BIRKENMAJER Józef

1897-1939

Inne formy nazwiska: Birkenmayer, Birkenmeyer.

Pseudonimy i kryptonimy: Antoni Brzoza; B.; (B.); Birk. Józ.; Chochoł; J.B.; J. Birk.; J.B.R.; jbr; J.B-r; J.Br-r; Józ. Birk.

Kryptonim przypisywany: Fel. Lach.; Be tuli us.

Imiona metrykalne: Józef Antoni.

Historyk literatury, tłumacz, poeta, publicysta.

Urodzony 19 marca 1897 w Czernichowie pod Krakowem w rodzinie inteligenckiej; syn Ludwika Birkenmajera, historyka nauk ścisłych, fizyka, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ), i Zofii z Karlińskich, córki Franciszka Karlińskiego, astronoma i matematyka, profesora UJ; brat Aleksandra Birkenmajera, historyka nauk ścisłych i filozofii, dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej oraz Biblioteki Uniwersytetu Poznańskiego, profesora UJ i Uniwersytetu Warszawskiego (UW). W latach 1908-1914 uczył się w Zakładzie Naukowo-Wychowawczym Ojców Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem, niedaleko Przemyśla (obecnie Ukraina, obwód lwowski). W szkole tej poznał język niemiecki, grekę i łacinę. Po wybuchu I wojny światowej uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, w którym uzyskał maturę  w 1915. W tymże roku został wcielony  do armii austriackiej. W 1916 pod Czerniowcami (obecnie w Ukrainie, obwód czerniowiecki) dostał się do niewoli rosyjskiej. Początkowo przebywał w obozie jenieckim, następnie był więziony w Pskowie, po czym został przeniesiony do Moskwy. Później trafił do obozów w guberni włodzimierskiej i kolejno: Czelabińska, nad Bajkał, do Troickosawska (obecnie Kiachta w Rosji), a następnie do Berezówki pod Wierchnieudińskiem (dziś Ułan Ude, stolica Buriacji w Rosji), gdzie spędził rok. W 1918 próbował przedostać się z armią czeską do Europy, ale aresztowany przez bolszewików został skierowany do pracy nad Bajkałem. Tegoż roku uciekł do Irkucka, a następnie znalazł się w Nowonikołajewsku (obecnie Nowosybirsk), gdzie dołączył do 1. Pułku Strzelców Polskich im. T. Kościuszki. Walczył na froncie uralskim, po czym został skierowany do pracy w sztabie. Redagował i wydawał tam pismo satyryczne „Bąk” (pod pseudonimem Antoni Brzoza) oraz w latach 1919-1920 „Żołnierza Polskiego [we Wschodniej Rosji]” (wraz z Szymonem Aleksandrem Nawrockim). W styczniu 1920, po kapitulacji oddziału, był internowany w obozach bolszewickich pod Krasnojarskiem, w Tule oraz Omsku. Dwukrotnie podejmował próbę ucieczki do kraju. Już w czasie tułaczki wojennej miał tłumaczyć z pamięci, z greki i łaciny, autorów starożytnych, głównie Horacego, oraz – z darowanych przez Polaków z zaboru rosyjskiego oraz przesyłanych przez Czerwony Krzyż w Sztokholmie książek – innych poetów antycznych. Jako tłumacz zadebiutował najprawdopodobniej w „Żołnierzu Polskim [we Wschodniej Rosji]” (1919). Po powrocie do Polski podjął studia na filologii polskiej na UJ (1920), a następnie na UW (1921), które zakończył w 1924 magisterium. Jego praca magisterska „Pismo Święte u Reja” (promotor: prof. Józef Ujejski) wzbudziła zainteresowanie w środowisku naukowym. Pracował jako nauczyciel języka polskiego i łacińskiego w gimnazjach warszawskich. Równolegle kontynuował badania naukowe oraz twórczość przekładową.  Tłumaczył z języka angielskiego, niemieckiego, włoskiego, a także z łaciny i greki. Znał ponadto rosyjski, starocerkiewnosłowiański oraz francuski. Liczne publikacje literackie, literaturoznawcze i krytycznoliterackie, publicystyczne, komentarze nowości wydawniczych oraz przekłady zamieszczał od 1921 m.in. w „Kurierze Poznańskim” (1924-30), „Kurierze Warszawskim” (z przerwami: 1924-39), „Myśli Narodowej (1925-39; tu stała rubryka „Z ruchu wydawniczego” w 1931-39), „Pamiętniku Literackim” (1925-38), „Ruchu Literackim” (1926-37), „Filomacie” (1929-37), „Przeglądzie Humanistycznym” (1930-32), „Przeglądzie Powszechnym” (1933-39; tu w 1933 rubryka „Przegląd piśmiennictwa”) i  „Roczniku Literackim” (1933-38; tu w stałym cyklu omówienia oraz recenzje przekładów z rumuńskiego, greckiego i łacińskiego), „Przeglądzie Katolickim” (1934-39), „Kulturze” (1936-37). W 1922 ożenił się z poznaną jeszcze podczas tułaczki syberyjskiej Marią Jętkiewicz, córką inżyniera kolei transsyberyjskiej. Miał z nią sześcioro dzieci, w tym Krzysztofa (1929-2019), profesora geologii PAN i polarnika, oraz Zofię (ur. ca 1930); imiona i daty urodzenia pozostałych dzieci nie są znane. Około 1925 podjął współpracę zarobkową z Wydawnictwem Polskim R. Wegnera w Poznaniu, dla którego regularnie przekładał z języka angielskiego książki do serii Biblioteka Laureatów Nobla. Wśród jego przekładów znajdują się również hymny i poezja antyczna, wczesnochrześcijańska, staropolska oraz różnorodne publikacje o tematyce religijnej. Od 1926 był członkiem Polskiego PEN Clubu. Równolegle podejmował twórczość literacką jako autor nowel, powieści (opublikowano fragmenty) oraz licznych książek poetyckich, w tym dla dzieci. Od 1927 należał do grupy literackiej Czartak. W 1932 uzyskał stopień naukowy doktora na podstawie rozprawy „Bolesław Chrobry w poezji polskiej” (promotor: prof. J. Krzyżanowski). W 1937 uzyskał na UJ habilitację na podstawie rozprawy „Patrium carmen Bogurodzica Dziewica”. Badał twórczość m.in. Stefana Żeromskiego, Jana Kasprowicza, Adama Mickiewicza oraz Henryka Sienkiewicza. W latach 1938-39 pracował w Stanach Zjednoczonych na Uniwersytecie w Wisconsin w Madison, gdzie objął Katedrę Języka Polskiego. Obok literatury i języka polskiego nauczał rosyjskiego oraz starocerkiewnosłowiańskiego. W tym czasie aktywnie współpracował z organizacjami polonijnymi, wygłaszał liczne odczyty i upowszechniał wiedzę o kulturze polskiej. W sierpniu 1939 wrócił do Polski, by objąć Katedrę Historii Literatury Polskiej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, co udaremnił wybuch II wojny światowej. Był członkiem licznych instytucji naukowych, m.in. Towarzystwa Naukowego we Lwowie (1938). Za zasługi wojenne został odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych (ca 1922), Medalem Niepodległości (1932), Medalem Pamiątkowym Wielkiej Wojny, Medalem Zwycięstwa.Jako porucznik rezerwy brał udział w obronie Warszawy, poległ w czasie walk na Cytadeli 26 września 1939; pochowany na nowym cmentarzu na Służewie w Warszawie. 

Archiwum tłumacza znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej (dokumenty i fragmenty korespondencji z archiwum rodzinnego Birkenmajerów) oraz Bibliotece Narodowej (m.in. rękopisy prac naukowych, tłumaczenia fragmentów prozy i utworów poetyckich, pięć tomów korespondencji).

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. R.L. Stevenson: Wyspa skarbów. [Powieść]. Przełożył z angielskiego J. Birkenmajer. Lwów-Poznań: Wydawnictwo Polskie 1925, 348 s. Świat Podróży i Przygód, t. 1. Wydania następne: Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner 1930, wydanie 2 przejrzane przez tłumacza tamże [1938]. Świat Podróży i Przygód, t. 1; Warszawa: Wiedza 1947, tamże 1948; Warszawa: Książka i Wiedza 1949, wydanie 13 tamże 1988, wydanie 14 tamże 1992, wydanie 15 tamże 1994;  wydanie 3 poprawione. Ilustracje: S. Töpfer. Warszawa: Iskry 1953, tamże: [wydanie 2] 1955, wydanie 3 1957, wydanie 4 1962, wydanie 5 1966. Egzotyka Dalekich Mórz, Piraci, Przygoda! Seria Kieszonkowa Iskier, wydanie 6 1970, 1971, wydanie 7 1972, wydanie 8 1974, 1994; Ilustracje: K. Demianiuk. Warszawa: Oficyna Wydawnicza C&S 1991; Ilustracje: P. Joubert. Lublin: Wydawnictwo Paweł Skokowski 1994; Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Viator” 1994. Biblioteka Nastolatka; Poznań: Podsiedlik-Raniowski i Spółka 1994. Biblioteka Przygody, tamże: Posłowie J. Matłoka 1996. Lektury szkolne, 1997. Biblioteka Klasyki Światowej; wydanie 1 w tej edycji: Ilustracje: Z. Morzyński. Toruń: Wydawnictwo C&T Editions 1995; Ilustracje: A. Dybczak. Bielsko-Biała: Beskidzka Oficyna Wydawnicza [1995], tamże: Opracowano na podstawie przekładu J. Birkenmajera. Opracowanie plastyczne K.J. Damek 1998; Kraków: Zielona Sowa 1998, tamże: 2000, 2002; Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, Wydawnictwo Waza 2004, tamże 2008; Kraków: Greg 2006, tamże: Opracowali M. Studziński, B. Włodarczyk. Ilustracje: J. Siudak, wydanie 3 poprawione 2016; Ilustracje: Ł. Ryłko. Kraków: Księgarnia Wydawnictwo Skrzat Stanisław Porębski 2010; Ilustracje: R. Ingpen. Warszawa: Buchmann 2013; Ilustracje: P. Arnaud. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk 2015. Klasyka dla Młodzieży; [Ilustracje: A. Kucharska-Cybuch]. Warszawa: Wilga [Grupa Wydawnicza Foksal] 2019.

