TUWIM Julian

1894-1953

Pseudonimy i kryptonimy: Alcybiades Kminek; Ariostefanes; Barbiere di Varsavia; Brzost; Dr Jodocus; Dr Moraviglio; Dr Pietraszek; Dyzio; Endymion Tantal; F. Sconoppi; Fra Filippo Sconoppi; Franz France; I. Dem; Ikacy Ikacewicz początkujący poeta; Iza N.; (j); (j.t.); J.T.; J.W.; J. Wim; Jan Wim; Jerzy Wł. Urbański; jt.; Julek; Julian Rozbij Tuwicki; Julian T.; Julian Tm; JW.; Łukasz A.; Madame Ickiewicz; Old-len; Oldlen; On-że; Onże; Peer; Pikador II; Prof. Baltazar Dziwacki; Profesor Ptaszek; Quis; r.p.; R.P.; R. Pekiński; Robert Galant; Roch P.; Roch Pekiński; Schyzio Frenik; Sigma; St. Brzost; St.M.; Stary małpiarz; T. Ślaz; Teofil; Teta; tj; Torreador; ts; Waldemar; Z.Z.; Zenon Pseudeckq; – wspólnie z Marianem Hemarem: Dr Pietraszek i prof. Ptaszek; Dr Ptaszek i Pietraszek; J. Kowalski i M. Zaleski; Korek i Amorek; Szwagier i Pociotek; Twardzioch i Mięciuś; – wspólnie z M. Hemarem i Gustawem Baumritterem (pseud. Andrzej Włast): Fik, Mik i Optyk; – wspólnie z Janem Lechoniem i Antonim Słonimskim: Pikador, jego koń i jeszcze jedno zwierzę; – wspólnie z Januszem Minkiewiczem: Zenon Pseudeckq i Jan Uszminkiewicz; – wspólnie z Kazimierzem Wierzyńskim i Leopoldem Staffem: Julek, Kazio, Poldzio.

Poeta, satyryk, tłumacz.

Urodzony 13 września 1894 w rodzinie pochodzenia żydowskiego w Łodzi; syn Izydora Tuwima, urzędnika bankowego i Adeli z Krukowskich, brat Ireny Tuwim, tłumaczki i poetki. W 1904-14 uczył się w rosyjskim Państwowym Gimnazjum Realnym im. Romanowych w Łodzi (Państwowe Gimnazjum Realne im. Romanowych), w którym nieobowiązkowo nauczano także języka polskiego. Zaczął wówczas rozwijać zainteresowania bibliofilskie, lingwistyczne, leksykograficzne i kolekcjonerskie w zakresie kuriozów literackich. Po rewolucji 1905 roku wraz z rodziną wyjechał na krótko do Wrocławia (Breslau, Cesarstwo Niemieckie) z obawy przed represjami wobec ludności żydowskiej. W 1909 roku zainteresował się językiem esperanto. Jako tłumacz zadebiutował w 1911 przekładem na esperanto wiersza Leopolda Staffa W jesiennym słońcu, zamieszczonym w piśmie „Pola Esperantisto” (nr 9; Pola Esperantisto); tu ogłaszał tłumaczenia poezji do 1914 (m.in. także Juliusza Słowackiego, Staffa, i Kazimierza Przerwy-Tetmajera oraz Jeana Arthura Rimbauda). W tym okresie podjął też pierwsze próby tłumaczenia poezji rosyjskiej odnotowywane w jedenastu zeszytach juweniliów z lat 1911-18. W 1912 poznał Stefanię Marchwiównę, z którą zawarł związek małżeński w 1919. Jako poeta  zadebiutował w 1913 wierszem pt. Prośba na łamach „Kuriera Warszawskiego” (nr 6; podpisany St.M.; Kurier Warszawski). W 1915 zaczął publikować przekłady z literatury rosyjskiej w „Nowym Kurierze Łódzkim” (pierwszym tłumaczeniem był wiersz Konstantina Balmonta Krzyk wartownika, nr 36; przekłady podpisywał tam też pseudonimem Roch Pekiński; Nowy Kurier Łódzki); choć jak sam poeta twierdził, pierwszym tłumaczeniem z języka rosyjskiego był wiersz kolegi szkolnego z łódzkiego gimnazjum przełożony na polski już w 1911. Tłumaczył w tym okresie także innych poetów z okresu „Srebrnego Wieku” - symbolistów Wiaczesława Iwanowa i Walerija Briusowa oraz egofuturysty Igora Siewierianina. W 1915 rozpoczął, jako autor tekstów i piosenek (podpisywanych zwykle pseudonimami, m.in.: Dr Pietraszek, J. Wim, Oldlen, Profesor Ptaszek), działalność kabaretową, którą kontynuował do 1939. Zaczął  też tłumaczyć utwory dramatyczne, poczynając od sztuki Dymitra Mereżkowskiego Car Paweł I dla łódzkiego Teatru Wielkiego. W 1916 podjął na Uniwersytecie Warszawskim (UW; Uniwersytet Warszawski) studia, najpierw na kierunku prawa, a w 1917 polonistyki, które przerwał w 1918. Wygłaszał odczyty poetyckie poświęcone poezji Walta Whitmana, fragmenty wierszy którego tłumaczył (zob. Pro Arte et Studio1917 nr 8). Należał do uniwersyteckiego Koła im. J. Kochanowskiego (Studenckie Koło Naukowe im. J. Kochanowskiego). Rozwijał twórczość poetycką. Współpracował z pismem „Pro arte et studio” (1916-18), a później „Pro arte” (1919; również członek zespołu redakcyjnego Pro Arte). Był współzałożycielem kawiarni poetów Pod Pikadorem (Pod Pikadorem), działającej od 29 listopada 1918 do początków marca 1919 (funkcjonowała później jeszcze około miesiąca we współpracy z Klubem Futurystów pod nazwą Cech Poetów). Na przełomie 1919 i 1920 współtworzył grupę Skamander i czasopismo „Skamander” (Skamander); należał do jego kolegium redakcyjnego, publikował tam wiersze, artykuły i przekłady (1920-28, 1935-39). W tym okresie swoje utwory zamieszczał również w „Zdroju” (1919; Zdrój), „Narodzie” (1920-21; Naród), „Kurierze Polskim” (1920-23; Kurier Polski) i „Pani” (1922-25; Pani). Kontynuował twórczość przekładową, tłumacząc wiersze poetów rosyjskich: Balmonta, Aleksandra Błoka, Briusowa, Sergiusza Gorodeckiego, Fiodora Sołoguba i Włodzimierza Majakowskiego. Należał w 1919 do członków założycieli Stowarzyszenia Autorów ZAiKS (zalegalizowanego w 1921; od 1932 członek zarządu; Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych, ZAiKS). W 1920 wstąpił do Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP; Związek Zawodowy Literatów Polskich), należał też do Polskiego PEN Clubu (Polski PEN Club). Wraz z Janem Lechoniem i Antonim Słonimskim układał dodatki primaaprilisowe „Kuriera Polskiego” (1920-25; Kurier Polski), a także „Przeglądu Wieczornego” (1925; Przegląd Wieczorny), wraz z nimi uczestniczył w tworzeniu szopek politycznych (1922-30). Od 1924 współpracował z tygodnikiem „Wiadomości Literackie” (Wiadomości Literackie), w którym ogłaszał wiersze i artykuły, a także prowadził rubryki pt. „Gilotyna” (1924) i „Camera obscura” (od 1924); był też członkiem komitetu redakcyjnego pisma. Od grudnia 1925 do lutego 1926 wraz z Mieczysławem Grydzewskim i Antonim Bormanem wydawał cotygodniowy magazyn ilustrowany „To-To” (To-To). W 1925 współdziałał z teatrem eksperymentalnym Szkarłatna Maska (Szkarłatna Maska). Publikował utwory satyryczne m.in. w „Cyruliku Warszawskim” (1926-34; tu m.in. cykl dialogów szmoncesowych „Żółtko i Eierweiss”; Cyrulik Warszawski), „Ilustrowanym Kurierze Codziennym” (1929-33; w 1929 prowadził dział „Wesołe archiwum”; Ilustrowany Kurier Codzienny) i w „Szpilkach” (1936-39; Szpilki). Równolegle  kontynuował tłumaczenia z języka rosyjskiego, a także francuskiego i niemieckiego, opracowywał też adaptacje komedii muzycznych, m.in. Zemsty nietoperza Johanna Straussa. Był także autorem transkrypcji, m.in. Ptaków według Arystofanesa i przeróbek, m.in. Pięknej Galatei Franza von Suppégo i Rozkosznej dziewczyny Ralfa Benatzky’ego. Od końca lat dwudziestych coraz więcej uwagi poświęcał tłumaczeniom klasyki rosyjskiej – przede wszystkim poezji Aleksandra Puszkina, ale i prozy Fiodora Dostojewskiego, Mikołaja Gogola, Lwa Tołstoja. Sporadycznie przekładał również rosyjską poezję XIX-wieczną – Afanasija Feta, Mikołaja Niekrasowa, Fiodora Tiutczewa; poezję emigrantów – Władysława Chodasiewicza i Leona Gomolickiego; poetów języka rosyjskiego –  Aleksandra Biezymienskiego, Borysa Pasternaka, Michała Swietłowa. Wśród jego translatorskich zainteresowań znalazł się także staroruski epos Słowo o pułku Igora. Od 1927 współpracował z Polskim Radiem; w 1935 został kierownikiem artystycznym działu humoru. Uczestniczył w 1928 i 1929 w zjazdach poetyckich zorganizowanych przez Ludwika Hieronima Morstina w jego majątku w Pławowicach pod Proszowicami. W 1928 otrzymał nagrodę m. Łodzi. W 1933 podjął pracę scenarzysty dla wytwórni kinowej Blok, był też autorem dialogów do filmów i tekstów piosenek. Od 1934 wchodził w skład redakcji miesięcznika „Szpargały”, poświęconego „miłośnictwu i zbieractwu książek oraz wszelkich osobliwości bibliofilskich”. W 1935 zajął pierwsze miejsce w plebiscycie „Wiadomości Literackich” Kogo wybralibyśmy do Akademii Niezależnych, gdyby taka akademia istniała?, w tymże roku otrzymał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury za wybitną twórczość literacką. Od tegoż roku publikował wiersze dla dzieci. Na początku 1936 przebywał przez cztery miesiące na kuracji z powodu nerwicy lękowej w czechosłowackim uzdrowisku Grafenberg (Freiwalden; obecnie Lázně Jeseník, Czechy). Odbywał liczne podróże po Europie. Nie zrealizował projektów planowanej biografii Puszkina i książki o Nikołaju Gogolu. Jego adaptacja Ożenku Gogola przysporzyła mu krytyki o podłożu antysemickim. W lutym 1939 w efekcie nagonki endeckiej z oskarżenia o działalność antypaństwową miał być na wniosek Ministra Spraw Wojskowych osadzony w obozie odosobnienia w Berezie Kartuskiej (wykonanie odroczono). Po wybuchu II wojny światowej przedostał się we wrześniu 1939 do Rumunii, a dzięki pomocy tłumaczki poezji polskiej, Duszy Czary-Stec, uzyskał wizę francuską i przez Jugosławię i Włochy dotarł do Paryża. Otrzymał tam stypendium rządu polskiego na emigracji. Rozpoczął współpracę z „Wiadomościami Polskimi” i „Robotnikiem Polskim” (Nowy Jork, 1940-43). Po upadku Francji udał się w czerwcu 1940 do Portugalii, a stamtąd do Brazylii. Zamieszkał wraz z żoną w Rio de Janeiro. Po kilku miesiącach przeniósł się do Nowego Jorku. Kontynuował twórczość literacką; publikował nadal w „Wiadomościach Polskich” (Londyn), nadto w „Tygodniowym Serwisie Literackim Koła Pisarzy z Polski” (Nowy Jork, 1941). W listopadzie 1941 przerwał współpracę z tymi pismami na skutek różnicy oceny polityki polskiego rządu na wychodźstwie wobec Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Publikował m.in. wiersze, przekłady i artykuły w „Nowej Polsce” (Londyn, 1942-46), „Głosie Ludowym” (Detroit, 1942-46). Należał do Koła Pisarzy z Polski (w 1943 był członkiem jego zarządu). Od 1942 był związany z lewicą zgrupowaną w sekcji polsko-amerykańskie Międzynarodowego Stowarzyszenia Pracowników. Brał udział w akcjach propagandowych na rzecz m.in. współpracy z ZSRR, powstania Związku Patriotów Polskich, poparcia Krajowej Rady Narodowej. W 1944 Ambasada RP w Londynie odebrała mu zapomogę z Funduszu Kultury Narodowej. Od czerwca do września 1945 mieszkał pod Toronto w Kanadzie wraz z siostrą, która w kwietniu przybyła do Stanów Zjednoczonych. W czerwcu 1946 wrócił do kraju i zamieszkał w Warszawie. Wznowił prace literackie, przekładowe i edytorskie. Tłumaczył  opowiadania, bajki, poematy, utwory poetyckie i dramatyczne klasyków literatury rosyjskiej XIX wieku. Publikował m.in. w „Kuźnicy” (1945-46), „Odrodzeniu” (1945-49; tu w 1947-48 prowadził dział „Camera obscura”, w 1947 cykl aforyzmów pt. „Z notesu amerykańskiego”), „Przekroju” (1945-53), „Szpilkach” (1946-53). W 1947 był przez kilka miesięcy kierownikiem artystycznym Teatru Muzycznego Domu Wojska Polskiego. W 1948-49 pełnił funkcję dyrektora artystycznego, a do 1951 kierownika literackiego Teatru Nowego w Warszawie. W 1948 wziął udział w Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu. W 1949 został prezesem Towarzystwa Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie z siedzibą w Warszawie, działającego od 1950. W tymże roku otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego (UŁ) oraz Nagrodę Literacką Miasta Łodzi. W 1949-53 prowadził dział „Cicer cum caule, czyli Groch z kapustą” w miesięczniku „Problemy”. W 1950 zaczął zamieszczać wiersze, felietony, artykuły literackie i przekłady w tygodniku „Nowa Kultura”. W tymże roku został członkiem Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. W 1951 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia za twórczość poetycką i przekładową. W 1952, z okazji sześćdziesiątych urodzin prezydenta Bolesława Bieruta ogłosił list otwarty (m.in. „Trybuna Ludu” 1952 nr 106), zobowiązując się do ukończenia przekładu epopei Nikołaja Niekrasowa Komu się na Rusi dobrze dzieje, której tłumaczenie rozpoczął przed wojną (wydane 1953). W 1953 został kierownikiem literackim Zespołu Pieśni i Tańca „Warszawa”. Odznaczony Orderem Odrodzenia Polski III klasy (1946), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1947) i Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1949). 

Miał adoptowaną w 1946 z otwockiego domu dziecka dla sierot żydowskich córkę Ewę (później Tuwim-Woźniak), założycielkę Fundacji im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim (2006). Zmarł nagle 27 grudnia 1953 w Zakopanem; pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. 

Od 1997 w rocznicę jego urodzin odbywa się corocznie w Łodzi Dzień Tuwima. Uchwałą Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej rok 2013 ogłoszono Rokiem Juliana Tuwima.

Archiwum tłumacza znajduje się Archiwum Państwowym w Łodzi, Muzeum Historii Miasta Łodzi i Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ PRZEKŁADOWA I ADAPTACYJNA

1. L. Staff: Aŭtunaj agordaj. Varsovio: J. Günther 1912, 7 s.

Zawiera przekład dwu wierszy L. Staffa: W mroku; Deszcz jesienny.

