WYRZYKOWSKI Stanisław

WYRZYKOWSKI Stanisław

1869-1949

Kryptonimy: St.W.; Y.Rz. 

Tłumacz, poeta, prozaik.

Urodzony 30 listopada 1869 w Bortnikach koło Stanisławowa (obecnie Iwano-Frankiwsk, Ukraina), w zubożałej rodzinie szlacheckiej; syn Juliana Wyrzykowskiego i Bronisławy z Piątkowskich. Rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim (Uniwersytet Jagielloński), ale ich nie ukończył, poświęcając się pracy literackiej. Studiował także filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Poznał wówczas środowisko kulturalne Krakowa i zawarł bliską znajomość z poetką Kazimierą Zawistowską. Prawdopodobnie w 1895 zadebiutował jako poeta w „Głosie” (Głos [nr 7]) wierszem z cyklu Mare tenebrarum. Publikował również w „Czasie” (Czas [1895–97]), „Kurierze Warszawskim” (Kurier Warszawski [1895]), „Przeglądzie Poznańskim” (Przegląd Poznański [1895]), „Świecie” (Świat [1896]) i „Kraju” (Kraj [1899]). W 1897 ożenił się ze Stefanią Deicke. W tym samym roku prawdopodobnie zadebiutował jako tłumacz na łamach „Życia” (Życie ), publikując przekład O pięciu pannach mądrych, a pięciu głupich Gabriela d’Annunzio. Tłumaczył z angielskiego, niemieckiego, włoskiego, szwedzkiego i duńskiego. W 1899 nabył od Ignacego Sewera Maciejowskiego „Życie” i krótko wydawał je wraz ze Stanisławem Przybyszewskim. Zamieszczał tu utwory poetyckie, przekłady, szkice krytyczne oraz recenzje teatralne. W wyniku nieporozumień z Przybyszewskim, a także kłopotów finansowych zrezygnował z roli wydawcy „Życia” i przeniósł się do Warszawy, gdzie został kierownikiem literackim „Słowa” (Słowo [1900–01]). Zamieszczał tu wyłącznie tłumaczenia, m.in. szwedzką epopeję narodową Karol XII i jego wojownicy Vernera von Heidenstama (1901). Następnie dołączył do redakcji „Chimery” (Chimera [1902–07]), w której publikował poezje oraz liczne przekłady, m.in. Jensa Petera Jacobsena, Ralpha Waldo Emersona i Fryderyka Nietzschego. Był współtłumaczem dzieł tego filozofa wydanych przez Jakuba Mortkowicza w 1905–12. Prawdopodobnie tłumaczył także sonety Williama Shakespeare’a. Od 1901 z powodów zdrowotnych podróżował do Włoch, m.in. do Rzymu i Wenecji, a w 1903–06 do Niemiec i Szwajcarii. W 1906 zamieszkał w Warszawie, a następnie, z powodów zdrowotnych, przeniósł się z rodziną do Zakopanego. W tym czasie współpracował z „Kurierem Codziennym” (Kurier Codzienny [1904]), „Przeglądem Politycznym, Społecznym i Literackim” (Przegląd Polityczny, Społeczny i Literacki [1904]), „Literaturą i Sztuką” (Literatura i Sztuka [1908]). Podejmował prace edytorskie (w latach 1910–11 wydał wybory wierszy Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego, w 1916 – Pisma mistyczne J. Słowackiego, a w 1923 tom poezji K. Zawistowskiej). W 1913 podróżował do Francji, Hiszpanii, Algieru i Tunisu. W czasie I wojny światowej prowadził działalność konspiracyjną. 1 listopada 1918 został przewodniczącym sekcji organizacyjnej Rady Narodowej w Zakopanem, organu kierowniczego tzw. Rzeczypospolitej Zakopiańskiej (Rzeczpospolita Zakopiańska). Po wojnie mieszkał w Warszawie, był członkiem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich (Towarzystwo Literatów i Dziennikarzy Polskich). Współpracował z wieloma czasopismami, m.in. w 1918 z „Maskami” (Maski) i „Zdrojem” (Zdrój), w których publikował przekłady Edgara Allana Poego. W 1919–21 był kierownikiem Wydziału Teatrów w Ministerstwie Sztuki i Kultury (Ministerstwo Sztuki i Kultury). W następnych latach przebywał kolejno w Poznaniu, Warszawie, Milanówku i Zakopanem. Był członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego (Towarzystwo Tatrzańskie). Pisał m.in. do „Tygodnika Ilustrowanego” (Tygodnik Ilustrowany [1925–26]), w którym ogłosił przekład cyklu sonetów pt. Wybór Dantego Gabriela Rossettiego (1926), a także do „Głosu Prawdy” (Głos Prawdy [1926]) i „Awangardy” (Awangarda [1927, 1929]). W 1926–32 związał się z „Myślą Narodową” (Myśl Narodowa). Równocześnie kontynuował twórczość literacką. II wojnę światową spędził w Warszawie i okolicach. W 1945–47 mieszkał w Laskach pod Warszawą, potem w Pniewie, a następnie w Domu Literatów w Pławowicach. We wrześniu 1948 osiadł w Krakowie. Miał troje dzieci, syna (ur. 1898), którego imię nie jest znane, oraz dwie córki: Romanę (ur. 1899) i Zofię (ur. 1900).  Zmarł 16 lutego 1949 w Krakowie; pochowany tamże na Cmentarzu Rakowickim.

Archiwum tłumacza znajduje się w Bibliotece Narodowej. Rękopisy przekładów publikowanych w „Chimerze” znajdują się w Archiwum Zenona Przesmyckiego w Bibliotece Narodowej. Zbiory korespondencji tłumacza przechowane są w Bibliotece Miejskiej w Bydgoszczy, Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, Bibliotece PAN w Krakowie, Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu, Bibliotece Narodowej w Warszawie, Bibliotece Ossolineum we Wrocławiu.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA

1. R.W. Emerson: Poeta. [Esej]. Przełożył S. Wyrzykowski. „Chimera” 1902 t. 5, ss. 401–417, t. 6, ss. 73–87. Wydanie następne: Eseje. Przekład: S. Wyrzykowski [et al.]. Posłowie: M. Skwara. T. 2. Lublin: Test 1997.