Wydania elektroniczne:

Audiobooki: Czyta L. Teleszyński. Warszawa: Zakład Wydawnictw i Nagrań Polskiego Związku Niewidomych 1983, 10 kaset dźwiękowych; Czyta M. Obertyn. Warszawa: Agencja Muzyczna Polskiego Radia 1995, [dostęp on-line]; Czyta P. Kutny. Warszawa: Agencja Artystyczna MTJ 2010, 1 płyta CD; Czyta M. Kula. Częstochowa: Promatek 2011, 1 płyta CD; Czyta S. Biczysko. Warszawa: Biblioteka Akustyczna 2013, 1 płyta CD; Czyta W. Malajkat. Kołobrzeg: Albatros Records – Wydawnictwo Muzyczne 2015, 1 płyta CD.

E-booki: Wolne Lektury, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI, PDF, FB2, TXT; Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska [2011]; Warszawa: Ktoczyta.pl – Ventigo Media 2016, plik tekstowy w formacie PDF, MOBI, EPUB; Wyspa skarbów z językiem angielskim. Literacki kurs językowy. [Środa Wielkopolska]: Wymownia [2019], plik tekstowy w formacie PDF.

Tytuł oryginału: Treasure Island.

Edycję z 1994 Wydawnictwa Paweł Skokowski opracowano na podstawie francuskojęzycznej adaptacji [L’ile au trésor] 1992. 

Edycję z 2011 roku oparto na wydaniu Warszawa: Iskry 1972.

Recenzje:

1. W. CHARKIEWICZ.  „Słowo” Wilno, 1937 nr 354.

2. W. CHWALEWIK. „Rocznik Literacki 1937” wyd. 1938.

3. J. BROSSOWA. „Kultura” 1938 nr 7.

4. H. RADZIUKINAS: Wiecznie nowa przygoda. „Prosto z Mostu” 1938 nr 21.

5. Z. STAROWIEYSKA-MORSTINOWA. „Przegląd Powszechny” 1939 t. 218.

2. W.B. Yeats: Opowiadania o Hanrahanie Rudym; Tajemnicza róża; Rosa alchemica. [Opowiadania]. Autoryzowany przekład z angielskiego J. Birkenmajera. Lwów-Poznań: Wydawnictwo Polskie 1925, XIX + 221 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 41. 

Tytuł oryginału: Stories of Red Hanrahan; The Secret Rose; Rosa Alchemica.

Zawartość: Opowiadania o Hanrahanie Rudym: Hanrahan Rudy; Kręcenie powrósła; Hanrahan i Kasieńka, córka Hoolihana; Klątwa Hanrahana Rudego; Widzenie Hanrahana; Śmierć Hanrahana. – Tajemnicza róża: Dedykacja A.E.; Do róży tajemniczej; Ukrzyżowanie powsinogi; Głos róży; Mądrość króla; Śródwiośnie; Klątwa płomyków i cieni; Starcy z przedświtu; Gdzie nic niema, tam jest Bóg; O Costellu Hardym, Oonie, córce Dermotta i cierpkim języku. – Rosa alchemica.

W wydaniu przedmowa tłumacza.

Wydanie osobne opowiadania Rosa Alchemica: Sandomierz: Armoryka 2019, s. 62.

Wydania elektroniczne:

E-book: wydania osobne poszczególnych opowiadań: Opowiadania o Hanrahanie Rudym: [Środa Wielkopolska]: Wymownia 2018, plik tekstowy w formacie PDF  [tekst w języku polskim i angielskim], Warszawa: Avia Artis 2020, plik tekstowy w formacie EPUB;  Rosa alchemica: [Środa Wielkopolska]: Wymownia 2019, plik tekstowy w formacie PDF [Alchemia z angielskim. Literacki kurs językowy];  Tajemnicza róża: [Środa Wielkopolska]: Wymownia 2020, plik tekstowy w formacie PDF [Literacki kurs językowy].

Recenzja:

Z. GRABOWSKI: William Butler Yeats po polsku. „Przegląd Współczesny” 1927 t. 22. 

3. K. Gjellerup: Gdym po raz pierwszy ujrzał ją… [Powieść]. Przekład autoryzowany J. Birkenmajera. [Okładkę rysował E. Czerper]. Lwów-Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner 1926, 362 s. Biblioteka Laureatów Nobla,  t. 42.

Tytuł oryginału: Minna.

4. R. Kipling: Kim. [Powieść]. Przekład autoryzowany J. Birkenmajera. Przekładu niniejszego dokonano z oryginalnego wydania angielskiego z r. 1901. Okładkę rysował E. Czerper. Lwów-Poznań: Wydawnictwo Polskie 1926, VIII +  366 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 46. Wydania następne: Okładkę rysował T. Rożankowski tamże [1939]; wydanie 3 z praw wydawniczych Wydawnictwa Polskiego R. Wegner Poznań. Okładkę projektował I. Witz. Warszawa: Wiedza 1948; wydanie 4 [i.e. 2] Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1987. Biblioteka Ludowa; Warszawa: SIGMA-NOT 1990; Warszawa: Prószyński i S-ka 1999. Biblioteka Noblistów.

Wydania elektroniczne:

Audiobook: Czyta M. Popczyński. [Piaseczno]: Storybox.pl, Heraclon International 2014, 2018, 1 płyta CD.

E-booki: WolneLektury.pl [b.d.], plik tekstowy w formacie PDF, EPUB, MOBI, FB2, TXT; Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska [2013], plik tekstowy w formacie EPUB, PDF; Warszawa: Ktoczyta.pl, Ventigo Media 2016.

Tytuł oryginału: Kim.

W wydaniu z 1926 przedmowa tłumacza.

Edycję z 1990 i 1999 oparto na wydaniu Warszawa: Wiedza 1948.

Recenzja:

Z. GRABOWSKI: Nowy przekład „Kima”. „Myśl Narodowa” 1927 nr 20.

5. E. Salgari: Dramat na Oceanie Spokojnym. [Powieść]. Autoryzowany przekład J. Birkenmajera. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha [1926], XI + 276 s. Wydania następne: wydanie 2 tamże 1931; wydanie 1 w tej edycji: Opracował literacko T. Linkner. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie 1991. Przygoda.

Tytuł oryginału: Dramma nell’ Oceano Pacifico.

W wydaniu z 1926 przedmowa tłumacza.

6. A.D. Howden Smith: Złoto z Porto Bello. [Powieść]. Przełożył z angielskiego J. Birkenmajer. Lwów: Wydawnictwo Polskie 1926, 367 s. Świat Podróży i Przygód, t. 4. Wydania następne: Ilustracje: M. Oracki-Serwin. Wydano z upoważnienia firmy Wydawnictwo Polskie R. Wegner w Poznaniu. Mikołów: Książnica Śląska 1947; Ilustracje: S. Töpfer. Warszawa: Iskry 1955, tamże 1957; Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza 1984, tamże: wydanie 5. Ilustracje: Z. Byczek 1991; Warszawa: Oficyna Wydawnicza C&S 1991.

Wydanie elektroniczne:

Audiobook: Czyta M. Utta. Warszawa: Zakład Wydawnictw i Nagrań Polskiego Związku Niewidomych 1984, 12 kaset dźwiękowych.

Tytuł oryginału: Porto Bello gold.

7. R. Tagore: Gora. [Powieść]. Autoryzowany przekład J. Birkenmajera. Lwów-Poznań: Wydawnictwo Polskie 1926, 501 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 43.

Tytuł oryginału: Gōrā.

Recenzje:

1. L. KONOPACKI: Egzotyczna powieść. „Gazeta Warszawska Poranna” 1927 nr 6.

2. A. STAWAR: „Góra” Tagorego. „Wiadomości Literackie” 1927 nr 21.

8. R.L. Stevenson: Porwany za młodu. Z 8 ilustracjami. [Powieść]. Przekład J. Birkenmajera. Poznań: Wydawnictwo Polskie [1927], 317 s. Świat Podróży i Przygód, t. 5.

Tytuł oryginału: Kidnapped.

9. R. Kipling: Światło, które zagasło. [Opowiadanie]. Przekład autoryzowany i wstęp J. Birkenmajera. Okładkę rysował E. Czerper. Poznań: Wydawnictwo Polskie 1928, XII + 307 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 61. Wydanie następne: Przekład J. Birkenmajera poprawiła i uzupełniła E. Ambroziak. Łódź: 86 Press 1992. Biblioteka Laureatów Literackiej Nagrody Nobla.

