TUWIM Irena

1899-1987

Kryptonim: it.

Imiona metrykalne: Irena Agnieszka.

Poetka, tłumaczka, prozaiczka.

Urodzona 22 sierpnia 1898 w Łodzi w spolonizowanej rodzinie żydowskiej; córka Izydora Tuwima, urzędnika bankowego, i Adeli z Krukowskich; siostra Juliana Tuwima, poety i tłumacza. Ukończyła Gimnazjum im. E. Orzeszkowej w Łodzi (Gimnazjum im. E. Orzeszkowej). Jako poetka zadebiutowała w 1916 wierszem pt. Panienka na łamach łódzkiego pisma „Godzina Polski” (nr 162; Godzina Polski). W 1922 przeszła na katolicyzm i wyszła za mąż za Stefana Napierskiego, krytyka literackiego, poetę, tłumacza; w tymże zamieszkali w Warszawie. Wraz z mężem wyjeżdżała za granicę: w podróż poślubną do Berlina i na Wyspy Fryzyjskie, do państw zachodnioeuropejskich (Luksemburg, Liechtenstein, San Marino) i kilkukrotnie na dłuższe pobyty do Paryża. Należała do grupy literackiej Skamander, publikowała wiersze na łamach pisma „Skamander” (1922-25, 1927-28; Skamander) oraz w „Wiadomościach Literackich” (1926, 1929-30, 1932-34, 1936; Wiadomości Literackie). Od 1925 była członkinią Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP; Związek Zawodowy Literatów Polskich), a od 1930 Polskiego PEN Clubu (Polski PEN Club). Wspólnie z mężem podjęła działalność przekładową. Jako tłumaczka zadebiutowała w 1931 autobiografią niemieckiej pisarki Hermynii zur Mühlen pt. Koniec i początek. Po rozstaniu w 1930 z S. Napierskim (i późniejszym rozwodzie) w 1935 poślubiła w Wilnie Juliana Stawińskiego, publicystę i tłumacza; mieszkali początkowo w Ostrowi Mazowieckiej, w 1937 wrócili do Warszawy. Kontynuowała prace tłumaczeniowe; w latach 30. nawiązała współpracę z Wydawnictwem J. Przeworskiego, w którym wydawała przekłady literatury dziecięcej. W tym czasie pracowała także nad 3. i 4. tomem Anny Kareniny Lwa Tołstoja (nieopublikowany rękopis nie zachował się). Po wybuchu II wojny światowej przez Rumunię udała się do Paryża, a następnie osiadła w Londynie. Ogłaszała wiersze w „Wiadomościach Polskich, Politycznych i Literackich” (1940, 1942; Wiadomości Polskie Polityczne i Literackie) i „Polsce Walczącej” (1941; Polska Walcząca ). Współpracowała z wydawnictwem M.I. Kolin przy serii Książnica Narodowa. W 1945, przy pomocy J. Tuwima, wyjechała z mężem do Kanady; w lutym dotarli do portu Halifax, a stamtąd do Toronto. W kwietniu tego roku wyjechała do Nowego Jorku, by spotkać się bratem; od czerwca do września przebywali razem w Toronto. W październiku 1945 zamieszkała w Waszyngtonie, gdzie jej mąż objął stanowisko attaché w biurze prasowym Ambasady RP. Wydała wówczas książkę Wielka Brytania i Imperium Brytyjskie (Londyn 1946). Pod koniec marca 1947 wróciła z mężem do Polski; zamieszkali w Warszawie. Kontynuowała twórczość poetycką (w tym wiersze dla dzieci) oraz przekładową z języka rosyjskiego i angielskiego; poprawiała także swoje przedwojenne przekłady. Nad niektórymi tłumaczeniami pracowała wraz z mężem; konsultowała też jego samodzielne przekłady. W 1957 otrzymała nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci, a w 1981 nagrodę Polskiego PEN Clubu za przekłady literatury dziecięcej z języka angielskiego. Odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi literackie (1969). Zmarła 7 grudnia 1987 w Warszawie; pochowana tamże na Cmentarzu Powązkowskim. 

W 2024 Dom Literatury w Łodzi ustanowił Nagrodę Translatorską im. Ireny Tuwim dla wybitnych tłumaczy i tłumaczek literatury światowej na język polski.

Archiwum tłumaczki znajduje się Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie oraz w Bibliotece Donacji Pisarzy Polskich w Domu Literatury w Warszawie. Korespondencja Ireny i Juliana Tuwimów znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Część spuścizny znajduje się w posiadaniu Fundacji im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA I ADAPTACYJNA

1. A. Strindberg: Eryk XIV. Dramat w 3 aktach. Przełożyli: S. Napierski, I. Tuwim. Powstanie przekładu 1930.

Informacja: L. Schiller: Teatr ogromny. Warszawa 1961 s. 53.

Tytuł oryginału: Erik XIV.

2. H. zur Mühlen: Koniec i początek. [Autobiografia]. Przekład I. Tuwim. Wstęp S. Napierskiego. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne 1931, 268 s.

Tytuł oryginału: Ende und Anfang. Ein Lebensbuch.

3. A. Tołstoj: Złoty kluczyk, czyli niezwykłe przygody Buratina. Przekład [I. Tuwim] J. Tuwima. Ilustracje B. Małachowskiego. Warszawa: J. Przeworski 1937, 136 s. Wydania następne: Ilustracje B. Małachowski. Warszawa: Czytelnik 1949, wydanie 2 pt. Złoty kluczyk, czyli niezwykłe przygody pajacyka Buratino tamże 1951, wydanie 3 tamże 1952; wydanie 4 Ilustracje i projekt okładki Z. Rychlicki. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953; Wilnius: Państwowe Wydawnictwo Literatury Pięknej 1954; Ilustracje A. Kaniewski. Moskwa: Raduga 1983; Ilustracje A. Koszkina. Moskwa: Raduga; Warszawa: Współpraca 1988; Ilustracje M. Komorowska. Warszawa: Votum 1992; pt. Złoty kluczyk, czyli niezwykłe przygody pajacyka Buratino. Zilustrowała E. Poklewska-Koziełło. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk – Dressler Dublin 2021. 

We wszystkich wydaniach jako tłumacz podpisany: Julian Tuwim. Informacja o właściwym autorstwie przekładu: A. Augustyniak: Irena Tuwim. Nie umarłam z miłości. Warszawa 2016.

Tytuł oryginału: Zolotoj klûčik, ili Priklûčeniâ Buratino.

4. [J. i W. Grimm] Bracia Grimm: Bajki. Przełożyła I. Tuwim. Z ilustracjami M. Walentynowicza. Warszawa: J. Przeworski 1938, 354 s. Wydania następne 

Wydanie w wyborze pt. Baśnie. Ilustrował J. Żukowski. Opracowała D. Sadkowska. Wrocław: Siedmioróg 1995, 165 s. Lektura Szkolna; Zaczarowane Strony, tamże: 1997, 1998, 1999; wydanie inne: Wrocław: Siedmioróg, 62 s., tamże 2004. Dużymi Literami.

Wydanie osobne bajki Jaś i Małgosia: Ilustracje: E. Lutczyn. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1980, 15 s. Baśnie i Legendy z Całego Świata. Wydanie następne tamże 1987.

Przekład serbsko-chorwacki: Jas i Malgosa. [Przełożył z polskiego:] V. Kusicki. Gornji Milanovac, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1982.

Tytuł oryginału: Die Kinder- und Hausmärchen.

5. Miki, Apsik i Pyzia. [Książka dla dzieci]. Według tekstu W. Disneya napisała I. Tuwim. Ilustracje: Studio W. Disneya. Warszawa: J. Przeworski 1938, 71 s.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

6. Miki Strażak. [Książka dla dzieci]. Według tekstu W. Disneya napisała I. Tuwim. Ilustracje: Studio W. Disneya. Warszawa: J. Przeworski 1938, 74 s.

Tytuł oryginału: The Mickey Mouse fire brigade.

7. Przygody Miki w krainie liliputów. [Książka dla dzieci]. Według tekstu W. Disneya napisała I. Tuwim. Ilustracje: Studio W. Disneya. Warszawa: J. Przeworski 1938 [antydatowane 1937], 98 s.