Tytuł oryginału: The poet.

2. R. Muther: Historia malarstwa. Przełożył S. Wyrzykowski. T. 1–5. Warszawa: Jan Fiszer 1902–1904.

T. 1. Trecento i Quattrocento. 1902, 157 s.

T. 2. Mistycy i marzyciele. Malarstwo germańskie w epoce reformacji. 1903, 170 s

T. 3. Cinquecento. 1903, 144 s.

T. 4. Malarstwo w epoce baroku. Wiek złoty malarstwa niderlandzkiego. 1904, 147 s.

T. 5. Malarstwo w epoce rokoka tudzież Wielkiej Rewolucji. 1904, 168 s.

Tytuł oryginału: Geschichte der Malerei.

3. R. Kipling: Takie sobie bajeczki. Wybór z książki Rudyarda Kiplinga p.t. Just so stories. [Opowiadania]. Przełożył St. W. Warszawa: M. Arct 1904. 120 s. Wydania następne: tamże: wydanie 2 [1916], wydanie 3 z 33 obrazkami 1922, wydanie 4 pt. Takie sobie bajeczki dla małych dzieci, w dwóch tomach (książkach). Książka 1–2. Ilustrowane przez autora. 1928, 90 + 74 s., toż wydanie 5 1931; pt. Takie sobie bajeczki. Przekład z angielskiego [M. Feldmanowej] M. Kreczowskiej i S. Wyrzykowskiego. Wiersze tłumaczyła H. Januszewska. Ilustracje Autora. Wydanie 2 [!] Warszawa: Nasza Księgarnia 1955, tamże: 1957, 1970; Przełożyli M. Krzeczowska [!] 1982, 1983; Warszawa: Książka i Wiedza 1991; Przełożyła: M. Feldmanowa [M. Krzeczowska] [!] i S. Wyrzykowski. Warszawa: Prószyński i S-ka [1999], tamże: [2000?].

Tytuły oryginałów w przekładzie S. Wyrzykowskiego: The cat that walked by himself; The sing-song of old man kangaroo; The elephant’s child; How the camel got his hump; How the rhinoceros got his skin; How the leopard got his spots; How the first letter was written; The butterfly that stamped; How the alphabet was made; The crab that played with the sea; The beginning of the Armadillos; How the whale got his throat.

Zawartość: O kocie, który sam chadzał na przechadzkę; Śpiewka o staruszku kangurze; O malutkim słoniu; Jak wielbłąd dostał garb?; Jak nosorożec dostał swą skórę?; Jak lampart dostał plam na skórze?; Jak został napisany pierwszy list?. – W wydaniu 4 z 1928 w Książce 1 opuszczono: Jak został napisany pierwszy list?, dodano: O motylu, który tupał nogą; w Książce 2: Jak został napisany pierwszy list; Jak powstało abecadło; O Krabie, który igrał z morzem; O powstaniu żółwców; W jaki sposób wieloryb nabawił się przełyku.

W wydaniu z 1955 i 1999 w przekładzie S. Wyrzykowskiego: W jaki sposób wieloryb nabawił się swego przełyku; Jak nosorożec nabawił się swej skóry; Jak lampart dostał plam na skórze; O powstaniu żółwców; Jak powstało abecadło; O krabie, który igrał z morzem; O motylu, który tupał nogą. - W wydaniu z 1991: Słoniątko; O motylu, który tupał nogą; O powstaniu żółwców; W jaki sposób wieloryb nabawił się swego przełyku.

Wydania osobne bajek: O kocie, który sam chadzał na przechadzkę; O malutkim słoniu zob. poz. 10, 11.

Omówienie:

J. GŁUSZAK: Postarzałe przekłady – o niedostatkach istniejących tłumaczeń historii „The cat that walked by himself” Rudyarda Kiplinga. „Przekładaniec” 2009/2010 nr 22–23 [dot. poz. 3, 10].

4. H. von Kleist: O teatrze marionetek. [Esej]. Przełożył Y. Rz. „Chimera” 1904 t. 7, s. 32–40.

Tytuł oryginału: Über das Marionettentheater.

5. F. Nietzsche: Poza dobrem i złem. [Traktat filozoficzny]. Przełożył S. Wyrzykowski. Warszawa: J. Mortkowicz 1905. 285 s. Dzieła Fryderyka Nietzschego, t. 2. Wydania następne: tamże: 1907, 1912; Warszawa: Klub Otrycki Komisji Kształcenia i Wydawnictw Rady Naczelnej Zrzeszenia Studentów Polskich 1983; Warszawa: bis 1990; Kraków: Wydawnictwo Vis-à-vis/Etiuda 2010, tamże: 2015, 2016, 2020. Meandry Kultury.

Pierwodruk fragmentu: Dusza dostojna. „Chimera” 1901 t. 2 ss. 12–51. Wydanie osobne fragmentu: Warszawa: Redakcja „Chimery” 1903, 40 s. Wydanie następne: Wrocław: Rękodzielnia „Arhat” 2001.

Na stronie przedtytułowej data wydania 1905–06.

Tytuł oryginału: Jenseits von Gut und Böse.

Recenzja:

S. FRYCZ: Dzieła Fryderyka Nietzschego. „Przegląd Filozoficzny” 1911 z. 2 [dot. poz. 5, 6, 7, 9].

6. F. Nietzsche: Dytyramby dionizyjskie. [Wiersze]. Przełożył [z niemieckiego] S. Wyrzykowski. Warszawa: J. Mortkowicz 1906. 36 s. Dzieła Fryderyka Nietzschego, t. 4. Wydania następne: tamże: 1910; Warszawa: bis 1991; Kraków: Vis-á-vis/Etiuda 2011, tamże 2015.