Tytuł oryginału: The Light That Failed.

W wydaniu z 1928 przedmowa tłumacza.

Recenzje:

1. R. BERGEL: Pierwsza powieść Kiplinga. „Głos Narodu” 1929 nr 163.

2. S. HELSZTYŃSKI: Kipling po polsku. „Wiadomości Literackie” 1929 nr 7. 

10. R. Tagore: Zerwane pęta oraz inne opowiadania. Przekład autoryzowany i wstęp J. Birkenmajera. Poznań: Wydawnictwo Polskie 1928, XIII + 293 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 58.

Tytuł oryginału: Broken Ties and other stories.

Zawartość: Zerwane pęta: Stryj; Satish; Damini; Srivilas. –  W nocy; Niedosiężone złoto; Redaktor; Giribala; Utracone klejnoty; Wyzwolenie.

W wydaniu z 1928 przedmowa tłumacza.

Recenzja:

Z. GRABOWSKI: Nowy przekład z Rabindranatha Tagore. „Przegląd Współczesny” 1929 t. 31.

11. E. Wallace: Romans z włamywaczem; Małpa z tykwą. [Powieści]. Z upoważnienia autora przełożył [J. Birkenmajer] J.B.R. [T. 1-2]. Warszawa: Rój 1929, 223 + 209 s. 

Tytuł oryginału: The Man from Marocco.

W wydaniu przedmowa tłumacza.

12. J. Galsworthy: Przebudzenie. Do wynajęcia. [Powieść]. Z angielskiego przełożył J. Birkenmajer. Warszawa: Rój 1930, 396 s. Dzieła XX Wieku. Wydania następne: Z praw wydawniczych Towarzystwa Wydawniczego „Rój”. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, tamże wydanie 2 poprawione 1952, wydanie 6 [i.e. 9] 1988, wydanie 7 1998; wydanie 2 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, tamże: wydanie 3 Przekład przejrzano i poprawiono 1960, wydanie 4 1962, wydanie 5  1971, wydanie 6 1972; Tekst w redakcji A. Frybesowej i E. Krasnowolskiej. Warszawa: Da Capo 1992, 1993; Warszawa: Prószyński i S-ka 1999. Biblioteka Noblistów, tamże 2019; wydanie 9 Katowice: Videograf II 2009.

Wydania elektroniczne:

Audiobook: Czyta K. Biel. Piaseczno: Storybox.pl [2021], 1 płyta CD.

E-book: Chorzów: Videograf 2009, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI.

Tytuł oryginału: Awakening. To let. V. 3. Forsyte’s Saga.

Recenzje:

1. T. GRZEBIENIOWSKI. „Droga” 1930 nr 11 [dot. T. 1-3].

2. J.A. HERTZ: Pod znakiem Nemezis. „Echo Tygodnia” 1930 nr 20.

3. S. KAWYN: „Saga rodu Forsytów” Galsworthy’ego. „Słowo Polskie” 1930 nr 252.

4. L. POMIROWSKI. „Kurier Poranny” 1930 nr 279 [dot. T. 1-3].

13. R. Kipling: Gawędy spod Himalajów. [Opowiadania]. [Przekład autoryzowany J. Birkenmajera]. Okładkę rysował T. Rożankowski. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner [1930], 356 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 69. Wydanie 2 tamże 1931.

Tytuł oryginału: Plain Tales from the Hills.

Zawartość: Lispeth; Ich troje – i jeden na przyczynek; Porzucony; „Sais” panny Youghal; Skowana z niewiernym; Zwodniczy brzask; Wyzwolenie Plufflesa; Strzały Amora; Trzech muszkieterów; Chwila sposobna; Nocna przygoda z zegarkami; Ten drugi; Ważne stanowisko; Nawrócenie Aureliana McGoggina; Zdobycie Lungtungpen; Tępiciel zarazków; Uprowadzony; Aresztowanie porucznika Golightly; W domu Sudhoo; Jego ślubna małżonka; Biegi „Na upadłego”; Poza przegrodą; W błędzie; Szachrajstwo; Poprawka Todsa; Córka pułku; W junactwie młodości; Rokosz białych huzarów; Sprawa rozwodowa Bronckhorsta; Wenus Annodomini; Bisara z Pooree; Przyjaciel przyjaciela; Brama stu westchnień; Na mocy podobieństwa; Świńska sprawa; Opowieść o Mohamedzie Din; Obłęd szeregowca Ortherisa; Wressley z Biura Spraw Zagranicznych; Własnymi usty; Na wszelki wypadek.

W wydaniu przedmowa tłumacza.

Recenzje:

1. R. BERGEL: Nieznany Kipling. „Głos Narodu” 1930 nr 113.

2. W. HORZYCA. „Droga” 1930 nr 7-8. 

3. A. TRETIAK. „Pamiętnik Warszawski” 1930 z. 2.

4. J. KISIELEWSKI: Dwa tomy nowel: H. Bordeaux – R. Kipling. „Tęcza” 1931 nr 1. [dot. też: H. Bordeaux: Miłość ucieka; Pod kosodrzewinami].

5. T. GRZEBIENIOWSKI. „Droga” 1937 nr 1-2.

14. R. Kipling: Kapitanowie zuchy. Powieść o wielkich ławicach morskich. Przekład autoryzowany i przedmowa J. Birkenmajera. [Okładkę rysował T. Rożankowski]. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner [1930], XII + 284 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 71. Wydania następne: wydanie 2 tamże 1948. Biblioteka Laureatów Nobla; Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza 1995.

Wydania elektroniczne:

E-booki: [Warszawa]: Fundacja Nowoczesna Polska [2013], plik tekstowy w formacie PDF, EPUB, MOBI, FB2, TXT; Warszawa: Ktoczyta.pl – Ventigo Media 2017, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI.

Edycję z 2013 roku oparto na wydaniu Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza 1995. 

Tytuł oryginału: Captains Courageous.

W wydaniu z 1930, 1948 przedmowa tłumacza.

Recenzja:

Z. GRABOWSKI. „Kurier Literacko-Naukowy” 1931 nr 10.

15. R. Kipling: Puk z Pukowej Górki. [Zbiór opowiadań]. Przekład autoryzowany J. Birkenmajera. Poznań: Wydawnictwo Polskie (R. Wegner) [1930], 345 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 79. Wydania następne: tamże: [1932], 1935 [?], [Okładkę projektował T. Rożankowski] 1936. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 79; Okładkę projektował St. Hiszpański. Z praw wydawniczych Wydawnictwa Polskiego R. Wegner. Warszawa: Wiedza 1948; Warszawa: Nasza Księgarnia 1957 [?], wydanie 2 skrócone tamże 1958; Warszawa: Alfa 1985.

Wydania elektroniczne:

E-booki: Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska [2013], plik tekstowy w formacie PDF; Warszawa: Ktoczyta.pl – Ventigo Media 2017, plik tekstowy w formacie PDF, EPUB, MOBI. 

Tytuł oryginału: Puck of Pook’s Hill.

Zawartość: Miecz Welanda; Młodzi dziedzice dworu; Rycerze wesołej przygody; Na stare lata w Pevensey’u; Centurion trzydziestego legionu; Pod Wałem Hadriana; Skrzydlate Kołpaki; Hal Rysownik; Rójka w Dymchurch; Skarb i prawo.

Recenzje:

1. A. BAR. „Głosu Narodu” dodatek „Tydzień Kulturalno-Literacki”1936 nr 7.

2. Z. BOLESŁAWSKA. „Tygodnik Kobiety” 1936 nr 20.

3. A. MIKUŁOWSKI: Szkoła potęgi. „Prosto z Mostu” 1936 nr 46.

4. T. GRZEBIENIOWSKI. „Droga” 1937 nr 1-2.

5. W. CHWALEWIK. „Rocznik Literacki 1938” wyd. 1939.

16. E.A. Poe: Morderstwo przy Rue Morgue. [Opowiadania]. Przełożył J. Birkenmajer. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner 1930, 277 s. Wydanie inne współwydane z: A. Błażejowski: Tekturowy człowiek. Powieść. T. 1-2 w 1 woluminie. Tamże [1930], 193 + 227 s.

Tytuł oryginału:  The murders in the Rue Morgue.

Zawartość: Morderstwo przy Rue Morgue; Wykradziony list; Tajemnica Marii Roget; Studnia i wahadło; Czarny kot.