2. Małe dzieci niech grzecznie śpią. Kołysanka. Z operetki Baron Kimmel. Muzyka: [W. Kolodziej] W. Kollo. Libretto: S. Pordes-Milo, H. Haller, W. Wolf, O. Franz. Przekład: [J. Tuwim] R. Pekiński. Warszawa: B. Rudzki [1913], 3 s. Pianista w Salonie. Zbiór ulubionych utworów / ułatwionych przez prof. L. Chojeckiego, nr 127.

Tytuł oryginału: Kleine Mädchen müssen schlafen gehen.

3. Versajoj propraj kaj tradukitaj. Powstanie przekładów 1911-1914. Wydanie [Wstęp: A. Międzyrzecki. Przełożył I. Dratwer]. Varsovio: Polonia 1956, 129 s. Wydanie następne Wstęp: A. Międzyrzecki. Łódź: Oficyna Bibliofilów [1994].

Zawiera przekłady na język esperanto wierszy własnych oraz K. Przerwy-Tetmajera, J.A. Rimbauda, J. Słowackiego, L. Staffa.

Tytuły oryginałów: J. Słowacki: Testament mój; L. Staff: Radość i smutek szczęścia chwili; Kowal; Deszcz jesienny.

4. D. Mereżkowski: Car Paweł I. Dramat w 5 aktach (7 obrazów). [Przełożył J. Tuwim] Roch Pekiński. Wystawienie: Reżyseria: A. Zelwerowicz. Łódź, Teatr Wielki 1915.

Tytuł oryginału: Pavel I.

5. W ostatnią noc. [Inc.: W spelunkach gwarnych spędzam noce…; op. 153]. [Muzyka:] B. Zerkowitz. Przeł. [J. Tuwim] St. Brzost. Warszawa: B. Rudzki [1918], 5 s.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

6. [N. Łochwicka Buczyńska] Teffi: Pył diamentowy. [Farsa w 1 akcie]. Przekład z rosyjskiego: [J. Tuwim] J. Wim. Wystawienie: Warszawa, Teatr Qui pro Quo 1919.

Tytuł oryginału: Almaznaâ pyl'.

7. W. Majakowski: Obłok w spodniach. [Poemat]. Przekład powstał w 1919-1920. Wydanie Warszawa: Philobiblon [i.e. Lipsk: drukarnia Gunther, Kirsten Wendler] 1923, 339 s. Przedruk w: W. Majakowski: Wybór poezji. Warszawa 1927; Dwa wieki poezji rosyjskiej. Warszawa 1947; W. Majakowski: Wiersze wybrane. Warszawa 1950; J. Tuwim: Dom mój. Cztery ściany wiersza. Wiersze, poematy, przekłady. Warszawa 2000 oraz poz. 63 (t. 1), 65 (vol. 2).

Tytuł oryginału: Oblako v štanah.

Recenzje:

1. E. BALCERZAN: Cztery obłoki. „Poezja” 1967 nr 10 [porównanie przekładów utworu W. Majakowskiego „Obłok w spodniach” autorstwa: J. Tuwima, A. Sterna, M. Jastruna, W. Woroszylskiego].

2. S. POLLAK: Grand bal, czyli konsekwencje tradycji (Benediktow – Zabłocki – Tuwim); Obrona niemożliwości, czyli o tłumaczeniu poezji . W tegoż: Srebrny wiek i później. Warszawa 1971 [dot. przekładów utworu W. Majakowskiego „Obłok w spodniach”, dokonanych przez J. Tuwima i M. Jastruna].

8. Minister z Warszawy. Plagiat w 5 aktach wg M. Gogola: Rewizor, popełniony przez [J. Tuwima] J. Wima. Wystawienie: Warszawa, Teatr Qui pro Quo 1920.

Tytuł oryginału: Revizor.

9. L. Monosson: „Ostatnie ukochanie”. [Wiersze]. Warszawa: Drukarnia St. Mertensa 1920, 37 s.

Tytuł oryginału: Poslednââ nežnost'.

10. K. Balmont, W. Briusow: Liryki. Wybrał i przełożył J. Tuwim. Warszawa: Ignis 1921, 58 s. Liryka Rosyjska, seria I.

11. Dama w gronostajach. [Operetka]. Libretto: R. Schanzer, E. Welisch. Muzyka: J. Gilbert. Adaptacja i tłumaczenie tekstów piosenek: J. Tuwim. Wystawienie: Warszawa, Teatr Wodewil 1921.

Tytuł oryginału: Die Frau im Hermelin.

12. [N. Buczyńska] Teffi: Kobieta demoniczna. [Humoreski prozą]. Przekład z rosyjskiego. Warszawa: Drukarnia Z. Sakierskiego [1922], 93 s. Książki Ciekawe, 12.

Tytuł oryginału: Demoničeskaâ ženŝina.

Recenzja: 

I. NDIAYE: Kobieta demoniczna Teffi (1872–1952) w przekładzie Juliana Tuwima. „Acta Polono-Ruthenica” 2017 t. XXII. 

13. Dorina. [Operetka]. Libretto: F. Grünbaum, W. Sterk. Muzyka: J. Gilbert. Adaptacja: J. Tuwim. Wystawienie: Warszawa, Teatr Wodewil 1923.

Tytuł oryginału: Dorina.

Informacja (za S. Tuwimową): T. Januszewski: Tuwima droga przez teatr. „Dialog” 1964 nr 8 s. 116.

14. Katia tancerka. Operetka w 3 aktach. [Autorzy]: L. Jakobson, R. Österreicher. Muzyka: J. Gilbert. Reżyseria: M. Domosławski. Przełożył [J. Tuwim] J. Wim. Wystawienie: Warszawa, Teatr Nowości 1923.

Tytuł oryginału: Katja, die Tänzerin.

Informacja: T. K-ć, „Kurier Warszawski” 1923 s. 7.

15. J. Cazotte: Diabeł zakochany. [Powieść]. Przełożył J. Tuwim. Warszawa: Księgarnia Biblioteki Dzieł Wyborowych [1925], 121 s. Biblioteka Dzieł Wyborowych. Seria 2, t. 18. Wydania następne: Warszawa: Polskie Towarzystwo Wydawców Książek 1975, tamże 1987; z podtytułem Romans okultystyczny: Przedmowa autorska J. Cazotte'a z 1772 r. Epilog J. Cazotte'a z 1776 r. Nota z fragmentem zakończenia noweli z 1772 r.: P. Czerwiński. Ilustracje: autorzy anonimowi: 6 rycin, C.-É. de Beaumont. Kalinowo: Arkadiusz Siejda 2023, 218 s. AD Ars Diavoli Biblioteca Diabologiczna.  Przedruk w: Historie osobliwe i fantastyczne. Nowela francuska od Cazotte'a do Apollinaire'a. Warszawa 1975; Opowieści niesamowite. (1). Literatura francuska. Warszawa 2018, wydanie następne tamże 2020.

Tytuł oryginału: Diable amoureux.

Wydanie elektroniczne: 

E-book: Kalinowo: Arkadiusz Siejda 2023, plik tekstowy w formacie EPUB. 

16. M. Gogol: Ożenek. Zdarzenie całkiem niewiarygodne w 2 aktach. Wystawienie: teatralne: Reżyseria: J. Trzywdar. Wystawienie: teatralne: Poznań, Teatr Nowy im. H. Modrzejewskiej 1925; telewizyjne: Reżyseria: A. Szafiański. Telewizja Polska 1968; radiowe: Reżyseria: W. Maciejewski. Polskie Radio 1971. Wydanie 2 tamże 1953. Przedruk w:  Antologia dramatu rosyjskiego. T. 1. Warszawa 1952; M. Gogol: Wybór pism. Warszawa 1954); M. Gogol: Pisma wybrane w 4 tomach. T. 3. Warszawa 1957oraz poz. 64 (t. 3). 

Wydanie łącznie z poz. pt. Ożenek; Rewizor. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2006.

Wydania elektroniczne: 

E-book: Wydanie łącznie z Rewizor: Warszawa: Świat Książki 2004, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI.

Nagrania wystawień telewizyjnych: Warszawa: Telewizja Polska 1999, 1 kas. wiz. (VHS). Reżyseria: E. Bonacka-Daszewska; tamże 2003; Warszawa: Telewizja Polska 2001, 1 DVD. Reżyseria: J. Stuhr. Kocham Teatr; Warszawa: Elipsa 2007, 1 płyta CD-ROM. Kocham Teatr, 2; Warszawa: Elipsa 2007, 1 płyta DVD (Płyta DVD zawiera rejestrację spektaklu Teatru TVP wg dramatu M. Gogola pt.: "Ożenek" z 2002 roku, w reżyserii Jerzego Stuhra). Kocham Teatr, 2; Warszawa: Telewizja Polska 2008, 1 płyta DVD. Reżyseria: E. Bonacka (Premiera w Teatrze Telewizji 27 grudnia 1976 r.). Złota Setka Teatru Telewizji.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

Tytuł oryginału: Ženit'ba.

Recenzje:

1. J. PREGER: Nad przekładami Tuwima. „Życie Literackie” 1954 nr 51. 

2. Z. KORCZAK-ZAWADZKA: Nad Tuwimowskimi przekładami Gogola. (Ze wspomnień adiustatorki). „Problemy” 1968 nr 12 [dot. też przekładu „Rewizora” i „Nosa”].

3. J. LUBOCHA-KRUGLIK: Między tradycją a nowoczesnością (?) O dwóch tłumacz(eni)ach „Ożenku” Nikołaja Gogola. „Przegląd Rusycystyczny” 2017 nr 3 [dot. też przekładu A.L. Piotrowskiej z 2015].

4. T. TYSZKA: Mikołaj Gogol: Ożenek. Zdarzenie całkiem niewiarygodne w dwóch aktach. „Decyzje” 2018 nr 30.

17. M. Jewreinow: Okręt sprawiedliwych. Widowisko dramatyczne w 3 aktach. Przekład i opracowanie: J. Tuwim. Reżyseria: K. Borowski. Wystawienie: Warszawa, Teatr Polski 1925. Druk fragmentu „Echo Warszawy” 1925 nr 101.

Tytuł oryginału: Korabl' pravednyh.

Egzemplarz przekładu w Muzeum Teatralnym w Warszawie.

18. F. Schiller: Intryga i miłość. Sztuka w 3 aktach (9 obrazach). Powstanie przekładu 1925. Wystawienie: Reżyseria: A. Węgierko. Warszawa, Teatr Narodowy 1934.

Tytuł oryginału: Kabale und Liebe.

Datowany egzemplarz przekładu w Archiwum Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

19. Misiu mój, ach misiu mój. Piosnka i shimmy. Z operetki Orłow. [Libretto:] E. Marischka, B. Granichstaedten. [Muzyka:] B. Granichstaedten. Przekład: J. Tuwima. Berlin: Edition Bristol 1925, 5 s.

Tytuł oryginału: Der Orlow.

20. Pani, to efekt bardzo tani! Shimmy. Z operetki Orłow. [Libretto:] E. Marischka, B. Granichstaedten. [Muzyka:] B. Granichstaedten. Przekład J. Tuwima. Berlin: Edition Bristol 1925, 3 s.

Tytuł oryginału: Der Orlow.

21. Ta bałałajka nieraz ostrzegała mnie... Pieśń rosyjska. Z operetki Orłow. [Libretto:] E. Marischka, B. Granichstaedten. [Muzyka:] B. Granichstaedten. Przekład: J. Tuwima. Warszawa: B. Rudzki [1925], 5 s.

Tytuł oryginału: Der Orlow. 

22. To ty, mój śnie, to ty. Piosenka i blues. Z operetki Orłow. [Libretto:] E. Marischka, B. Granichstaedten. [Muzyka:] B. Granichstaedten. Przekład: J. Tuwima. Berlin: Edition Bristol 1925, 5 s.

Tytuł oryginału: Der Orlow.

23. Orłow. Operetka w 3 aktach. Libretto: E. Marischka, B. Granichstaedten. Muzyka: B. Granichstaedten. Słowa: J. Tuwim. Wystawienie: Warszawa, Teatr Nowości 1926. Wydanie Zegrze: Centrum Wyszkolenia Łączności 1931, 115 s. 

Wydanie osobne poszczególnych piosenek z nutami: Warszawa: B. Rudzki 1925:

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

Tytuł oryginału: Der Orlow.

24. [N. Łochwicka-Buczyńska] Teffi: Dym bez ognia. Opowiadania. Przekład z rosyjskiego. Warszawa: J. Mortkowicz 1927, 65 s. Biblioteka Humoru Towarzystwa Wydawniczego J. Mortkowicza, książka 4. Redakcja: J. Tuwim.

Zawartość: Jak pisałam powieść; Korepetytor; Patriota; Protekcja; O pamiętnikach; Francuski romans. 

Tytuł oryginału: Dym bez ognâ; Kak â pisala roman; Repetitor; Patriot; Svatovstvo; O dnevnikah; Francuzskij roman.

Przekład anonimowy.

Recenzja: 

I. NDIAYE: Kobieta demoniczna Teffi (1872–1952) w przekładzie Juliana Tuwima. „Acta Polono-Ruthenica” 2017 t. XXII. 

25. C.F. Ramuz: Historia o żołnierzu. [Dramat]. Powstanie przekładu 1927. Druk: „Droga” 1935 nr 2 s. 140. Wydanie osobne Warszawa: Biblioteka Dramatyczna „Drogi” 1935, 29 s. Wystawienie: teatralne: Reżyseria: J. Jarema. Kraków: Teatr Cricot 1935; - radiowe: Polskie Radio 1936; - telewizyjne: Reżyseria: J. Kulma. Telewizja Polska 1958. 

Tytuł oryginału: Histoire du soldat.

Libretto do suity muzyczno-choreograficznej skomponowanej przez I. Strawińskiego.

Data powstania przekładu w pierwodruku.

26. Słowo o wyprawie Igora. Wstępem i objaśnieniami zaopatrzył A. Brückner. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1928, XVII, 43 s. Biblioteka Narodowa II, 50. Wydania następne: wersja nowa powstała 1944 w: La Geste du Prince Igor’. Épopée russe du douzième siècle. Texte établi, traduit et commenté sour la direction d‘ H. Grégoire, R. Jakobson et M. Szeftel, assistés de J. A. Joffe. New York 1948; wydanie 2 zmienione i poprawione ze wstępem i objaśnieniami M. Jakóbca Wrocław: Ossolineum 1950, LXXI, 39 s.; W opracowaniu A. Obrębskiej-Jabłońskiej. Przekład poetycki: J. Tuwim. Przekład filologiczny: A. Obrębska-Jabłońska i Z. Fedecki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1954, 175, VIII, 46 s., wydanie z tłumaczeniem [wstępnym] F. Apanowicza i wstępem D. Lichaczowa tamże 1985, 47 s. Przedruk zob. poz. 63 (t. 1), 64 (vol. 1), 59.

Tytuł oryginału: Slovo o polku Igoreve.

Druga poprawiona wersja przekładu powstała w 1944 w Nowym Jorku.

Wydanie z 1950 zawiera wersję przekładu powstałego w 1944 w Nowym Jorku. 

Adaptacja radiowa: Reżyseria: M. Broniatowski, J. Warnecki. Polskie Radio 1952.

Recenzje: 

1. [D. FIŁOSOFOW] DF: Slovo o polłku Igoreve v perevode Juliana Tuwima. „Za Swobodu!” 1927 nr 253.