Na stronie przedtytułowej data wydania 1905–06.

Tytuł oryginału: Dionysos-Dythyramben.

Recenzja:

S. FRYCZ: Dzieła Fryderyka Nietzschego. „Przegląd Filozoficzny” 1911 z. 2 [dot. poz. 5, 6, 7, 9].

7. F. Nietzsche: Zmierzch bożyszcz, czyli Jak filozofuje się młotem. [Traktat filozoficzny]. Przełożył S. Wyrzykowski. Warszawa: J. Mortkowicz 1905–06. 132 s. Dzieła Fryderyka Nietzschego, t. 5. Wydania następne: tamże: wydanie drugie 1910; [b.m.]: [b.w.] 19-?; Kraków: Wydawnictwo A 2000; Kraków: Vis-á-vis/Etiuda 2011, tamże: 2015, 2016, 2020. Reprint: Kraków: [b.w.]* 1982; Warszawa: bis 1991.

W wydaniu z 1910 na okładce data wydania 1907, na karcie przedtytułowej data 1909–10.

W wydaniu bez daty uwaga: repr., oryg. Warszawa: J. Mortkowicz 1904–06.

Tytuł oryginału: Götzen-Dämmerung oder Wie man mit dem Hammer philosophiert.

Recenzja:

S. FRYCZ: Dzieła Fryderyka Nietzschego. „Przegląd Filozoficzny” 1911 z. 2 [dot. poz. 5, 6, 7, 9].

8. H. von Hofmannsthal: O wierszach. Dialog. Wyjęty i przełożony przez S. Wyrzykowskiego. „Chimera” 1906 t. 10, ss. 172–189. Wydanie osobne: Nagłówek i zakończenie użyte w książce tej rys. M. Żuk. Warszawa: Redakcja „Chimery” 1907, 21 s.

Tytuł oryginału: Das Gespräch über Gedichte.

9. F. Nietzsche: Jutrzenka. Myśli o przesądach moralnych. [Traktat filozoficzny]. Przełożył S. Wyrzykowski. Warszawa: J. Mortkowicz 1907. 409 s. Dzieła Fryderyka Nietzschego, t. 7. Wydania następne: tamże: 1912; Warszawa: Klub Otrycki Komisji Kształcenia i Wydawnictw Rady Naczelnej Zrzeszenia Studentów Polskich 1983; Kraków: Vis-á-vis/Etiuda 2010, tamże: 2012, 2017. Reprinty: Kraków: [b.w.]* 1983, 159 s.; Warszawa: bis 1992; T. 1–2. Koszalin: Kurtiak i Ley Wydawnictwo Artystyczne 2007.

Tytuł oryginału: Morgenröte. Gedanken über die moralischen Vorurteile.

Recenzja:

S. FRYCZ: Dzieła Fryderyka Nietzschego. „Przegląd Filozoficzny” 1911 z. 2 [dot. poz. 5, 6, 7, 9].

10. R. Kipling: O kocie, który sam chadzał na przechadzkę. Przełożył St. W[yrzykowski]. Warszawa: M. Arct 1914, 31 s. Moje książeczki nr 162. Wydanie następne tamże [1918]. Zob. poz. 3.

Tłumacz podpisany kryptonimem St. W.

Tytuł oryginału: The cat that walked by himself.

Omówienie:

J. GŁUSZAK: Postarzałe przekłady – o niedostatkach istniejących tłumaczeń historii „The cat that walked by himself” Rudyarda Kiplinga. „Przekładaniec” 2009/2010 nr 22–23 [dot. poz. 3, 10].

11. R. Kipling: O malutkim słoniu. Przełożył St. W[yrzykowski]. Warszawa: M. Arct 1914, 24 s. Moje książeczki, nr 163. Wydanie następne tamże [1918]. Zob. poz. 3.

Tłumacz podpisany kryptonimem St. W.

Tytuł oryginału: The elephant’s child.

12. E.A. Poe: Arabeski. [Opowiadania]. Wyboru dokonał, z oryginału angielskiego przełożył i wstępem poprzedził S. Wyrzykowski. T. 1–2. Warszawa–Kraków: J. Mortkowicz 1922, 233 + 273 s.

Tytuł oryginału: Tales of the grotesque and arabesque.

Tytuły oryginałów opowiadań: T. 1: The power of words; Eleonora; The assignation; The oval portrait; Berenice; Morella; Ligeia; The colloquy of Monos and Una; The fall of the house of Usher; Shadow: a parable; The island of the fay; The Elk (Morning on the Wissahiccon); The domain of Arnheim; Landor’s cottage; The conversation of Eiros and Charmion. – T. 2: The gold bug; MS. found in a bottle; A descent into the Maelström; The imp of the perverse; The pit and the pendulum; The masque of the Red Death; The cask of Amontillado; Metzengerstein; William Wilson; The black cat; The tell-tale heart; The man of the crowd; Silence: a fable.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: T. 1: Poeta potępieniec. Przedmowa do „Opowieści groteskowych i arabeskowych”; Potęga słowa; Eleonora; Spotkanie; Owalny portret; Berenice; Morella; Ligeja; Rozmowa Monosa z Uną; Zagłada Domu Usherów; Cień (Parabola); Wyspa czarodziejki; Łoś (Poranek nad Wissahiccon); Włość Arnheimska; Zagroda Landora; Rozmowa Eirosa z Charmionem. – T. 2: Złoty żuk; Rękopis, znaleziony w butelce; W bezdni Maelströmu; Bies przewrotności; Studnia i wahadło; Maska Czerwonego Moru; Beczka Amontillada, Metzengerstein; William Wilson; Czarny kot; Serce oskarżycielem; Człowiek tłumu; Milczenie (Baśń).

Recenzje:

1. J. LEMAŃSKI: Edgar Allan Poe. Arabeski. „Książka” 1922 nr 6–7.

2. L. PIWIŃSKI: Literatura angielska. „Przegląd Warszawski” 1922 nr 7.

3. T. NEWLIN-WAGNER: E.A. Poe w przekładach S. Wyrzykowskiego. „Przegląd Warszawski” 1925 t. 3 nr 47 [dot. poz. 12, 13, 14].

