fragmentów „Przegląd Humanistyczny” 1961 nr 5 s. 36-141. 

Tytuł oryginału: The song of Hiawatha.
Fragmenty rękopisu i kompletny maszynopis wraz z rękopisem dokumentującym pracę translatorską w Archiwum Emila Zegadłowicza w Bibliotece Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Odpis fragmentu przekładu dokonany przez tłumacza znajduje się w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego.
Omówienie:
M. WARNEŃSKA: Nieznany przekład „Hajawaty”. „Przegląd Humanistyczny” 1961 nr 5 [obok fragmentów przekładu zawiera też wypowiedzi E. Zegadłowicza dot. pracy nad tłumaczeniem].

PRZEKŁADY NIEOPUBLIKOWANE WRAZ Z LOKALIZACJĄ

1. H. Heine: Księga Łazarza. [Przełożył E. Zegadłowicz]. Powstanie przekładu 1917.

Tytuł oryginału: Das Buch Lazarus.
Archiwum Emila Zegadłowicza w Bibliotece Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. 

2. J.W. Goethe: Małgorzata (Urfaust). [Przełożył E. Zegadłowicz]. Powstanie przekładu 1927.

Tytuł oryginału: Urfaust.

3. H. Chlumberg: Cud pod Verdun. [Przełożył E. Zegadłowicz]. Powstanie przekładu 1932. 

Tytuł oryginału: Wunder um Verdun.
Niekompletny czystopis przekładu sporządzony przez Jadwigę Ziętkiewiczową na podstawie rękopisu w Archiwum Emila Zegadłowicza w Bibliotece Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. 

4. G. de Nevral: Aurelia. [Przełożył E. Zegadłowicz]. Powstanie przekładu 1940.

Tytuł oryginału: Aurelia oder der Traum und das Leben.
Niemal kompletny rękopis w Archiwum Emila Zegadłowicza w Bibliotece Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. 

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

TŁUMACZ O SOBIE

1. Tłumaczenie „Fausta”. (Rozmowa z Zegadłowiczem). „Echo Warszawy” 1925 nr 23.

2. Jak się uczyli współcześni wybitni pisarze polscy? Odpowiedź na ankietę. „Wiadomości Literackie” 1926 nr 4.

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE 

1. Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Warszawa 1973.

2. [A. SZAŁAGAN] (A.Sz.). W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. T. 9, 10 (Uzupełnienia). Warszawa 2004, 2007. 

3. J. KUGLIN: Dziesięciolecie książki Emila Zegadłowicza w Poznaniu. Zarys bibliograficzny. Poznań: Rolnicza Drukarnia i Księgarnia Nakładowa 1929, 23 k. 

4. K. FORYŚ: Bibliografia (Wydawnictwa książkowe). W: E. ZEGADŁOWICZ: Pokosy. Wybór poezji. Wadowice 1933. 

5. K. SZYMANOWSKI: Archiwum gorzeńskie – rękopisy Emila Zegadłowicza. „Pamiętnik Literacki” 1963 z. 3.

6. K. FAC, H. KUNA: Bibliografia twórczości literackiej Emila Zegadłowicza. Bibliografia opracowań o życiu i twórczości literackiej Emila Zegadłowicza. W: Szkice o twórczości Emila Zegadłowicza. Rzeszów 1985. 

OMÓWIENIA

1. A. GRZYMAŁA-SIEDLECKI: E. Zegadłowicz. W tegoż: Nie pożegnani. Kraków 1972. 

2. M. WÓJCIK: Pan na Gorzeniu. Życie i twórczość Emila Zegadłowicza. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej 2005, 562 s.

Pseudonyme und Kryptonyme: -c-; Damjan Żbik; E.; e.z.; E.Z.; Emilencja; Kuźma Żbik; -z-; ZOE; – gemeinsam mit Stefan Essmanowski: Tadeusz Ervinne. 

Dichter, Dramatiker, Prosaschriftsteller, Übersetzer. 