Recenzje:

1. S. GRABIŃSKI. „Gazeta Literacka” 1932 nr 8.

2. W. TARNAWSKI: Z angielszczyzny na polszczyznę. „Kurier Poznański” 1932 nr 179.

17. F.H. Burnett: Mała księżniczka. [Powieść]. Autoryzowany przekład z angielskiego J. Birkenmajera. Warszawa: Szylling [1931], 328 s. Wydania następne: wydanie 2 tamże 1938; Warszawa: Oficyna Wydawnicza Viator 1993. Biblioteka Nastolatka; Warszawa: Rytm Waza 1994. Klasyka, tamże: 1995, 1997, [2001], 2003[?], [2007, [2010], [2013; Wrocław: Siedmioróg 1999, tamże: 2003, 2004, 2006. Moja Pierwsza Biblioteka, 2017; Kraków: Zielona Sowa 2000, tamże: 2003. Czytaj z Sową!, 2004. Czytaj z Sową! Najpiękniejsze Książki na Rodzinne Wieczory, nr 11; Ilustracje: P. Kołodziejski 2005. Czytaj z Sową! Najpiękniejsze Książki Dzieciństwa, nr 9; [Redakcja: I. Puchalska. Ilustracje: P. Kołodziejski] 2007, toż 2010. Arcydzieła Literatury dla Dzieci i Młodzieży; Kraków: Zielona Sowa – Olsztyn: Edytor [2005]. Najpiękniejsze Książki Dzieciństwa – Edytor, nr 3; Ilustracje: A. Uniechowski. Warszawa: Świat Książki 2005; Warszawa: Bellona 2012, tamże: 2013; Warszawa: Egmont Polska 2014. Literacki Egmont; Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk 2015. Klasyka dla Młodzieży, tamże: 2020, 2021; Konin-Żychlin: Ibis 2016, tamże 2020; Opracowanie i uwspółcześnienie przekładu T. Michałowska. Warszawa: Edipresse Polska 2017. Kanon Literatury Dziecięcej, t. 15.

Wydania elektroniczne:

Audiobooki: Czyta R. Felczyński. Warszawa: Agencja Artystyczna MTJ 2007, wydanie następne tamże 2010. Klub Czytanej Książki, 1 płyta CD; Czyta K. Faszczewska. [Warszawa]: Fundacja Nowoczesna Polska 2012, wydanie następne tamże 2020, 1 płyta CD; Czyta K. Preis. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, Agora 2014, 1 płyta CD; Czyta J. Pach-Żbikowska. Warszawa: Biblioteka Akustyczna 2014, 1 płyta CD; Czyta A. Łopacka. Częstochowa: Promatek 2011, 1 płyta CD. 

E-booki: [Warszawa]: Fundacja Nowoczesna Polska [2012], plik tekstowy w formacie PDF; Wolne Lektury [b.d.], plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI, PDF, FB2, TXT; Warszawa: Armoryka 2013, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI; Warszawa: Ktoczyta.pl – Ventigo Media 2016, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI, PDF; Wrocław: Siedmioróg 2017, 2019, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI, PDF, TXT.

Edycję z 2012 oparto na wydaniu Warszawa: Viator 1993.

Tytuł oryginału: Little Princess.

18. R. Kipling: Księga dżungli; Druga księga dżungli. [Zbiory opowiadań].  Przełożył J. Birkenmajer.

[1]. Księga dżungli. Autoryzowany przekład J. Birkenmajera. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner [1931], VIII + 255 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 5. Wydania następne: tamże: wydanie 2  [1931] Biblioteka Laureatów Nobla, t. 5, wydanie 3 Okładkę rysował E. Czerper. 1939. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 5; Okładkę projektował J. Mrowszczak. Katowice: Mewa 1946; Okładkę projektował A. Sołtan. Z praw wydawniczych Wydawnictwa Polskiego R. Wegner. Poznań; Warszawa: Wiedza 1947; Ilustracje projektował: E. Kuczyński. Warszawa: Wydawnictwo Polskie R. Wegner 1950. Biblioteka Laureatów Nobla;   Wydanie 4 [!]. Ilustracje: K. Latałło. Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, tamże: wydanie 5 1961, wydanie 6 1963, 1967, 1971, wydanie 9. Ilustracje: J. Towpik 1975, wydanie 10 1986; wydanie 13 Warszawa: Książka i Wiedza 1988, 1991; Warszawa: Nasza Księgarnia 1994; Warszawa: Viator 1994. Biblioteka Nastolatka; Poznań: Podsiedlik-Raniowski i Spółka 1994. Biblioteka Przygody; Wrocław: Siedmioróg 1995; Poznań: Podsiedlik-Raniowski i Spółka 1997. Biblioteka Klasyki Światowej; Ilustracje: K.K. Chmiel. Warszawa: Prószyński i S-ka 1997. Klasyka Dziecięca, 1998. Klasyka Dziecięca; Warszawa: Nasza Księgarnia 1998. Lektura szkolna – klasa 5; Wrocław: Siedmioróg 1998; Warszawa: Prószyński i S-ka: 1999; Warszawa: Nasza Księgarnia 2000; Wrocław: Promocja 2001. Lektury Szkolne; Kraków: Greg 2001[?], tamże 2004, Opracowała B. Włodarczyk 2008. Lektura z Opracowaniem; Wrocław: Siedmioróg 2008. Kanon Lektur, nr 8; Na podstawie tłumaczenia J. Birkenmajera. Poznań: Ibis 2008, tamże: 2009;  Kraków-Dębica: F.H. Biały Kot 2009; Kraków: Greg 2010; Na podstawie tłumaczenia J. Birkenmajera. Poznań: Ibis 2010, Opracowała A. Nożyńska-Demianiuk, tamże 2011. Lektura z Opracowaniem: szkoła podstawowa; Kraków: Greg wydanie 2 rozszerzone i uzupełnione 2011, 2012; Na podstawie tłumaczenia J. Birkenmajera. Poznań: Ibis 2012. Lektura z Opracowaniem; Wrocław: Siedmioróg 2013. Kanon Lektur; Kraków: Greg 2015, 2016, wydanie 3 poprawione. Opracowali B. Włodarczyk, M. Golonka; Wrocław: Siedmioróg 2016; Na podstawie tłumaczenia J. Birkenmajera. Poznań: Ibis 2017. Lektura z Opracowaniem; Poznań: Zysk i S-ka 2017; Kraków: Greg 2017. Lektury Grega, tamże: 2018, 2019, 2021.

Wydania elektroniczne:

Audiobooki: Czyta A. Hutyra. Muzyka M. Nowakowski. Częstochowa: Promatek 2009. Wydanie następne: Czyta K. Biel. Piaseczno: Storybox.pl [2020], 1 płyta CD 2011. 

E-booki: [Kórnik]: Wymownia [2017], wydanie dwujęzyczne ilustrowane, plik tekstowy w formacie EPUB; [Środa Wielkopolska]: Wymownia [2019], literacki kurs językowy, plik tekstowy w formacie PDF; Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska 2016, plik tekstowy w formacie PDF, EPUB, MOBI, FB2, TXT.

Tytuł oryginału: The Jungle Book.

Zawartość: Bracia Mowgliego; Łowy węża Kaa; „Tygrys! Tygrys!”; Biała foka; Rikki-Tikki-Tavi; Toomai, druh słoni; Słudzy Królowej Jejmości.

W wydaniu z 1931, 1939 przedmowa tłumacza.

Recenzje:

1. W. CHWALEWIK. „Rocznik Literacki 1933” wyd. 1934.

2. T. MIKULSKI. „Myśl Narodowa” 1933 nr 15.

Wydanie osobne opowiadania pt. Rikki-Tikki-Tavi. Przekład J. Birkenmajer. Warszawa: Nasza Księgarnia 1955, 46 s. Wydanie 2 tamże 1967. 

Tytuł oryginału: Rikki-Tikki-Tavi.

Wydanie osobne opowiadania pt. Biała foka. Warszawa: Nasza Księgarnia 1955, 47 s. 

Tytuł oryginału: The White Seal.

[2]. Druga księga dżungli. Przekład autoryzowany J. Birkenmajera. Wydanie 2 Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner [non ante 1934], 321 s. Biblioteka Laureatów Nobla, t. 15. Wydania następne: wydanie 2 tamże: 1939; Okładkę projektował J. Mroszczak. Wydano z upoważnienia Wydawnictwa Polskiego R. Wegner, Poznań. Katowice: Mewa 1947; wydanie 4 Okładkę projektowała H. Sołtanowa. Warszawa: Wiedza 1948; wydanie 3[!] Ilustracje: K. Latałło Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, 1961, wydanie 6 1963, 1967, 1971, 1975, 1977, wydanie 8 1986; Warszawa: Viator 1994; Warszawa: Nasza Księgarnia 1997[?]; Warszawa: Prószyński i S-ka 1997, tamże: 1997, 1998; Warszawa: Bellona 2018. Perły Literatury Młodzieżowej.

Wydania elektroniczne:

Audiobooki: Czyta K. Biel. [Piaseczno]: Storybox.pl [2020], 1 płyta CD; Czyta A. Hutyra. Kompozytor M. Nowakowski. Częstochowa: Promatek 2009.

E-booki: Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska [2013], [2016], plik tekstowy w formacie PDF, EPUB, MOBI, FB2, TXT; Warszawa: Ktoczyta.pl – Ventigo Media 2014, 2016, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI, PDF.

Tytuł oryginału: The Second Jungle Book.

Zawartość: Skąd wziął się Strach; Cud Puruna Bhagata; Najazd dżungli; Grabarze; Ankus królewski; Quiquern; Rude psy; Harce wiosenne.

Recenzje:

1. J.W. KOBYLAŃSKI. „Łowiec Polski” 1934 nr 33. 

2. Z. CIECHANOWSKA. „Przegląd Powszechny” 1935, t. 206..

Wydania łączne pt. Księga dżungli; Druga księga dżungli. Przekład autoryzowany J. Birkenmajera. Warszawa: Książka i Wiedza, 1975, 168 + 207 s. Wydania następne tamże: 1988, 1991, 1994; Przekład autoryzowany: J. Birkenmajera. Warszawa: Świat Książki 1994, 1995; Warszawa: Książka i Wiedza 1995.