13. E.A. Poe: Groteski. [Opowiadania]. Wyboru dokonał i z oryginału angielskiego przełożył S. Wyrzykowski. Warszawa: Biblioteka Polska 1924, 265 s.

Tytuł oryginału: Tales of the grotesque and arabesque.

Tytuły oryginałów opowiadań: King Pest; The devil in the belfry; The system of Doctor Tarr and Professor Fether; Hop-Frog; Some words with a mummy; Bon-Bon; Never bet the devil your head; The business man; A tale of Jerusalem; The unparalleled adventure of one Hans Pfaall; The balloon hoax.

Zawartość: Król Mór; Dyabeł w dzwonnicy; System doktora Smoły i profesora Pierza; Żabi Skoczek; Pogawędka z mumią; Bon-Bon; Nie zakładaj się nigdy z dyabłem o swą głowę; Człowiek interesu; Opowieść jerozolimska; Nieporównana przygoda niejakiego Hans’a Pfaall’a; Bujda balonowa.

Recenzja:

T. NEWLIN-WAGNER: E.A. Poe w przekładach S. Wyrzykowskiego. „Przegląd Warszawski” 1925 t. 3 nr 47 [dot. poz. 12, 13, 14].

14. E.A. Poe: Opowieści tajemne. [Opowiadania]. Wyboru dokonał i z oryginału angielskiego przełożył S. Wyrzykowski. Warszawa: Biblioteka Polska 1924, 269 s.

Tytuł oryginału: Tales of mystery and imagination.

Tytuły oryginałów opowiadań: The murders in the rue Morgue; The mystery of Marie Rogêt; The purloined letter; The oblong box; Mesmeric revelation; The facts in the case of M. Valdemar; The premature burial; A tale of the Ragged Mountains; Von Kempelen and his discovery.

Zawiera: Zabójstwo przy Rue Morgue; Tajemnica Maryi Rogêt; Skradziony list; Podłużna skrzynia; Rewelacyje mesmeryczne; Co zaszło w wypadku M. Valdemar’a?; Przedwczesny pogrzeb; Opowieść z gór skalistych; Von Kempelen i jego wynalazek.

Recenzja:

T. NEWLIN-WAGNER: E.A. Poe w przekładach S. Wyrzykowskiego. „Przegląd Warszawski” 1925 t. 3 nr 47 [dot. poz. 12, 13, 14].

15. J. Conrad: Nostromo. Powieść z pobrzeża morskiego. Przełożył S. Wyrzykowski. T. 1 cz. 1–2–T. 2 cz. 3. Warszawa: Dom Książki Polskiej 1928. 350 + 288 s. Pisma zbiorowe Josepha Conrada (Józefa Konrada Korzeniowskiego) z przedmową Stefana Żeromskiego, t. 9–9a.

Cz. 1–2 pt. Srebro kopalni; Izabele; cz. 3 pt. Latarnia morska.

Tytuł oryginału: Nostromo, a tale of the seaboard.

Wydanie elektroniczne:

E-book: m.in.: Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska [b.d.], plik w formacie PDF.

16. J. Conrad: Opowieści zasłyszane. [Nowele]. Z przedmową R.B. Cunninghame’a Graham’a. Przełożyli T. Sapieżyna i S. Wyrzykowski. Warszawa: Dom Książki Polskiej 1928, 149 s. Pisma zbiorowe Josepha Conrada (Józefa Konrada Korzeniowskiego) z przedmową Stefana Żeromskiego, t. 24. Wydanie następne: Warszawa: Biblioteka Polska 1938. Przedruk: Opowieści niepokojące; Opowieści zasłyszane. Przełożyli H. Gay, T. Sapieżyna, S. Wyrzykowski, A. Zagórska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964, 347 s. Z pism Josepha Conrada. Wydanie następne: tamże: 1970.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: Dusza wojownika; Opowieść; Czarny sternik.

Tytuł oryginału: Tales of hearsay.

Tytuły oryginałów nowel: The warrior’s soul; The tale; The black mate.

Adaptacja telewizyjna noweli Opowieść pt. Nigdy nie będę wiedział. Reżyseria: Cz. Staszewski. Telewizja Polska 1972.

17. D. Defoe: Życie, przygody i rozboje morskie osławionego kapitana Singletona. [Powieść]. Przełożył S. Wyrzykowski. Poznań: Drukarnia Polska 1933. 404 s. Dodatek bezpłatny „Kuriera Poznańskiego”.

Tytuł oryginału: The life, adventures, and pyracies, of the famous Captain Singleton.

18. E.A. Poe: Złoty żuk. [Opowiadania]. Przekład S. Wyrzykowskiego. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 150 s.

Tytuły oryginałów opowiadań: The gold bug; The pit and the pendulum; The purloined letter; The business man.

Zawartość: Złoty żuk; Studnia i wahadło; Skradziony list; Człowiek interesu.

19. E.A. Poe: Opowiadania. Wyboru dokonał i przedmową opatrzył W. Kopaliński. Opracowanie graficzne: A. Heidrich. T. 1. Tłumaczył z angielskiego S. Wyrzykowski; T. 2. Tłumaczył z angielskiego W. Furmańczyk [et al.]. Warszawa: Czytelnik 1956, 470 + 320 s. Wydania następne: tamże: wydanie 2 1986; wydanie 3 1989.

Tytuły oryginałów opowiadań: Metzengerstein; A tale of Jerusalem; MS. found in a bottle; The unparalleled adventure of one Hans Pfaall; King Pest; Ligeia; The devil in the belfry; The fall of the house of Usher; William Wilson; The business man; The man of the crowd; The murders in the rue Morgue; A descent into the Maelström; Never bet the devil your head; The masque of the Red Death; The mystery of Marie Rogêt; The pit and the pendulum; The gold bug; The black cat; The Elk (Morning on the Wissahiccon); The balloon hoax; The premature burial; The purloined letter; The system of Doctor Tarr and Professor Fether; The cask of Amontillado; Hop-Frog; Von Kempelen and his discovery.