Geboren am 20. Juli 1888 in Bielsko (heute Bielsko-Biała); unehelicher Sohn von Tytus Zegadłowicz, einem Gymnasiallehrer und Geistlichen der griechisch-katholischen Kirche ruthenischer Herkunft, und von der aus Böhmen stammenden Klavierlehrerin Elżbieta Kaiszar. Er wurde anfangs auf dem Landgut des Vaters in Gorzeń Górny erzogen; bei ihm erhielt er auch Unterricht, u. a. in Latein und Deutsch. Nach dem Tod des Vaters 1899 lebte er mit der Mutter in Wadowice. Dort hatte er 1897 die Prüfung über den Stoff der dritten Klasse abgelegt und ab 1898 den Unterricht in der Volksschule, anschließend im Gymnasium, das er 1906 abschloss, besucht. 1906-11 studierte er polnische und germanische Philologie sowie Kunstgeschichte an der Jagiellonen-Universität [Uniwersytet Jagielloński] in Krakau (diese Studien schloss er nicht ab). Er debütierte 1907 mit Gedichten, die er in einem Band mit dem Titel Tententy unterbrachte. 1908 kehrte er auf das geerbte Landgut in Gorzeń Górny zurück. In den Jahren 1908-14 unternahm er Reisen nach Wien, Dresden, Leipzig und Berlin. 1915 wurde er in die österreichische Armee einberufen; während eines Ausgangs heiratete er Maria Kurowska. Aus dieser Ehe hatte er die beiden Töchter Halszka (1916-66) und Atessa Rudel (1920-2013). Wegen gesundheitlicher Gründe wurde er Anfang 1916 aus dem Dienst entlassen und kehrte nach Gorzeń Górny zurück, um sich um die Hauswirtschaft zu kümmern. 1917 arbeitete er an Übersetzungen der Lyrik Heinrich Heines (er übersetzte 41 Gedichte). Durch die Vermittlung Stanisław Wyrzykowskis knüpfte er den Kontakt zu den Expressionisten, die sich rund um die Zeitschrift „Zdrój“ versammelten, in der er seine Gedichte veröffentlichte (1918-20, 1922). In dieser Zeit nahm er die Arbeit an den schöpferischen Transkriptionen von fünfzehn Werken in Angriff, die im Band Chinesische Themen [Tematy chińskie], mit dem er 1919 als Übersetzer debütierte, veröffentlicht wurden. Er stützte sich dabei aller Wahrscheinlichkeit nach selbst auf Übersetzungen: auf polnische von Leopold Staff und auf französische. 1919-21 war er in Warschau, wo er im Kunst- und Kulturministerium [Ministerstwo Sztuki i Kultury] arbeitete, zuerst als Referent und später als Leiter der Literaturabteilung [Wydział Literatury]. Während des Polnisch-Sowjetischen Kriegs 1920-21 arbeitete er im Pressereferat der II. Abteilung des Generalinspektorats der Freiwilligenarmee [II Oddział Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej]. Nach der anschließenden Rückkehr nach Gorzeń Górny entfaltete er sein literarisches Schaffen. 1920 arbeitete er mit der Zeitschrift „Gospoda Poetów“ zusammen, 1921-22 hingegen mit der unregelmäßig erscheinenden, Dichtung und Kunst gewidmeten Zeitschrift „Ponowa“, deren Mitbegründer er gemeinsam mit Róża Czekańska-Heymanowa und Jan Nepomucen Miller war, ebenso wie ihr Redaktionsmitglied. 1921 begründete er die literarische Gruppe Czartak mit, ebenso wie die gleichnamige Zeitschrift, die er mitredigierte (1922, 1925, 1928). 1925 begann er die Arbeit an der Übersetzung von Johann Wolfgang Goethes Faust. Damals lernte er die Schauspielerin Stanisława Wysocka kennen, die in seinen Stücken auftrat und bei ihnen Regie führte; er unterhielt einige Jahre eine Beziehung mit ihr. Ab 1927, als sie die Direktion des Polnischen Theaters [Teatr Polski] in Posen übernahm, wurde er – bis 1930 – literarischer Direktor dieser Bühne. Er war Chefredakteur der Monatsschrift „Tęcza“ (1928-29; hier veröffentlichte er 1927-31). 