Wydania elektroniczne:

E-booki: Księga dżungli i nowa księga dżungli. Obydwie części w jednym tomie. Przełożył J. Birkenmajer. Sandomierz: Armoryka 2013, [2019?], plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI. 

19. B. Mussolini: Pamiętnik z czasów wojny. [Wspomnienia]. Przekład autoryzowany J. Birkenmajera. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegnera [1931], 191 s. 

Tytuł oryginału: Il mio diario di Guerra.

Recenzje:

1. Z. GRABOWSKI. „Kurier Literacko-Naukowy” 1931 nr 15.

2. J. SOKOLICZ-WROCZYŃSKI: Pamiętnik Mussoliniego. „Dzień Polski” 1931 nr 87.

20. R.L. Stevenson: Pan dziedzic Ballantrae. Gawęda zimowa. [Powieść]. Spolszczył J. Birkenmajer. Dodatek bezpłatny „Kuriera Poznańskiego”. Poznań: [b.w.] 1935, 410 s. Wydania następne: Poznań: Wielkopolska Księgarnia Wydawnicza 1949; Warszawa: Iskry 1959; Warszawa: Hachette Livre 2009.

Tytuł oryginału: The Master of Ballantrae. A Winter’s Tale.

21. Udział twórczości katolickiej w dzisiejszej literaturze świata. Zbiorowy zarys monograficzny. [T.1-2 w jednym woluminie]. Z niemieckiego przełożył J. Birkenmajer. Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów 1935, 324 + 235 s.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

22. R. Guardini: Znaki święte. [Esej]. Przełożył z niemieckiego J. Birkenmajer. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha [1937], 97 s. Wydania następne: Wprowadzenie napisał J. Majka. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej 1982; tamże: wydanie 2 1987, wydanie 3 1991, wydanie 4 1994.

Tytuł oryginału: Von heiligen Zeichen.

23. św. Jan Chryzostom: Myśli św. Jana Chryzostoma. [Aforyzmy]. Wybrał J. Birkenmajer. Tłumaczenie z greki. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1937, XV,142 s. Wydania następne: tamże: 1996, 1997; Przełożył oraz wstępem opatrzył J. Birkenmajer. Warszawa: Hachette Polska 2010. 

Tytuł oryginału nie udało się ustalić. 

24. Z. Koźmiński: The Lake District of Northeastern Wisconsin in North America [Esej]. Tłumaczył [na angielski] J. Birkenmajer. Wisconsin: [b.w.] 1937, 16 s.

Przekład artykułu ze: „Wszechświat” 1937 nr 8.

Tytuł oryginału: O pojezierzu płn.-wsch. Wisconsinu w Ameryce Północnej.

25. J. Pelz: Kazania dla dzieci. Credo na tle roku szkolnego. Spolszczył J. Birkenmajer. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1938, VII, 242 s.

Tytuł oryginału: Kinderpredigten. Das Credo im Kirchenjahr mit einem Anhang: Kindermissionen.

26. R. Tarlton: Dolina nieba. [Powieść]. Z upoważnienia autora przełożył J. Birkenmajer. Lwów-Warszawa: Książnica-Atlas 1936 [?], 351 s. Wydanie 2 tamże 1938.

Tytuł oryginału: Valley of the Sky.

Recenzja:

E. KOŁACZKOWSKA. „Prosto z Mostu” 1938 nr 31.

27. J. Curtin: Odwiedziny u Henryka Sienkiewicza: ze „Wspomnień pracowitego żywota”. [Esej]. Tłumaczenie, wydanie i wstęp J. Birkenmajer. Milwaukee, Wisconsin, Stany Zjednoczone: [b.w.] 1938, 12 s. 

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

28. D. Defoe: Robinson Kruzoe. [Powieść]. Przekład J. Birkenmajera. [Przekład powstał ca 1939]. Przejrzał, uzupełnił i wstępem opatrzył J. Kott. Okładkę, drzeworyty, inicjał projektował E. Kuczyński. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner 1949, 329 s. Wydania następne: pt. Przypadki Robinsona Kruzoe. Z ilustracjami J.I. Grandville’a. Wydanie pod redakcją J. Kotta. T. 1 przełożył J. Birkenmajer, t. 2 – Anonimowy przekład z XIX w. opracował G. Sinko. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, 358 + 314 s., tamże: wydanie 2 1954, wydanie 3 1957. Biblioteka Arcydzieł. Najsławniejsze Powieści Świata; wydanie 4 1971, wydanie 5 T. 1-2 1974. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej, wydanie 6 1983, wydanie 7 1986; T. 1 przełożył J. Birkenmajer; T. 2 anonimowy przekład z roku 1851. Warszawa: Lettrex 1991; Opracował A. Rowiński na podstawie przekładu J. Birkenmajera oraz anonimowego przekładu z roku 1851. Warszawa: Książka i Wiedza 1991, tamże: wydanie 2 1992, wydanie 3 1993; Przełożył J. Birkenmajer, Bielsko-Biała: Beskidzka Oficyna Wydawnicza 1993, tamże [1996], 1997; [wydanie poprawione na podstawie tłumaczenia J. Birkenmajera]. Bielsko-Biała: Klasyka 1996, tamże wydanie 2. Ilustracje: E. i P. Hańcza. 1997; Poznań: Podsiedlik-Raniowski i Spółka 1996. Biblioteka Przygody, tamże 1997. Biblioteka Klasyki Światowej; Opracował A. Rowiński na podstawie anonimowego przekładu z roku 1851 oraz przekładu z angielskiego J. Birkenmajera. Ilustracje: B. Chudzyński. Warszawa: Nałęcz [1997]. Lektura Szkolna; pt. Robinson Kruzoe. [Opracował A. Rowiński na podstawie anonimowego przekładu z roku 1851 oraz przekładu z angielskiego J. Birkenmajera]. Ilustracje: B. Chudzyński. Warszawa: Ostroróg [1998], tamże [2000]; pt. Przypadki Robinsona Kruzoe. Warszawa: Kama 1998; pt. Robinson Kruzoe. Warszawa: Rytm-Waza 2001, tamże: 2007, 2008; pt. Przypadki Robinsona Crusoe. Posłowie A. Zawada. T. 1. Przełożył J. Birkenmajer; T. 2. Anonimowy przekład z XIX w. opracował G. Sinko. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 2002; pt. Robinson Crusoe. Przełożył J. Birkenmajer. Opracowała K. Duda-Kaptur. Kraków: Greg 2009, tamże: wydanie 2 rozszerzone i uzupełnione. Opracowały K. Duda-Kaptur, L. Szary 2015, wydanie 3 poprawione 2016; pt. Przypadki Robinsona Crusoe. Opracowanie: K. Duda-Kaptur, L. Szary. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk 2012. Lektury dla Szkół Podstawowych, tamże: Ilustracje: O. Desvaux. 2015. Klasyka dla Młodzieży, 2019. 

Wydanie elektroniczne:

Audiobook: Czyta B. Wrocławski. [b.m.]: Radio Łódź 2017, dostęp on-line.

Tytuł oryginału: The Life and Strange Surprising Adventures of Robinson Crusoe.

29. R. Kipling: Zaginiony legion. [Opowiadanie]. Przełożyli [z angielskiego] J. Birkenmajer, M. Marszał. Warszawa: Iskry 1987, 61 s. Klasyka – Fantazja. 

Tytuł oryginału: The Lost Legion.

PRZEKŁADY PRZYPISYWANE JÓZEFOWI BIRKENMAJEROWI

1. R. Kipling: Stalky i spółka. [Zbiór opowiadań]. Przekład autoryzowany [J. Bandrowskiego] J. Birkenmajera. Warszawa: Wydawnictwo Polskie R. Wegner 1948. Wydania następne: Warszawa: Czytelnik 1978; Warszawa: Viator 1993.

Przekład J. Bandrowskiego.

Wydania elektroniczne:

E-booki: Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska 2013, plik tekstowy w formacie PDF; Warszawa: Ktoczyta.pl – Ventigo Media 2017, plik tekstowy w formacie EPUB, PDF.

Tytuł oryginału: Stalky & Co. 

PRZEKŁAD NIEOPUBLIKOWANY WRAZ Z LOKALIZACJĄ

R. Kipling: Nagrody i baśnie. [Powieść dla dzieci]. Przełożył J. Birkenmajer. 

Tytuł oryginału: Rewards and fairies. 

Maszynopis przekładu znajduje się w Bibliotece Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku. 

PRACE NAUKOWE DOTYCZĄCE PRZEKŁADU ORAZ LITERATUR, KTÓRYMI ZAJMOWAŁ SIĘ TŁUMACZ I KRYTYKA PRZEKŁADU

1. Literatura rumuńska [recenzja: Cotrus, Wybór wierszy, przełożył W. Lewik, z przedmową E. Biedrzuckiego oraz przedsłowiem tłumacza. Lwów. Liga polsko-rumuńska]. „Rocznik Literacki 1936” wyd. 1937 s. 179-181.

2. Literatura grecka i łacińska [zawiera m.in. recenzje przekładu wybranych Pieśni Horacego w tłumaczeniu T. Tahna, Lublin 1936 oraz S. Kaczkowskiego, Lwów 1936]. „Rocznik Literacki 1937” wyd. 1938 s. 133-140.