Zawartość t. 1: Metzengerstein; Opowieść jerozolimska; Rękopis znaleziony w butelce; Nieporównana przygoda niejakiego Hansa Pfaalla; Król Mór; Ligeja; Diabeł w dzwonnicy; Zagłada Domu Usherów; William Wilson; Człowiek interesu; Człowiek tłumu; Zabójstwo przy Rue Morgue; W bezdni Maelströmu; Nie zakładaj się nigdy z diabłem o swą głowę; Maska Czerwonego Moru; Tajemnica Marii Rogêt; Studnia i wahadło; Złoty żuk; Czarny kot; Łoś; Bujda balonowa; Przedwczesny pogrzeb; Skradziony list; System doktora Smoły i profesora Pierza; Beczka Amontillado; Żabi skoczek; Von Kempelen i jego wynalazek.

20. E.A. Poe [et al.]: Opowieści z dreszczykiem. Tłumaczenie: S. Wyrzykowski [et al.]. Wybór: W. Żukrowski, T.A. Malanowski, M. Lieber. T. 1–2. Warszawa: Iskry 1957–1960, 461 + 601 s. Dodruk t. 1 tamże: 1959.

T. 2 pt. Noc druga.

Tytuły oryginałów opowiadań: The fall of the house of Usher; The pit and the pendulum.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: t. 1: Zagłada Domu Usherów. – t. 2: Studnia i wahadło.

21. E.A. Poe: Złoty żuk. [Opowiadanie]. Z angielskiego przełożył S. Wyrzykowski. Warszawa: Śląsk 1958, 55 s. Złota Podkowa. Wydania następne: Warszawa: Książka i Wiedza 1968; Warszawa: Muza 1995.

Tytuł oryginału: The gold bug.

22. Opowieści z dreszczykiem. Warszawa: Iskry 1966, 154 s. Seria Kieszonkowa Iskier.

Tytuł oryginału opowiadania w przekładzie S. Wyrzykowskiego: The pit and the pendulum.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: E.A. Poe: Studnia i wahadło.

23. Upiorny narzeczony i inne opowieści z dreszczykiem. Warszawa: Iskry 1967, 183 s. Seria Kieszonkowa Iskier.

Tytuł opowiadania w przekładzie S. Wyrzykowskiego: The fall of the house of Usher.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: E.A. Poe: Zagłada domu Usherów.

24. E.A. Poe: Zabójstwo przy rue Morgue. [Opowiadania]. Tłumaczył S. Wyrzykowski. Warszawa: Książka i Wiedza 1968, 102 s. Koliber.

Tytuły oryginałów opowiadań: The murders in the rue Morgue; The purloined letter; The black cat.

Zawartość: Zabójstwo przy rue Morgue; Skradziony list; Czarny kot.

25. E.A. Poe: Tajemnica Marii Rogêt. [Opowiadania]. Tłumaczenie: S. Wyrzykowski. Warszawa: Książka i Wiedza 1970, 108 s. Koliber.

Tytuły oryginałów opowiadań: The fall of the house of Usher; The mystery of Marie Rogêt.

Zawartość: Zagłada Domu Usherów; Tajemnica Marii Rogêt.

26. E.A. Poe: Opowieści niesamowite. Przekład: B. Leśmian i S. Wyrzykowski. Wybór: A. Bejska. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974, 412 s. Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej. Wydania następne: wydanie 2 tamże: 1976; wydanie 3: Ilustrował J. Gaj. Kraków-Wrocław 1984, 381 s.

Tytuły oryginałów opowiadań: The gold bug; The premature burial; The murders in the rue Morgue; The mystery of Marie Rogêt; The purloined letter; Ligeia.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: Złoty żuk; Przedwczesny pogrzeb; Zabójstwo przy rue Morgue; Tajemnica Marii Rogêt; Skradziony list; Ligeja.

27. E.A. Poe [et al.]: Siedmiu detektywów. [Opowiadania]. Przekład: S. Wyrzykowski [et al.]. Wyboru dokonała B. Olszańska. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1977, 171 s. Szczęśliwa siódemka.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: E.A. Poe: Skradziony list.

Tytuł oryginału opowiadania: The purloined letter.

28. E.A. Poe [et al.]: Opowieści z dreszczykiem. Tłumaczenie: S. Wyrzykowski [et al.]. Red. M. Dutkowska. T. 1–3. Warszawa: Iskry 1981, 30 + 29 + 39 s. Wydanie następne: wydanie 2 t. 1 tamże: 1981.

Na podstawie wyd. Iskry z 1957 i 1960. Zob. poz. 20.

Tytuł oryginału opowiadania: The pit and the pendulum.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: T. 2: Studnia i wahadło.

29. J. London: Nieoczekiwane. [Opowiadanie]. Tłumaczył T.J. Dehnel. E. A. Poe: Złoty żuk. [Opowiadanie]. Tłumaczył S. Wyrzykowski. Katowice: Śląsk [1986], 73 s. Seria z Krukiem.

Tytuł oryginału opowiadania: The gold bug.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: Złoty żuk.

30. J. Conrad: Sześć opowieści (wybór); Między lądem a morzem; Wśród prądów (wybór); Opowieści zasłyszane (wybór). Tłumaczyli: K. Tarnowska, J. Lemański, J.B. Rychliński, A. Zagórska, M. Skibniewska, S. Wyrzykowski, T.I. Sapieżyna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1987, 513 s. Biblioteka Klasyków. Dzieła wybrane / Joseph Conrad, t. 8.

Teksty tomu „Opowieści zasłyszane” wg poprawionego wydania PIW 1970.

Tytuł oryginału: Tales of hearsay.

Tytuły oryginałów opowiadań: The warrior’s soul; The tale.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: Dusza wojownika; Opowieść.