Tytuł oryginału: Gulliver Mickey.

8. A.A. Milne: Kubuś Puchatek. [Powieść dla dzieci]. Przełożyła I. Tuwim. Z ilustracjami E. Sheparda. Warszawa: J. Przeworski [1938], 189 s. Wydania następne: Warszawa: Wiedza 1946, tamże 1948; wydanie 2 [!] Warszawa: Nasza Księgarnia 1954, tamże wydanie 3 1955, wydanie 4 1962, wydanie 5 1965, wydanie 6 1971, wydanie 7 1973, wydanie 8 1979, wydanie 9 1980, wydanie 10 1982, wydanie 11 1983, wydanie 12 1984; wydanie 12 [!] Warszawa: Książka i Wiedza 1985; wydanie 14 Warszawa: Nasza Księgarnia 1986; wydanie 15 Warszawa: Książka i Wiedza 1987; wydanie 16 Warszawa: Nasza Księgarnia 1988; wydanie 17 Warszawa: Książka i Wiedza 1989; wydanie 18 Warszawa: Nasza Księgarnia 1990; wydanie 19 Warszawa: Książka i Wiedza 1990; Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza 1991, tamże 1992; Warszawa: Nasza Księgarnia 1993, tamże: 1995, 1996, 1997; Warszawa: Prószyński i S-ka 1997, tamże 1998; Warszawa: Nasza Księgarnia 1998, tamże 1999; Warszawa: Prószyński i S-ka 1999, tamże 2001, [tekst w języku polskim i angielskim] 2001; wydanie 33 Warszawa: Nasza Księgarnia 2000, tamże :2001, 2002; [tekst w języku polskim i angielskim] Warszawa: Prószyński i Ska 2002; Warszawa: Świat Książki 2003; Warszawa: Nasza Księgarnia 2004, tamże: 2005, 2006, 2007; Warszawa: Prószyński i S-ka 2007; Warszawa: Nasza Księgarnia 2008, tamże: 2009, 2010, 2011, 2012, 2014, 2015, 2016; Warszawa: Prószyński Media 2016; [tekst w języku polskim i angielskim] Warszawa: Prószyński i S-ka 2016; Warszawa: Nasza Księgarnia 2017, tamże 2018, 2019, 2020, 2021; Warszawa: Prószyński Media 2021; Warszawa: Nasza Księgarnia 2022, tamże 2023; [tekst w języku polskim i angielskim] Warszawa: Prószyński i S-ka 2023.

Wydanie łącznie z przekładem poz. 9 pt. Kubuś Puchatek; Chatka Puchatka: Warszawa: Nasza Księgarnia 1955, 323 s. Wydania następne tamże: 1995, 1997, 1998, 2000, 2001, 2004, 2005, 2012, 2017, 2018, 2019, 2021, 2022.

Wydania elektroniczne:
Audiobooki: Czytają: M. Voit, A. Skaros, W. Michnikowski, B. Pawlik, M. Kociniak, J. Sobieska, W. Majerówna, J. Kociniak, E. Milde. Warszawa: Wifon 1985, 2 taśmy magnetofonowe; Czyta: I. Kwiatkowska. Warszawa: Zakład Nagrań i Wydawnictw Związku Niewidomych 1997, 4 kasety dźwiękowe; Czyta: W. Nowakowski. Warszawa: Tic-Tac 1999, 1 płyta CD; Czyta: I. Kwiatkowska. Warszawa: Prószyński i S-ka 2004, 1 płyta CD; Czyta: J. Gajos. Warszawa: Nasza Księgarnia 2009, 2010, 2011, 1 płyta CD; Czyta: I. Kwiatkowska. Johanneshov: MTM 2013, 1 płyta CD.

Tytuł oryginału: Winnie-the-Pooh.

Wydania fragmentów (także łącznie z fragmentami z poz. 9) oraz adaptacje:

A.A. Milne: Mruczanki Kubusia Puchatka. 1-2. Teksty z książki „Kubuś Puchatek”. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1963, 19 s.

A.A. Milne: Notesik Kubusia Puchatka. Wyboru tekstów z „Kubusia Puchatka” i „Chatki Puchatka” w tłumaczeniu I. Tuwim dokonała K. Kozłowska. Warszawa: Prószyński i S-ka 1998, [255] s. Wydania następne tamże: 1999, 2001.

A.A. Milne: Kubuś Puchatek zaprasza na ciasteczka. Cytaty z książek A.A. Milne’a w tłumaczeniu I. Tuwim, przepisy przełożyła A. Semkowicz. Warszawa: Prószyński i S-ka 1999, 64 s.

A.A. Milne: Kubuś Puchatek zaprasza na piknik. Cytaty z książek A.A. Milne’a w tłumaczeniu I. Tuwim. Przepisy przełożyła A. Semkowicz. Warszawa: Prószyński i S-ka 1999, 64 s.

A.A. Milne: Kubuś Puchatek zaprasza na podwieczorek i małe conieco. Cytaty z książek A.A. Milne’a w tłumaczeniu I. Tuwim. Przepisy przełożyła A. Semkowicz. Warszawa: Prószyński i S-ka 1999, 64 s.

A.A. Milne: Puchatkowa księga cytatów, w której znaleźć można Pożyteczne Wskazówki i Krzepiące Myśli Kubusia Puchatka i jego Przyjaciół. Zebrał B. Sibley. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis 2000, 207 s. Dodruk: tamże 2002.

A.A Milne: Bzdurki Tygryska. Warszawa: Prószyński i S-ka 2001, [59] s. Wydanie następne: tamże 2002.

A.A. Milne: Dąsy Kłapouchego. Warszawa: Prószyński i S-ka 2001, [59] s. Wydanie następne: tamże 2002.

A.A. Milne: Mądrości Puchatka. Warszawa: Prószyński i S-ka 2001, [59] s. Wydanie następne: tamże 2002.

A.A. Milne: Rozterki Prosiaczka. Warszawa: Prószyński i S-ka 2001, [59] s. Wydanie następne: tamże 2002, 2003.

Pusiaczek, czyli pierwszy album malucha. Inspiracja: A.A. Milne. Tłumaczenie: I. Tuwim, Z. Kierszys, E. Jagła. Poznań: Rebis 2000, [28] s. Wydania następne: tamże 2001, 2002, 2004, 2006.

Kubusia Puchatka mała księga przyjaźni. Inspiracja: A.A. Milne. Fragmenty w tłumaczeniu I. Tuwim. Adaptacja: E. Jagła. Poznań: Rebis 2003, [96] s. Wydanie następne: tamże 2004.

Mądre słowa i słówka Kubusia Puchatka. Inspiracja: A.A. Milne. Fragmenty w tłumaczeniu I. Tuwim. Adaptacja: E. Jagła. Poznań: Rebis 2003, [94] s.

Prosiaczka mała księga dzielności. Fragmenty w tłumaczeniu I. Tuwim. Adaptacja: E. Jagła. Poznań: Rebis 2003, [96] s.

Tygryska mała księga żywienia i ćwiczeń. Tłumaczenie: I. Tuwim. Poznań: Rebis 2003, [96] s.

Kubusia Puchatka księga wiosny. Tłumaczenie: I. Tuwim, E. Jagła. Poznań: Rebis 2004, [48] s.

Kubuś Puchatek o miłości. Adaptacja: E. Jagła. Poznań: Rebis 2004, [64] s. Wydania następne: tamże 2007, 2009.

Prosiaczek o miłości. Adaptacja: E. Jagła. Poznań: Rebis 2004, [64] s. Dodruk: tamże 2009.

Myśli na niepogodę. Tłumaczenie: I. Tuwim. Adaptacja: E. Jagła. Poznań: Rebis 2006, [64] s. Po prostu Puchatek.

Myśl i odkryj misia w sobie. Tłumaczenie: I. Tuwim. Adaptacja: E. Jagła. Poznań: Rebis 2006, [64] s. Po prostu Puchatek.

Myśli o przyprawach i wyprawach. Tłumaczenie: I. Tuwim. Adaptacja: E. Jagła. Poznań: Rebis 2006, [64] s. Po prostu Puchatek.