3. Literatura grecka i łacińska [zawiera m.in. recenzje przekładu Rozmyślań Marka Aureliusza w tłumaczeniu M. Reitera, wstęp T. Sinko; O wszechrzeczy. Ks. I Lucretiusa w tłumaczeniu H. Stawarskiej oraz Zabaw leśnych (Silviludia) M.K. Sarbiewskiego w tłumaczeniu J. Krzyżanowskiego]. „Rocznik Literacki 1938” wyd. 1939 s. 160-165.

4. Hymny i ich dzieje. W: Hymny średniowieczne. Przełożyła J. Gamska-Łempicka. Lwów: Ryszard Ganszyniec nakładem Filomaty 1934 s. 205-228.

PRZEKŁADY NIEOPUBLIKOWANE WRAZ Z LOKALIZACJĄ

1. F. Schiller: Wilhelm Tell. Dramat w pięciu aktach. Rękopis w Archiwum Józefa Birkenmajera w Bibliotece Narodowej.

Tytuł oryginału: Wilhelm Tell.

1. W. Shakespeare: Sen sobótkowej nocy. [Dramat]. Rękopis w Archiwum Józefa Birkenmajera w Bibliotece Narodowej.

Tytuł oryginału: A Midsummer Night’s Dream.

Przekład zawiera fragment aktu I, aktu II oraz aktu V. Fragmenty tłumaczenia zob. „Gazeta Literacka” 1934 nr 8.

1. L. Stevenson: Ogródek dziecięcy [Zbiór wierszy].

Tytuł oryginału: A Child’s Garden of Verses. 

Rękopis przekładu zaginął.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE 

1. [B. TYSZKIEWICZ] B.T. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 1, 10 (Uzupełnienia). Warszawa 1994, 2007. 

2. Czy wiesz, kto to jest? Pod redakcją S. Łozy. Uzupełnienia i sprostowania. [Warszawa] [1939].

3. M. URBANOWSKI: Encyklopedia literatury polskiej. Kraków 2005.

OMÓWIENIA

1. J. BANDROWSKI: Człowiek zbożnej pracy. „Polonia” 1930 nr 1974.

2. [J. KRZYŻANOWSKI] J.K. DĘBOWSKI: Józef Birkenmajer. „Pamiętnik Literacki” 1946, T. 36.

3. P. GRZEGORCZYK: Józef Birkenmajer w 10-lecie zgonu. „Dziś i Jutro” 1949 nr 39.

4. E. KOZIKOWSKI: Wspomnienie o Józefie Birkenmajerze. „Życie i Myśl” 1951 nr 1-2.  

5. M. BAJER: Birkenmajerowie. „Forum Akademickie” 1999 nr 9.

6. M. ŻMIGRODZKA: Żołnierz – obrońca Warszawy. „Niedziela” 2009 nr 35.

7. J. STARNAWSKI: Z teki rękopiśmiennej Józefa Birkenmajera (1897-1939).  „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie” 2010.

1897-1939

Andere Schreibweisen des Nachnamens: Birkenmayer, Birkenmeyer.

Pseudonyme und Kryptonyme: Antoni Brzoza; B.; (B.); Birk. Józ.; Chochoł; J.B.; J. Birk.; J.B.R.; jbr; J.B-r; J.Br-r; Józ. Birk.

Zugeschriebene Kryptonyme: Fel. Lach.; Be tuli us.

Beurkundete Vornamen: Józef Antoni.

Literaturhistoriker, Übersetzer, Dichter, Publizist.

Geboren am 19. März 1897 in Czernichów bei Krakau in einer bildungsbürgerlichen Familie; Sohn von Ludwik Birkenmajer, Wissenschaftshistoriker, Physiker, Professor der Jagiellonen-Universität [Uniwersytet Jagielloński, UJ], und Zofia, geborene Karlińska, Tochter von Franciszek Karliński, Astronom und Mathematiker, Professor der UJ; Bruder von Aleksander Birkenmajer, Historiker der Naturwissenschaften und Philosophie, Direktor der Jagiellonen-Bibliothek [Biblioteka Jagiellońska] und der Universitätsbibliothek [Biblioteka Uniwersytecka] in Poznań, Professor der UJ und der Universität Warschau [Uniwersytet Warszawski]. 1908-1914 besuchte er das Jesuitengymnasium [Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów] in Bąkowice bei Chyrów (heute Chyriw, Ukraine), in der Nähe von Przemyśl. Dort lernte er Deutsch, Griechisch und Latein. Nach dem Ausbruch des Ersten Weltkrieges wechselte er auf das St.-Anna-Gymnasium in Krakau, an dem er 1915 seine Abiturprüfung ablegte. Im selben Jahr wurde er in die österreichische Armee eingezogen. 1916 geriet er unweit von Czernowitz (heute Tscherniwzi, Ukraine) in russische Kriegsgefangenschaft. Anfangs war er in einem Kriegsgefangenenlager untergebracht, anschließend in einem Gefängnis in Pskow, bevor er nach Moskau verlegt wurde. Später durchlief er Lager im Gouvernement Wladimir, in Tscheljabinsk, am Baikalsee, in Troizkosawsk (heute Kjachta, Russland) und schließlich in Beresowka bei Werchneudinsk (heute Ulan Ude, Hauptstadt der russischen Teilrepublik Burjatien), wo er ein Jahr verbrachte. 1918 versuchte er, mit der tschechischen Armee nach Europa zu gelangen, wurde aber von den Bolschewiken verhaftet und zur Arbeit an den Baikalsee deportiert. Im selben Jahr floh er nach Irkutsk, später fand er sich in Nowonikolajewsk (heute Nowosibirsk, Russland) wieder, wo er sich dem 1. Polnischen Schützenregiment [1. Pułk Strzelców Polskich im. Tadeusza Kościuszki] anschloss. Er kämpfte an der Ural-Front, danach wurde er in den Stab versetzt. Dort war er Redakteur und Herausgeber der Satirezeitschrift „Bąk“ (unter dem Pseudonym Antoni Brzoza) und der Armeezeitschrift „Żołnierz Polski [we Wschodniej Rosji]“ (1919-20, zusammen mit Szymon Aleksander Nawrocki). Im Januar 1920 wurde er, nach der Kapitulation seiner Einheit, in bolschewistischen Lagern in der Gegend von Krasnojarsk sowie in Tula und Omsk interniert. Zweimal versuchte er, nach Polen zu fliehen. Bereits während seiner Kriegsodyssee übersetzte er aus dem Gedächtnis, aus dem Griechischen und Lateinischen, hauptsächlich Horaz, sowie aus Büchern, die von Polen aus dem russischen Teilungsgebiet gespendet und vom Roten Kreuz in Stockholm geschickt wurden, andere antike Dichter. Als Übersetzer debütierte er wahrscheinlich im „Żołnierz Polski [we Wschodniej Rosji]“ (1919). Nach der Rückkehr nach Polen begann er sein Polonistik-Studium an der UJ (1920), das er anschließend an der Universität Warschau fortsetzte (1921) und 1924 abschloss. Seine Magisterarbeit Die Heilige Schrift bei Rej [Pismo Święte u Reja] (Betreuer: Prof. Józef Ujejski) wurde in wissenschaftlichen Kreisen mit Interesse zur Kenntnis genommen. Er arbeitete als Polnisch- und Lateinlehrer an Warschauer Gymnasien. Gleichzeitig führte er seine wissenschaftliche und übersetzerische Tätigkeit fort. Er übersetzte aus dem Englischen, Deutschen, Italienischen sowie aus dem Lateinischen und Griechischen. Darüber hinaus beherrschte er die russische, altkirchenslawische und französische Sprache. Ab 1921 veröffentlichte er zahlreiche literarische, literaturwissenschaftliche, literaturkritische und publizistische Texte sowie Besprechungen von Neuerscheinungen und Übersetzungen u. a. in „Kurier Poznański“ (1924-30), „Kurier Warszawski“ (mit Unterbrechungen: 1924-39), „Myśl Narodowa“ (1925-39; 1931-39 feste Kolumne Neues von den Verlagen [Z ruchu wydawniczego]), „Pamiętnik Literacki“ (1925-38), „Ruch Literacki“ (1926-37), „Filomata“ (1929-37), „Przegląd Humanistyczny“ (1930-32), „Przegląd Powszechny“ (1933-39; 1933 Kolumne Literatur im Überblick [Przegląd piśmiennictwa]), „Rocznik Literacki“ (1933-38; regelmäßige Besprechungen und Rezensionen von Übersetzungen aus dem Rumänischen, Griechischen und Lateinischen), „Przegląd Katolicki“ (1934-39) und „Kultura“ (1936-37). 1922 heiratete er Maria Jętkiewicz, die Tochter eines Ingenieurs der Transsibirischen Eisenbahn, die er in Sibirien kennengelernt hatte. Sie hatten sechs Kinder, u. a. Krzysztof (1929-2019), Professor für Geologie an der Polnischen Akademie der Wissenschaften [Polska Akademia Nauk] und Polarforscher, und Zofia (geb. um 1930); die Namen und Geburtsjahre der übrigen Kinder sind nicht bekannt. Um 1925 begann er für den Verlag „Wydawnictwo Polskie R. Wegnera“ in Poznań zu arbeiten, wobei er für die Reihe Die Bibliothek der Nobelpreisträger [Biblioteka Laureatów Nobla] regelmäßig Bücher aus dem Englischen übersetzte. Unter seinen Übersetzungen finden sich auch Hymnen, antike, frühchristliche und altpolnische Lyrik sowie unterschiedliche Publikationen zu religiösen Themen. Ab 1926 war er Mitglied des Polnischen PEN-Clubs. Gleichzeitig war er als Autor von Novellen, (ausschnittsweise veröffentlichten) Romanen sowie zahlreichen lyrischen Büchern, u. a. für Kinder, literarisch tätig. Ab 1927 gehörte er der Literaturgruppe Czartak an. 1932 promovierte er mit der Arbeit Bolesław Chrobry in der polnischen Lyrik [Bolesław Chrobry w poezji polskiej] (Betreuer: Prof. Julian Krzyżanowski). 1937 habilitierte er sich an der UJ mit der Abhandlung Patrium carmen Bogurodzica Dziewica. Er forschte u. a. zum literarischen Werk von Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz, Adam Mickiewicz und Henryk Sienkiewicz. 1938-39 arbeitete er in den Vereinigten Staaten an der University of Wisconsin in Madison, wo er den Lehrstuhl für Polnische Sprache übernahm. Dort unterrichtete er nicht nur polnische, sondern auch russische und altkirchenslawische Literatur und Sprache. In dieser Zeit arbeitete er mit auslandspolnischen Organisationen zusammen und hielt zahlreiche Vorträge über die polnische Kultur. Im August 1939 kehrte er nach Polen zurück, um den Lehrstuhl für Polnische Geschichte und Literatur an der Katholischen Universität Lublin [Katolicki Uniwersytet Lubelski] zu übernehmen, was vom Ausbruch des Zweiten Weltkrieges verhindert wurde. Er war Mitglied zahlreicher wissenschaftlicher Institutionen, u. a. der Wissenschaftlichen Gesellschaft [Towarzystwo Naukowe] in Lemberg (heute Lviv, Ukraine) (1938). Für seine Verdienste während des Krieges wurde er u. a. mit dem Tapferkeitskreuz [Krzyż Walecznych] (um 1922), der Unabhängigkeitsmedaille [Medal Niepodległości] (1932), der Gedenkmedaille des Großen Krieges [Medal Pamiątkowy Wielkiej Wojny] und der Siegesmedaille [Medal Zwycięstwa] ausgezeichnet. Als Oberleutnant der Reserve nahm er an der Schlacht um Warschau teil. Er fiel am 26. September 1939 in der Zitadelle; auf dem neuen Friedhof im Warschauer Stadtteil Służew begraben.