31. E.A. Poe: Opowieści niesamowite. Przekład: B. Leśmian i S. Wyrzykowski. Wybór: J. Łączyńska. Warszawa: Muza 1993, 317 s. Biblioteka Bestsellerów. Wydania następne: wydanie 2 tamże: 1996, 2002.

Tytuły oryginałów opowiadań: The gold-bug; The premature burial; The murders in the rue Morgue; The Mystery of Marie Rogêt; The purloined letter; The pit and the pendulum.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: Złoty żuk; Przedwczesny pogrzeb; Zabójstwo przy rue Morgue; Tajemnica Marii Rogêt; Skradziony list; Studnia i wahadło.

Audiobook: Czyta K. Kołbasiuk. Wybór: M. Krajewska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN [1994], 4 kasety dźwiękowe; tamże: [ca 2001]; Johanneshov: MTM 2013, 1 płyta CD.

32. E.A. Poe: Diabeł w dzwonnicy. Opowiadania. Przełożył [z angielskiego] S. Wyrzykowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1996, 224 s. Seria Kieszonkowa PIW.

Tytuły oryginałów opowiadań: Metzengerstein; King Pest; The devil in the belfry; The fall of the house of Usher; William Wilson; The murders in the rue Morgue; The masque of the Red Death; The gold bug; The system of Doctor Tarr and Professor Fether.

Zawartość: Metzengerstein; Król Mór. Opowieść z alegorią; Diabeł w dzwonnicy; Zagłada domu Usherów; William Wilson; Zabójstwo przy Rue Morgue; Maska Czerwonego Moru; Złoty żuk; System doktora Smoły i profesora Pierza.

33. E.A. Poe: Opowieści nieprawdopodobne. Przekład: S. Wyrzykowski. Wybór: H. Olcha. Warszawa: Towarzystwo Upowszechniania Czytelnictwa 1996, 253 s. Książka z Jeżykiem, nr 13.

Tytuły oryginałów opowiadań: The balloon hoax; The business man; The devil in the belfry; The masque of the Red Death; Manuscript found in a bottle; The purloined letter; The pit and the pendulum; The mystery of Marie Rogêt; The murders in the rue Morgue; The fall of the house of Usher; The gold bug.

Zawartość: Bujda balonowa; Człowiek interesu; Diabeł w dzwonnicy; Maska Czerwonego Moru; Rękopis znaleziony w butelce; Skradziony list; Studnia i wahadło; Tajemnica Marii Rogêt; Zabójstwo przy Rue Morgue; Zagłada domu Usherów; Złoty żuk.

34. E.A. Poe: Opowieści niezwykłe. Tłumaczyli B. Leśmian, K. Tarnowska, S. Wyrzykowski. Wstępem opatrzyła M. Janion. Wrocław: Siedmioróg 1997, 189 s. Lektury dla każdego. Wydania następne: Tłumaczyli B. Leśmian i S. Wyrzykowski, tamże: 2019, 239 s. Biblioteka Literatury Pięknej, nr 105, Kanon Lektur, tamże 2020.

Tytuły oryginałów opowiadań: William Wilson; The imp of the perverse; The tell-tale heart; Ligeia; Berenice; The facts in the case of M. Valdemar; The black cat; MS. found in a bottle; The pit and the pendulum; The murders in the rue Morgue; King Pest.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: William Wilson; Bies przewrotności; Serce oskarżycielem; Ligeja; Berenice; Co zaszło w przypadku M. Valdemara?; Czany kot; Rękopis znaleziony w butelce; Studnia i wahadło; Zabójstwo przy rue Morgue; Król Mór.

35. E.A. Poe [et al.]: Demony perwersji. Opowieści niezwykłe. Tłumaczenie: S. Wyrzykowski [et al.]. Wybór i opracowanie: K. Bortnik i K.M. Choule. Przemyśl: Kabort 2011, 373 s. Wydanie następne: wydanie 2 zmienione tamże: 2016, 412 s.

Tytuły oryginałów opowiadań: The imp of the perverse; Some words with a mummy; The black cat.

Tu w przekładzie S. Wyrzykowskiego: Bies przewrotności; Pogawędka z mumią.

W wydaniu 2 z 2016 dodano: Czarny kot.

PRZEKŁADY NIEOPUBLIKOWANE WRAZ Z LOKALIZACJĄ

1. B. Gracián y Morales: Wyrocznia podręczna. Przełożył S. Wyrzykowski. Powstanie 1935, rękopis 179 k. Biblioteka Narodowa. Archiwum S. Wyrzykowskiego. Sygnatura 10487 II.

Autorstwo przekładu wg Biblioteki Narodowej. Pismo innej ręki z poprawkami S. Wyrzykowskiego.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

Tłumacz o sobie:

Ver sacrum. Poemat mojej młodości. Rękopis BN III 10477, maszynopis BN III 10478.

Wywiad:

Rozmawiała I. Vorel-Czempińska. „Przegląd Poznański” 1936 nr 53.

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. Bibliografia literatury polskiej Nowy Korbut. T. 16. Cz. 1. Warszawa 1982.

2. Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 1985.

3. [W. ALBRECHT-SZYMANOWSKA] W.A-Sz. W: Dawni pisarze polscy. Od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. T. 5. Warszawa 2004.

OMÓWIENIA

1. B. BORKOWSKA: Stanisław Wyrzykowski. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria V. Literatura okresu Młodej Polski. T. 1. Warszawa 1968.

2. J. JARNIEWICZ: Czytać, czego nie zapisano. „Człowiek tłumu” Edgara Allana Poego i jego polskie przekłady. „Tekstualia” 2009 nr 1.

3. E. KUJAWSKA-LIS: Clarification as the Text Killer. Analysis of Selected Polish Translations of Edgar Allan Poe’s “The Fall of the House of Usher”. „Acta Neophilologica” 2010 XII.

4. E. KUJAWSKA-LIS: O wpływie literatury rodzimej na przekład. Kilka refleksji o wczesnych przekładach utworów Josepha Conrada na język polski. W: Przekład – Język – Kultura. T. 4. Lublin 2015 [m.in. o przekładzie „Nostromo”].