2. A. OBRĘBSKA-JABŁOŃSKA: „Słowo o wyprawie Igora” w przekładach polskich. „Pamiętnik Literacki” 1952 z. 1-2.

3. S. SOWIETOW: „Słowo o pułku Igora” w polskim przekładzie Juliana Tuwima. [Przeł.] T. Karpowicz. „Pamiętnik Literacki” 1954 z. 4.

4. D. KULESZA: Julian Tuwim. Słowo o wyprawie Juliana albo dlaczego Tuwim nie został wieszczem. „Bibliotekarz Podlaski” 2018 nr 4.

27. T. Dostojewski: Wieczny małżonek. [Opowiadanie]. W: T. Dostojewski: Opowieści. T. 1/2. Warszawa: Rój 1929 s. 5-160. Dzieła. Seria 8. Przedruk pt. Wieczny mąż w: F. Dostojewski: Gracz. Opowiadania. . Warszawa 1964. Z pism; F. Dostojewski: Z dzieł. T. 8. London 1993. Wydanie osobne: Warszawa: Wydawnictwo MG 2018, 155 s. Wydanie następne Kraków: Wydawnictwo Vis-a-vis Etiuda 2024. 

Tytuł oryginału: Večnyj muž.

Adaptacja telewizyjna: Reżyseria: S. Brejdygant. Telewizja Polska 1964.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

28. M. Gogol: Rewizor. Komedia w 5 aktach. Wystawienie: teatralne:  Reżyseria: K. Borowski. Warszawa, Teatr Polski 1929; - telewizyjne: Reżyseria: J. Szajna. Telewizja Polska 1964; - radiowe: Reżyseria: J. Kukuła. Polskie Radio 1992. Wydanie osobne w opracowaniu J. Preger Kraków: M. Kot 1948, 135 s. Wydania następne: wydanie 2 tamże 1950; Wilnius: Państwowe Wydawnictwo Literatury Pięknej Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej 1952; wydanie ze wstępem i objaśnieniami A. Walickiego Wrocław: Ossolineum 1953, XCIX, 165 s. Biblioteka Narodowa II, 78, tamże: wydanie 2 przejrzane 1956, wydanie 3 zmienione 1966; wydanie 3 [!] Warszawa: Współpraca 1987. Przedruk w: M. Gogol: Utwory wybrane. T. 1. [Warszawa] 1950; Antologia dramatu rosyjskiego. T. 1. Warszawa 1952; M. Gogol: Wybór pism. Warszawa 1954; Warszawa: „Współpraca” 1987; Kraków: Vis-à-vis Etiuda 2024 oraz poz. 63 (t. 3), 64 (t. 3).

Wydanie łącznie z przekładem poz. 16 pt. Ożenek; Rewizor. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2006, 230 s. 

Wydania elektroniczne: 

E-book: Wyd. łącznie z Ożenek: Warszawa: Świat Książki 2004, plik tekstowy w formacie EPUB, MOBI.

Tytuł oryginału: Revizor.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

Recenzje:

1. P. GRZEGORCZYK: Jakiego Gogola znamy. („Rewizor” na warsztacie tłumaczy). „Twórczość” 1953 nr 7 [m.in. dot. przekładów J. Tuwima].

2. Z. KORCZAK-ZAWADZKA: Nad Tuwimowskimi przekładami Gogola. (Ze wspomnień adiustatorki). „Problemy” 1968 nr 12 [dot. też przekładu „Ożenku” i „Nosa”].

29. A. Puszkin: Jeździec miedziany. Opowieść petersburska. Studium W. Lednickiego. Warszawa: Biblioteka Polska. [1932], 115 s. Wydanie następne ze wstępem i przypisami S. Fiszmana Wrocław: Ossolineum 1967, CXV, 57 s. Biblioteka Narodowa II, 155. Przedruk w: Dwa wieki poezji rosyjskiej. Warszawa 1947; A. Puszkin: Wybór poezji. Warszawa 1950; A. Puszkin: Wybór poezji. Warszawa 1951; A. Puszkin: Dzieła wybrane. T. 2. Warszawa 1954, wydanie 2 tamże 1956; A. Puszkin: Dzieła. T. 2. Warszawa 1967 oraz poz. 34 (od wydania 3), 63 (t. 1).

Tytuł oryginału: Mednyj vsadnik.

Nagroda Polskiego PEN Clubu za najlepszy przekład (wydany w 1932) w 1935.

Recenzje:

1. K.W. ZAWODZIŃSKI: „Jeździec miedziany” Puszkina w polskim przekładzie. „Przegląd Współczesny” 1932 t. 41 .

2. W. CHODASIEWICZ: „Jeździec miedziany” po polsku. „Wiadomości Literackie” 1934 nr 16 .

30. Zemsta nietoperza. Operetka w 3 aktach. Libretto: H. Meilhac, L. Halevy. Adaptacja: J. Tuwim. Muzyka: J. Strauss. Wystawienie pt. Nietoperz: Inscenizacja wg M. Reinhardta. Reżyseria: A. Zelwerowicz. Warszawa, Teatr Polski 1932. Druk fragmentu w: J. Tuwim: Utwory nieznane. Ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu. Łódź 1999 s. 196-210.

Tytuł oryginału: Fledermaus. 

W następnym wystawieniu udział autorski J. Tuwima bywał określany jako: tekst polski.

31. G. Berr, L. Verneuille: Moja siostra i ja. Komedia muzyczna w 3 aktach. Tłumaczenie i adaptacja: J. Tuwim i M. Hemar. Muzyka: R. Benatzky. Wystawienie: Reżyseria: M. Modzelewska. Poznań, Teatr Polski 1933; Warszawa, Teatr Banda 1933.

Tytuł oryginału: Meine Schwester und ich. 

32. B. Zimmer: Ptaki. Widowisko w 2 częściach wg Arystofanesa. Tłumaczenie i adaptacja: J. Tuwim. Wystawienie: Reżyseria: A. Węgierko. Warszawa, Teatr Polski 1933.

Tytuł oryginału: Die Vögel.

Egzemplarz przekładu w Muzeum Teatralnym w Warszawie.

Recenzja:

A. SZASTYŃSKA-SIEMIONOWA: Machlojkios w Kukurykowie, czyli o „Ptakach” Tuwima. „Meander” 1963  nr 9 [omówienie adaptacji]. 

33. R. Benatzky: Rozkoszna dziewczyna. Komedia muzyczna w 3 aktach wg P. Gauvaulta. Muzyka: R. Benatzky i A.T. Muller. Adaptacja: J. Tuwim. Wystawienie: Reżyseria: J. Warnecki. Warszawa, Teatr Letni 1934; - telewizyjne: Reżyseria: B. Borys-Damięcka. Telewizja Polska 1987. 

Tytuł oryginału: Bezauberndes Fräulein.

Maszynopis przekładu z podtytułem Bajka w 3 aktach podług dawnej komedii P. Gauvaulta w Bibliotece Teatru Powszechnego w Warszawie.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

34. Płaszcz. Tragikomedia w 3 aktach wg opowiadania M. Gogola. Wystawienie: teatralne: Reżyseria: S. Perzanowska. Warszawa, Teatr Nowa Komedia 1934; telewizyjne:  Reżyseria: S. Butkiewicz. Telewizja Polska 1954;  radiowa: Reżyseria: J. Warnecki. Polskie Radio 1961. Druk: „Dialog” 1957 nr 5 s. 5-35. 

Tytuł oryginału: Šinel’.

Przekład rosyjski: Šinel’. [Przekład:] L. Buchov. W: Dramaturgia Pol’ši XX v. Moskva 2004.

Recenzja:

Z. JUREVA: O „Šineli” [M. Gogola] Û. Tuvima. W: Orbis scriptus. München 1966. 

35. H. Duvernois: Ty to ja. Farsa muzyczna w 2 częściach (9 obrazach). Opracowanie: J. Tuwim. Muzyka: H. Simons. Wystawienie: Warszawa, Teatr Letni 1935.

Tytuł oryginału: Toi, c’est moi.

Tu teksty piosenek w tłumaczeniu J. Tuwima oraz trawestacja dialogów. 

36. B. Hooker, W.H. Post: Król włóczęgów. Komedia w 4 aktach. Teksty piosenek: J. Tuwim. Przekład i przeróbka: T. Sygietyński. Reżyseria: J. Warnecki. Wystawienie: Warszawa, Teatr Letni 1937.

Tytuł oryginału: Vagabond King.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

37. M. Leskow: Opowieść o tulskim mańkucie. Przełożył J. Tuwim.  „Wiadomości Literackie” 1937 nr 39, s. 1. Wydanie łącznie z przekładem Balwierz artysta pt. Opowieść o tulskim mańkucie; Balwierz artysta. Ilustrował: A. Uniechowski. Warszawa: Czytelnik 1950, 107 s. Wydanie osobne pt. Mańkut. Opowieść o tulskim zezowatym mańkucie i o stalowej pchle. Ilustrował: G. Judin. Moskwa: Raduga; Warszawa: Współpraca 1990, 62 s. Przedruk pt. Mańkut w: M. Leskow: Utwory wybrane. T. 2. Kraków 1951 oraz poz. 63 (t. 3), 56.

Tytuł oryginału: Levša.

38. A. Puszkin: Lutnia Puszkina. [Wiersze i poematy]. [Wybór i tłumaczenie:] J. Tuwim. [Opracowanie graficzne A. Wajwód]. Warszawa: J. Przeworski 1937, XV, 139 s. Wydania następne: [Przerywniki rysował A. Uniechowski]. [Warszawa:] Czytelnik 1945, tamże: wydanie 3 [uzupełnione] 1949, 254 s., wydanie 4 uzupełnione 1952, wydanie 5 1954; wydanie 7 [!] [Ilustrował M. Zdrodowski] Przedmowa: B. Galster. Warszawa: Współpraca 1987, 318 s.; z podtytułem Utwory Aleksandra Puszkina wybrał i przetłumaczył J. Tuwim. Komentarz: T. Januszewski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 2009, 262 s. Przedruk zobacz poz. 65 (vol. 1), 63.

Wydanie w wyborze: Poezje wybrane. (Z „Lutni Puszkina” Juliana Tuwima). Wybór, wstęp, nota biograficzna: A. Pomorski. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1987, 114 s. Wydanie następne tamże 1999.

Od wydania 3 zawiera przekład: Jeździec miedziany [poz. 29]; Bajka o rybaku i rybce [poz. 50]; Bajka o popie i jego parobku Jołopie [poz. 49]; Eugeniusz Oniegin [poz. 45].

Recenzja:

1. L. GOMOLICKIJ. „Miecz” 1937 nr 7.

2. J. WACZKÓW. „Slavia Orientalis” 1957 t. 6. 

39. A. Biezymieński: Feliks. Fragmenty poematu. Powstanie przekładu 1938. Wydanie: Warszawa: Książka i Wiedza 1951, 24 s. W 25. rocznicę śmierci F. Dzierżyńskiego. Przedruk zobacz poz. 63 (t. 1).

Tytuł oryginału: Feliks.

40. F. i P. Schönthan: Porwanie Sabinek. Farsa w 4 aktach. W opracowaniu i z piosenkami J. Tuwima. Wystawienie: teatralne: Reżyseria: J. Warnecki. Warszawa, Teatr Buffo 1938; telewizyjne: Telewizja Polska 1958. Druk: „Nowa Wieś” (dodatek) 1958 nr 46, 47, 49, 50; „Scena Młodzieży” 1958 nr 4 s. 31-115. 

Tytuł oryginału: Der Raub der Sabinerinnen.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

41. Trzy pieśni = Trois chants. Modlitwa; Szczęście; Przymierze. Muzyka: S. Laks. Przeł. J. Tuwim. Adaptation française H. Lemerchand. [B.m. wyd.] [1938], 6 k. [tekst w języku polskim i francuskim].

Tytuł oryginałów: Trois chants. 

42. M. Gogol: Nos. [Opowiadanie]. „Wiadomości Literackie” 1939 nr 23 s. 2. Wydane w: M. Gogol: Poranek dygnitarza i inne opowiadania. [Warszawa] 1950. Przedruk w: M. Gogol: Utwory wybrane. T. 2. Warszawa 1951, wydanie 2 tamże 1953; M. Gogol: Wybór pism. Warszawa 1954; M. Gogol: Wybór utworów. Warszawa 1954 oraz poz. 63 (t. 3), 53 (t. 2), 55, 57, 58.

Tytuł oryginału: Nos.

Adaptacja teatralna: Reżyseria: A. Łabiniec. Bielsko-Biała: Teatr Lalek „Banialuka”  1985.

Recenzje:

1. J. WYSZOMIRSKI: Sen i rzeczywistość w „Nosie” [M. Gogola]. „Wiadomości Literackie” 1939 nr 27 [recenzja przekładu].

2. Z. KORCZAK-ZAWADZKA: Nad Tuwimowskimi przekładami Gogola. (Ze wspomnień adiustatorki). „Problemy” 1968 nr 12 [dot. też przekładu „Ożenku” i „Rewizora”].

43. J.N. Nestroy: Ale się zabawił! Wodewil mieszczański ze śpiewami i tańcami w 8 odsłonach. Opracowanie: J. Tuwim. Wystawienie: Warszawa, Teatr Buffo 1939.

Tytułu oryginału nie udało się ustalić.

44. J.N. Nestroy: Serce w rozterce, czyli Ślusarz widmo. Krotochwila. Adaptacja: J. Tuwim. Wystawienie: Warszawa, Teatr Letni 1939.

Tytuł oryginału: Der Zerrissene. 

Premiera odbyła się 2 IX 1939.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

45. A. Puszkin: Eugeniusz Oniegin. [Przekład fragmentu poematu]. Powstanie przekładu 1945-1949. Druk: „Odrodzenie” 1946 nr 14, 27; 1949 nr 27, 35; „Życie Literackie” 1951 nr 14. Wydanie osobne łącznie z przekładem A. Ważyka: Eugeniusz Oniegin. Romans wierszem. Przekład: J. Tuwim [rozdziały I-III do strofy XV] i A. Ważyk [rozdział III od strofy XVI do rozdziału VIII]. Konsultacja naukowa i posłowie: R. Łużny. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1977, 291 s. Wydania następne: wydanie 3 [!] z podtytułem Fragmenty. Warszawa: Współpraca 1988, 285 s.; Warszawa: Prószyński i S-ka 2000. Klasyka powieści. Przedruk w: A. Puszkin: Wybór poezji. Warszawa 1951 oraz zob. poz. 32 (od wydania 3), 63 (t. 1).

Tytuł oryginału: Evgenij Onegin.

Adaptacje teatralne: Reżyseria: M. Kotlarczyk. Kraków: Teatr Rapsodyczny 1958; - telewizyjne: Reżyseria: D. Michałowska. Telewizja Polska 1964.

Adaptacja: [Opracowanie dramaturgiczne, inscenizacja i opis pracy nad wystawieniem: B. Malak. Tekst oparty na tłumaczeniu J. Tuwima i L. Belmonta. Muzyka fragmentów? opery Eugeniusz Oniegin P. Czajkowskiego]. Warszawa: Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego 1959. Biblioteka Repertuarowa CPARA.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

Recenzje i omówienia:

1. J.W. GOMULICKI. „Twórczość” 1955  nr 2, przedruk fragmentów pt. Glosa do Tuwimowskiego przekładu „Oniegina” w tegoż: Zygzakiem. Warszawa 1981.