1929 übernahm er die Leitung des Senders Posen des Polnischen Radios [Polskie Radio], über den er u. a. die rumänische Kultur bekannt machte. 1931 weilte er in Rumänien, wo er Nicolae Iorga traf, dessen Gedichte er übersetzte. In den Zeitschriften „Tęcza“ und „Od A do Z“ veröffentlichte er damals Übersetzungen rumänischer Dichtung. Nachdem er im Dezember 1931 in der Halbmonatsschrift „Dwutygodnik Literacki“ einen Hirtenbrief [List Pasterski], der gegen die Mentalität mancher großpolnischer Milieus gerichtet war, veröffentlicht hatte, verlor er seinen Posten und kehrte 1932 nach Gorzeń Górny zurück. In diesem Jahr übersetzte er Hans Chlumbergs Stück Wunder um Verdun [Cud pod Verdun] und beendete das Drama Circe, eine schöpferische Fassung von Pedro Calderón de la Barcas Stück Über allem Zauber Liebe [El mayor encanto Amor]. Er verdiente seinen Lebensunterhalt, indem er Lesungen in Krakauer Schulen hielt, anschließend nahm er die Arbeitslosenbeihilfe in Anspruch. Das Jubiläum seiner 25-jährigen schöpferischen Arbeit beging er 1933 in Wadowice (die damals erhaltene Ehrenbürgerschaft und die nach ihm benannte Straße wurden ihm nach Erscheinen von Alpträume [Zmory] wieder aberkannt). 1933 war er Vortragender und literarischer Berater im Polnischen Theater in Katowice. 1933-34 hielt er Vorlesungen im dortigen Konservatorium [Konserwatorium Muzyczne]. Damals näherte er sich an linke Kreise an. Im Kleinpolnischen Jugendvolksverband [Małopolski Związek Młodzieży Ludowej] war er Mitglied, bis 1935 Vorsitzender, anschließend dessen Stellvertreter, und redigierte die Monatsschrift „Wieś“ (1934-35). In den Jahren 1934-36 arbeitete er als Kontrolleur von gesprochenen Sendungen der Rundfunksender Krakau und Katowice mit dem Polnischen Radio Krakau zusammen. Er gehörte der Krakauer Sektion des Berufsverbandes Polnischer Schriftsteller [Związek Zawodowy Literatów Polskich] an; eine Zeit lang war er dessen stellvertretender Vorsitzender. Für sein literarisches Schaffen erhielt er 1935 den Goldenen Lorbeer der Polnischen Akademie der Literatur [Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury]. 1936 trat er auf dem Kongress der Kulturschaffenden [Zjazd Pracowników Kultury] in Lemberg [Lviv] auf. 1936 stellte er auch den Kontakt zur Redaktion der Tageszeitung „Dziennik Popularny“ her, die 1937 unter dem Vorwurf, die staatliche Ordnung stürzen zu wollen, geschlossen wurde. In diesem Jahr knüpfte er Kontakt zur Warschauer jüdischen Jugend, die sich um Janusz Korczaks Zeitschrift „Mały Przegląd“ versammelte. Er trat gegen Faschismus und Antisemitismus ein. 1937 lernte er die linke Journalistin Maria Koszyc-Szołajska kennen, mit der er zusammenarbeitete und bis zu seinem Lebensende liiert blieb. 1939 unternahm er mit ihr eine Tournee mit Vorträgen Zur Verteidigung der Kultur [W obronie kultury], die vom Ausbruch des Zweiten Weltkriegs unterbrochen wurde. Die Besatzung verbrachte er in Gorzeń Górny. 1940 arbeitete er an der Übersetzung von Henry Wadsworth Longfellows Der Sang von Hiawatha [Pieśni Hiawathy] und von Gérard de Nervals Aurelia [Aurelia]. Sein schlechter Gesundheitszustand zwang ihn, sich im November 1940 in Sosnowiec in medizinische Behandlung zu begeben. Er wurde mit dem Offizierskreuz des Ordens Polonia Restituta [Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski] (1931) und dem Kultur-Verdienst-Orden [Ordinul Meritul Cultural] für seine Verdienste um die Förderung der rumänischen Kultur in Polen ausgezeichnet. Er starb am 24. Februar 1941 in Będzin; beigesetzt auf dem Friedhof der Pfarre St. Thomas in Sosnowiec.