WYRZYKOWSKI Stanisław

1869-1949

Cryptonyms: St.W., Y.Rz. 

Translator, poet, prose writer.

Born on 30 November 1869 in Bortniki (now Bortnyky, Ukraine) near the city of Stanisławów (now Ivano-Frankivsk) into an impoverished noble family; son of Julian Wyrzykowski and Bronisława, née Piątkowska. He started a degree in medicine at the Jagiellonian University (UJ) in Krakow, but never graduated as he focused on his literary work. He also studied Polish philology at UJ. During this period, he became acquainted with the cultural world of Krakow and established an intimate relationship with the poet Kazimiera Zawistowska. He most probably made his debut as a poet in 1895 in “Głos” (no. 7) with a poem from the cycle Mare tenebrarum. He also published in “Czas” (1895–97), “Kurier Warszawski” (1895), “Przegląd Poznański” (1895), “Świat” (1896), and “Kraj” (1899). In 1897, he married Stefania Deicke. It was most probably in the same year that he made his debut as a translator, publishing a translation of a text by Gabriele D’Annunzio that appeared in Polish as O pięciu pannach mądrych, a pięciu głupich. He translated from English, German, Italian, Swedish, and Danish. In 1899, he purchased the periodical “Życie” from Ignacy ‘Sewer’ Maciejowski, which he then published briefly together with Stanisław Przybyszewski. He published poetry, translation, literary criticism, and theatre reviews there. As a result of both disagreements with Przybyszewski and financial difficulties, he resigned from his role as publisher of “Życie” and moved to Warsaw, where he was appointed literary director of “Słowo” (1900-01). Here he published only translations, including a Polish version of the Swedish national epic, The Charles Men (Polish: Karol XII i jego wojownicy) by Verner von Heidenstam (1901). He then joined the editorial board of “Chimera” (1902-07), where he published poetry and numerous translations, including Polish versions of texts by Jens Peter Jacobsen, Ralph Waldo Emerson, and Friedrich Nietzsche. He was co-translator of Nietzsche’s works that were published by Jakub Mortkowicz between 1905 and 1912. In all likelihood, Wyrzykowski also produced translations of Shakespeare’s sonnets. In 1901, he left for Italy for health reasons, visiting Rome and Venice among other places. He was in Germany and Switzerland between 1903 and 1906. In 1906, he settled in Warsaw before moving together with his family to the mountain town of Zakopane for health reasons. During this period, he collaborated with the newspaper “Kurier Codzienny” (1904), “Przegląd Polityczny, Społeczny i Literacki” (1904), and “Literatura i Sztuka” (1908). He was a literary editor, publishing selections of the poetry of Juliusz Słowacki and Zygmunt Krasiński in 1910/11, Słowacki’s Pisma mistyczne [Mystical Writings] in 1926, and a volume of poetry by K. Zawistowska in 1923. In 1913, he travelled to France, Spain, Algiers, and Tunis. During World War I, he was involved in partisan activities. On 1 November 1918, he was appointed chair of the organizational section of the National Council (Rada Narodowa) in Zakopane, the governing authority of the so-called Republic of Zakopane (Rzeczpospolita Zakopiańska). After the war, he lived in Warsaw. He was a member of the Society of Polish Writers and Journalists (Towarzystwo Literatów i Dziennikarzy Polskich). He collaborated with numerous periodicals, including in 1918 “Maski” and “Zdrój”, publishing translations of the poetry of Edgar Allan Poe in the latter. Between 1919 and 1921, he was director of the Department of Theatres at the Ministry of Art and Culture (Ministerstwo Sztuki i Kultury). In subsequent years, he spent time in Poznan, Warsaw, Milanówek, and Zakopane. He was a member of the Polish Tatra Society (Towarzystwo Tatrzańskie). He contributed to newspapers including the weekly “Tygodnik Illustrowany” (1925-26), where he published a translation of a cycle of sonnets by Dante Gabriel Rossetti that appeared under the title Wybór [Selection; 1926]. He also contributed to “Głos Prawdy” (1926) and “Awangarda” (1927 and 1929). Between 1926 and 1932, he was associated with “Myśl Narodowa”. He also remained active as a writer. He spent World War II in Warsaw and its environs. From 1945 until 1947, he lived in Laski, near Warsaw, and then in Pniew, before moving to the Writers’ Home (Dom Literatów) in Pławowice. In September 1948, he settled in Krakow. He had three children, a son (b. 1898, name unknown), and two daughters: Romana (b. 1899) and Zofia (b. 1900). He died on 16 February 1949 in Krakow and is buried at the Rakowicki Cemetery in the city.

His archive is held by the National Library in Warsaw. The manuscripts of his translations that were published in “Chimera” are held in the Zenon Przesmycki Archive in the National Library. His correspondence is held in the collections of the Municipal Library in Bydgoszcz, the Jagiellonian Library in Krakow, the Library of the Polish Academy of Sciences (PAN) in Krakow, Poznan University Library, the National Library in Warsaw, and the Ossolineum – Ossoliński National Institute in Wroclaw. 

WYRZYKOWSKI Stanisław

1869-1949

Kryptonyme: St.W.; Y.Rz.

Übersetzer, Dichter, Prosaschriftsteller.