D. Benedictus, A.A. Milne: Wielka księga Kubusia Puchatka. Tłumaczenie: I. Tuwim, M. Rusinek. Warszawa: Nasza Księgarnia 2011, 382 s. Z Biblioteki Wydawnictwa „Nasza Księgarnia”. Wydanie następne: tamże 2013.

Tu w przekładzie I. Tuwim: Kubuś Puchatek; Chatka Puchatka.

Recenzje i omówienia:
1. W. GRODZIEŃSKA; G. SINKO. „Rocznik Literacki 1955” wyd. 1956.
2. A. NOWAK: Fredzia, której nie było, czyli Penelopa w pułapce. „Dekada Literacka” 1992 nr 3.
3. B. DROZDOWSKI: Kubuś Puchatek i S-ka. „Wiadomości Kulturalne” 1997 nr 47.

Omówienia:
1. M. ADAMCZYK: Czy Kubuś Puchatek to Winnie-the-Pooh? O potrzebie krytyki przekładu. „Akcent” 1982 nr 4.
2. M. ADAMCZYK-GARBOWSKA: Polskie tłumaczenia angielskiej literatury dziecięcej. Problemy krytyki przekładu. Wrocław 1988.
3. J. KOKOT: O polskich tłumaczeniach Winnie-the-Pooh A.A. Milne’a. W: Przekładając nieprzekładalne. Materiały z I Międzynarodowej Konferencji Translatorycznej Gdańsk-Elbląg. Gdańsk 2000.
4. J. WINIARSKA: Fredzia Phi-Phi czy Kubuś Puchatek? „Język Polski” 2001 nr 5.
5. E. RAJEWSKA: „Zakorzenienie” przekładu a polskie tłumaczenia Winnie-the-Pooh Alexandra Alana Milne’a. W: Przekład w historii literatury. Katowice 2002.
6. K. LIPIŃSKI: Mit brzydkiego kaczątka / gorszości. Czy przekład może być lepszy od oryginału? W: Mity przekładoznawstwa. Kraków 2004.
7. A. RZEMYKOWSKA: O tłumaczeniu komizmu językowego na przykładzie polskich przekładów gier językowych w Winnie-the-Pooh i The House at Pooh Corner A.A. Milne’a. „Rocznik Przekładoznawczy” 2005 nr 1.
8. J. KOZAK: Przekład literacki jako metafora. Między logos a lexis. Warszawa 2009. passim.
9. I. SZYMAŃSKA: Serie translatorskie w polskich przekładach anglojęzycznej literatury dziecięcej. Obraz adresata jako motyw łączący serię. W: 50 lat polskiej translatoryki. Warszawa 2009.
10. M. WOŹNIAK: Czym jest „poprawność polityczna” w przekładach literatury dziecięcej. W: 50 lat polskiej translatoryki. Warszawa 2009.
11. J. BRZOZOWSKI: Stanąć po stronie tłumacza. Zarys poetyki opisowej przekładu. Kraków 2011. passim.
12. L. SPYRKA: Przekład udomowiony – przekład wyobcowany. „Przekłady Literatur Słowiańskich” 2011 t. 2.
13. B. SZOT: Przedmowy i dedykacje w książkach dla dzieci Alan Alexander Milne w oryginale i w przekładach na język polski. „Między Oryginałem a Przekładem” 2011 nr 17.
14. J. JARNIEWICZ: Jak Kubuś Puchatek stracił dziecięctwo. W: Gościnność słowa. Szkice o przekładzie literackim. Kraków 2012.
15. M. ROGOŻ: Kubuś Puchatek jako bohater wielu pokoleń. Z dziejów recepcji arcydzieła Alana Aleksandra Milne’a na polskim rynku wydawniczym. W: Młody odbiorca w kręgu lektur pożytecznych i szkodliwych. Katowice 2012.
16. S. SOJDA: Adresat dziecięcy w tłumaczeniach „Winnie-the-Pooh” A.A. Milne’a na język polski i słowacki. „Przekłady Literatur Słowiańskich” 2012 t. 3.
17. M. WOŹNIAK: To be or not to be a canonical text of children’s literature: Polish and Italian translations of Winnie the Pooh. W: Adapting canonical texts in children’s literature. London 2013.
18. P. OBARA: Sarkastyczny stoik Eeyore a arogancki melancholik Kłapouchy. Porównanie postaci osła w „Winnie-the-Pooh” A.A. Milne’a i w polskim przekładzie Ireny Tuwim. „Language and Literary Studies of Warsaw” 2014 nr 4.
19. I. SZYMAŃSKA: Przekłady polemiczne w literaturze dziecięcej. „Rocznik Przekładoznawczy” 2014 nr 9.
20. A. FORNALCZYK: Selected translation series of children’s literature classics and their reception in Poland, „Perspectivas multifacéticas en el universo de la literaturainfantil y juvenil, mediAzioni”, Bolonia 2015 nr 17.
21. M. OSTASZ: Tekstologiczny aspekt tytułów rozdziałów w Kubusiu Puchatku i Chatce Puchatka A.A. Milne’a. W: O tym, co Alicja odkryła... W kręgu badań nad toposem dzieciństwa i literaturą dla dzieci i młodzieży. Kraków 2015.
22. I. GRALEWICZ-WOLNY: Od Winifredy do Jakuba, czyli Puchatek była kobietą. W: Par cœur. Twórczość dla dzieci i młodzieży raz jeszcze. Katowice 2016.
23. A. MISIOR-MROCZKOWSKA: The fuss about the Pooh. On two Polish translations of a story about a little bear. „Styles of Communication” 2016 t. 8 nr 1.
24. A. WIECZORKIEWICZ: „Mała” historia przekładu. „Złoty wiek” angielskiej literatury dziecięcej w tłumaczeniach na język polski – zarys. „Przekładaniec” 2018 nr 37 [dot. także poz. 10].
25. A. CHWIROT: Winnie-the-Pooh jako obcy polskiej literatury. „Rocznik Komparatystyczny” 2019 nr 10.
26. B. RUSEK: Analiza porównawcza tłumaczeń wybranych nazw własnych w powieści Alana Alexandra Milne’a „Winnie-the-Pooh” w przekładzie na język polski (autorstwa Ireny Tuwim) oraz słoweński (autorstwa Majdy Stanovnik). „Съвременна лингвистика” 2019 nr 1.
27. M. SKWARA: (Mis)translation as a literary success. „Przekłady Literatur Słowiańskich” 2019 t. 10.
28. J. STANIUK: Przekład zakorzeniony jako przejaw manipulizmu na podstawie odbioru Kubusia Puchatka i Fredzi Phi-Phi. W: „Między oryginałem a przekładem” 2019 nr 1.
29. I. SMIRNOVA-BEREZA: Słowiańskie przygody Kubusia Puchatka. Porównanie polskich i rosyjskich kultowych przekładów tekstu Alana Alexandra Milne’a. W: Jednostki języka w systemie i w tekście. 3. Katowice 2020.
30. B. SZOT: „Nadmiar uprzejmości dla panów Słoni” – formy grzecznościowe w przekładach „Winnie-the-Pooh” A.A. Milne’a na język polski, czeski i śląski. „Studia Translatorica” 2021 nr 12.