2. H. SATKIEWICZ: Kilka uwag o polskich przekładach „Eugeniusza Oniegina”. „Przegląd Humanistyczny” 1978 nr 2 [m.in. dot. przekładów J. Tuwima].

3. M. RYCHLEWSKI: Tuwim kontra Ważyk, czyli „Oniegin” w służbie socjalizmu. „Polonistyka” 2000 nr 6.

46. E.M. Labische: Słomkowy kapelusz. Arcykomedia ze śpiewami i tańcami w 4 odsłonach z epilogiem i zupełnie nieoczekiwanym zakończeniem. Tłumaczenie i adaptacja: J. Tuwim. Wstawki muzyczne z J. Offenbacha. Wystawienie teatralne: Reżyseria: S. Perzanowska. Warszawa, Teatr Nowy 1948, - telewizyjne: Reżyseria: J. Gruza. Telewizja Polska 1992.

Tytuł oryginału: Un chapeau de paille d'Italie.

Maszynopis przekładu w archiwum J. Tuwima w Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

47. F. Tiutczew: Wiersze wybrane. Przekład: K.A. Jaworski, T. Stępniewski, J. Tuwim. Pod redakcją K.J. Jaworskiego i K.W. Zawodzińskiego. Łódź: W. Bąk 1948, XXXIX, 175 s.

48. A. Czechow: Jubileusz. Komedia w 1 akcie. Wydane w: A. Czechow: Jubileusz. Komedia w 1 akcie i inne utwory. Wstęp: Z. Karpińska. Warszawa: Książka i Wiedza 1949 s. 7-32. Biblioteczka Świetlicowa, 20. Wydanie 2 pt. Jubileusz; Kameleon; Końskie nazwisko tamże 1949.

Tytuł oryginału: Ûbilej.

49. A. Puszkin: Bajka o popie i jego parobku Jołopie. „Odrodzenie” 1949 nr 40 s. 4. Wydanie osobne Warszawa: Ilustrował A. Uniechowski. Nasza Księgarnia 1951, 30  . Wydanie następne: tamże: wydanie 2 1953, wydanie 3 1954; Inscenizację opracowała A. Buterlewicz. Gdańsk: Wojewódzki Ośrodek Kultury 1979 s. [2], 15, [2]; Warszawa: „Sara” 2002 . Przedruk w: A. Puszkin: Dzieła wybrane. T. 2. Poematy i baśnie. Warszawa 1954; Baśnie i bajki rosyjskie. Bielsko-Biała 2019 oraz poz. 38 (od wydania 3), 63 (t. 1).

Tytuł oryginału: Skazka o pope i o rabotnike ego Balde.

Wydanie elektroniczne: 

Audiobook: Reżyseria: A. Piszczatowski. Czyta H. Borowski [i inni]. Warszawa: Tonpress KAW 1985, 1 płyta audio, zapis analogowy; w: Najpiękniejsze bajki rosyjskie. Czyta: B. Dykiel, M. Matuszewska, W. Niemyska. Warszawa: Agencja Artystyczna MTJ 2011, 3 płyty CD. Magiczne opowieści; Czyta H. Kinder-Kiss. [Warszawa:] Fundacja „Klucz” na Rzecz Edukacji i Upowszechniania Czytelnictwa Osób Niewidomych i Słabowidzących 2017, 1 pamięć USB (Flash Drive) [zawiera również tekst w formacie HTML]. Literatura w DAISY z Daleka i Bliska. 

Adaptacja teatralna: Reżyseria: S. Jarszewski. Bielsko-Biała: Teatr Lalek „Banialuka” 1950.

50. A. Puszkin: Bajka o rybaku i rybce. Ilustrował W. Daszewski. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, 23 s. Wydania następne: Inscenizacja M. Rokoszowa. Warszawa: Nasza Księgarnia 1950, 31 s. Teatr Szkolny; Ilustrowała H. Czajkowska. [Warszawa:] Książka i Wiedza 1952; Ilustrowała Z. Fijałkowska. Warszawa: Nasza Księgarnia 1952,  tamże wydanie 3-11 1956-1979; Ilustrował M. Szymanowicz. Warszawa: Wilga 2012. Platynowa Seria; Ilustrował M. Szymanowicz. Warszawa: Wilga: De Agostini Polska 2013. Książki Dla Małych i Dużych, 36; Ilustrował M. Szymanowicz. Warszawa: Foksal: De Agostini Polska 2016. Książki Dla Małych i Dużych, 45; Ilustrowała A. Michalska-Szwagierczak. Omówienie A. Nożyńska-Demianiuk. Poznań, Żychlin: Ibis - Books 2018. Ilustrowana Lektura; Ilustrował K. Czeluszkin. Warszawa: Media Rodzina 2019;  Ilustracje A. Michalska-Szwagierczak. Warszawa: IBiS 2019. Ilustrowana Lektura, toż Konin; Żychlin: Wydawnictwo Ibis 2022. Ilustrowana Lektura. Przedruk w: A. Puszkin: Wybór poezji. Warszawa 1951; A. Puszkin: Dzieła wybrane. T. 2. Poematy i baśnie. Warszawa 1954; A. Puszkin: Bajki. Warszawa 1984, wydanie następne tamże 1990. Opracowanie graficzne: W. Andrzejewski; Baśnie i bajki rosyjskie. Bielsko-Biała 2019 oraz poz. 38 (od wydania 3), 63 (T. 1).

Tytuł oryginału: Skazka o rybake i rybke.

Wydanie elektroniczne: 

Audiobook: Reżyseria: A. Piszczatowski. Czyta H. Borowski [i inni]. Warszawa: Omedia 2011, 1 płyta audio (CD). Bajki-Grajki, 100; Czyta H. Kinder-Kiss. Warszawa: Fundacja „Klucz” na Rzecz Edukacji i Upowszechniania Czytelnictwa Osób Niewidomych i Słabowidzących 2017. „Literatura w DAISY z Daleka i Bliska”. 1 pamięć USB (Flash Drive) [zawiera również tekst w formacie HTML].

Adaptacja teatralna: Reżyseria: S. Jarszewski. Bielsko-Biała: Teatr Lalek „Banialuka” 1950. 

51. A. Tołstoj: Złoty kluczyk, czyli Niezwykłe przygody pajacyka Buratino. Warszawa: Czytelnik 1949, 129 s. Wydania następne: tamże: Ilustrował B. Małachowski.  1951, 1952; Ilustrował Z. Rychlicki. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953; Ilustrował A. Kaniewski. Moskwa: Raduga 1983; Ilustrowała A. Koszkina. Warszawa: Współpraca; Moskwa: Raduga 1988, 172 s. Niezapomniane Książki Dzieciństwa; Poznań: Zysk i S-ka 2014; Ilustrowała E. Poklewska-Koziełło. Ożarów Mazowiecki:  Olesiejuk - Dressler Dublin 2021.

Tytuł oryginału: Zolotoj klûčik, ili Priklûčeniâ Buratino.

Adaptacja teatralna: pt. Gliniany chłopiec. Reżyseria:A. Dziedziul Białystok: Białostocki Teatr Lalek 1976.

52. Tirso de Molina: Zielony Gil. Komedia muzyczna w 3 aktach. Adaptacja: J. Tuwim. [Muzyka: A. Markowski] M. Andrzejewski. Wystawienie teatralne: Reżyseria: Z. Sawan. Warszawa, Teatr Polski 1950; - telewizyjne:  Reżyseria: J. Pieńkiewicz. Telewizja Polska 1969. Wydanie osobne Tłumaczenie i adaptacja: J. Tuwim.  Ilustracje E.  Gaudasińskiej. Warszawa: Czytelnik 1976, 246s.

Tytuł oryginału: Don gin de las calzas verdes.

Adaptacja J. Tuwima na podstawie oryginału, przekład francuski J. Macierakowskiego oraz przekład rosyjski W. Piasta (informacje w wydaniu przygotowanym przez T. Januszewskiego).

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

53. Cztery pieśni do polskich przekładów A. Puszkina. Nagrodzone na konkursie kompozytorskim 1949 r. zorganizowanym przez Komitet Uczczenia 150-tej Rocznicy Urodzin Aleksandra Puszkina oraz Związek Kompozytorów Polskich. Przekład: J. Tuwim, S. Pollak. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1950, 19 s.

Zawartość: Wieczór zimowy; Lawina; Ptaszek; Arion.

Tytuły oryginałów: Zimnij večer; Obval; Ptička; Arion.

54. Nas swą wolą Stalin wiódł. Tekst: A. Surkow. Tłumaczenie: J. Tuwim. [Muzyka:] V. Muradeli. [Warszawa:] Czytelnik. [1949], 4 s. Wydanie 2 tamże 1950.

Tytuł oryginału: Nas volâ Stalina vela.

55. Pożegnanie. Słowa: A. Puszkin. Muzyka: J. Szaporin. Przekł. J. Tuwim. [B.m.w.: 1950 ], 6 s.

Tytuł oryginału: Proŝanie.

56. A. Gribojedow: Mądremu biada. Komedia wierszem w 4 aktach. Wystawienie teatralne: Reżyseria: B. Dąbrowski. Warszawa, Teatr Polski 1951; - telewizyjne: Reżyseria: A. Kowalczyk. Telewizja Polska 1973; - radiowe: Reżyseria: J. Rakowiecki. Polskie Radio 1976. Wydanie: Warszawa: Czytelnik 1951, 113 s. Wydania następne: Wilnius: Państwowe Wydawnictwo Literatury Pięknej 1953; Wstęp i objaśnienia: W. Jakubowski. Wrocław: Ossolineum 1960, CLXXXVIII, 158 s. Biblioteka Narodowa II, 124. Przedruk w: Antologia dramatu rosyjskiego. T. 1. Warszawa 1952 oraz poz. 63 (t. 3), 65 (vol. 2).

Tytuł oryginału: Gore ot uma.

Wystawienia następne zob. na stronie internetowej: https://www.encyklopediateatru.pl/

Recenzja:

A. SANDAUER: Z okazji tuwimowskiego przekładu „Mądremu biada”. „Życie Literackie” 1951 nr 22. 

57. A.K. Lahuti: Uzum – Angur – Enab, czyli Towarzysze podróży. [Wiersz]. Ilustrował J.M. Szancer. Warszawa: Nasza Księgarnia 1951, [16] k. Przedruk w: Piórem i piórkiem. Warszawa 1951 Biblioteka Szpilek, wydanie 2 tamże 1957 oraz zob. poz. 65 (vol. 2).

Tytuł oryginału: Putešestvie v čertog luny.

58. M. Lermontow: Pieśń o carze Iwanie Wasylewiczu, o młodym opryczniku i o udałym kupcu Kałasznikowie. „Twórczość” 1951 nr 6 s. 166-177. Wydanie osobne [Opracowanie graficzne: A, Rudziński. Ilustrował I. Bilibin]. Warszawa: Książka i Wiedza 1953, 28 s. Przedruk zobacz poz. 63 (t. 1).

Tytuł oryginału: Pesnâ pro carâ Ivana Vasil'eviča, molodogo opričnika i udalogo kupca Kalašnikova.

59. Wolność. Z ody A. Puszkina w przekładzie J. Tuwima. [Muzyka:] Z. Mycielski. [Kraków:] Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1951, 8 s.

Tytuł oryginału: Svobody seâtel' pustynnyj.

60. M. Łomonosow: O ruchu ziemi. [Wiersz]. „Problemy” 1953 nr 12 s. 794. Wydanie osobne [Drzeworyty: Z. Dolatowski. Posłowie: A. Bednarczyk]. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Książki 1974, [7] k. Przedruk w: Dwa wieki poezji rosyjskiej. Wydanie 3. Warszawa 1954 oraz poz. 63 (t. 1), 65 (vol. 1).

Tytuł oryginału: Slučilis' vměstě dva Astronoma v piru.

61. A. Niekrasow: Komu się na Rusi dobrze dzieje. (Epopeja). Autor wstępu: S. Fiszman. Warszawa: Książka i Wiedza 1953, 334 s. Przedruk zobacz poz. 63 (t. 2).

Tytuł oryginału: Komu na Rusi žit' horošo.

62. Prorok. Kantata III. Do słów A. Puszkina. [Muzyka:] B. Woytowicz. [Przekład: J. Tuwim]. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1953, 32 s.

Tytuł oryginału: Prorok.

63. Z rosyjskiego. [Przekłady poezji i prozy]. Wstępem opatrzył S. Pollak. T. 1-3. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1954, 390 + 300 + 485 s. Zawartość: T. 1: Z różnych poetów: Słowo o wyprawie Igora [poz. 26]; Sz. Rustaweli: Skóra tygrysia, Witeź w tygrysiej skórze; M. Łomonosow: O ruchu ziemi [poz. 60]; W. Majakowski: Obłok w spodniach [poz. 7]; A. Biezymieński: Feliks [poz. 39], – nadto przekłady utworów następujących poetów: E. Boratyński; F. Tiutczew; A. Tołstoj; A. Fet; K. Słuczewski; I. Annieński; M. Gorki; F. Sołogub; K. Balmont; W. Briusow; A. Błok; B. Pasternak; W. Inber; M. Rylski; I. Selwiński; A. Surkow; M. Swietłow; A. Twardowski, – Z Puszkina [tu m.in.:] Jeździec miedziany [poz. 29]; Bajka o popie i jego parobku Jołopie [poz. 49]; Bajka o rybaku i rybce [poz. 50]; Eugeniusz Oniegin (fragmenty) [poz. 45]; Z Lermontowa. - T. 2: Z Niekrasowa [tu m.in:] Komu się na Rusi dobrze dzieje [poz. 61]. - T. 3:  Z Gribojedowa: Mądremu biada [poz. 56], – Z Gogola: Ożenek [poz. 16]; Rewizor [poz. 28]; Nos [poz. 42]; Opowieść o kapitanie Kopiejkinie, – Z Leskowa: Mańkut [poz. 37]; Balwierz artysta [poz. 37], – Z Korolenki: Las szumi.

64. M. Gogol: Pisma wybrane w 4 tomach. Pod redakcją i ze wstępem Z. Fedeckiego. Warszawa: Czytelnik 1956-1957.

T. 2. Opowiadania. Tłumaczenie: J. Brzęczkowski, J. Tuwim, J. Wyszomirski. 1956, 432 s. Tu w przekładzie J. Tuwima: [poz. 42].

T. 3. Utwory dramatyczne. Tłumaczenie: J. Brzęczkowski, J. Tuwim, J. Wyszomirski. 1957, 377 s. 

Tu w przekładzie J. Tuwima: [poz. 28]; [poz. 16].

65. J. Tuwim: Dzieła. T. 4. Przekłady poetyckie. Oprac.: S. Pollak. Przypisy: J. Stradecki. Vol. 1-2. 1959, 583 + 597 s.

Zawartość: Vol. 1: Słowo o wyprawie Igora [poz. 26], – Z poetów rosyjskich [przekłady wierszy następujących autorów:] M. Łomonosow, E. Boratyński, M. Lermontow, F. Tiutczew, A. Tołstoj, K. Prutkow, A. Fet, K. Słuczewski, I. Annieński, M. Gorki, F. Sołogub, W. Iwanow, K. Balmont, W. Briusow, A. Błok, A. Biełyj, S. Gorodecki, W. Chodasiewicz, I. Siewierianin, S. Marszak, B. Pasternak, W. Inber, W. Majakowski [m.in.: Obłok w spodniach, [poz. 7], I. Selwińki, M. Swietłow, L. Gomolicki, A. Biezymieński, A. Surkow, M. Rylenkow, A. Twardowski, K. Simonow, – Lutnia Puszkina [poz. 38]. – Vol. 2: M. Niekrasow [Wiersze], – A. Gribojedow: Mądremu biada [poz. 56]. – Z różnych poetów: Horacy; Sz. Rustaweli; H.W. Longfellow; W. Whitman; H. Heine; F. Hebbel; G. Keller; J. Ringelnatz; J. Cazotte: Z „Diabła zakochanego” [poz. 15]; J.A. Rimbaud; J. Richepin; E. Verhaeren; M. Maeterlinck; T. Botrel; J. Kessel; S. Petöfi; M. Rylski; E. Małaniuk; A.K. Lahuti: Uzum – Angur – Enab, czyli Towarzysze podróży [poz. 57]; Ch.R. Ramuz.