Geboren am 30. November 1869 in Bortniki bei Stanisławów (heute Iwano-Frankiwsk, Ukraine) in einer verarmten Adelsfamilie; Sohn von Julian Wyrzykowski und Bronisława, geborene Piątkowska. Er begann sein Medizinstudium an der Jagiellonen-Universität [Uniwersytet Jagielloński, UJ] in Krakau, das er aber nicht abschloss. Stattdessen betätigte er sich literarisch. Überdies studierte er Polonistik an der UJ. Er lernte damals die kulturellen Kreise Krakaus kennen und schloss nähere Bekanntschaft mit der Dichterin Kazimiera Zawistowska. Vermutlich 1895 debütierte er als Dichter in der Wochenzeitschrift „Głos“ (Nr. 7) mit einem Gedicht aus dem Zyklus Mare tenebrarum. Er publizierte in den Tageszeitungen „Czas“ (1895-97) und „Kurier Warszawski“ (1895) sowie in den Zeitschriften „Przegląd Poznański“ (1895), „Świat“ (1896) und „Kraj“ (1899). 1897 heiratete er Stefania Deicke. Vermutlich im selben Jahr debütierte er als Übersetzer in der Zeitschrift „Życie“ mit einer Übersetzung von Gabriele d’Annunzios Die fünf klugen und fünf törichten Jungfrauen [La parabola delle vergini fatue e delle vergini prudenti]. Er übersetzte aus dem Englischen, Deutschen, Italienischen, Schwedischen und Dänischen. 1899 erwarb er die Zeitschrift „Życie“ von Ignacy Sewer Maciejowski und gab sie für kurze Zeit zusammen mit Stanisław Przybyszewski heraus. Er veröffentlichte in seiner Zeitschrift eigene Gedichte, Übersetzungen, Rezensionen und Theaterkritiken. Aufgrund von Meinungsverschiedenheiten zwischen ihm und Przybyszewski sowie finanzieller Schwierigkeiten trat er als Herausgeber von „Życie“ zurück und zog nach Warschau, wo er literarischer Leiter der Tageszeitung „Słowo“ (1900-01) wurde. Er publizierte in der Zeitung ausschließlich Übersetzungen, u. a. das schwedische Nationalepos Karl XII. und seine Krieger von Verner von Heidenstam (1901). Danach wechselte er in die Redaktion der Monatszeitschrift „Chimera“ (1902-07), wo er Gedichte und zahlreiche Übersetzungen veröffentlichte, u. a. von Jens Peter Jacobsen, Ralph Waldo Emerson und Friedrich Nietzsche. Er war Mitübersetzer der Werke des deutschen Philosophen, die 1905-12 von Jakub Mortkowicz herausgegeben wurden. Vermutlich übersetzte er auch Sonette von William Shakespeare. Ab 1901 reiste er aus gesundheitlichen Gründen nach Italien, u. a. nach Rom und Venedig, und 1903-06 nach Deutschland und in die Schweiz. 1906 ließ er sich in Warschau nieder, anschließend zog er aus gesundheitlichen Gründen mit seiner Familie nach Zakopane. In dieser Zeit schrieb er für die Tageszeitung „Kurier Codzienny“ (1904) sowie für die Zeitschriften „Przegląd Polityczny, Społeczny i Literacki“ (1904) und „Literatura i Sztuka“ (1908). Er arbeitete als Redakteur (1910-11 gab er Bände mit ausgewählten Gedichten von Juliusz Słowacki und Zygmunt Krasiński, 1916 Mystische Schriften [Pisma mistyczne] von J. Słowacki und 1923 einen Gedichtband von K. Zawistowska heraus). 1913 reiste er nach Frankreich, Spanien, Algier und Tunis. Während des Ersten Weltkrieges war er konspirativ tätig. Am 1. November 1918 wurde er Vorsitzender der Organisationsabteilung des Nationalrates [Rada Narodowa] in Zakopane, dem Leitungsorgan der Republik Zakopane [Rzeczpospolita Zakopiańska]. Nach dem Krieg lebte er in Warschau. Er war Mitglied der Gesellschaft der Polnischen Literaten und Journalisten [Towarzystwo Literatów i Dziennikarzy Polskich]. Er arbeitete mit zahlreichen Zeitschriften zusammen, u. a. 1918 mit „Maski“ und „Zdroj“, in denen er Übersetzungen von Edgar Allan Poe veröffentlichte. 1919-21 war er Leiter der Theaterabteilung im Ministerium für Kunst und Kultur [Ministerstwo Sztuki i Kultury]. In den folgenden Jahren lebte er erst in Poznań, dann in Warschau, Milanówek und Zakopane. Er war Mitglied der Tatra-Gesellschaft [Towarzystwo Tatrzańskie]. Er schrieb u. a. für die Zeitschrift „Tygodnik Ilustrowany“ (1925-26), in der er unter dem Titel Auswahl [Wybór] seine Übersetzung eines Sonettenzyklus von Dante Gabriel Rossetti publizierte (1926), „Głos Prawdy“ (1926) und „Awangarda“ (1927, 1929). 1926-32 war er Autor der Wochenzeitschrift „Myśl Narodowa“. Gleichzeitig setzte er sein literarisches Schaffen fort. Den Zweiten Weltkrieg verbrachte er in Warschau und Umgebung. 1945-47 lebte er in Laski bei Warschau, in Pniewo und anschließend im Haus der Literaten [Dom Literatów] in Pławowice. Im September 1948 ließ er sich in Krakau nieder. Er hatte drei Kinder, einen Sohn (geb. 1898), dessen Name unbekannt ist, und zwei Töchter, Romana (geb. 1899) und Zofia (geb. 1900). Er starb am 16. Februar 1949 in Krakau; dort auf dem Friedhof Rakowicki begraben.

Das Archiv des Übersetzers befindet sich in der Nationalbibliothek [Biblioteka Narodowa]. Die Manuskripte der in „Chimera“ veröffentlichten Übersetzungen befinden sich im Zenon-Przesmycki-Archiv [Archiwum Zenona Przesmyckiego] der Nationalbibliothek. Die Korrespondenz des Übersetzers wird in der Stadtbibliothek [Biblioteka Miejska] in Bydgoszcz, der Jagiellonen-Bibliothek [Biblioteka Jagiellońska] in Krakau, der Bibliothek der Polnischen Akademie der Wissenschaften [Biblioteka Polskiej Akademii Nauki] in Krakau, der Universitätsbibliothek [Biblioteka Uniwersytecka] in Poznań, der Nationalbibliothek in Warschau und der Ossolinski-Nationalbibliothek [Biblioteka Ossolineum] in Wrocław aufbewahrt.