Im Haus in Gorzeń Górny führte die Familie ein privates, dem Schöpfer gewidmetes Museum; ab 1968 wurde es von der Polnischen Touristisch-Landeskundlichen Gesellschaft [Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK)] betreut, von 1976 an vom Staat, der es 1980 als sein Eigentum übernahm; nach der Renovierung nahm das E.-Zegadłowicz-Museum 1995 seine Tätigkeit wieder auf.

Das Archiv des Übersetzers befindet sich in der Universitätsbibliothek [Biblioteka Uniwersytecka] Posen und in der Universitätsbibliothek der Jan-Kochanowski-Universität in Kielce.

Pseudonime și criptonime: -c-; Damjan Żbik; E.; e.z.; E.Z.; Emilencja; Kuźma Żbik; -z-; ZOE; – împreună cu Stefan Essmanowski: Tadeusz Ervinne. 

Poet, dramaturg, prozator, traducător. 

Născut la 20 iulie 1888 în Bielsk (actualmente Bielsko-Biała); fiul nelegitim al lui Tytus Zegadłowicz, rutean de origine, profesor de liceu și preot al Bisericii Greco-Catolice, și al Elżbietei Kaiszarówna, de origine cehă, profesoară de pian. Educația timpurie a primit-o la moșia tatălui său de la Gorzeń Górny; tot acolo a început învățura, printre obiectele de studiu fiind latina și germana. După moartea tatălui, în 1899, s-a stabilit cu mama sa la Wadowice. În 1897 a promovat examenul de clasa a III-a, iar în 1898 a început să frecventeze cursurile școlii populare, apoi liceul, pe care l-a absolvit în 1906. În perioada 1906-11, a studiat filologia polonă și germană și istoria artei la Universitatea Jagiellonă din Cracovia (dar nu a absolvit). În 1907 a debutat cu poezii publicate în volumul Tententy. În 1908 s-a întors la moșia de la Gorzeń Górny, pe care a moștenit-o. În perioada 1908-14, a călătorit la Viena, Dresda, Leipzig și Berlin. În 1915 a fost înrolat în armata austriacă; în timpul unei permisii, s-a însurat cu Maria Kurowska. Din această căsătorie a avut două fiice, Halszka (1916-66) și Atessa Rudel (1920-2013). La începutul anului 1916 a fost lăsat la vatră din motive de sănătate și s-a întors la Gorzeń Górny, pentru a se ocupa de moșie. În 1917 a lucrat la traducerea unor poezii ale lui Heinrich Heine (41 de poezii în total). Prin intermediul lui Stanisław Wyrzykowski a intrat în contact cu expresioniștii grupați în jurul revistei „Zdrój”, în care a publicat poezii (1918-20, 1922). În această perioadă, a început să lucreze la transcrierea creativă a celor cincisprezece creații publicate în volumul Tematy chińskie (Motive chinezești), cu care a debutat ca traducător în 1919, realizate, cel mai probabil, pe baza traducerilor în limba polonă, semnată de Leopold Staff, și în franceză. Între anii 1919-21 a locuit la Varșovia, unde a lucrat la Ministerul Artelor și Culturii, mai întâi ca funcționar și apoi ca director al Departamentului de Literatură. În timpul războiului polono-sovietic din 1920-21, a lucrat la biroul de presă al Secției II a Inspectoratului General al Armatei de Voluntari. După ce s-a întors la Gorzeń Górny, și-a reluat și dezvoltat creația literară. În 1920 a colaborat cu revista „Gospoda Poetów”, iar în perioada 1921-22 cu revista „Ponowa”, dedicată poeziei și artei, cu apariție neregulată, pe care a înființat-o împreună cu Róża Czekańska-Heymanowa și Jan Nepomucen Miller și în redacția căreia figura ca membru. Cofondator, în 1921, al grupului literar Czartak și al revistei cu același nume, pe care a coredactat-o (1922, 1925, 1928). În 1925 a început să lucreze la traducerea operei Faust de Johann Wolfgang Goethe. Atunci a cunoscut-o pe actrița Stanisława Wysocka, care a jucat în piesele sale și le-a regizat; a avut cu ea o relație de lungă durată. Din 1927, când Wysocka a ajuns directoarea Teatrului Polonez din Poznań, până în 1930, Zegadłowicz a ocupat funcția de manager literar al instituției. A fost redactor-șef al