66. Dwie pieśni. Słowa: A. Puszkin. [Muzyka:] T. Dobrzański. Do słów A. Puszkina w przekładzie J. Tuwima. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1960, 14 s.

Tytuł oryginałów: Solovej i roza; Obval.

67. [Braun]: Wszystko = Tout te donner. Muzyka: S. Laks. Przekład: J. Tuwim. Adaptation française: H. Lemarchand. [B.m.w.: 1961-1963]. [tekst w języku polskim i francuskim].

Tytuł oryginałów:  Tout te donner.

68. M. Gogol: Opowiadania. Przekład: J. Brzęczkowski, J. Tuwim, J. Wyszomirski. Słowo wstępne: M. Dąbrowska. Warszawa: Czytelnik 1965, 352 s. Wydania następne tamże: wydanie 2 1969, wydanie 3 1984.

Tytuł oryginału: Nos.

Tu w przekładzie J. Tuwima: Nos [poz. 42].

69. M. Gogol: Pamiętnik wariata. Opowiadania. Przekład: J. Tuwim, J. Wyszomirski. Warszawa: Książka i Wiedza 1968, 134 s.

Tytuł oryginału: Nos.

Tu w przekładzie J. Tuwima: Nos [poz. 42].

70. Dwie pieśni: Słowik; Lawina. [Do słów A. Puszkina w przekładzie J. Tuwima]. [Muzyka:] T. Dobrzański. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1969, 14 s.

Tytuł oryginałów: Solovej i roza; Obval.

71. M. Leskow: Utwory wybrane. Przekład: J. Wyszomirski, J. Tuwim, N. Drucka. Opracowanie: W. Jakubowski. Wrocław: Ossolineum 1970, XCI, 327 s. Biblioteka Narodowa II, 164.

Tytuł oryginału: Levša.

Tu w przekładzie J. Tuwima z poz. 37: Mańkut; Balwierz artysta.

72. M. Gogol: Opowieści. Przekład: J. Wyszomirski, J. Tuwim, J. Brzęczkowski. Opracowanie: B. Galster. Wrocław: Ossolineum 1972, CXXX, 289 s. Biblioteka Narodowa II, 169.

Tytuł oryginału: Nos.

Tu w przekładzie J. Tuwima: Nos [poz. 42].

73. Pożegnania. Trzy pieśni do słów Aleksandra Puszkina. = Farewells. three songs to words by Alexander Pushkin = Lebewohl . Drei Lieder nach Gedichten von Alexander Puschkin. Per basso e pianoforte. [Muzyka:] H. Czyż. Przekł. [z ros.]: J. Tuwim.  Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1976, 11 s.

Zawartość: Kochałem panią...; Na wzgórzach Gruzji; Ostatni raz.

Tytuły oryginałów:   vas lûbil...; Na holmah Gruzii; Razluka.

74. M. Gogol: Szynel. Opowiadania. Przekład: J. Tuwim, J. Wyszomirski. Wstęp: A. Wołodźko. Warszawa: Iskry 1983, 71s.

Tytuł oryginału: Nos.

Tu w przekładzie J. Tuwima: Nos [poz. 42].

75. [Trzy] 3 pieśni romantyczne. Na baryton i fortepian do wierszy Aleksandra Puszkina. [Muzyka:] A. Kuryłowicz.  Warszawa: Wydawnictwo Muzyczne Agencji Autorskiej 1989, 11 s. Polska Muzyka Wokalna.

Tytuł oryginałów: Vnov' â posetil;   vas lûbil...; Kak grustno mne...

Zawartość: Kiedy rozsądek; Kochałem Panią...; Jak smutno.

76. Tłumaczenia poetyckie. Wybrał i opracował T. Januszewski. Wrocław: Ossolineum 2006, 612 s.

Zawiera m.in.: Słowo o wyprawie Igora [poz. 26]; Lutnia Puszkina [poz. 38]; Poeci rosyjscy; Różni poeci.

PRACE REDAKCYJNE

1. J.A. Rimbaud: Dzieła wszystkie pod redakcją J. Iwaszkiewicza i J. Tuwima. T. 1. Poezje. [Przedmowa: J. Iwaszkiewicz]. Warszawa: Ignis 1921, 69 s.

2. Biblioteka Humoru Towarzystwa Wydawniczego J. Mortkowicza. Redakcja: J. Tuwim. Seria 1 T. 1-8, Seria 2 T. 9-10. Warszawa 1927-1928.

Tu prawdopodobnie w opracowaniu J. Tuwima (informacja: J. Stradecki: Julian Tuwim. Bibliografia. Warszawa 1959, s. 153-154): T. 4. [N. Buczyńska] Teffi: Dym bez ognia. Opowiadania. [Przekład z rosyjskiego: J. Tuwim]. Warszawa: J. Mortkowicz 1927, 65 s. Zob. Twórczość przekładowa poz. 15. T. 5. Humor starej Anglii. Anegdoty, dowcipy i żarty angielskie z XVIII wieku. 1927, 62 s. T. 6. Antologia polskiej parodii literackiej. 1927, 68 s. T. 8. Literatura w negliżu. [Antologia anegdot]. 1928, 59 s. T. 9. A propos... Dwieście pereł humoru. 1928, 62 s.

3. L. Tołstoj: Dzieła. Pod redakcją J. Tuwima. Słowo wstępne W. Lednickiego. [T. 1-5]. Warszawa: Wydawnictwo Gutenberga 1929, 1930.

4. Zob. też Twórczość przekładowa poz. 8,  32.

OPRACOWANIA OGÓLNE (wybór)

SŁOWNIKI I BIBLIOGRAFIE

1. Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Warszawa 1964.

2. J. STRADECKI: Julian Tuwim. Bibliografia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959, 609 s. Z prac IBL PAN.

3. J. STRADECKI: O Julianie Tuwimie. Poradnik bibliograficzny. Warszawa: Biblioteka Narodowa 1964, 38 s. Wydanie 2 rozszerzone i uzupełnione tamże 1969, 158 s.

4. J. STRADECKI: Kalendarium życia i twórczości J. Tuwima. W: Pisma zebrane. [1]. Wiersze. T. 1. Warszawa 1986.

5. A. BAZILEVSKIJ: Julian Tuwim. Biobibliografičeskij ukazatel’. Moskva: Vsesojuznaja Gosudarstvennaja Biblioteka Inostrannoj Literatury 1989, 207 s.

6. [B. DOROSZ]B.D.: [Hasło w:] Współcześni pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 8, 10 (Uzupełnienia). Warszawa 2003, 2007.

WYWIADY

1. Apologia liryki. Rozmawiał A. Galis. „Tygodnik Ilustrowany” 1933 nr 12, przedruk pt. Z Wierzyńskim i Tuwimem o poezji w: A. Galis: Poszukiwacz prawdziwej rozmowy. Warszawa 1977.

2. Rozmowy z Tuwimem. Wybrał i opracował T. Januszewski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper 1994, 112 s. [z l. 1924-1953].

OMÓWIENIA

1. Ankieta dla IBL PAN 1951.

2. A. WAŻYK: O tłumaczeniu wierszy rosyjskich. W: W stronę humanizmu. Warszawa 1949 [dot. przekładu z A. Puszkina].

3. B. GALSTER, M. PIECZYŃSKI, R. PRZYBYLSKI: Niekrasow w przekładach J. Tuwima. Uwagi o metodzie przekładu. „Kwartalnik Instytutu Polsko-Radzieckiego” 1953 nr 5.

4. J. PREGER: Nad przekładami Tuwima. „Życie Literackie” 1954 nr 51 [recenzja przekładów: Z rosyjskiego].

5. S. POLLAK: O twórczości przekładowej J. Tuwima. W: O sztuce tłumaczenia. Wrocław 1955, przedruk w tegoż: Wyprawy za trzy morza. Warszawa 1962. 

6. T. ROBAK: J. Tuwim jako tłumacz Puszkina. (Uwagi o metodzie przekładu). „Kwartalnik Instytutu Polsko-Radzieckiego” 1955 nr 3.

7. M. GŁOWIŃSKI: Poetyka Tuwima a polska tradycja literacka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1962, 274 s. PAN IBL.

8. S. POLLAK: O twórczości przekładowej J. Tuwima. W tegoż: Wyprawy za trzy morza. Warszawa 1962.

9. W.A. KEMPA: Tuwimiana łódzkie. (Szkic bibliograficzno-literacki). „Prace Polonistyczne” Seria 22: 1966.

10. S. POLLAK: Godzina wierności. „Twórczość” 1967 nr 4 [dot. przekładów J. Tuwima w ZSRR].

11. J.M. RYMKIEWICZ: Poetyka Tuwima a polska tradycja literacka. W tegoż: Czym jest klasycyzm. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1967.

12. Z. CHOLONINA: Liričeskaâ poeziâ J. Tuwima v perevodach A. Achmatovoj. „Vestnik Moskovskogo Universiteta” 1969 nr 2.

13. P. DINEKOV: J. Tuvima. W tegoż: Meždu svoi i čuždi. Sofiâ 1969.

14. A. PIOTROVSKAÂ : „Cvety Pol’ši” J. Tuvima. W: Poèzija socjalizma. Moskva 1969.

15. I. KOLTASEVA: „Pytaûščaâ  sut”. O poezii J. Tuvima. W: Zarubežnye literatury i sovremennost’. Moskva 1970.

16. Z. ZBYROWSKI: Poezja Konstantego Balmonta w przekładach Juliana Tuwima. „Studia Rossica Posnaniensia”, Poznań 1970 nr 1.

17. J. FARYNO: Nad przekładami Tuwima z [B.] Pasternaka i [M.] Swietłowa. W: Po obu stronach granicy. Wrocław 1972.

18. Z. HOLONINA: K probleme perevoda poètičeskih proizvedenij na blizkorodstvennye âzyki. (Slovotvorčeskaâ fantaziâ J. Tuwima „Zelen’” i russkij perevod L. Martynova). W: Slavânskaâ filologiâ. T. 8. [Moskva] 1973.

19. J. SAWICKA: „Filozofia słowa” Juliana Tuwima. Wrocław: Ossolineum 1975, 184 s. PAN IBL.

20. A. SŁONIMSKI: Julian Tuwim. W tegoż: Alfabet wspomnień. Warszawa 1975 i wydania następne.

21. M. WARNEŃSKA: Warsztat czarodzieja. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1975, 385 s.

22. M. GIERGIELEWICZ: Tiutczew na warsztacie tłumaczy. „Oficyna Poetów”, Londyn 1976 nr 2 [dot. przekładów wiersza F. Tiutczewa „Burza wiosenna”, dokonanych przez J. Tuwima i T. Stępniewskiego]

23. J. SAWICKA: Tuwim i literatura rosyjska. (Uwagi o twórczości przekładowej Tuwima). „Studia Polono-Slavica-Orientalia”, Wrocław 1977 t. 4.

24. I. Al’bert: J. Tuwim – perekladac poezij Valerija Brjusova. „Problema Slovjanoznavstva”, Lwów 1978 nr 17 [dot. przekładu poematu: Kon’ bled poz. ].

25. F. NIEUWAŻNY: Julian Tuwim a poeci rosyjscy XX wieku; A. Legeżyńska: W poszukiwaniu metody. (O wczesnych przekładach J. Tuwima z poezji rosyjskiej). W: Tradycja i współczesność. Wrocław 1978.

26. B. ŁAZARCZYK: Sztuka translatorska Juliana Tuwima. Przekłady z poezji rosyjskiej. Wrocław: Ossolineum 1979, 114 s. PAN Komitet Słowianoznawstwa.

27. J. SAWICKA: Julian Tuwim; P. Matywiecki: Bibliografia. W: Obraz literatury polskiej. Seria 6. Literatura polska w okresie międzywojennym.  T. 2. Kraków 1979.

28. N. BOGOMOLOVA: Julian Tuvim i Aleksandr Blok; Iz tvorčeskoj laboratorii J. Tuvima – perevodčika; Puškinskaâ tradiciâ v tvorčestve J. Tuvima; J. Tuvim i Boris Pasternak; Poèzija J. Tuvima v perevodah Anny Ahmatovoj. W tejże: Pol’skie i russkie poèty XX veka. Moskva 1987.

29. I. KOWALSKA-PASZT: Lirika Nekrasova v perevodah Tuvima. W: Literatura rosyjska i jej związki międzynarodowe. Szczecin 1988.

30. R. LŐW: Hebrajska obecność Juliana Tuwima. Szkice bibliograficzne. Tel-Aviv: Hasefer 1993, 47 s., wydanie 2 poprawione i rozszerzone Łódź: Oficyna Bibliofilów 1996, 74 s.

31. M. RYCHLEWSKI: Tuwim kontra Ważyk, czyli „Oniegin” w służbie socjalizmu. „Polonistyka” 2000 nr 6.

32. W. SADKOWSKI: Leśmian i Tuwim w przekładach. „Literatura na Świecie” 2000 nr 12.

33. K. LIPIŃSKI: „Po szynach – ospale”. O tłumaczeniach „Lokomotywy” Juliana Tuwima na język niemiecki. „Recepcja, Transfer, Przekład” 2002.

34. A. BEDNARCZYK: „Wiersze dla dzieci” Juliana Tuwima po rosyjsku. „Przegląd Rusycystyczny” 2003 nr 4.

35. P. MATYWIECKI: Twarz Tuwima. [Monografia]. Warszawa: WAB 2007, 770 s.

36. J. WOŹNIAK: Juliana Tuwima przekłady z Rimbauda. Kilka uwag o przekładach wierszy Czterowiersz, Kredens, Moja bohema oraz Głowa Fauna. W: Julian Tuwim. Biografia. Twórczość. Recepcja. Łódź 2007. 

37. E. MANASTERSKA-WIĄCEK: Polska poezja dla dzieci w przekładach na język rosyjski. Na podstawie wierszy Juliana Tuwima i Jana Brzechwy. Lublin: UMCS 2009, 150 s.

38. M. URBANEK: Tuwim. Wylękniony bluźnierca. [Monografia]. Warszawa: Iskry 2013, 337 s.

39. P. MITZNER: Obcy wśród obcych. Julian Tuwim i rosyjscy emigranci. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria. Polonica” 2014 nr 4. 

40. T. SZCZERBOWSKI: Kultura a przekład literacki według Ludwika Zamenhofa (Rewizor Gogola). „Annales Universitatis Cracoviensis. Studia Rusologica” 2014 nr 7 [dot. m.in. przekładu J. Tuwima].