9. A.A. Milne: Chatka Puchatka. [Powieść dla dzieci]. Tłumaczyła I. Tuwim. Z ilustracjami E. Sheparda. Warszawa: J. Przeworski [1938], 205 s. Wydania następne: Warszawa: Wiedza 1948 [antydatowane 1947], tamże 1948; wydanie 2 [!] Warszawa: Nasza Księgarnia 1954, tamże: wydanie 3 1955, wydanie 4 1962, wydanie 5 1967, wydanie 6 1971, wydanie 7 1973, wydanie 8 1979, wydanie 9 1983; wydanie 10 Warszawa: Książka i Wiedza 1985; wydanie 11 Warszawa: Nasza Księgarnia 1986; wydanie 12 Warszawa: Książka i Wiedza 1987, tamże wydanie 13 1988, wydanie 14 1989; wydanie 15 Warszawa: Nasza Księgarnia 1990; wydanie 16 Warszawa: Książka i Wiedza 1990; Warszawa: Nasza Księgarnia 1993, tamże: 1995, 1996, 1997; Warszawa: Prószyński i S-ka 1997; Warszawa: Nasza Księgarnia 1998, tamże: 1999; [tekst w języku polskim i angielskim] Warszawa: Prószyński i S-ka 1999; Warszawa: Nasza Księgarnia 2000; Warszawa: Porozumienie Wydawców 2000. Kanon na Koniec Wieku; wydanie 24 Warszawa: Prószyński i S-ka 2000, 2001, tamże [tekst w języku polskim i angielskim]: 2001, 2002; Warszawa: Nasza Księgarnia 2002; Warszawa: Prószyński i S-ka 2003; Warszawa: Świat Książki 2003; Warszawa: Nasza Księgarnia 2004, tamże 2005; Warszawa: Prószyński i S-ka 2006, tamże 2007; Warszawa: Nasza Księgarnia 2007, tamże: 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2014, 2015, 2016, 2019; Warszawa: Prószyński Media 2021; Warszawa: Nasza Księgarnia 2022; [tekst w języku polskim i angielskim] Warszawa: Prószyński i S-ka 2024.

Wydanie łączne z Kubuś Puchatek (także we fragmentach) i omówienia zob. poz. 8.

Wydania elektroniczne:
Audiobooki: Czyta: I. Kwiatkowska. Warszawa: Prószyński i S-ka 2004; Czyta: J. Gajos. Warszawa: Nasza Księgarnia 2013, 1 płyta CD; Czyta: I. Kwiatkowska. Johanneshov: MTM 2013, 1 płyta CD.

Tytuł oryginału: The House at Pooh Corner.

10. P.L. Travers: Agnieszka. [Powieść dla młodzieży]. [Tłumaczyła I. Tuwim]. Z ilustracjami M. Shepard. Warszawa: J. Przeworski [1938], 227 s. Wydania następne: tamże 1948; wydanie 2 [!] Ilustrowała M. Orłowska. Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, - wydania pt. Mary Poppins: wydanie 3 tamże Ilustrowała M. Shepard. 1967, wydanie 4 1985; London: Puls 1994. Dla Dzieci i Młodzieży, 2; Ilustrowała M. Shepard. Warszawa: Świat Książki 1995; Ilustrowała M. Shepard. Warszawa: Wydawnictwo Jaguar 2014, tamże 2016. Przedruk zob. poz. 57.

Tytuł oryginału: Mary Poppins.

Cz. 1 cyklu; cz. 2-4 zobacz poz. 41, 44, 47.

Wydanie z 1985 zawiera przedmowę tłumaczki pt. Dlaczego „Agnieszka” nazywa się teraz „Mary Poppins” (s. 5-6).

Omówienia:
1. P. BIAŁY: Cultural adaptation in translation of English children’s literature into Polish. The case of „Mary Poppins”. „Linguistica Silesiana” 2012 vol. 33.
2. D. MALINA: An haughty sniff versus a spoonful of sugar, or Who is Mary Poppins? W: Multiculturalism, multilingualism and the self: Literature and culture studies. Cham 2017.
3. A. WIECZORKIEWICZ: „Mała” historia przekładu. „Złoty wiek” angielskiej literatury dziecięcej w tłumaczeniach na język polski – zarys. „Przekładaniec” 2018 nr 37 [dot. także poz. 8, 9].

11. Królewna Śnieżka. Według tekstu W. Disneya napisała I. Tuwim. Ilustracje: Studio W. Disneya. Warszawa: J. Przeworski 1939 [antydatowane 1938], 76 s. Wydania następne: Warszawa: Wiedza 1946, tamże 1948.

Tytuł oryginału: Snow White and the seven dwarfs.

12. M. Leaf: Fernando. [Opowiadanie dla dzieci]. Według tekstu M. Leafa napisała I. Tuwim. Ilustracje R. Lawsona. Warszawa: J. Przeworski [1939], 70 s. Wydania następne: Kraków: Wydawnictwo J. Kubickiego [1939], tamże Ilustracje R. Lawsona. [1947]; Warszawa: Ruch 1957. Przeczytaj i Namaluj; wydanie 2 [!] Ilustrowała M. Orłowska-Gabryś. Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, tamże: wydanie 3 1966, wydanie 4 1969, wydanie 5 1987; Ilustracje R. Lawsona. Warszawa: Res Publica 1991; Ilustracje M. i D. Stolarczyków. Warszawa: Prószyński i S-ka 1999; Warszawa: Mayfly 2003; wydanie 8 Ilustrował J. Stanny. Warszawa: Świat Książki 2004.

Wydanie elektroniczne:
Audiobook: Czytają I. Kwiatkowska, P. Fronczewski. Warszawa: Tonpress [1983], 1 płyta analogowa.

Tytuł oryginału: The story of Ferdinand the bull.

13. I. Franko: Murarz i inne opowiadania. Przekład I. Tuwim-Stawińskiej. Ilustrował Z. Rychlicki. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 62 s.

Tytuł oryginału: Opovidannâ.

Zawiera: Murarz; Dobry zarobek; Lasy i pastwiska; Cyganie.

14. I. Franko: Zachar Berkut. [Powieść]. Tłumaczyła z rosyjskiego I. Tuwim-Stawińska. Ilustrowała L. Janecka. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 187 s. Wydanie 2 tamże 1951. Biblioteka Głosu Wybrzeża, nr 13.

Tytuł oryginału: Zahar Berkut. 

15. W. Korolenko: Dzieci podziemia. [Powieść dla młodzieży]. Tłumaczyła I. Tuwim-Stawińska. Ilustrowała W. Mierzejewska. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 84 s.

Tytuł oryginału: Deti podzemel’â.

16. W. Korolenko: W złym towarzystwie. Wspomnienia z dzieciństwa mego przyjaciela. Przełożyła z języka rosyjskiego I. Tuwim. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 93 s. Przedruk w: W. Korolenko: Dzieła wybrane. Warszawa 1952 oraz zobacz poz. 29.

Tytuł oryginału: V durnom obŝestve.

17. Ż. Griwa: Opowiadania o Hiszpanii. Tłumaczyli z języka rosyjskiego I. Tuwim i J. Stawiński. Ilustracje N. Giembickiej. Warszawa: Książka i Wiedza 1951, 141 s.

Tytuł oryginału: Rasskazy ob Ispanii.

Przekład zapośredniczony. Tytuł oryginału łotewskiego: Viņpus Pirenejiem.

Zawiera: Owczarz z Estramadury; Maxillo; Sługa Boży; Mały sprzedawca wina; Pepe; Rybacy z Palamossy; Po tamtej stronie Pirenejów.

18. I. Mieńszykow, W. Szyszkow: Niech żyje życie! [Opowiadania]. Przełożyli z języka rosyjskiego I. Tuwim i K. Truchanowski. Ilustrował W. Chmielewski. Warszawa: Książka i Wiedza 1951, 109 s. Biblioteczka Literatury Radzieckiej, 6.

Tu w przekładzie I. Tuwim opowiadania I. Mieńszykowa: Nieśmiertelność; Chce się żyć; „Międzynarodowa”; Dobosz gwardii; Zońka; Oleńka; Kiedy przylecą szpaki.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

19. M. Tichonow: Dzielny partyzant. [Opowiadania]. Tłumaczyła z języka rosyjskiego I. Tuwim. Warszawa: Książka i Wiedza 1951, 30 s.

Tytuł oryginału: Hrabryj partizan.

Zawiera: Dzielny partyzant; Opowiadanie o Budiennym; Opowiadanie o Szczorsie; Hassan i niedźwiedź; Kocioł garnkowi przyganiał.

20. M. Tichonow: Opowiadania. Tłumaczyła z języka rosyjskiego I. Tuwim. Warszawa: Książka i Wiedza 1951, 108 s.

Tytuł oryginału: Rasskazy.

Zawiera: Kukułka; Lwia łapa; Dziewczynka; Ręce; „Jeszcze żyję”; Mądry czołg; Most; Droga; Zaciszny domek; „Droga śmierci”; Szymon – Bolszewik.