Das Archiv des Übersetzers befindet sich in der Jagiellonen-Bibliothek (Dokumente und Teile der Korrespondenz aus dem Familienarchiv der Birkenmajers) und in der Nationalbibliothek [Biblioteka Narodowa] (u. a. Manuskripte wissenschaftlicher Arbeiten, Prosa- und Lyrikübersetzungen, fünfbändige Korrespondenz).

1897-1939

Varianti del cognome: Birkenmayer, Birkenmeyer.

Pseudonimi e criptonimi: Antoni Brzoza; B.; (B.); Birk. Józ.; Chochoł; J.B.; J. Birk.; J.B.R.; jbr; J.B-r; J.Br-r; Józ. Birk.

Criptonimi attribuiti: Fel. Lach.; Be tuli us.

Nomi all’anagrafe: Józef Antoni.

Storico della letteratura, traduttore, poeta, pubblicista.

Nato il 19 marzo 1897 a Czernichów, vicino a Cracovia, in una famiglia dell’intellighenzia; figlio di Ludwik Birkenmajer, storico della scienza, fisico, professore all’Università Jagellonica (UJ), e di Zofia Karlińska, figlia di Franciszek Karliński, astronomo e matematico, professore presso l’UJ; fratello di Aleksander Birkenmajer, storico della scienza e della filosofia, direttore della Biblioteca Jagellonica e della Biblioteca dell’Università di Poznań, professore presso l’UJ e l’Università di Varsavia. Dal 1908 al 1914 studiò presso il collegio gesuita [Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów] di Bąkowice, vicino a Chyrów (attualmente Chyriv, in Ucraina, nell’Oblast’ di Leopoli), non lontano da Przemyśl. In quella scuola ebbe il primo contatto con il tedesco, il greco e il latino. Dopo lo scoppio della prima guerra mondiale frequentò il Ginnasio Sant’Anna a Cracovia, dove sostenne l’esame di maturità nel 1915. Quell’anno venne arruolato nell’esercito austriaco. Nel 1916 vicino a Černivci (oggi in Ucraina, capoluogo dell’Oblast’ omonima) venne fatto prigioniero dai russi. Trascorse il periodo iniziale della prigionia nel campo per i prigionieri di guerra, poi venne trasferito a Pskov, e in seguito a Mosca. Più tardi venne trasferito a campi nel governatorato di Vladimir e successivamente nei campi presso: Čeljabinsk, il lago Bajkal, Troickosavsk (oggi Kjachta, in Russia), poi a Berezówka vicino a Verchneudinsk (oggi Ulan-Udè, capitale della Repubblica dei Buriati in Russia) dove trascorse un anno. Nel 1918 provò a rientrare in Europa insieme all’esercito ceco, ma venne arrestato dai bolscevichi e destinato al lavoro presso il Bajkal. In quell’anno scappò ad Irkutsk, e in seguito si trovò a Novonikolaevskij (oggi Novosibirsk), dove si aggregò al Primo Reggimento dei Tiratori Polacchi T. Kościuszko. Combatté sul fronte uralico, dopo di che venne inviato a lavorare al Quartier Generale. Fu lì che redasse e pubblicò  la rivista satirica “Bąk” (con lo pseudonimo di Antoni Brzoza) e negli anni 1919-1920 “Żołnierz Polski [we Wschodniej Rosji]” (inseme a Szymon Aleksander Nawrocki). Nel gennaio del 1920, dopo la capitolazione del proprio reparto, venne internato nei campi bolscevichi vicino a Krasnojarsk, a Tula e a Omsk. Per due volte provò a fuggire per ritornare in patria. Già durante il suo vagabondare forzato ai tempi della guerra cominciò a tradurre a memoria, dal greco e dal latino, i classici, soprattutto Orazio, nonché – grazie a libri donati dai polacchi che vivevano in territori ormai russi o inviati dalla Croce Rossa di Stoccolma – altri poeti antichi. Esordì come traduttore probabilmente su “Żołnierz Polski [we Wschodniej Rosji]” (1919). Dopo il ritorno in Polonia si iscrisse alla Facoltà di Lettere all’UJ (1920), e successivamente all’Università di Varsavia (1921), dove nel 1924 completò gli studi magistrali. La sua tesi di laurea magistrale “Pismo Święte u Reja” [Le sacre scritture nell’opera di Rej] (relatore: prof. Józef Ujejski) suscitò un certo interesse nell’ambiente accademico. Insegnò polacco e latino in diversi ginnasi di Varsavia, continuando al contempo la ricerca accademica e l’attività di traduttore. Tradusse dall’inglese, dal tedesco, dall’italiano e anche dal latino e dal greco. Conosceva inoltre il russo, l’antico slavo ecclesiastico, nonché il francese. Dal 1921 fece uscire numerose pubblicazioni letterarie, di teoria della letteratura e critica letteraria, pubblicistica, commenti sulle novità editoriali e traduzioni in riviste come “Kurier Poznański” (1924-30), “Kurier Warszawski” (con delle pause: 1924-39), “Myśl Narodowa” (1925-39; con la rubrica “Z ruchu wydawniczego” [Dal movimento editoriale] dal 1931 al 1939), “Pamiętnik Literacki” (1925-38), “Ruch Literacki” (1926-37), “Filomata” (1929-37), “Przegląd Humanistyczny” (1930-32), “Przegląd Powszechny” (1933-39; qui creò, nel 1933, la rubrica “Przegląd piśmiennictwa” [Osservatorio letterario]) e “Rocznik Literacki” (1933-38; qui presente regolarmente con analisi e recensioni di traduzioni dal romeno, dal greco e dal latino), “Przegląd Katolicki” (1934-39), “Kultura” (1936-37). Nel 1922 sposò la figlia di un ingegnere della Transiberiana, Maria Jętkiewicz, conosciuta ai tempi delle peripezie siberiane. Con lei ebbe sei figli, tra cui Krzysztof (1929-2019), professore di geologia presso l’Accademia Polacca delle Scienze (PAN) ed esploratore polare, e Zofia (nata circa nel 1930); i nomi e le date di nascita degli altri figli non sono noti. Verso il 1925 intraprese una collaborazione retribuita con la casa editrice Wydawnictwo Polskie R. Wegnera di Poznań, per la quale tradusse regolarmente dall’inglese libri per la serie Biblioteka Laureatów Nobla [Biblioteca dei Premi Nobel]. Tra le sue traduzioni vi sono anche inni e poesia antica, opere appartenenti alla prima poesia religiosa cristiana, poesia della Polonia antica (staropolska), nonché svariate pubblicazioni a tema religioso. Dal 1926 fu membro del PEN Club polacco. Parallelamente si gettò nella creazione letteraria, scrivendo novelle, romanzi (di cui vennero pubblicati dei frammenti) e svariati libri di poesia, tra cui anche libri per l’infanzia. Dal 1927 fece parte del gruppo letterario Czartak. Nel 1932 ottenne il dottorato con una tesi intitolata “Bolesław Chrobry w poezji polskiej” [Bolesław Chrobry nella poesia polacca] (avendo come relatore il professore J. Krzyżanowski). Nel 1937 ottenne l’abilitazione presso l’UJ con la tesi “Patrium carmen Bogurodzica Dziewica”. Si occupò di effettuare ricerche sull’opera di autori come Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz, Adam Mickiewicz e Henryk Sienkiewicz. Negli anni 1938-39 lavorò negli Stati Uniti all’Università del Wisconsin a Madison, dove ottenne la cattedra di lingua polacca. Accanto alla letteratura e alla lingua polacca, insegnò anche russo e antico slavo ecclesiastico. In quel periodo collaborò attivamente con le organizzazioni degli espatriati polacchi, tenne numerose letture pubbliche e diffuse la conoscenza della cultura polacca. Nell’agosto del 1939 tornò in Polonia, per ricevere l’incarico di dirigere la cattedra di storia e letteratura polacca all’Università Cattolica di Lublino, incarico poi sfumato per lo scoppio della seconda guerra mondiale. Fu membro di numerose istituzioni accademiche, come la Società Scientifica di Leopoli [Towarzystwo Naukowe we Lwowie] (1938). Per meriti di guerra venne insignito della Croce al valore (ca 1922), della Medaglia dell’Indipendenza [Medal Niepodległości] (1932), della Medaglia Commemorativa della Grande Guerra [Medal Pamiątkowy Wielkiej Wojny], della Medaglia della Vittoria [Medalem Zwycięstwa] e di altre onorificenze. Prese parte alla difesa di Varsavia in quanto tenente di riserva, cadendo durante la battaglia della Cittadella il 26 agosto 1939. È sepolto al nuovo cimitero di Służew a Varsavia. 