41. K. KUCZYŃSKA-KOSCHANY: Rimbaudysta Julian T., Tuwim od łobuzów, Tuwim dla dzieci, „Porównania” 2019 nr 2.

42. K. KUCZYŃSKA-KOSCHANY: Recepcja poetycka Rimbauda jako synapsa Młodej Polski i międzywojnia. „Ruch Literacki” 2020 nr 1 [dot. m.in. przekładów J. Tuwima].

Anna Sobieska

1894-1953

Pseudonyms and cryptonyms: Alcybiades Kminek; Ariostefanes; Barbiere di Varsavia; Brzost; Dr Jodocus; Dr Moraviglio; Dr Pietraszek; Dyzio; Endymion Tantal; F. Sconoppi; Fra Filippo Sconoppi; Franz France; I. Dem; Ikacy Ikacewicz początkujący poeta (Ikacy Ikacewicz traineer poet); Iza N.; (j); (j.t.); J.T.; J.W.; J. Wim; Jan Wim; Jerzy Wł. Urbański; jt.; Julek; Julian Rozbij Tuwicki; Julian T.; Julian Tm; JW.; Łukasz A.; Madame Ickiewicz; Old-len; Oldlen; On-że; Onże; Peer; Pikador II; Prof. Baltazar Dziwacki; Profesor Ptaszek; Quis; r.p.; R.P.; R. Pekiński; Robert Galant; Roch P.; Roch Pekiński; Schyzio Frenik; Sigma; St. Brzost; St.M.; Stary małpiarz; T. Ślaz; Teofil; Teta; tj; Torreador; ts; Waldemar; Z.Z.; Zenon Pseudeckq; – with Marian Hemar: Dr Pietraszek i prof. Ptaszek; Dr Ptaszek i Pietraszek; J. Kowalski i M. Zaleski; Korek i Amorek; Szwagier i Pociotek; Twardzioch i Mięciuś; – with M. Hemar and Gustaw Baumritter (pen name Andrzej Włast): Fik, Mik i Optyk; – with Jan Lechoń and Antoni Słonimski: Pikador, jego koń i jeszcze jedno zwierzę (Picador, his horse and another animal); – with Janusz Minkiewicz: Zenon Pseudeckq i Jan Uszminkiewicz; – with Kazimierz Wierzyński and Leopold Staff: Julek, Kazio, Poldzio.

Poet, satirist, translator.

Born on 13 September 1894 into a family of Jewish origin in Russian-ruled Lodz; son of the bank clerk Izydor Tuwim and Adela née Krukowska; brother of the translator and poet Irena Tuwim. He was a pupil at the Romanov Russian State Grammar School in Lodz, where Polish was also taught voluntarily.  During this period, he developed an interest in collecting books and literary curios, as well as his linguistic and lexicographical interests. Following the 1905 revolution, he and his family briefly left for Breslau (now Wroclaw, Poland) in Germany, fearing repressions would face the Jewish population. His interest in Esperanto began in 1909. He made his debut as a translator in 1911 with an Esperanto version of Leopold Staff’s poem ‘W jesiennym słońcu’ [In the autumn sunshine] that appeared in the periodical Pola Esperantisto (no. 9). He continued to publish translations of poetry there until 1914, including works by Juliusz Słowacki, Leopold Staff, Kazimierz Przerwa-Tetmajer and Jean Arthur Rimbaud. During this period, he also made his first attempts at translating Russian poetry, as recorded in eleven notebooks of juvenilia created between 1911 and 1918. In 1912, he met Stefania Marchwiówna. They married in 1919. He made his debut as a poet in 1913 with ‘Prośba’ [Plea], which appeared in Kurier Warszawski (no. 6; under the by-line St.M.). He started publishing translations of Russian literature in Nowy Kurier Łódzki. His first piece was a poem by Konstantin Balmont, translated into Polish as ‘Krzyk wartownika’ [The Sentry’s Shout] in issue no. 36. He also published translations as Roch Pekiński. Tuwim would himself emphasize that the first translation he did from Russian into Polish was a poem by a schoolmate in Lodz in 1911. Numerous translations of Russian poetry are collected in eleven notebooks of juvenilia created between 1911 and 1918. During this period, he also translated other poets, including those of the Russian Silver Age – the Symbolists Vyacheslav Ivanov and Valery Bryusov, as well as the Ego-Futurist Igor Severyanin. In 1915, he started collaborating with cabarets, initially as an author of song lyrics and music (usually published under pen-names including Dr Pietraszek, J. Wim, Oldlen and Profesor Ptaszek), something that he continued until 1939. He also began translating plays, beginning with Tsar Paul I [Polish: Car Paweł I] by Dmitry Merezhkovsky for the Lodz Wielki (Great) Theatre. In 1916, he started studying at law at the University of Warsaw (UW), switching to Polish philology in 1917 before abandoning his degree the following year. He gave readings of the poetry of Walt Whitman, excerpts of whose works he had translated (see Pro Arte et Studio, no. 8, 1917). He was a member of the University’s Jan Kochanowski Circle and continued to write his own poetry. He collaborated with the periodical Pro Arte et Studio between 1916 and 1918, and then Pro Arte (1919), where he also served on the editorial board. He was co-founder of the poetry café Pod Picadorem (The Picador), which operated from 29 November to early March 1919. It later re-opened for around a month in collaboration with the Klub Futurystów (Futurists’ Club) under the name Cech Poetów (Poets’ Guild). In late 1919 and early 1920, he co-founded the Skamander group together with its eponymous periodical, where he served on the editorial college and contributed poems, articles, and translations (1920-28 and 1935-39). During this period, he also published his works in Zdrój (1919), Naród (1920–21), Kurier Polski (1920–23), and Pani (1922–25). He remained active as a translator, putting poems by the Russian poets Balmont, Alexander Blok, Bryusov, Sergei Gorodetsky, Fyodor Sologub, and Vladimir Mayakovsky into Polish. In 1919, he was a founding member of the Polish Society of Authors and Composers (ZAiKS), which was legalized in 1921. He joined the Society’s board in 1932. He joined the Polish Writers’ Trade Union (ZZLP) in 1920 and was also a member of the Polish PEN Club. Alongside Jan Lechoń and Antoni Słonimski, he created the supplements to the April Fool’s editions of Kurier Polski between 1920 and 1925, as well as for Przegląd Wieczorny (1925), collaborating with these publications on satirical shows performed between 1922 and 1930. He started contributing to the literary weekly Wiadomości Literackie in 1924, publishing poems and articles there alongside the regular columns ‘Gilotyna’ [Guillotine] (1924) and ‘Camera obscura’ (from 1924). He also served on its editorial board. Between December 1925 and February 1926, he published the weekly illustrated magazine To-To alongside Mieczysław Grydzewski and Antoni Borman. In 1925, he collaborated with the Szkarłatna Maska (Scarlet Mask) experimental theatre. He published satirical pieces in periodicals including Cyrulik Warszawski (1926-34; including the cycle of Jewish jokes in ‘Żółtko and Eierweiss’ [Yolk (in Polish) and Eggwhite (in Yiddish)]), Ilustrowany Kurier Codzienny (1929-33; in 1929, the regular section ‘Wesołe archiwum’ [Jolly Archive]), and Szpilki (1936-39). At the same time, he continued to publish translations from Russian as well as French and German, while also developing adaptations of musical comedies, including Johann Strauss’ Die Fledermaus [Polish: Zemsta nietoperza]. He also authored transcripts, including a version of Aristophanes’ The Birds, as well as reworkings of works including Franz von Suppé’s Die schöne Galathée [Polish: Piękna Galatea; English: The Beautiful Galatea] and Ralph Benatzky’s Bezauberndes Fräulein [Polish: Rozkoszna dziewczyna; English: The Charming Young Lady]. Starting in the late 1920s, he increasingly started focusing on translations of Russian classics, primarily the poetry of Alexander Pushkin but also the prose of Fyodor Dostoyevsky, Nikolai Gogol, and Leo Tolstoy. He occasionally also translated works of nineteenth-century Russian poets, namely: Afanasy Fet, Nikolai Nekrasov and Fyodor Tyutchev, as well as works by the émigré poets Vladislav Khodasevich (Polish: Władysław Chodasiewicz) and Leon (Lev) Gomolicki, and the poetry of the Russian-language writers Aleksandr Bezymensky, Boris Pasternak, and Mikhail Svetlov. He also worked on translating the Old East Slavic-language epic The Tale of Igor's Campaign [Polish: Słowo o pułku Igora]. He collaborated with Polish Radio from 1927, becoming the artistic director of its comedy section in 1935. In 1928 and 1929, he was involved in the poetry congresses organized by Ludwik Hieronim Morstin at his estate in Pławowice, near Proszowice. Tuwim received the prize of the City of Lodz in 1928. In 1933, he became a scriptwriter for the Blok film studio, also contributing dialogues and song lyrics. He joined the editorial board of the monthly Szpargały in 1934, a periodical dedicated to ‘booklovers and book collectors, as well as all matters bibliophilic’. In 1935, he received first prize in a vote organized by Wiadomości Literackie that asked: Who would we elect to the Academy of Independent [Artists], were such an Academy to exist? The same year, he received the Golden Laurel of the Polish Academy of Literature (PAL) in recognition of his outstanding contribution to literature. In 1935, he also started publishing poems for children. In early 1936, he spent four months receiving medical care (for anxiety and depression) at the Bad Gräfenberg spa (located in the Czechoslovak town then known as Frývaldov and now called Lázně Jeseník). He took numerous trips around Europe. He never completed his planned biography of Pushkin nor a book about Nikolai Gogol. His adaptation of Gogol’s Marriage [Polish: Ożenek] met with critiques that had antisemitic undertones. In February 1939, following a witch-hunt led by National Democratic (Endek) supporters who accused him of anti-state activities, he was due to be sentenced to following a plea from the Ministry of Military Affairs to imprisonment in the isolation camp at Bereza Kartuska but his sentence was suspended.  Following the outbreak of World War II, he escaped to France via Romania, Yugoslavia, and Italy in September 1939. He settled in Paris where he received a grant from the Polish government-in-exile. He started collaborating with the newspapers Wiadomości Polskie and Robotnik Polski (New York, 1940-43). Following France's surrender, he escaped to Portugal in June 1940 before leaving for Brazil, where he settled in Rio de Janeiro with his wife. He moved to New York several months later. He remained active as a writer, continuing to publish in the London-based Wiadomości Polskie, as well as in the New York-based Tygodniowy Serwis Literacki Koła Pisarzy z Polski (1941). In November 1941, he stopped collaborating with the above periodicals owing to a difference of opinion regarding with the Polish government in exile over the publications’ policies towards the Union of Soviet Socialist Republics (USSR). He published texts including poems, translations, and articles in Nowa Polska (London, 1942-46) and Głos Ludowy (Detroit, 1942-46). He was a member of the Circle of Writers from Poland (Koło Pisarzy z Polski), serving on its board in 1943. From 1942, he was associated with the left-wing group in the Polish-American section of the International Workingmen’s Association. He was involved in propaganda activities supporting, among other causes, cooperation with the USSR, the formation of the Union of Polish Patriots (Związek Patriotów Polskich) and legitimizing the State National Council (Krajowa Rada Narodowa). In 1944, the Embassy of the Republic of Poland in London stopped paying his grant awarded from the National Cultural Fund (Fundusz Kultury Narodowej). Between June and September 1945, he lived just outside Toronto, Canada, with his sister who had recently arrived to the USA. In June 1946, he returned to Poland and settled in Warsaw. He returned to his activities as a writer, translator, and editor. He produced translations of short stories, fairy tales, epic poems, poetry and plays by classic nineteenth-century Russian writers. He published in periodicals including Kuźnica (1945-46), Odrodzenie (1945-49; including in 1947-48 the regular column ‘Camera obscura’ and in 1947 the cycle of aphorisms ‘Z notesu amerykańskiego’ [From an American notebook]), Przekrój (1945-53), and Szpilki (1946-53). In 1947, he spent several months as the artistic director of the Musical Theatre of the House of the Polish Army (Teatr Muzyczny Domu Wojska Polskiego). In 1948/49, he served as artistic director and then until 1951 as literary director of the Nowy (New) Theatre in Warsaw. In 1948, he took part in the World Congress of Intellectuals in Defence of Peace in Wroclaw. The same year, he became president of the Society of Friends of the Hebrew University in Jerusalem, an organization based in Warsaw that was active until 1950. In 1949, he also received an honorary doctorate from the University of Lodz (UŁ) and the Literary Prize of the City of Lodz. Between 1949 and 1953, he wrote the regular column ‘Cicer cum caule, czyli Groch z kapustą’ [Hotchpotch] in the monthly Problemy. In 1950, he began contributing poems, column pieces, literary essays, and translations to the weekly Nowa Kultura. He joined the Polish-Soviet Friendship Society the same year. In 1951, he was awarded the State Prize – first class, in recognition of his work as a poet and translator. On the occasion of the Polish leader Bolesław Bierut’s sixtieth birthday in 1952, he published an open letter (that appeared in publications including the party-approved daily Trybuna Ludu, no. 106, 1952) in which he committed to completing the translation of Nikolai Nekrasov’s epic poem Who Can Be Happy and Free in Russia? [Кому на Руси жить хорошо; Polish: Komu się na Rusi dobrze dzieje], a project that he had begun before the war. His translation appeared in 1953. He was appointed literary director of the Warszawa Song and Dance Company in 1953. He was awarded the Order of Polonia Restituta (3rd class) in 1946, the Commander's Cross of the Order of Polonia Restituta in 1947, and the Banner of Work (1st class) in 1949. In 1946, he adopted a daughter, Ewa (later Tuwim-Woźniak), from the Otwock orphanage for Jewish orphans. She went on to establish the Julia and Irena Tuwim Foundation in 2006. He died suddenly on 27 December 1953 in Zakopane. He is buried in the Avenue of the Distinguished at Warsaw's Powązki Military Cemetery. He was posthumously awarded the Grand Cross of the Order of Polonia Restituta. Tuwim Day has been celebrated annually in Lodz on the anniversary of his birth since 1997. The Sejm (parliament) of the Republic of Poland proclaimed 2013 the Year of Julian Tuwim.

His papers are held in the collections of the State Archive in Lodz, the Museum of the History of the City of Lodz, and the Adam Mickiewicz Literary Museum in Warsaw.

ТУВИМ Юлиан TUWIM Julian

1894-1953

Псевдонимы и криптонимы: Alcybiades Kminek; Ariostefanes; Barbiere di Varsavia; Brzost; Dr Jodocus; Dr Moraviglio; Dr Pietraszek; Dyzio; Endymion Tantal; F. Sconoppi; Fra Filippo Sconoppi; Franz France; I. Dem; Ikacy Ikacewicz początkujący poeta; Iza N.; (j); (j.t.); J.T.; J.W.; J. Wim; Jan Wim; Jerzy Wł. Urbański; jt.; Julek; Julian Rozbij Tuwicki; Julian T.; Julian Tm; JW.; Łukasz A.; Madame Ickiewicz; Old-len; Oldlen; On-że; Onże; Peer; Pikador II; Prof. Baltazar Dziwacki; Profesor Ptaszek; Quis; r.p.; R.P.; R. Pekiński; Robert Galant; Roch P.; Roch Pekiński; Schyzio Frenik; Sigma; St. Brzost; St.M.; Stary małpiarz; T. Ślaz; Teofil; Teta; tj; Torreador; ts; Waldemar; Z.Z.; Zenon Pseudeckq;
– вместе с Марьяном Хемаром [Marian Hemar]: Dr Pietraszek i prof. Ptaszek; Dr Ptaszek i Pietraszek; J. Kowalski i M. Zaleski; Korek i Amorek; Szwagier i Pociotek; Twardzioch i Mięciuś;
– вместе с. М. Хемаром и Густавом Баумриттером [Gustaw Baumritter] (псевд. Анджей Власт [Andrzej Włast]): Fik, Mik i Optyk;
– вместе с Яном Лехонем [Jan Lechoń] и Антонием Слонимским [Antoni Słonimski]: Pikador, jego koń i jeszcze jedno zwierzę;
– вместе с Янушем Минкевичем [Janusz Minkiewicz]: Zenon Pseudeckq i Jan Uszminkiewicz;
– вместе с Казимиром Вежиньским (также: Казимеж) [Kazimierz Wierzyński] и Леопольдом Стаффом [Leopold Staff]: Julek, Kazio, Poldzio.