21. B. Żytkow: Bezdomna kotka. [Opowiadanie]. Tłumaczyła z rosyjskiego I. Tuwim-Stawińska. Ilustrował T. Ulatowski. Warszawa: Książka i Wiedza 1951, 15 s. Biblioteczka dla Dzieci.

Tytuł oryginału: Besprizornaâ koška.

22. B. Żytkow: Słonie przy pracy. [Opowiadanie]. Tłumaczyła z rosyjskiego I. Tuwim-Stawińska. Ilustrował T. Ulatowski. Warszawa: Książka i Wiedza 1951, 14 s. Biblioteczka dla Dzieci.

Tytułu oryginał: Pro slona.

23. S. Michałkow: Budujemy... budujemy... [Wiersze dla dzieci]. Z języka rosyjskiego tłumaczyła I. Tuwim. Ilustracje według oryginału rosyjskiego A. Pachomowa. Warszawa: Czytelnik 1952, 19 s.

Tytuł oryginału: Stroim.

24. E. Ryss: Wychowanek kapitanów. [Powieść dla młodzieży]. Z rosyjskiego tłumaczyli I. Tuwim i J. Stawiński. Ilustracje M. Kościelniaka. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej 1952, 289 s. Wydania następne tamże: wydanie 2 1954, wydanie 3 1955, wydanie 4 1957, wydanie 1 [i.e. 5] 1958, wydanie 6 1959, wydanie 7 1962.

Tytuł oryginału: Vospitannik kapitanov.

25. A. Agranowski: Opowieść o czarodziejskim dmuchawcu. Z języka rosyjskiego tłumaczyli I. Tuwim i J. Stawiński. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej 1953, 255 s. Wydanie 2 tamże 1954.

Tytuł oryginału: Povest’ o čudesnom oduvančike.

26. W. Kostiukowski: Znów nastała wiosna. Powieść. Tłumaczyli z rosyjskiego I. Tuwim i J. Stawiński. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej 1953, 176 s.

Tytuł oryginału: Snova vesna.

27. S. Marszak: Jak drukuje się książkę. [Wiersze dla dzieci]. Adaptacja I. Tuwim. Ilustracje A. Jermołajewa. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953, [8] k.

Tytuł oryginału: Kak pečatali vašu knigu.

28. E.H. Beecher Stowe: Chata wuja Toma. [Powieść]. Przełożyli I. Tuwim, J. Stawiński. Ilustrował A. Jurkiewicz. Warszawa: Gebethner i Wolff 1954, 537 s. Wydania następne tamże: Ilustrował A. Jurkiewicz. Opracował A. Leszczyński. 1958, wydanie 2 skrócone: 1960, 373 s., wydanie 4 [!] skrócone 1966.

Tytuł oryginału: Uncle Tom’s cabin or Life among the lowly.

29. W. Korolenko: Sen Makara. [Opowiadania]. Tłumaczyli L. Komarnicki i I. Tuwim. Warszawa: Czytelnik 1955, 154 s. Książka Nowego Czytelnika.

Tu w przekładzie I. Tuwim: W złym towarzystwie. Wspomnienia z dzieciństwa mego przyjaciela [poz. 16].

Tytuł oryginału: Son Makara.

30. Puszkin we wspomnieniach swoich współczesnych. Tłumaczyli I. Tuwim, J. Stawiński. Przedmowa: A. Dymszyc. Warszawa: Czytelnik 1955, 700 s.

Tytuł oryginału: Puškin v vospominaniâh sovremennikov.

31. J. Hilton: Żegnaj Chips. [Powieść]. Tłumaczyła I. Tuwim. Ilustrował M. Stachurski. Warszawa: Czytelnik 1957, 93 s.

Tytuł oryginału: Good-bye Mr. Chips.

32. Kamizelka jeża. [Dla dzieci]. Według tekstu angielskiego napisała I. Tuwim. Ilustrował i opracował graficznie A. Wiercieński. Warszawa: Ruch 1957, [16] k. Przeczytaj i Namaluj. Wydania następne tamże: wydanie 2 1959, [wydanie 3] 1960, wydanie 4 1960.

Przekład niemiecki [z polskiego]: Die Weste des Igels. Ilustracje: A. Wiercieński. Warszawa: Biuro Wydawnicze „Ruch”; Köln: Hoffmanns Bunte Kinderbücher 1960.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

33. A.A. Milne: Wiersze dla Krzysia. Wolny przekład z angielskiego I. Tuwim i A. Marianowicza. Ilustrował E.H. Shepard. Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, 61 s. Wydania następne tamże: wydanie 2 1979, wydanie 3 1983. Lektura Szkolna.

Wydanie osobne przekładu wiersza Śniadania króla: Warszawa: Ruch 1960, 8 k.

Wydanie jako adaptacja z A.A. Milne’a.

Wydanie osobne przekładu wierszy: Jak nazwać myszkę; Trzy liski w opracowaniu muzycznym: Dwie pieśni dziecięce. Słowa: A.A. Milne. [Muzyka:] B.W. Konowalski. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1982, 20 s.

Tytuł oryginału: When we were very young; Now we are six [wybór].

34. E. Nesbit: Pięcioro dzieci i „coś”. Powieść fantastyczna. Tłumaczyła z angielskiego I. Tuwim. Ilustrowała M. Orłowska-Gabryś Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, 245 s. Wydania następne: tamże: wydanie 2 1967, wydanie 3 1974, wydanie 4 1989; Londyn: Puls 1995; Warszawa: Prószyński i S-ka 1999.

Wydanie elektroniczne:

Audiobook: Czyta M. Żak. Warszara: Zakład Wydawnictw i Nagrań Polskiego Związku Niewidomych 1991, 7 kaset dźwiękowych.

Tytuł oryginału: Five children and it.Część 1 cyklu; części 2, 3 zobacz poz. 37, 46.

Omówienia:
1. J. CZOGAŁA-KIEŁBOŃ: Nazwy potraw i posiłków jako potencjalny problem tłumaczeniowy. Rozwiązania translatorskie Ireny Tuwim w przekładzie powieści Edith Nesbit pt. „Five children and it”. W: Lingwistyka interdyscyplinarnie. Konteksty językowe, tłumaczeniowe i literackieToruń 2020.
2. D. MALINA: Tłumaczenie dla dzieci, czyli między otwartością a poprawnością. „Czy/tam/czy/tu” 2020 nr 1-2.

35. O. Wilde: Szczęśliwy książę i inne opowiadania. Tłumaczyli I. Tuwim i J. Stawiński. Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, 148 s. Wydanie następne tamże 1997. Klasyka Młodych.

Tytuł oryginału: Happy prince and other tales.

Zawiera: Szczęśliwy książę; Słowik i róża; Samolubny olbrzym; Oddany przyjaciel; Niezwykła Rakieta; Młody król; Urodziny Infantki; Rybak i jego dusza; Syn Gwiazdy.

36. G. Macdonald: Na skrzydłach Północnej Wichury. [Powieść dla młodzieży]. Spolszczyła I. Tuwim. Ilustrowała D. Rewkiewicz-Niemirska. Warszawa: Pax 1958, 269 s.

Tytuł oryginału: At the back of the North Wind.

37. E. Nesbit: Feniks i dywan. [Powieść dla młodzieży]. Tłumaczyła I. Tuwim. Ilustrowała M. Orłowska-Gabryś. Warszawa: Nasza Księgarnia 1959, 262 s. Wydania następne: tamże: wydanie 2 1967, wydanie 3 1976, wydanie 4 1989; Ilustracje H.R. Millara. Londyn: Puls 1995. Dla Dzieci i Młodzieży, 7; Ilustracje K.K. Chmiel. Warszawa: Prószyński i S-ka 2003. Klasyka Dziecięca; Ilustracje M. Blachury. Kraków: Zielona Sowa 2010. Arcydzieła Literatury dla Dzieci i Młodzieży; Ilustracje M. Orłowskiej-Gabryś. Kraków: Znak emotikon 2013.

Wydanie elektroniczne:

Audiobook: Czyta M. Żak. Warszawa: Zakład Wydawnictw i Nagrań Polskiego Związku Niewidomych 1990, 7 kaset dźwiękowych.

Tytuł oryginału: Phoenix and the carpet.

Część 2 cyklu; części 1, 3 zobacz poz. 34, 46.