L’archivio del traduttore si trova nella Biblioteca Jagellonica (documenti e frammenti della corrispondenza provenienti dall’archivio di famiglia dei Birkenmajer) e alla Biblioteca Nazionale (dove, tra le altre cose, si trovano manoscritti di lavori accademici, traduzioni di frammenti di prosa e poesia, nonché cinque volumi di corrispondenza).

1897-1939

Other spellings of his surname: Birkenmayer, Birkenmeyer.

Pseudonyms and cryptonyms: Antoni Brzoza; B.; (B.); Birk. Józ.; Chochoł; J.B.; J. Birk.; J.B.R.; jbr; J.B-r; J.Br-r; Józ. Birk.

Attributed cryptopnym: Fel. Lach.; Be tuli us.

Birth names: Józef Antoni.

Literary historian, translator, poet, journalist.

Born on 19 March 1897 into an intelligentsia family in Austrian-ruled Czernichów, near Krakow; son of Ludwik Birkenmajer, professor of the history of science and physics at the Jagiellonian University (UJ) in Krakow, and of Zofia née Karlińska, daughter of the astronomer and mathematician Franciszek Karliński; brother of Aleksander Birkenmajer, professor at UJ and the University of Warsaw, historian of science and philosophy, director of the Jagiellonian Library and the Library of the University of Poznan. Between 1908 and 1914, he was a pupil at the Educational Academy of the Jesuit Fathers in Bąkowice near Chyrów (Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów pod wezwaniem św. Józefa w Bąkowicach pod Chyrowem; now Bunkovychi near Khryiv, Ukraine, close to the Polish border near Przemyśl). He learned German, Ancient Greek and Latin at the school. Following the outbreak of World War I, he attended St Anne’s Secondary School in Krakow, completing his advanced secondary education there in 1915. The same year, he was called up to the Austrian army. He was captured by Russian forces in 1916 near Chernivtsi (now in Ukraine). He was initially held in a prisoner-of-war camp before being imprisoned in Pskov and then transferred to Moscow. He was later held in camps in the Vladimir Governorate, followed by locations in Chelyabinsk, by Lake Baikal, then in Troitskosavsk (now Kyakhta, Russia), followed by Berezovka near Verkhneudinsk (now Ulan-Ude, capital of the Republic of Buryatia in the Russian Federation), where he spent a year. In 1918, he tried to escape with the Czech army to Europe but was arrested by Bolshevik forces and sent to labour by Lake Baikal. The same year, he escaped to Irkutsk before reaching Novonikolayevsk (now Novosibirsk), where he joined the Tadeusz Kościuszko First Regiment of Polish Riflemen. He fought on the Ural front before being sent to work for the military staff. In his role, he edited and published the satirical publication “Bąk” (under the pseudonym Antoni Brzoza) and then from 1919 to 1920 the soldiers’ periodical “Żołnierz Polski [we Wschodniej Rosji]” (alongside Szymon Aleksander Nawrocki).  In January 1920, following the surrender of his division, he was interned in Bolshevik camps near Krasnoyarsk, Tula, and Omsk. He twice attempted to escape to Poland.  He was said to have translated from memory during his wartime peregrinations Classical literature from the Ancient Greek and Latin into Polish, including Horace, while he used books donated by Poles from the Russian partition or texts sent by the Red Cross in Stockholm to translate other ancient poets. He made his debut as a translator most probably in “Żołnierz Polski [we Wschodniej Rosji]” in 1919. Following his return to Poland, he studied Polish philology at UJ in 1920 and then at the University of Warsaw (UW) in 1921, graduating from there with a master’s degree in 1924. His master’s thesis, “Pismo Święte u Reja” [The Holy Bible in the works of Mikołaj Rej], which was supervised by Prof. Józef Ujejski, generated significant interest in academic circles. He subsequently worked as a teacher of Polish and Latin in Warsaw secondary schools. He also remained active as a researcher and translator. He translated from English, German, and Italian, as well as from Ancient Greek and Latin. He also knew Russian, Old Church Slavonic, and French. He published numerous literary texts, works in literary studies, pieces of literary criticism, journalism pieces, comments on new literary works, and translations from 1921 in periodicals including “Kurier Poznański” (1924-30), “Kurier Warszawski” (intermittently: 1924-39), “Myśl Narodowa (1925-39; including the regular column “Z ruchu wydawniczego” [News from the publishing world] w 1931-39), “Pamiętnik Literacki” (1925-38), “Ruch Literacki” (1926-37), “Filomat” (1929-37), “Przegląd Humanistyczny” (1930-32), “Przegląd Powszechny” (1933-39; including in 1933 the column “Przegląd piśmiennictwa” [Writing review]), “Rocznik Literacki” (1933-38; including here a regular discussion column as well as reviews of translations from Romanian, Ancient Greek and Latin), “Przegląd Katolicki” (1934-39), and “Kultura” (1936-37). In 1922, he married Maria Jętkiewicz, the daughter of an engineer on the Trans-Siberian railway. He met her during his time in Siberia. They had six children together, including a son Krzysztof (1929-2019), who became a professor of geology at the Polish Academy of Sciences (PAN) and a polar explorer, and a daughter Zofia (b. 1930); the names and dates of birth of the other children are unknown. Around 1925, he took up a paid position with the R. Wegner Polish Publishing House (Wydawnictwo Polskie R. Wegnera) in Poznan, regularly producing translations from English for its book series Biblioteka Laureatów Nobla [Library of Nobel Laureates]. The works he translated also included hymns as well as Classical, Early Christian, and Old Polish poetry, alongside various other publications on religious themes. In 1927, he joined the Czartak literary group. In 1932, he was awarded a doctorate for his dissertation “Bolesław Chrobry w poezji polskiej” [Bolesław the Brave in Polish poetry], which was supervised by Prof. J. Krzyżanowski. In 1937, he was awarded a habilitation degree from UJ for his study “Patrium carmen Bogurodzica Dziewica” [The hymn of the fatherland, the Bogurodzica Dziewca (Virgin Mother of God)]. He also conducted research on the works of Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz, Adam Mickiewicz, and Henryk Sienkiewicz. In 1938/39, he worked in the United States at the University of Wisconsin-Madison, where he held the Chair in Polish Language. Alongside Polish literature and language, he also taught Russian and Old Church Slavonic. During this period, he cooperated actively with Polish émigré organizations, gave numerous talks, and disseminated knowledge on Polish culture. He returned to Poland in August 1939 to take on the Chair of the History and Polish Literature at the Catholic University of Lublin (Katolicki Uniwersytet Lubelski, KUL), although this was thwarted by the outbreak of World War II. He was a member of numerous scientific institutions, including the Learned Society of Lwów (now Lviv, Ukraine; Towarzystwo Naukowe we Lwowie) from 1938. His military achievements were recognized as he received honours including the Cross of Valour (Krzyż Walecznych) in 1922, the Independence Medal (Medal Niepodległości) in 1932, the Great War Memorial Medal (Medal Pamiątkowy Wielkiej Wojny), and the Victory Medal (Medal Zwycięstwa). As a reserve lieutenant, he was involved in the defence of Warsaw and died in battle at the city’s Citadel on 26 September 1939. He is buried at the new cemetery in the capital’s Służew district.

His archive is held in the collections of the Jagiellonian Library (among the documents and excerpts of correspondence from the Birkenmajer family archive) and in the National Library in Warsaw (including manuscripts of academic studies, translations of excerpts of prose pieces and poetry, and five volumes of correspondence).