Поэт, сатирик, переводчик.

Родился 13 сентября 1894 в Лодзи [Łódź] в семье еврейского происхождения; сын банковского служащего Изидора Тувима [Izydor Tuwim] и Адели, урожденной Круковской [Adela z Krukowskich], брат Ирэны Тувим (также: Ирена) [Irena Tuwim], переводчицы и поэтессы. В 1904-14 учился в русской Государственной реальной гимназии им. Романовых [Państwowe Gimnazjum Realne im. Romanowych] в Лодзи, где факультативно преподавался и польский язык. В это время у него начали развиваться библиофильские, лингвистические, лексикографические и собирательские интересы в области литературных диковинок. После революции 1905 ненадолго уехал с семьей во Вроцлав (тогда Бреслау, Германская империя) [Wrocław, нем. Breslau], опасаясь репрессий против еврейского населения. В 1909 заинтересовался эсперанто. Дебютировал как переводчик в 1911 с переводом на эсперанто стихотворения Леопольда Стаффа [Leopold Staff] W jesiennym słońcu [Под осенним солнцем], опубликованным в журнале „Pola Esperantisto” (№ 9); в нем до 1914 выходили его переводы поэзии (среди прочего, также Юлиуша Словацкого [Juliusz Słowacki], Стаффа и Казимежа Пшервы-Тетмайера [Kazimierz Przerwa-Tetmajer], Артюра Рембо [Arthur Rimbaud]). В этот период предпринял первые попытки переводов русской поэзии, зафиксированные в одиннадцати тетрадях с записями литературных трудов ранних лет (ювенилий) за 1911-18. В 1912 познакомился со Стефанией Мархев [Stefania, z domu Marchew], на которой женился в 1919. Дебютировал как поэт в 1913 стихотворением Prośba [Просьба] на страницах газеты „Kurier Warszawski” (№ 6; подпись St.M.). В 1915 начал публиковать переводы из русской литературы в газете „Nowy Kurier Łódzki” (первый перевод - стихотворение Константина Бальмонта Крик часового [Krzyk wartownika], № 36; свои переводы также подписывал там псевдонимом Roch Pekiński); хотя, как утверждал сам поэт, первым переводом с русского было стихотворение одноклассника из лодзинской гимназии, переведенное на польский еще в 1911. Многочисленные в то время переводы русской поэзии записывал в одиннадцати тетрадях с литературными трудами ранних лет (ювенилиями) за 1911-18. В этот период переводил и других поэтов из эпохи Серебряного века – символистов Вячеслава Иванова и Валерия Брюсова, а также эгофутуриста Игоря Северянина. В 1915 начал выступать как лирик и автор песен (обычно подписываясь псевдонимами, в том числе Dr Pietraszek, J. Wim, Oldlen, Profesor Ptaszek), творческую деятельность в кабаре продолжал до 1939. Также начал переводить драматические произведения, начиная с пьесы Дмитрия Мережковского Павел I [Car Paweł I] для лодзинского Большого театра [Teatr Wielki]. В 1916 поступил в Варшавский университет [Uniwersytet Warszawski, UW], сначала изучал право, а в 1917 польскую филологию, обучение прервал в 1918. Выступал с поэтическими чтениями, посвященным поэзии Уолта Уитмена [Walt Whitman], фрагменты стихов которого переводил (см. „Pro Arte et Studio” 1917, № 8). Входил в университетский кружок им. Я. Кохановского [Koło im. J. Kochanowskiego]. Развивал свое творчество в качестве поэта. Сотрудничал с журналом „Pro arte et studio” (1916-18), а затем „Pro arte” (1919; также член редакционного коллектива). Один из основателей кафе поэтов «Под Пикадором» [Pod Pikadorem], которое действовало с 29 ноября 1918 до начала марта 1919 (еще около месяца оно продолжало работать совместно с Клубом футуристов [Klub Futurystów] под названием «Поэтический цех» [Cech Poetów]). На рубеже 1919 и 1920 стал одним из основателей группы «Скамандр» [Skamander] и журнала „Skamander”, входил в его редколлегию, публиковал в нем стихи, статьи и переводы (1920-28, 1935-39). В этот период также публиковал свои произведения в журналах „Zdrój” (1919), „Naród” (1920-21), „Kurier Polski” (1920-23) i „Pani” (1922-25). Продолжал переводческую деятельность, осуществляя переводы стихов русских поэтов Бальмонта, Александра Блока, Брюсова, Сергея Городецкого, Федора Сологуба, Владимира Маяковского. В 1919 стал одним из основателей Польского авторского общества ZAiKS [Stowarzyszenie Autorów ZAiKS] (легализовано в 1921; член правления с 1932). В 1920 вступил в Профессиональный союз польских писателей [Związek Zawodowy Literatów Polskich, ZZLP], а также состоял в Польском ПЕН-клубе [PEN Club]. Вместе с Яном Лехонем [Jan Lechoń] и Антонием Слонимским [Antoni Słonimski] составлял первоапрельские приложения к газете „Kurier Polski” (1920-25), а также к газете „Przegląd Wieczorny” (1925), и вместе с ними участвовал в создании политических рождественских представлений (1922-30). С 1924 сотрудничал с еженедельником „Wiadomości Literackie”, в котором печатал стихи и статьи, а также вел рубрики под названием „Gilotyna” (1924) и „Camera obscura” (с 1924); также был членом редакционной коллегии журнала. С декабря 1925 по февраль 1926 вместе с Мечиславом Гридзевским [Mieczysław Grydzewski] и Антонием Борманом [Antoni Borman] издавал еженедельный иллюстрированный журнал „To-To”. В 1925 сотрудничал с экспериментальным театром «Пурпурная маска» [Szkarłatna Maska]. Публиковал сатирические произведения, в частности, в изданиях „Cyrulik Warszawski” (1926-34; здесь, в частности, цикл шуточных диалогов «шмонцесов» „Żółtko i Eierweiss”), „Ilustrowany Kurier Codzienny” (1929-33; в 1929 вел раздел „Wesołe archiwum”) и „Szpilki” (1936-39). Параллельно продолжал переводить с русского, а также с французского и немецкого, занимался адаптациями музыкальных комедий (оперетт), в том числе Летучей мыши [Zemsta nietoperza; нем. Die Fledermaus] Иоганна Штрауса [Johann Strauss]. Также был автором транскрипций, в том числе Птиц [Ptaki, греч. Ὄρνιθες] по Аристофану [Arystofanes, греч. Ἀριστοφάνης], и переделок, в том числе оперетты Прекрасная Галатея [Piękna Galatea, нем. Die schöne Galathée] Франца фон Зуппе [Franz von Suppé] и музыкальной комедии Восхитительная девушка [Rozkoszna dziewczyna, нем. Bezauberndes Fräulein] Ральфа Бенацки [Ralph Benatzky]. С конца 1920-х уделяет все больше внимания переводам русской классики – прежде всего поэзии Александра Пушкина, а также прозы Федора Достоевского, Николая Гоголя и Льва Толстого. Время от времени переводил русскую поэзию XIX века – Афанасия Фета, Николая Некрасова, Федора Тютчева; стихи эмигрантов – Владислава Ходасевича и Леона (Льва) Гомолицкого [Leon Gomolicki]; русскоязычных поэтов – Александра Безыменского, Бориса Пастернака, Михаила Светлова. В сферу его переводческих интересов входил также древнерусский эпос Слово о полку Игореве [Słowo o pułku Igora]. С 1927 сотрудничал с Польским радио [Polskie Radio], в 1935 стал художественным руководителем юмористического отдела. В 1928 и 1929 участвовал в съездах поэтов, организованных Людвиком Иеронимом Морстином [Ludwik Hieronim Morstin] в его имении в Плавовице [Pławowice] близ города Прошовице [Proszowice]. В 1928 получил премию города Лодзи. В 1933 начал заниматься написанием сценариев для киностудии Blok, а также писал диалоги к фильмам и тексты песен. С 1934 входил в редколлегию ежемесячника „Szpargały”, посвященного «любви к коллекционированию книг и всевозможных библиофильских диковинок». В 1935 занял первое место в голосовании издания „Wiadomości Literackie” Кого бы мы выбрали в Академию Независимых, если бы такая академия существовала? [Kogo wybralibyśmy do Akademii Niezależnych, gdyby taka akademia istniała?], и в том же году получил Золотой академический лавр [Złoty Wawrzyn Akademicki] Польской академии литературы [Polska Akademia Literatury] за выдающиеся литературные работы. С этого же года публикует стихи для детей. В начале 1936 провел четыре месяца на чехословацком курорте Бад Грефенберг [нем. Bad Gräfenberg, чеш. Gräfenberk] (часть города Фривальдов [чеш. Frývaldov] или Фрайвальдау [нем. Freiwaldau]; ныне Лазне-Есеник [Lázně Jeseník] как часть города Есеник [Jeseník], Чехия), лечась от тревожного расстройства. Много путешествовал по Европе. Не завершил задуманные проекты биографии Пушкина и книги о Николае Гоголе. Его адаптация Женитьбы [Ożenek] Гоголя подверглась критике на почве антисемитизма. В феврале 1939 в результате организованной национал-демократами кампании с обвинениями в антигосударственной деятельности его должны были по требованию министра военных дел заключить в лагерь для интернированных в Береза-Картузской [Obóz Odosobnienia w Berezie Kartuskiej] (Bereza Kartuska; ныне Береза, белорус. Бяроза), исполнение решения было отложено. После начала Второй мировой войны, в сентябре 1939 перебрался в Румынию, с помощью переводчицы польской поэзии Души Чары-Стец [Józefina Dusza din Rosenkranz, Dusza Czara-Stec] получил французскую визу и через Югославию и Италию добрался до Парижа. Там получил стипендию от польского правительства в изгнании. Начал сотрудничать с изданиями „Wiadomości Polskie” и „Robotnik Polski” (Нью-Йорк, 1940-43). После падения Франции в июне 1940 отправился в Португалию, а оттуда в Бразилию. Вместе с женой поселился в Рио-де-Жанейро. Через несколько месяцев переехал в Нью-Йорк. Продолжал заниматься литературной деятельностью, по-прежнему публиковался в издании „Wiadomości Polskie” (Лондон), а также в еженедельнике „Tygodniowy Serwis Literacki Koła Pisarzy z Polski” (Нью-Йорк, 1941). В ноябре 1941 прекратил сотрудничество с этими изданиями из-за расхождения в оценке политики польского правительства в изгнании по отношению к Союзу Советских Социалистических Республик (СССР). Публиковал, среди прочего, стихи, переводы и статьи в изданиях „Nowa Polska” (Лондон, 1942-46), „Głos Ludowy” (Детройт, 1942-46). Входил в Кружок польских писателей [Koło Pisarzy z Polski] (в 1943 был членом его правления). С 1942 был связан с левыми силами, объединенными в польско-американскую секцию Международной ассоциации трудящихся [Międzynarodowe Stowarzyszenie Pracowników, англ. International Workers' Association]. Принимал участие в пропагандистских кампаниях, в частности, за сотрудничество с СССР, создание Союза польских патриотов [Związek Patriotów Polskich] и поддержку Kрайовой Рады Народовой [Krajowa Rada Narodowa]. В 1944 посольство Республики Польша в Лондоне лишило его пособия из средств Фонда национальной культуры [Fundusz Kultury Narodowej]. С июня по сентябрь 1945 жил под Торонто в Канаде вместе со своей сестрой, которая приехала в США в апреле. В июне 1946 вернулся в Польшу и поселился в Варшаве. Возобновил литературную, переводческую и редакторскую деятельность. Переводил рассказы, сказки, стихи, поэтические и драматические произведения классиков русской литературы XIX века. Публиковался, в частности, в изданиях „Kuźnica” (1945-46), „Odrodzenie” (1945-49; здесь в 1947-48 вел раздел „Camera obscura”, а в 1947 напечатал серию афоризмов под названием „Z notesu amerykańskiego” [Из американского блокнота]), „Przekrój” (1945-53), „Szpilki” (1946-53). В 1947 в течение нескольких месяцев был художественным руководителем Музыкального театра Дома Войска Польского [Teatr Muzyczny Domu Wojska Polskiego]. В 1948-49 был художественным руководителем и до 1951 года литературным руководителем Нового театра [Teatr Nowy] в Варшаве. В 1948 принял участие во Всемирном конгрессе интеллектуалов за мир [Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju] во Вроцлаве [Wrocław]. В 1949 стал президентом варшавского Общества друзей Еврейского университета в Иерусалиме [Towarzystwo Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie], действующего с 1950. В том же году получил звание почетного доктора Лодзинского университета (Uniwersytet Łódzki, UŁ) и литературную премию города Лодзь. В 1949-53 вел раздел „Cicer cum caule, czyli Groch z kapustą” в ежемесячном журнале „Problemy”. В 1950 начал публиковать стихи, колонки, литературные статьи и переводы в еженедельнике „Nowa Kultura”. В том же году стал членом правления Общества польско-советской дружбы [Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej]. В 1951 получил Государственную премию первой степени за поэтическое творчество и переводческую деятельность. В 1952 по случаю шестидесятилетия президента Болеслава Берута [Bolesław Bierut] опубликовал открытое письмо (среди прочего - „Trybuna Ludu” 1952, № 106), в котором обязался завершить начатый до войны перевод произведения Николая Некрасова Кому на Руси жить хорошо [Komu się na Rusi dobrze dzieje] (издан в 1953). В 1953 стал литературным руководителем Ансамбля песни и танца «Варшава» [Zespoł Pieśni i Tańca „Warszawa”]. Награжден орденом Возрождения Польши [Order Odrodzenia Polski] III степени (1946), Командорским крестом [Krzyż Komandorski] ордена Возрождения Польши (1947) и орденом «Знамя Труда» [Order Sztandaru Pracy] I степени (1949). 

Вырастил дочь Еву (впоследствии Тувим-Возняк) [Ewa Tuwim-Woźniak], удочеренную в 1946 из приюта для еврейских сирот в городе Отвоцке [Otwock]; основательницу Фонда им. Юлиана Тувима и Ирэны Тувим [Fundacja im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim] (2006). Скоропостижно скончался 27 декабря 1953 в Закопане [Zakopane]; похоронен на Аллее достойных [Aleja Zasłużonych] на Воинском кладбище Повонзки [Cmentarz Wojskowy na Powązkach] в Варшаве. Посмертно награжден Большим крестом [Krzyż Wielki] ордена Возрождения Польши.

С 1997 в Лодзи ежегодно проводится День Тувима, который отмечается в день годовщины даты рождения. Решением Сейма Республики Польша [Sejm Rzeczpospolitej Polskiej] 2013 был объявлен Годом Юлиана Тувима.