38. E.C. Spykman: Cytryna i gwiazda. [Powieść dla młodzieży]. Tłumaczyła I. Tuwim. Ilustrowała M. Orłowska-Gabryś. Warszawa: Nasza Księgarnia 1959, 186 s.

Tytuł oryginału: Lemon and a star.

39. A. Niekrasow: Przygody kapitana Załganowa. Adaptacja: I. Tuwim. Ilustrował A. Uniechowski. Warszawa: Nasza Księgarnia 1960, 234 s. Wydania następne: tamże: wydanie 2 1963, wydanie 3 1971, wydanie 4 1984; wydanie 5 zmienione Warszawa: Wydawnictwo Współpraca; Moskwa: Raduga 1986, 199 s.

Tytuł oryginału: Priklûčeniâ kapitana Vrungelâ.

40. N. Pomiałowski: Mieszczańskie szczęście; Mołotow. [Powieści]. Przełożyli I. Tuwim i J. Stawiński. Posłowie: R. Śliwowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1960, 351 s.

Tytuły oryginałów: Meŝanskoe sčast’e; Molotov.

41. P.L. Travers: Agnieszka wraca. [Powieść dla młodzieży]. Przekład: I. Tuwim. Ilustrowała M. Orłowska-Gabryś. Warszawa: Nasza Księgarnia 1960, 245 s. Wydania następne pt. Mary Poppins wraca: tamże: wydanie 2 Ilustrowała M. Shepard. 1968, wydanie 3 1985; London: Puls 1995. Dla Dzieci i Młodzieży, 3; Warszawa: Wydawnictwo Jaguar 2014. Mary Poppins, 2. Przedruk zob. poz. 57.

Tytuł oryginału: Mary Poppins comes back.

Część 2 cyklu; części 1, 3-4 zobacz poz. 10, 44, 47.

42. K. Mansfield: Upojenie i inne opowiadania. Tłumaczyli W. Peszkowa, I. Tuwim, J. Stawiński. Warszawa: Czytelnik 1962, 311 s. Nike.

Tytuł oryginału: Bliss and other stories.

Tu w przekładzie I. Tuwim i J. Stawińskiego: Wieje wiatr; Psychologia; Mężczyzna bez temperamentu; Słoneczko i Gwiazdka; Feuille d’album; Kwaszony ogórek; Mała guwernantka; Odkrycie; Ucieczka.

43. I. Tołstoj: Wspomnienia o moim ojcu. Przełożyli I. Tuwim i J. Stawiński. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1962, 323 s.

Tytuł oryginału: Moi vospominaniâ.

44. P.L. Travers: Agnieszka otwiera drzwi. [Powieść dla młodzieży]. Przekład: I. Tuwim. Ilustrowała M. Orłowska-Gabryś. Warszawa: Nasza Księgarnia 1962, 204 s. Wydania następne pt. Mary Poppins otwiera drzwi: tamże: Ilustrowała M. Shepard. Wydanie 2 1968, wydanie 3 1986. Mary Poppins, 3; Londyn: Puls 1994; Warszawa: Świat Książki 1996; Warszawa: Jaguar 2008. Przedruk zob. poz. 57.

Tytuł oryginału: Mary Poppins opens the door.

Część 3 cyklu; części 1, 2, 4 zobacz poz. 10, 41, 47.

45. E. Fenton: Widmo z Głogowego Wzgórza. [Powieść dla młodzieży]. Tłumaczyła I. Tuwim. Ilustrował Z. Piotrowski. Warszawa: Nasza Księgarnia 1963, 190 s. Wydania następne: tamże: wydanie 2 1969, wydanie 3 1973; wydanie 4 Ilustracje B. Biesiekirski. Toruń: C&T 1996; Warszawa: Prószyński i S-ka 2000. Klasyka Dziecięca; wydanie 5 [!] Ilustracje Z. Piotrowski. Warszawa: Dwie Siostry 2019. Mistrzowie Ilustracji.

Wydanie elektroniczne:
Audiobook: Czyta: A. Biedrzycki. Warszawa: Zakład Nagrań i Wydawnictw Związku Niewidomych [2001], 7 kaset dźwiękowych.

Tytuł oryginału: The phantom of Walkaway Hill.

46. E. Nesbit: Historia amuletu. [Powieść dla młodzieży]. Przełożyła I. Tuwim. Ilustrowała M. Orłowska-Gabryś. Warszawa: Nasza Księgarnia 1963, 273 s. Wydania następne: tamże: wydanie 2 1968, wydanie 3 1977, wydanie 4 1989; Ilustracje H.R. Millara. Londyn: Puls 1995. Dla Dzieci i Młodzieży, 8; Ilustracje M. Blachury. Kraków: Zielona Sowa 2010. Arcydzieła Literatury dla Dzieci i Młodzieży; wydanie 5 [!] Kraków: Znak emotikon 2013.

Wydanie elektroniczne:
Audiobook: Czyta: M. Żak. Warszawa: Zakład Wydawnictw i Nagrań Polskiego Związku Niewidomych 1990, 8 kaset dźwiękowych.

Tytuł oryginału: Story of the amulet.

Część 3 cyklu; części 1, 2 zobacz poz. 34, 37.

47. P.L. Travers: Agnieszka w parku. [Powieść dla młodzieży]. Przekład: I. Tuwim. Ilustrowała M. Orłowska-Gabryś. Warszawa: Nasza Księgarnia 1963, 220 s. Wydania następne pt. Mary Poppins w parku: tamże: wydanie 2 Ilustrowała M. Shepard. 1968, wydanie 3 1986; Warszawa: Świat Książki 1997. Przedruk zob. poz. 57.

Tytuł oryginału: Mary Poppins in the park.

Część 4 cyklu; części 1-3 zobacz poz. 10, 41, 44.

48. Dzikie gęsi. Rosyjskie bajki ludowe. Opracował M. Bulatov. Przełożyła I. Tuwim. Ilustrowała J. Krzemińska. Warszawa: Nasza Księgarnia 1964, 50 s.

Wydanie osobne bajki Niedźwiedź i dziewczynka: Ilustrowała W. Rodowicz-Cedrońska. Warszawa: Nasza Księgarnia 1964, 16 s. Poczytaj Mi Mamo.

Tytuł oryginału: Gusi-lebedi. Sbornik russkih narodnyh skazok.

Zawiera: Kurka Czubatka; Bocheneczek; Chatka zająca; Śnieżynka; Dzikie gęsi; Lis i kijek; Ziarno grochu; Siostrzyczka Hanusia i braciszek Jaś; Baba Jaga; Królewna Żaba. 

49. C.D. Snedeker: Tereas i jego miasto. [Powieść dla młodzieży]. Przełożyła I. Tuwim. Ilustrował M. Majewski. Warszawa: Nasza Księgarnia 1965, 190 s. Wydanie następne: wydanie 2 tamże 1971.

Tytuł oryginału: Theras and his town.

50. S.N. Ghose: Opowieści hinduskie. Tłumaczyła I. Tuwim. Ilustrował S.E. Carlile. Warszawa: Nasza Księgarnia 1966, 130 s.

Tytuł oryginału: Folk tales and fairy stories from India.

Zawiera: Palwahn siłacz; Krąg wokół tronu; Czterej poszukiwacze szczęścia; Na co księżniczka Maja zasłużyła…; Hojny sknera; Koniec świata; O człowieku, który czytał Księgi Przeznaczenia; Cudowny koń; Gokul-Najemnik; O szakalu, co wpadł do kadzi farbiarza; Wycieczka z królem Wikramem; Garib i czterdziestu złodziei; Pewnego razu w Benares…; Książę i lwica.

51. M. Norton: Gałka od łóżka. [Powieść dla młodzieży]. Przełożyła I. Tuwim. Ilustrował J.M. Szancer. Warszawa: Nasza Księgarnia 1966, 185 s. Wydania następne: wydanie 2 tamże 1973; Ilustracje P. Zwierzchowskiego. Warszawa: Prószyński i S-ka 1998. Klasyka Dziecięca; Ilustracje J.M. Szancera. Warszawa: Dwie Siostry 2007. Mistrzowie Ilustracji.

Tytuł oryginału: Bedknob and broomstick.