mensualului „Tęcza” (1928-29; a publicat aici între anii 1927-31). În 1929 a preluat funcția de director al postului de radio Polskie Radio din Poznań, la care a popularizat, printre altele, cultura română. În 1931, în timp ce se afla în România, l-a cunoscut pe Nicolae Iorga, ale cărui poezii le-a tradus. Traducerile sale din lirica românească au apărut la vremea aceea în paginile revistelor „Tęcza” și „Od A do Z”. În 1931, după publicarea în revista „Dwutygodnik Literacki” a textului List pasterski (Scrisoare pastrorală), îndreptat împotriva mentalității elitelor din regiunea Wielkopolska, a pierdut posturile ocupate și s-a întors la Gorzeń Górny în 1932. În același an a tradus piesa Miracol la Verdun de Hans Chlumberg și a finalizat drama Circe, versiunea de autor a piesei de teatru El mayor encanto Amor de Pedro Calderon de la Barka. Câștiga bani ținând prelegeri în școlile din Cracovia, pe urmă a beneficiat pentru o vreme de ajutor de șomaj. În 1933 a sărbătorit la Wadowice aniversarea a douăzeci și cinci de ani de activitate de creație (titlul de cetățean de onorare primit cu această ocazie și strada cu numele său i-au fost revocate după publicarea romanului Zmory). În 1933 a activat în calitate de conferențiar și consilier literar la Teatrul Polonez din Katowice. Între 1933-34, a predat la Conservatorul de Muzică din oraș. În acea perioadă s-a apropiat de cercurile de stânga. A fost membru, până în 1935 președinte, apoi vicepreședinte al Małopolski Związek Młodzieży Ludowej (Asociația Tineretului Popular din Polonia Mică) și redactorul mensualului „Wieś” (1934-35) al asociației. În perioada 1934-36 a colaborat cu Polskie Radio din Cracovia, în calitate de controlor al programelor posturilor de radio din Cracovia și Katowice. A fost membru al filialei cracoviene a Sindicatului Profesional al Scriitorilor Polonezi și, pentru o vreme, vicepreședintele acestuia. În 1935 a primit Laurul de Aur al Academiei Poloneze de Literatură pentru activitatea sa literară. În 1936 a participat la Congresul Lucrătorilor din Domeniul Culturii de la Lvov. În 1936 a stabilit o legătură cu redacția revistei „Dziennik Popularny”, închisă în 1937 sub acuzația de tentativă de răsturnare a regimului. În același an a intrat în legătură cu tinerii evrei din capitală, grupați în jurul revistei „Mały Przegląd”, păstorită de Janusz Korczak. Lua atitudine împotriva fascismului și antisemitismului. În 1937 a cunoscut-o pe Maria Koszyc-Szołajska, o jurnalistă de stânga, cu care a colaborat și a avut o relație până la sfârșitul vieții sale. În 1939 a întreprins împreună cu ea un turneu de prelegeri sub titlul W obronie kultury (În apărarea culturii), întrerupt de izbucnirea celui de-al II-lea Război Mondial. În perioada ocupației a trăit la Gorzeń Górny. În 1940 a lucrat la traducerea Cântecelor lui Hiawatha de Henry Wadsworth Longfellow și a Aureliei de Gérard de Nerval. În noiembrie 1940, starea de sănătate precară l-a obligat să se trateze la Sosnowiec. A fost decorat cu Crucea de Ofițer a Ordinului Polonia Restituta (1931) și cu ordinul Meritul Cultural pentru contribuția sa la promovarea culturii române în Polonia. A murit la 24 februarie 1941 la Będzinie; a fost înhumat la cimitirul parohiei Sf. Toma din Sosnowiec. 

În casa din Gorzeń Górny familia a organizat un muzeu privat dedicat artistului; din 1968, acesta a intrat în grija Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (Societății Poloneze de Turism și Excursionism PTTK), iar din 1976 în grija statului, care l-a preluat în proprietate, în 1980; după renovare, Muzeul E. Zegadłowicz și-a reluat activitatea în 1995.

Arhivele traducătorului se găsesc la Biblioteca Universității Adam Mickiewicz din Poznań și la Biblioteca Universității Jan Kochanowski din Kielce.