Архив переводчика находится в Государственном архиве Лодзи [Archiwum Państwowe w Łodzi], Музее истории Лодзи [Muzeum Historii Miasta Łodzi] и Литературном музее им. А. Мицкевича [Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza] в Варшаве.

1894-1953

Psudonymer och kodnamn: Alcybiades Kminek; Ariostefanes; Barbiere di Varsavia; Brzost; Dr Jodocus; Dr Moraviglio; Dr Pietraszek; Dyzio; Endymion Tantal; F. Sconoppi; Fra Filippo Sconoppi; Franz France; I. Dem; Ikacy Ikacewicz początkujący poeta; Iza N.; (j); (j.t.); J.T.; J.W.; J. Wim; Jan Wim; Jerzy Wł. Urbański; jt.; Julek; Julian Rozbij Tuwicki; Julian T.; Julian Tm; JW.; Łukasz A.; Madame Ickiewicz; Old-len; Oldlen; On-że; Onże; Peer; Pikador II; Prof. Baltazar Dziwacki; Profesor Ptaszek; Quis; r.p.; R.P.; R. Pekiński; Robert Galant; Roch P.; Roch Pekiński; Schyzio Frenik; Sigma; St. Brzost; St.M.; Stary małpiarz; T. Ślaz; Teofil; Teta; tj; Torreador; ts; Waldemar; Z.Z.; Zenon Pseudeckq; – tillsammans med Marian Hemar: Dr Pietraszek i prof. Ptaszek; Dr Ptaszek i Pietraszek; J. Kowalski i M. Zaleski; Korek i Amorek; Szwagier i Pociotek; Twardzioch i Mięciuś; – tillsammans med M. Hemar och Gustaw Baumritter (pseud. Andrzej Włast): Fik, Mik i Optyk; – tillsammans med Jan Lechoń och Antoni Słonimski: Pikador, jego koń i jeszcze jedno zwierzę; – tillsammans med Janusz Minkiewicz: Zenon Pseudeckq i Jan Uszminkiewicz; – tillsammans med Kazimierz Wierzyński och Leopold Staff: Julek, Kazio, Poldzio.

Poet, satiriker, översättare.

Född den 13 september 1894 i en judisk familj i Łódź; son till banktjänstemannen Izydor Tuwim och Adela, född Krukowska, bror till översättaren och poeten Irena Tuwim. Mellan 1904 och 1914 studerade han vid det ryska statliga Romanov’s realgymnasiet [Państwowe Gimnazjum Realne im. Romanowych] i Łódź, där polska språket undervisades frivilligt. Då började han utveckla sitt intresse för bibliofili, lingvistik, lexikografi samt började samla litterära kuriositeter. Efter revolutionen 1905 reste han kort med familjen till Wrocław (Breslau, Tyska riket) av rädsla för repressalier mot judar. År 1909 började han intressera sig för esperanto. Han debuterade som översättare 1911 med en översättning till esperanto av Leopold Staffs dikt W jesiennym słońcu, publicerad i tidskriften ”Pola Esperantisto” (nr 9); här publicerade han poesiöversättningar fram till 1914 (bl.a. av Juliusz Słowacki, Staff och Kazimierz Przerwa-Tetmajer samt Jean Arthur Rimbaud). Under denna tid började han även översätta rysk poesi, något som publicerats i elva häften för unga skribenter från perioden 1911–1918. År 1912 träffade han Stefania Marchwiówna, som han gifte sig med 1919. Som poet debuterade Tuwim 1913 med dikten Prośba, publicerad i ”Kurier Warszawski” (nr 6) under pseudonymen St.M. Från 1915 började han publicera översättningar av rysk litteratur i ”Nowy Kurier Łódzki” (första översättningen var Konstanin Balmonts dikt Krzyk wartownika, nr 36; här signerade han sina översättningar med pseudonymen Roch Pekiński). Själv påstår han att den första översättningen från ryska som han gjorde var en dikt av en skolkamrat från gymnasietiden i Łódź, redan 1911. Under denna tid översatte han även andra poeter, från silveråldern symbolisterna Vjatjeslav Ivanov och Valerij Brjusov samt egofuturisten Igor Severjanin. 1915 började han arbeta som text- och sångförfattare (oftast under pseudonymer som Dr Pietraszek, J. Wim, Oldlen, Professor Ptaszek) för kabaré, en verksamhet som han fortsatte med fram till 1939. Han började också översätta dramatik – första pjäsen var Car Paweł I av Dmitrij Merezjkovskij för Teatr Wielki i Łódź. År 1916 började han studera vid Warszawas universitet [Uniwersytet Warszawski] (UW), först juridik och sedan 1917 polonistik, som han avbröt 1918. Han höll poesiföreläsningar om Walt Whitman, vars dikter han också översatte (se ”Pro Arte et Studio” 1917 nr 8). Han var medlem i universitetets Kochanowski-sällskap och utvecklade sin poetiska verksamhet. Han samarbetade med tidskriften ”Pro Arte et Studio” (1916–18) och senare med ”Pro Arte” (1919; även medlem i redaktionskommittén). Han var medgrundare till poeternas café Pod Pikadorem, som fungerade från november 1918 till början av mars 1919 (senare fungerade den i ca. en månad till i samarbete med futuristklubben under namnet Cech Poetów). Tillsammans med Jan Lechoń och Antoni Słonimski grundade han gruppen Skamander samt tidskriften med samma namn; han tillhörde dess redaktionskollegium och publicerade där dikter, artiklar och översättningar (1920–1928, 1935–1939). Under denna period publicerade han sina verk även i ”Zdrój” (1919), ”Naród” (1920-1921), ”Kurier Polski” (1920-1923) och ”Pani” (1922-1925). Han fortsatte sin översättarverksamhet och översatte dikter av de ryska poeterna: Balmont, Aleksandr Blok, Brjusov, Sergej Gorodeckij, Fjodor Sologub och Vladimir Majakovskij. 1919 tillhörde han grundarna till Författarsällskapet ZAiKS [Stowarzyszenie Autorów ZAiKS] (som legaliserades 1921; från 1932 var han dess styrelseledamot). 1920 gick han med i Polska författarnas fackförbund (ZZLP) [Związek Zawodowy Literatów Polskich, ZZLP], han var även medlem i Polska PEN-klubben. Tillsammans med Jan Lechoń och Antoni Słonimski skapade han prima aprilis-humorbilagor till „Kurier Polski” (1920–1925), och även till ”Przegląd Wieczorny” (1925). Tillsammans skrev de politiska kabaréer (1922–1930). Från 1924 samarbetade han med tidskriften ”Wiadomości Literackie”, där han publicerade dikter och artiklar, och även ledde kolumnerna ”Gilotyna” (1924) och ”Camera obscura” (från 1924); han var även medlem i redaktionskommittén för tidskriften. Mellan december 1925 och februari 1926 gav han ut, tillsammans med Mieczysław Grydzewski och Antoni Borman, det illustrerade veckomagasinet ”To-To”. 1925 samarbetade han med experimentteatern Szkarłatna Maska. Tuwim publicerade satiriska verk, bl.a. i ”Cyrulik Warszawski” (1926–1934; här bl.a. en serie av dialoger med judiska skämt „Żółtko i Eierweiss”), i „Ilustrowany Kurier Codzienny” (1929-1933; 1929 ledde han avdelningen ” Wesołe archiwum”) och i „Szpilki” (1936-1939). Samtidigt fortsatte han att översätta från ryska, och även från franska och tyska. Han utarbetade även adaptationer av musikkomedier, bl.a. Läderlappen av Johann Strauss. Han var också författare till transkriptioner, bl.a. Fåglarna [Ptaki] enligt Aristofanes, samt bearbetningar, bl.a. Den sköna Galathea [Piękna Galatea] av Franz von Suppé och En förtjusande fröken [Rozkoszna dziewczyna] av Ralph Benatzky. Från slutet av 1920-talet ägnade han allt mer uppmärksamhet åt översättningar av rysk klassisk litteratur – framför allt Aleksandr Pusjkins poesi, men även prosa av Fjodor Dostojevskij, Nikolaj Gogol och Lev Tolstoj. Då och då översatte han också 1800-talets ryska poesi – av Afanasij Fet, Nikolaj Nekrasov, Fjodor Tjuttjev; samt emigrantpoeter – Vladislav Chodasevitj och Leon Gomolicki; liksom poeter som skrev på ryska – Aleksandr Bezymenskij, Boris Pasternak, Michail Svetlov. Bland hans översättarintressen fanns även det gammalryska eposet Kvädet om Igors härtåg [Słowo o pułku Igora]. Från 1927 samarbetade han med Polsk Radio, och 1935 blev han konstnärlig ledare för humoravdelningen. 1928 och 1929 deltog han i poesikongresser organiserade av Ludwik Hieronim Morstin på dennes gods i Pławowice utanför Proszowice. År 1928 mottog han Łódź-pristet, som tilldelas av staden. År 1933 började han arbeta som manusförfattare för filmbolaget Blok, han var även författare till filmdialoger och sångtexter. Från 1934 ingick han i redaktionen för månadstidningen ”Szpargały”, ägnad åt ”kärlek och samlande av böcker och samtliga bibliofila kuriositeter”. År 1935 vann han första plats i omröstningen Vilka skulle vi välja till den Oberoende Akademin, om en sådan fanns? som anordnades av tidskriften ”Wiadomości Literackie” [Kogo wybralibyśmy do Akademii Niezależnych, gdyby taka akademia istniała?], och samma år tilldelades han Polska litteraturakademins [Polska Akademia Literatury, PAL] Gyllene Lager [Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury] för framstående litterärt skapande. Från samma år började han publicera barnpoesi. I början av 1936 vistades han fyra månader på sanatorium i Grafenberg (Freiwalden; numera Lázně Jeseník, Tjeckien) för behandling av ångestneuros. Han reste mycket i Europa. Hans planerade biografi över Pusjkin och bok om Gogol blev aldrig färdigställda. Hans adaptation av Gogols Giftermålet ledde till kritik med antisemitisk underton. I februari 1939, som följd av en nationalistisk hetskampanj och anklagelser om statsfientlig verksamhet, skulle han, på försvarsministerns begäran, ha försatts i ett isoleringsläger Bereza Kartuska (beslutet sköts upp). Efter andra världskrigets utbrott tog han sig i september 1939 till Rumänien, och tack vare hjälp från den polska poesiöversättaren Dusza Czara-Stec fick han franskt visum och tog sig genom Jugoslavien och Italien till Paris. Där erhöll han stipendium från den polska exilregeringen. Han började samarbeta med ”Wiadomości Polskie” och „Robotnik Polski” (New York, 1940–1943). Efter Frankrikes fall flydde han i juni 1940 till Portugal och vidare till Brasilien. Han bosatte sig med sin fru i Rio de Janeiro och flyttade efter några månader till New York. Han fortsatte sin litterära verksamhet och publicerade i ”Wiadomości Polskie” (London) samt i ”Tygodniowy Serwis Literacki Koła Pisarzy z Polski” (New York, 1941). I november 1941 avbröt han samarbetet med dessa tidskrifter på grund av meningsskiljaktigheter kring den polska exilregeringens politik gentemot Sovjetunionen. Han publicerade bl.a. dikter, översättningar och artiklar i ”Nowa Polska” (London, 1942–46), ”Głos Ludowy” (Detroit, 1942–46). Han tillhörde Sällskapet för författare från Polen [Koło Pisarzy z Polski] (1943 var han styrelseledamot). Från 1942 var han verksam inom den vänsterorienterade polsk-amerikanska sektionen av Internationella Arbetarförbundet [Międzynarodowe Stowarzyszenie Pracowników]. Han deltog i propagandakampanjer för bl.a. samarbete med Sovjetunionen, för grundandet av Polska Patriotförbundet [Związek Patriotów Polskich], och stöd för Nationella Statsrådet [Krajowa Rada Narodowa]. År 1944 drogs hans bidrag från Nationella Kulturfonden [Fundusz Kultury Narodowej] in av den polska ambassaden i London. Från juni till september 1945 bodde han utanför Toronto i Kanada, tillsammans med sin syster som anlänt till USA i april. I juni 1946 återvände han till Polen och bosatte sig i Warszawa. Han återupptog sitt litterära, översättande och redaktionella arbete. Han översatte noveller, sagor, poem, poetiska och dramatiska verk av 1800-talets ryska klassiker. Han publicerade i bl.a. ”Kuźnica” (1945–1946), ”Odrodzenie” (1945–1949; här han mellan 1947 och 1948 ledde avdelningen ”Camera obscura”, och 1947 aforismserien med titeln ”Z notesu amerykańskiego”), ”Przekrój” (1945–53), ”Szpilki” (1946–53). År 1947 var han under några månader konstnärlig ledare för Musikteatern vid Polska Arméns Hus [Teatr Muzyczny Domu Wojska Polskiego]. Mellan 1948 och 1949 var han konstnärlig chef och fram till 1951 litterär chef för Teatr Nowy i Warszawa. År 1948 deltog han i Världskongressen för intellektuella till försvar av fred [Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju] i Wrocław. År 1949 blev han ordförande för Vänföreningen till Hebreiska Universitetet [Towarzystwo Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego] i Jerusalem med säte i Warszawa, verksam sedan 1950. Samma år tilldelades han hedersdoktorstiteln honoris causa vid universitetet i Łódź (UŁ) [Uniwersytet Łódzki, UŁ] samt Łódź-stadens litteraturpris. Mellan 1949 och 1953 ledde han avdelningen ”Cicer cum caule, czyli Groch z kapustą” i månadstidningen ”Problemy”. År 1950 började han publicera dikter, krönikor, litteraturartiklar och översättningar i veckotidningen ”Nowa Kultura”. Samma år blev han medlem i huvudstyrelsen för Polsk-Sovjetiska Vänskapssällskapet [Zarząd Główny Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej]. År 1951 belönades han Statligt litteraturpris av första graden [Państwowa Nagroda Literacka 1 stopnia] för sin poetiska och översättningsverksamhet. År 1952, med anledning av president Bolesław Bieruts 60-årsdag, publicerade han ett öppet brev (bl.a. i ”Trybuna Ludu” nr 106/1952), där han förband sig att färdigställa översättningen av Nikolaj Nekrasovs verk Vem har det bra i Ryssland [Komu się na Rusi dobrze dzieje], ett arbete han påbörjat före kriget (utgiven 1953). År 1953 blev han litterär chef för Sång- och Dansensemblen ”Warszawa” [Zespół Pieśni i Tańca „Warszawa”]. Han tilldelades 3:e klassens Polonia Restituta-orden [Order Odrodzenia Polski III klasy] (1946), Polonia Restituta-kommendörskorset [Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski] (1947) och I:a klassens Arbetarorden [Order Sztandaru Pracy I klasy] (1949).
1946 adopterade han, från barnhemmet för judiska föräldralösa barn i Otwock, dottern Ewa (senare Tuwim-Woźniak). Hon blev grundare av Julian och Irena Tuwims stiftelse (2006). Tuwim avled plötsligt den 27 december 1953 i Zakopane och begravdes i Förtjäntas Allén på Powązki-kyrkogården i Warszawa. Postumt tilldelades han Polonia Restituta-storkorset [Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski].

Sedan 1997 anordnas årligen i Łódź Tuwims dag på hans födelsedag. Genom ett beslut i Sejmen förklarades år 2013 som Julian Tuwims år.

Hans översättararkiv finns på Statsarkivet i Łódź, stadens Łódź historiska museum och A. Mickiewicz’ litteraturmuseum i Warszawa.