52. E. Nesbit: Dawno temu, gdy byłam mała. [Powieść]. Przełożyła I. Tuwim. Ilustracje: B. Truchanowska. Warszawa: Nasza Księgarnia 1969, 107 s.

Tytuł oryginału: Long ago, when I was young.

53. A. Tołstoj: Baśnie, bajki, bajeczki. Ludowe bajki rosyjskie. Przełożyła I. Tuwim. Ilustrował J. Makowski. Warszawa: Nasza Księgarnia 1969, 152 s. Wydania następne: tamże: wydanie 2 1973 [i.e. 1974], wydanie 3 1977, wydanie 4 1985; Wrocław: Oficyna Wydawnicza MAK 1999. Baśniowe Lektury.

Wydanie osobne bajki Kogucik Złoty Grzebyczek z podtytułem Rosyjska bajka ludowa w adaptacji A. Tołstoja. Ilustrował E. Raczew: Warszawa: Książka i Wiedza; Moskwa: Raduga 1985, 16 s.

Tytuł oryginału: Russkie narodnye skazki.

Zawiera: Domeczek; Ziarno bobu; Lis i zając; Kózka-zadziora; Nie ma kozy z orzechami; Kogucik Złoty Grzebyczek; Bity wiezie niebitego; Wyścigi; Żuraw i czapla [zob. poz. 58]; Kot wojewoda; Wilczysko; Łapeć; Odwiedziny; Kot Psot; Niedźwiedzia chałupa; Chłop i niedźwiedź; Gliniany chłopiec; Kaczuszka; Siostrzyczka Hanusia i braciszek Jaś; Ociupinka-Odrobinka; Wojna grzybów; Według rybki rozkazu; Ćwir-ćwir-ćwir po dąbrowie; Bocheneczek [zob. poz. 58]; Śnieżynka [zob. poz. 58]; Dzikie gęsi; Królewicz Jaś i Wilk Szary [zob. poz. 58]; O Kuźmie Bogaczu [zob. poz. 58]; Królewna Żaba [zob. poz. 58].

54. E. Nesbit: Zaczarowany zamek. [Powieść dla młodzieży]. Przełożyli I. Tuwim i J. Stawiński. Warszawa: Nasza Księgarnia 1971, 294 s. Wydanie następne: Kraków: Zielona Sowa 2004.

Tytuł oryginału: The enchanted castle.

W wydaniu z 2004 ilustracje A. Michalskiej-Szwagierczak.

55. E. Nesbit: Czarodziejskie miasto. [Powieść dla młodzieży]. Przełożyli I. Tuwim i J. Stawiński. Ilustrował J.M. Szancer. Warszawa: Nasza Księgarnia 1973, 263 s. Wydanie następne: Ilustracje A. Michalskiej-Szwagierczak. Kraków: Zielona Sowa 2002. Niezapomniane Książki Naszego Dzieciństwa.

Tytuł oryginału: The magic city.

56. E. Nesbit: Ród Ardenów. [Powieść]. Przełożyła I. Tuwim. Ilustrowała M. Orłowska-Gabryś. Warszawa: Nasza Księgarnia 1978, 333 s.

Tytuł oryginału: House of Arden.

57. P.L. Travers: Mary Poppins. Opowieści zebrane. Przełożyli I. Tuwim, S. Kroszczyński. Ilustrowała M. Shepard. Warszawa: Wydawnictwo Jaguar 2014, 902 s.

Tu w przekładzie I. Tuwim: Mary Poppins [poz. 10]; Mary Poppins wraca [poz. 41]; Mary Poppins otwiera drzwi [poz. 44]; Mary Poppins w parku [poz. 47].

58. Baśnie i bajki rosyjskie. Wybór utworów: E. Manasterska-Wiącek. Ilustracje A. Michalska-Szwagierczak. Przełożyli: T. Sikirycki, P. Trzciński, I. Tuwim, J. Tuwim. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Dragon, 415 s. Dragon Bajki. Zob. poz. 53.

Tu w przekładzie I. Tuwim bajki A. Tołstoja: Żuraw i czapla; Bocheneczek; Śnieżynka; Królewicz Jaś i Wilk Szary; O Kuźmie bogaczu; Królewna Żaba.

PRACE REDAKCYJNE

W. Korolenko: Dzieła wybrane. Pod redakcją I. Tuwim. Przełożyli z języka rosyjskiego K. Beylin et al. Wstęp: N. Modzelewska. Przypisy opracowali: E. Dębnicka, Z. Fedecki. Warszawa: Książka i Wiedza 1952, XXX, 575 s.

Tu w przekładzie I. Tuwim: W złym towarzystwie [zob. Twórczość przekładowa i adaptacyjna poz. 16]; Moje pierwsze spotkanie z Dickensem [artykuł]; Historia mojego współczesnego [fragmenty wspomnień].

KRYTYKA PRZEKŁADU

Sprawa adaptacji. „Nowa Kultura” 1952 nr 26, przedruk pt. Między tłumaczeniem a adaptacją. W: Pisarze polscy o sztuce przekładu. Poznań 1977, Pisarze Polscy o sztuce przekładu 1440-2005. Poznań 2007.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

1. Ankieta dla IBL PAN 1951.

2. Teczka z wycinkami dotyczącymi Ireny Tuwim jako członkini ZLP. Biblioteka Donacji Pisarzy Polskich w Warszawie.

WYWIADY

1. Irena Tuwim. Kobieta w „Kobiecie”. Rozmawiała D. Sochacka. „Kobieta i Życie” 1962 nr 22.

2. Tajemnice warsztatu tłumacza. Rozmawiała R. Goszczyńska. „Sztandar Młodych 1981 nr 64.

3. Lata dwudzieste – lata trzydzieste. Rozmawiał L.B. Grzeniewski. „Argumenty” 1984 nr 20. 

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.

2. J. STRADECKI. W: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000.

3. [A. SZAŁAGAN] A.Sz. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 8, 10 (Uzupełnienia). Warszawa 2003, 2007.

OMÓWIENIA 

1. M. ADAMCZYK-GARBOWSKA: Polskie tłumaczenia angielskiej literatury dziecięcej. Problemy krytyki przekładu. Wrocław 1988. passim.

2. J. DUNIN: Książeczki dla grzecznych i niegrzecznych dzieci. Z dziejów polskich publikacji dla najmłodszych. Wrocław 1991. passim.

3. A. AUGUSTYNIAK: Irena płacząca za szafą. „Gazeta Wyborcza” 2010 dodatek „Wysokie Obcasy” nr 46.

4. M. WOŹNIAK: Puchata przepustka do sławy. Pochwała Ireny Tuwim. „Przekładaniec” 2012 nr 26. 

5. N. PIÓRCZYŃSKA: Nienawistne lata Ireny Tuwim. Dwa dzieciństwa: Ireny Tuwim i jej starszego o cztery lata brata, Juliana. „Kronika Miasta Łodzi” 2013 z. 3.

6. A. ZAWISZEWSKA: Siostra Szekspira, czyli Irena Tuwim. W: Twórczość niepozorna. Szkice o literaturze. Kraków 2015.

7. A. AUGUSTYNIAK: Irena Tuwim. Nie umarłam z miłości. Warszawa: Trzecia Strona 2016, 272 s. 

8. M. BOROŃCZYK: Matka Puchatka. Sylwetka – Irena Tuwim. „Gazeta Wyborcza” 2016 nr 240.

9. A. AUGUSTYNIAK: Mama Kubusia Puchatka. „Gazeta Wyborcza” 2017 nr 281 dodatek „Ale Historia”.

10. W. SZWEBS: Tłumaczka i jej czas. „Fabularie” 2017 nr 2.

Alicja Kitlasz

1899-1987

Cryptonym: it.

Given names: Irena Agnieszka.

Poet, translator, prose writer.

Born on 22 August 1898 into a Polonized Jewish family in Russian-ruled Lodz; daughter of the bank clerk Izydor Tuwim and Adela neé Krukowska; sister of the poet and translator Julian Tuwim. She completed her secondary education at the Eliza Orzeszkowa Grammar School in Lodz. She made her debut as a poet in 1916 with the piece ‘Panienka’ [Maiden] in the Lodz-based periodical Godzina Polski (no. 162). She converted to Catholicism in 1922, marrying the literary critic, poet, and translator Stefan Napierski. They moved to Warsaw the same year. She and her husband travelled abroad, taking a honeymoon in Berlin and the Frisian Islands, while also visiting Luxemburg, Liechtenstein, and San Marino, as well as spending several periods in Paris. She was a member of the Skamander literary group, publishing her poems in its eponymous periodical (1922-25, and 1927-28), as well as in the literary periodical Wiadomości Literackie (1926, 1929-30, 1932-34, and 1936). From 1925, she was a member of the Polish Writers’ Trade Union (ZZLP) before joining the Polish PEN Club in 1930. She was active as a translator alongside her husband. She made her debut as a translator in 1931 with an autobiography of the German writer Hermynia zur Mühlen, published in Polish as Koniec i początek [German: Ende und Anfang; English: End and Beginning]. After separating from S. Napierski in 1930 and later divorcing, she married the journalist and translator Julian Stawiński in Wilno (now Vilnius, Lithuania) in 1935. They initially lived in Ostrów Mazowiecki before returning to Warsaw in 1937. She remained active as a translator, collaborating regularly with the J. Przeworski publishing house in the 1930s on Polish versions of children’s literature. During this period, she also worked on translations of the third and fourth volumes of Leo Tolstoy’s Anna Karenina. The unpublished manuscript has been lost. Following the outbreak of World War II, she made her way through Romania to Paris before settling in London. She published poems in Wiadomości Polskie, Polityczne i Literackie (1940 and 1942) and in Polska Walcząca (1941). She collaborated with the M.I. Kolin publishing house on the series Książnica Narodowa (National Library). Assisted by Julian Tuwim, she and her husband left for Canada, reaching the port of Halifax in February 1945 before heading to Toronto. In April of that year, she left for New York to meet her brother before going to Toronto together, where they lived from June to September. In October 1945, she moved to Washington, DC, where her husband was appointed attaché at the press office of the Embassy of the Republic of Poland. During this period she published the book Wielka Brytania i Imperium Brytyjskie [Great Britain and the British Empire; London, 1946]. She and her husband returned to Poland in March 1947, settling in Warsaw. She remained active as a poet, also writing a children’s poetry, while also translating from Russian and English. She also made amendments to her prewar translations. She worked on some translations alongside her husband, while also proofreading his solo translations. In 1957, she received the prize of the President of the Council of Ministers for children’s literature, while in 1981 she was awarded the prize of the Polish PEN Club for translations of children’s literature into English. She received the Knight’s Cross of the Order of Polonia Restituta in 1969 in recognition of her outstanding literary achievements. She died on 7 December 1987 in Warsaw, where she is buried at the Powązki Cemetery.

In 2024, the House of Literature (Dom Literatury) in Lodz established the Irena Tuwim Translation Prize for outstanding translators of world literatures into Polish.

Her archive is located in the Adam Mickiewicz Literary Museum in Warsaw and in the Donations Library of Polish Writers (Biblioteka Donacji Pisarzy Polskich) in Warsaw. The correspondence between Irena and Julian Tuwim is held in the collections of the National Library in Warsaw. Part of her papers is held by the Julian and Irena Tuwim Foundation.

ТУВИМ Ирэна (также: Ирена) TUWIM Irena

1899-1987

Криптоним: it.

Имена в документах: Irena Agnieszka.

Поэтесса, переводчица, писательница.

Родилась 22 августа 1898 в Лодзи в полонизированной еврейской семье; дочь банковского служащего Изидора Тувима [Izydor Tuwim] и Адели, урожденной Круковской [Adela z Krukowskich]; сестра поэта и переводчика Юлиана Тувима [Julian Tuwim]. Окончила гимназию им. Э. Ожешко [Gimnazjum im. E. Orzeszkowej] в Лодзи. Как поэт дебютировала в 1916 со стихотворением Panienka [Девушка] в лодзинском периодическом издании „Godzina Polski” (№ 162). В 1922 перешла в католичество и вышла замуж за Стефана Наперского [Stefan Napierski], литературного критика, поэта и переводчика; в том же году они поселились в Варшаве. Вместе с мужем путешествовала за границу: во время медового месяца в Берлин и на Фризские острова, в страны Западной Европы (Люксембург, Лихтенштейн, Сан-Марино) и несколько раз в Париж для длительного пребывания. Входила в литературную группу «Скамандр» [Skamander], публиковала свои стихи в журналах „Skamander” (1922-25, 1927-28) и „Wiadomości Literackie” (1926, 1929-30, 1932-34, 1936). С 1925 была членом Профессионального союза польских писателей [Związek Zawodowy Literatów Polskich, ZZLP], а с 1930 – Польского ПЕН-клуба [PEN Club]. Вместе с мужем стала активно заниматься переводами. Как переводчик дебютировала в 1931 с автобиографией немецкой писательницы Герминии Цур-Мюлен [Hermynia Zur Mühlen] под названием Koniec i początek [Конец и начало; нем. Ende und Anfang. Ein Lebensbuch]. После расставания с С. Наперским в 1930 (и последующего развода) вышла замуж в Вильне [Wilno, лит. Vilnius] (ныне Литва) в 1935 за Юлиана Ставиньского [Julian Stawiński], публициста и переводчика; сначала они жили в городе Острув-Мазовецка [Ostrów Mazowiecka], но в 1937 вернулись в Варшаву. Продолжила переводческую деятельность; в 1930-е наладила сотрудничество с издательством Я. Пшеворского [Wydawnictwo J. Przeworskiego], где публиковала переводы детской литературы. В это время также работала над переводом 3-го и 4-го томов Анны Карениной Льва Толстого (неопубликованная рукопись не сохранилась). После начала Второй мировой войны отправилась в Париж через Румынию, а затем поселилась в Лондоне. Печатала стихи в изданиях „Wiadomości Polskie, Polityczne i Literackie” (1940, 1942) и „Polska Walcząca” (1941). Сотрудничала с издательством M.I. Kolin при издании серии Książnica Narodowa [Национальная библиотека]. В 1945 с помощью Ю. Тувима вместе с мужем уехала в Канаду; в феврале они добрались до порта Галифакс [Halifax], а оттуда – до Торонто. В апреле того же года отправилась в Нью-Йорк, чтобы встретиться с братом; с июня по сентябрь они вместе жили в Торонто. В октябре 1945 года поселилась в Вашингтоне, где ее муж занял должность атташе в отделе прессы посольства Польши. В это время опубликовала книгу Wielka Brytania i Imperium Brytyjskie [Великобритания и Британская империя] (Лондон, 1946). В конце марта 1947 вместе с мужем вернулась в Польшу; они поселились в Варшаве. Продолжила творческую деятельность как поэтесса (в том числе стихи для детей) и переводчик с русского и английского языков; переработала также свои довоенные переводы. Над некоторыми переводами работала вместе с мужем; консультировала мужа в отношении его самостоятельных переводов. В 1957 получила премию председателя Совета министров [Prezes Rady Ministrów] за творческую деятельность, предназначенную для детской аудитории, а в 1981 - премию Польского ПЕН-клуба за переводы детской литературы с английского языка. За выдающиеся литературные заслуги была награждена Кавалерским (Рыцарским) крестом орденом Возрождения Польши [Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski] (1969). Умерла 7 декабря 1987 в Варшаве; похоронена на кладбище Повонзки [Cmentarz Powązkowski].

В 2024 Дом литературы в Лодзи [Dom Literatury w Łodzi] учредил переводческую премию им. Ирэны Тувим [Nagroda Translatorska im. Ireny Tuwim] для выдающихся переводчиков мировой литературы на польский язык. Архив переводчицы находится в Литературном музее им. А. Мицкевича [Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza] в Варшаве и в Библиотеке даров польских писателей в Доме литературы [Biblioteka Donacji Pisarzy Polskich w Domu Literatury] в Варшаве. Переписка Ирэны и Юлиана Тувимов хранится в Национальной библиотеке [Biblioteka Narodowa] в Варшаве. Часть наследия хранится в Фонде им. Юлиана Тувима и Ирэны Тувим [Fundacja im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim].